Wat ik jullie breng zijn geen uit- maar eerder op-spattingen van de geest. Soms, ontstaan ze bijna spontaan: een woord, een zin voert me binnen in een andere zin en voor ik het besef sta ik met beide voeten in een landschap dat ik voorheen niet kende, zo gaat het nu eenmaal. Het is, zoals bij een tekening die vertrekt uit een lijn, en in die lijn liggen, in potentie, een gans blad lijnen verscholen die een voor te voorschijn zullen komen. Het grote wonder, met de nadruk op wonder, van het creatieve dat schuilt in de mens of de roep die uitgaat van de geest en bevrijding wordt.

      Het houdt niet op, het is veel meer dan een spelen met, het is een noodzaak. Mijn vrienden: de schilders, beeldhouwers, poëten weten dit, ondergaan deze roep, kunnen er onmogelijk aan weerstaan. Ik denk dan aan het gedicht, een wankelend, woord-inventief, schilderend gedicht dat ik elke maand krijg toegestuurd, letterlijk gezogen uit de foto op de achtergrond. Als poëet is hij een tikje Teilhard de Chardin, hij tracht door zijn eigen woordkeuze en woordvorming, het binnenste van wat hij ziet en voelt, bloot te leggen, tezelfdertijd is hij aldus ook een stukje Henri Michaux, waarvan ik een paar dagen geleden geschreven heb ‘qu’l était le poète de l’expérience intérieure’, maar hij dan van een andere geaardheid, dichter bij de natuur die hij interpreteert als hij schrijft:

We zullen verder wandelen in de bogen

van de trage dagen, prevelend.

      Of hoe de kleine gemeenschap van vrienden die ik, om mij, heb opgebouwd, geleid en bezeten wordt of, om het nog bloemrijker te zeggen, opgezweept  wordt door het creatieve dat van hun leven is.

      Ik onderga hen en ik nestel me onder hen, er ontbreekt nog een componist om een bloemlezing te vormen van alle kunstuitingen. Echter is de componist er niet, de muziek is er: ‘Klara’ is er die ons verblijdt, deze enorme rijkheid die ons elk ogenblik van de dag als van de nacht ter beschikking staat. Wat een wereld we betreden kunnen eens we ons ontdoen van de uiterlijke grenzen ervan en binnentreden in de velden van Elysium.

     Hoef ik er vandaag, nog iets aan toe te voegen, opdat je weten zou hoe ik me voel en hoe ik in deze ogenblikken heb geleefd, in het licht van de morgen en de wolk muziek uit het oratorium ‘Davidde penitente’ van ons aller vriend Wolfgang Amadeus.

      Ik zeg het maar om je eraan te herinneren over welke exclusieve rijkdom we beschikken kunnen: woorden betasten gehuld in wat van Mozart is.

      Een vlok eeuwigheid. 

30-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik voel me niet goed bij wat er gisteren verschenen is: te ingewikkeld mijn inleiding, om dan uit te komen bij een simpel (!) gegeven, namelijk dat er Iemand moet geweest zijn, of dan toch Iets, om de Big Bang te ‘provoceren’. En, ik geloof in het bestaan van dit Iets of die Iemand, een Veiligheidsklep voor het uur van mijn heengaan.

Echter, zonder mijn woorden te herlezen is er de indruk dat ik, in plaats van duidelijk te zijn geweest, verwarring heb gesticht; dat mijn introductie naar mijn hoofdgedachte toe, te ingewikkeld is geweest. Ik heb zo lang mogelijk gewacht om de tekst in te loggen, zodat ik het vergeten was en het pas in de morgen heb opgemerkt - ik schrijf mijn blogs bijna altijd de dag ervoor - zo schreef ik deze van vandaag, op 28 januari in de morgen.

Er zijn er nog die met dit, eerder onaangenaam, gevoel zitten, die in hun ijver een woord gebruiken, zelfs een dat Van Dale niet kent, dat verkeerd gekozen werd. Het gebeurt enkel en alleen bij hen die zich de moeite getroosten te schrijven, niet bij hen die het woord onder ogen krijgen. Dat dit dan, denk ik, een andere soort troost weze voor de schrijver van het ‘verkeerde’.

Toujours est-il dat ik elke morgen de handen en vooral de geest vol heb met mijn blog, que cela dépasse largement la prière matinale, want het is iets geworden dat me de ganse dag bezig houdt.

Ik krijg weinig reacties op wat ik achterlaat en als deze er zijn dan komen ze altijd uit zelfde hoeken. Ik had reacties verwacht op mijn Vermeersch-blog, omdat ik hierbij een vergelijking heb gemaakt naar een Teilhard de Chardin - iets wat te ver gegrepen was - maar het werd gelezen en schijnbaar aanvaard. Ik durf niet veronderstellen dat er van mijn generatie zouden zijn die Pierre Teilhard niet kennen of van hem hebben gehoord, maar ik weet en ondervond dat hij voor de jeugd van heden een illustere onbekende is, zelfs bij hen die universitaire studies hebben gedaan. 

Hoe moet ik hem aan hen voorstellen? Als het niet zou zijn als een verlichte, als een metafysicus, als iemand die zich bewoog in de wereld van  het binnenste die hij projecteerde in de wereld van het buitenste en hieruit zijn conclusies trok, conclusies die totaal nieuw waren en nog zijn voor de wereld van vandaag. Hij was het die een psychische substantie toekende niet alleen aan al wat leeft, maar ook - en hierin was hij de grote vernieuwer - aan de materie, aan het atoom, aan de deeltjes hoe minimaal ook.

Keer ik terug naar mijn Big Bang van gisteren dan is het onweerlegbaar, en Prigogine moet dit ook geweten hebben, dat de overgang van deeltjes in potentie naar reële deeltjes die zich daarna gevormd hebben tot atomen en moleculen en verder tot sterren, kennis bezaten, wisten hoe dit gebeuren moest en, dat ze deze kennis nimmer verloren hebben, nog bezitten dus. Een elektron op zijn baan rond de kern, weet wat hem te doen staat als hij, om  een of andere impuls zijn baan verlaat.

We spreken dan over de basis van ons bestaan, over wat gebeurt binnen de dingen die ons omringen en waar we ons niet de minste rekenschap van geven. Het was deze wereld die Teilhard voor ons heeft bloot gewoeld.

Mijn gedachten volgend, is mijn morgengebed terug een opstijgen geweest in de vreemde wereld die van de geest is.

Kun je het me vergeven?

29-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik begeef me eens te meer op glad ijs, op een glijbaan die uitloopt tot in het oneindige met de vraag die iedereen zich ooit eens zou moeten stellen, is er in de dingen die zijn, is er in de Kosmos, een geborgen ‘aanwezigheid’ of zijn de dingen in de Kosmos en de Kosmos zelf, de mens inbegrepen, zijn die er juist maar om er te zijn zonder meer?

Waarom haalde ik gisteren Elya Prigogine binnen, wie denkt er nog aan die man of wie heeft er ooit aan gedacht? Het is niet van een Nobelprijswinnaar dat je verwachten moogt dat hij duidelijk, wat die voor mij ‘eeuwig hangende’ vraag betreft, een standpunt zou innemen want, wat de metafysica betreft, en hier gaat het om, zijn er geen duidelijke standpunten in te nemen, een Nobelprijs waardig. We  bevinden er ons niet in  het domein van het zichtbare, het waarneembare, neen, we overstijgen hier de wereld van Michel Onfray, die het metafysische verwerpt, verbiedt zelfs.

Prigogine is een man die vertrekt van  een potentieel Universum - un pré-univers dat hij ‘le vide quantique’ noemt - waaruit, probablement, zegt hij, hij is voorzichtig wat ik niet ben, ons Universum is ontstaan[1].

Nu, hij legt dit uit als deeltjes die er waren in potentie, die overgegaan zijn naar reële deeltjes. Wat hij niet zegt is dat de overgang gebeurde op het moment van de Big Bang, deze inherent zijnde aan al wat in potentie aanwezig was, maar ik veronderstel dat de overgang enkel op dat moment kan gebeurd zijn.

Men zou dan kunnen denken aan een Aanwezigheid die de overgang van het ene naar het andere in de hand heeft gehouden, heeft bewerkstelligd. In elk geval echter, blijkt uit de visie  van Prigogine dat er een begin was vóór het begin, a kind of blueprint van een Universum, vóór de Big Bang, wat Fabre d’Olivet meent te kunnen lezen in het boek Genesis.

Prigogine spreekt natuurlijk niet over wat de Big Bang veroorzaakt heeft, hij zegt wel ‘que c’est probablement ce vide quantique qui par ses fluctuations, a créé l’univers dans lequel nous nous trouvons.

Het is ons duidelijk dat ook deze fluctuaties, deze schommelingen deel uitmaken van die potentialiteit die er was. We kunnen zelfs een naam geven aan deze potentiële aanwezigheid, en ik denk dat er heel wat zijn die er een naam voor hebben, maar met een naam begint het opsommen van de hoedanigheden ervan en begint ook het gevaar er aan verbonden. Voor mij, om het simpel te houden, blijft het ditgene dat schuil gaat achter de singulariteit, Big Bang.

Vergeef me als ik op een maandag met dergelijk gewichtige dingen te voorschijn kom. Weet echter dat ik deze schreef de zondagmorgen er voor, vóór het licht opkwam, in het noman’s gebied tussen licht en donker en dat mijn woorden het eigene aan dit gebied in zich dragen.

Zeggen we dat het in feite, een spel is, woorden in te zamelen die op elkaar zijn afgestemd en een vaag beeld brengen dat overeenstemt met het beeld van die ‘aanwezigheid’ die op geen enkele zuiver afgelijnde wijze kan voorop gesteld worden.

Ik ben vertrokken met de glijbaan uit mijn jeugd, de ‘sleerbaan’ waar een vriend me aan herinnerde. Een woord dat is blijven hangen, Vermeersch heeft er zich op geënt, Onfray en Prigogine, drie speerpunten. Ik heb getracht er een geheel van te maken omdat ik een blog had te schrijven en omdat ik niet weet hoe mijn dag er verder zal uitzien en welke andere mogelijkheden ik hebben zal.

Ik denk echter dat ik op iets totaal nieuw ben uitgekomen, namelijk - en je zult het me moeten vergeven - op de Aanwezige Aanwezigheid achter de Big Bang.

Om eerlijk te zijn, ik had er voorheen nog niet aan gedacht.

28-01-2019, 06:47 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ilya Prigogine, Nobelprijs Scheikunde, waagde het, in zijn tijd te schrijven[1]:

‘La période de temps qui nous sépare du big bang est d’une brièveté surprenante. L’exprimer en années signifie que nous prenons pour horloge la rotation de la terre autour du soleil. Tourner quinze milliards de fois est assez peu de chose si l’on se souvient que dans l’atome d’hydrogène, l’électron tourne pour ainsi dire à peu près dix mille milliards de fois par seconde’. 

De exactheid van de getallen heeft hier weinig belang maar, waar ik toe komen wil: Etienne Vermeersch moet dit ook gelezen hebben en heeft hij het niet gelezen hij moet toch geweten hebben dat de elektron in een atoom waterstof zich met een enorme snelheid slingert omheen de kern en ook, alle proporties in acht genomen, op grote afstand ervan, maar heeft hij er ooit over nagedacht, hij, zoals hij zelf beweerde, als atheïst, dat hier iets aan het gebeuren was dat we ons onmogelijk konden voorstellen, dat dit, zoals de titel van het boek van Prigogine, het einde betekende van alle zekerheden; dat we ons aldus evenmin met zekerheid konden uitspreken over het al dan niet bestaan van God, laat staan, van Iets dat boven alles uitsteeg.

Ik denk dat hij niet bezig is geweest met elektron, proton, neutron, de wereld van de New Physics. Hij heeft, zoals zovelen, deze wereld geïgnoreerd en zich meer dan blind gestaard op de God  van de Kerk, de God van de Bijbel en al wat ermee verband houdt, wat een uiterst gemakkelijke bedoening was en is: zeggen dat die God niet bestaat en dus dat je atheïst bent, wat betekent een aanhanger van het absolute Niets.

Michel Onfray schreef er een boek over. Ik kocht het in Spanje, het is dus, vertaald in het Spaans dat ik het (getracht) heb te lezen: ‘Tratado de ateología’[2]. Hij noemt zijn boek wel ‘Física de la Metafísica’, maar hij heeft zich in zijn traktaat nooit ingelaten noch met Prigogine, noch met de ‘New Physics. In zijn werk komen deze begrippen niet voor. Ik denk dat hij hierin zelfs de New Physics niet heeft vernoemd. Hij is, zoals Vermeersch, blijven hangen rond al wat de God van de Kerk en Bijbel betrof maar hij heeft niet verder gekeken en op die basis was het gemakkelijk, vastgeketend aan een humane God, om te zeggen dat die niet bestond en te schrijven over het atheïsme.

Het is nochtans pas met de big bang en de meer dan ingewikkelde, onnavolgbare structuur van het atoom, in het achterhoofd, dat over het bestaan van een God - een Iets dat alles overtreft - gesproken kan worden.

Het is het bestaan van deze twee elementen, maar er zijn er oneindig meer, dat ons toelaat te dromen over het bestaan van een soort Ego van het Universum, waarbij Spinoza ons voor is gegaan. Spreken over het atheïst zijn is hierbij een hol woord. En het is precies dit ‘droomgebied’ dat Onfray ons wil ontnemen als hij schrijft : ‘la inteligencia, atea a priori, impide (verbiedt) el pensamiento màgico.’

Dit vind ik een verschrikkelijk standpunt. Je m’y oppose de toutes mes forces.

27-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het is je een kwelling als je slapen gaat en je niet weet waarover je bij het opstaan schrijven zal, en het gebeurt nu regelmatig meer dan vroeger. Hoe verdedig ik me, hoe haal ik uit het niets van de morgenstond wat ik nodig heb. Ik sta wel niet aan de klaagmuur, ik denk dat dit eigen is aan allen die het wagen op een of andere wijze creatief te zijn. Dus, zoek het maar uit als je jezelf niet ontgoochelen wilt, want niet slagen komt neer op een zekere vorm van teleurstelling die je ten allen prijze vermijden wilt.

Om er iets aan te doen neemt je, als je naar bed gaat, altijd een boek bij jou. Gisteren had je een biografie over Henri Michaux,[1] poète de l’expérience intérieure’, las je, ‘Nul, mieux que lui, par l’écriture ou par la peinture n’a su explorer ces ‘espaces du dedans’.

Het inspireerde je gisteren - de dag ervoor was het een vriend - om je blog te schrijven, in feite heb je niet veel nodig, want jij ook volgt, zeer gematigd evenwel, de voetsporen van Henri Michaux; jij ook bent geneigd meer aandacht te schenken aan wat binnenin de dingen te ontwaren is dan wat er, van buiten uit, te zien is. Je bent aldus, niet alleen een beetje Michaux maar ook een beetje Etienne Vermeersch die in alle stilte op 18 januari van ons is heengegaan.

Zeggen we over Vermeersch dat het een enorm verlies is voor het landschap van de filosofie in dit land. Zo voel ik het toch aan. Ook ‘De Morgen’ die wijdt er vier volle pagina’s aan. Onlangs had ik het over het afsterven van de arabist Urbain Vermeulen, een man die de uitersten van de Islam kende en het agressieve en westers-vreemd erin openlijk veroordeelde. Vermeersch was even baanbrekend en toonaangevend als het ging over het leven en het einde ervan. Ik heb hem echter gekend, meer als een afvallige christen en            al wat hier mee verband hield, dan als een bouwer van nieuwe theorieën over God en eeuwigheid. Ik heb hem gekend als iemand die elk dogma verwierp en er op hameren bleef, dan als iemand die, zoals Teilhard de Chardin de dogma’s zag als een archeologisch aspect van een bericht zijn naar God die voor hem ook het beeld van Spinoza’s God moet geweest zijn, maar wat hij niet openlijk heeft willen zeggen omwille, misschien wel,  van zijn verknochtheid aan de figuur van Jezus.

Teilhard kwam, vertrekkende van het negeren van het dogmatische tot totaal nieuwe begrippen die zich situeerden in het domein van de metafysica; Vermeersch beet zich stuk op wat al lang geweten en voorbij gestreefd was. Er zijn er nog heel wat die dit niet laten kunnen, het thema wordt keer op keer hernomen. Ergens heb ik ooit geschreven dat Hugo Claus een totaal andere schrijver zou geweest zijn indien hij niet halsstarrig de Kerk had gezien als de ‘mis’-leidende macht. Hij ook is blijven hangen in het voorbije in plaats van het voorbije te laten voor wat het was en vooruit te kijken naar wat er anders nog mogelijk was.

Ik ontneem Vermeersch helemaal niets, integendeel ik heb altijd met aandacht en met bewondering gekeken en geluisterd naar zijn optredens die uiteindelijk heel wat hebben teweeggebracht op het belangrijk gebied van euthanasie. Hij was een filosoof maar geen vooruit-denker, in elk geval ik ken hem niet als dusdanig.

Hij was een strijder, een man van de westerse beschaving, die met een zorgzaam oog keek naar de infiltratie van de Islam in West-Europa; een infiltratie, die, in hun verzet tegen rechts, door de linkse groeperingen oogluikend geduld werd en wordt. Het is vooral als voorvechter voor wat er rest van de westerse beschaving dat we hem missen zullen, zoals we trouwens ook Urbain Vermeulen missen.

26-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Waarover schrijf je als het land onder de sneeuw ligt en de morgen, om een of andere reden, je welgevallig is, voorspoedig schijnt voor wat van je dag zal zijn: een vriend die je halen komt met zijn ‘vier maal vier’, je tocht door de besneeuwde velden onder hoge luchten, hij je brengen zal tot de vijver en je zien zult - al weet je verbeelden het al - hoe hij er bij zal liggen, beschermd en van een roerloosheid die verbaast, de roerloosheid gestold op een doek van Bruegel, of op een schilderij dat je in je gedachten hebt van een vriend.

In feite, hoef je er niet heen te rijden, je weet het, je ziet het met de ogen van je verbeelden; van uit de ruimte binnen in jou beloert je de sneeuw, smaakt je ze, voelt je ze. Het is meer dan als je er al zou zijn, want je bent er nu al, in de verwachting er te zijn, er te wandelen, het geluid van je stappen in de sneeuw, de lucht te voelen en te ademen.

Zo ben je ook ineens op vele andere plaatsen, ben je boven op de Bieshorn, in de sneeuw op een hoogte van meer dan vierduizend meter, rillend, bevroren bijna, terwijl je hier losjes  over de sneeuw kunt wandelen, meer dan ontspannen, met een straal van geluk als het grijze oosten een zilveren helderheid wordt.

Straks zal je er staan,  zal de zon er zijn, zal je neerzitten op het terras, goed ingeduffeld, is er in je gelaat en leden de deugddoende warmte van de zonnestralen, zoals het vorige week was toen je er zat; zal je vergeten wie je bent, met een boek voor jou op de tafel, na de sneeuw te hebben weg gekeerd, maar lezen zal je niet, het boek voor jou is je voldoende. Wel kijken hoe effen wit nu het water van de vijver is bedekt,  jij erop lopen kunt, misschien; peinzend hoe het vroeger kon en hoe het nimmer meer zijn zal.

Want dit weet je met zekerheid, de enige zekerheid die je nog houdt: wat voorbij is, is voorbij en voorbij is een vreselijk woord, soms, een woord dat niets ontziet, een woord dat van het nog komende is, dat ook voorbij zal gaan.

Dit alles is van het momentum vóór het moment dat van de vijver is als je er aankomt, als je uitstapt, en je de helderheid van de luchten smaakt op je droge lippen. Je wandelt dan samen omheen de vijver. Op het verste punt ligt een reiger, de hals, de lange, schichtige poten uitgestrekt, de ogen open. We halen hem van het ijs, het is te koud om daar te blijven liggen. Op de plaats waar hij lag is een deel van de sneeuw weg gesmolten, lang kan hij er niet gelegen hebben. Wat is er met hem gebeurd, wat doen we met het dode lichaam?

De dood heeft ons een ogenblik betoverd. We zijn binnengegaan in de 'kabuze' - zo noemt de eigenaar, Johan, de oude keet die er staat - en hebben de kachel aangestoken. Ineens was er zon en zat je buiten op het terras, echter niet lang genoeg om een boek te openen. Je had nochtans ‘Michael Strogoff’ meegenomen, vraag  niet waarom, maar het had ook iets te maken met de dingen die voorbij zijn: de tijd van jou en Jules Verne.

25-01-2019, 07:35 geschreven door Ugo d'Oorde  

Beelden uit het diepste van mijn jeugd die een vriend oproept in de mail die hij me stuurt: kijken hoe de sneeuw zich kleeft aan de takken van de bomen in de tuin, hoe ze zich uitstrekt over de velden en de bossen, de straten en de huizen, een wit laken van tederheid erover gelegd en wij de sneeuw en de witheid ademend, even rustig als het land als we zijn.

We hebben echter geen sneeuwman meer gemaakt. We hebben de sneeuw niet gevoeld in onze vingertoppen, bijtend in onze neus en oren. We hebben geen aanloop meer genomen om ons af te zetten op de glijbaan - gaan ‘sleren’ op de ‘sleerbaan’ - om het verst uit te komen. We hebben er wel aan gedacht, ons wel herinnerd hoe het was, op lange namiddagen na de school, ongevoelig voor de koude, tot blauw de avond viel, de stemmen o zo helder en klaar in de vrieslucht. Ik de stemmen  nog hoor, nu.

Of ook nog wat we ons herinneren: we waren in het bos, in de grote  geheimenis van de bomen en het sneeuwde, en we het vallen hoorden van de vlokken, rijzend uit het niets van de hemel boven de kruinen, en als we ons stil hielden er niets anders was dan het zacht ‘gereuzel’ van de vlokken tussen de takken, alsof ze fezelden met wat van het zwijgend leven van de bomen was en van de wind die er niet was, alsof ook wij er niet waren, maar hen hoorden omdat we ook boom maar waren.

Of ook nog wat we ons herinneren, en dan niet de geluiden van de stemmen in de valavond, en dan niet het ‘gereuzel’ van de sneeuw tussen de takken, wel, tintelend van de kou, de klompen afgezet op de mat aan de deur en op kousenvoeten, het binnenkomen in de huiskamer, de warmte die ons bedwelmde en te gaan neerzitten bij de Leuvense stoof, onder het lamplicht. Soms, of bijna altijd, met een boek op de schoot: ‘Jeugd’ van Ernest Claes, of zijn ‘Wannes Raps’, of ‘Eeuwig zingende Bossen’ van Gullbranssen, of: och er waren er heel wat in die dagen.  

Je  verliest dit niet, je vergeet dit niet, het zit je in het bloed, komende uit de kilte van de sneeuwavonden en het binnenkomen in de huiskamer, je zit er met je kousenvoeten op de rand van de Leuvense stoof, bij moeder, bij vader, bij je broers en je leest of tracht te lezen, of een andere bezigheid: je vertelt wat je zag of wat je hoorde, over het gefezel van de bomen, over wat je las van ‘Wannes Raps’.

De avonden, destijds, waren lang in de winter.

Hoe ver dit alles niet ligt in de tijd, die toen nog tijd was en, ons bezig zijn met wat de tijd was, of het verlopen van de uren na het avondmaal; het slapen gaan in de onverwarmde kamer onder de pannen, tussen de wit als sneeuw kille lakens van het bed. De nacht een gewemel van sterren en als je buiten keek tussen de ijsbloemen op het raam, altijd uitzonderlijk, de witte doffe glans van de sneeuw, die alles had toegedekt, tot de hooimijten,  de graanmijten toe, de mussen, de vinken, de merels.

De sneeuw en de nacht, de roerloosheid van de dingen rondom jou. De knaap die je was weet het nog allemaal.

24-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Mijn goede vriend,

Je stuurde me, vanuit het verre India een kaart met je warmste groeten, het bewijs dat je daar in die Hindoetempel aan mij hebt gedacht. Je had gewild dat ik daar bij jou ware geweest om die tempel - hoe was de naam ook weer? - te betreden en met jou India te doorkruisen, het land waar, verantwoordde je, de koe - de afbeelding op je kaart - als heilig wordt aanzien en als dusdanig wordt vereerd: een vreemde gedachte, komende uit een nog vreemdere traditie.

Ik was, mijn vriend,  in betere tijden, voor mij  als voor de stad zelve, in Amman. Ik bezocht er toen, het was op het einde van de XX_ste eeuw, het archeologisch museum. Ik stond er lang voor een gouden beeldje van Astarte, Venus, met twee horens op haar hoofd. En onvermijdelijk stelde ik me de vraag waarom die horens voor een godin. En verder, tijdens diezelfde reis, in een klein dorpje, een kerk voor christenen, met op een balk boven het altaar een eeuwenoude rundskop met horens. Ik moet erover geschreven hebben in mijn dagboek maar de herinnering eraan is heel duidelijk gebleven. Ik vroeg aan de pater/priester die Frans sprak, de reden waarom die kop er hing, maar hij wist het niet, die kop was er altijd geweest zegde hij. Het was immers een heel oude kerk.

En de vraag die ik me gesteld had verscherpte zich, want hij had nochtans een twijfelpunt, hij had in het Exodusboek van de Bijbel, het verhaal over het gouden kalf - het stierenkalf - dat gemaakt werd door Aäron, de broer van Mozes, en aanbeden werd door de Israëlieten. Ook hier geldt mijn vraag. En ik neem de tekst van Exodus er bij over wat er zich afspeelde onder de Israëlieten, terwijl Mozes aan het onderhandelen was met God op de Sinaïberg. Ik citeer, de essentie, uit hoofdstuk 32: 1 tot 4, uit de Willibrordus van1975: 

1.Toen Mozes maar wegbleef en niet naar beneden kwam verdrong      het volk zich om Aäron en eiste: ‘Kom maak ons een god die voor ons uit kan gaan, want we weten niet wat er met hem, die ons uit Egypte heeft weggeleid aan de hand is.

2.Aäron antwoordde hen: Laat uw vrouwen, uw zonen en uw dochters, de gouden ringen afdoen die ze in de oren dragen en breng die hier.

3.Toen deden allen hun gouden oorringen af en brachten die bij Aäron.

4.Deze nam die in ontvangst en maakte er een stierenbeeld van. En toen riepen ze uit: ‘Israël, dit is de god die u uit Egypte heeft geleid.’ 

Hoe lezen we dit, hoe begrijpen we dit? Was er ergens ten tijde van hun tocht uit Egypte, ten tijde van de enorme catastrofe die Egypte trof - de tien plagen van Egypte - een beeld, een kop met horens te zien, wellicht in de hemelen, een beeld dat ook gezien werd in India en op vele plaatsen in het oosten?

Ik zou je geen enkele andere reden kunnen opgeven, noch voor het gieten van een gouden stierenkalf, noch voor het aanbidden van de koe, noch voor een Venus met horens op haar hoofd. 

Ik stuur je dit, mijn vriend, niet per e-mail, maar per brief, geprint op zacht papier en, onder een bijzondere omslag die ik enkel gebruik bij grote gebeurtenissen; daarenboven voorzien van de nodige postzegels in Belgische Franken uit de vorige eeuw. Ik wil hiermede bekrachtigen dat, wat ik geschreven heb, het gewone  ver overtreft en verdient in overweging genomen te worden.

Wat ook, mijn vriend, dank dat je aan mij hebt gedacht in die Hindoe tempel. Ik, zoals je bemerken zult, heb er (goed?) gebruik van gemaakt.

Ik groet je met warmte. Mijn hartelijkste gevoelens voor jou vergezellen mijn woorden.

23-01-2019, 00:11 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik vrees dat ik in de weekend geen lectuur ben, geen spek voor lezers bek. Nochtans, week of weekend, het kost me dezelfde moeite, dezelfde inzet, wat betekent dat ik sedert 2010 geen ‘vrije’ weekends meer heb gekend. Vandaag pas geef ik me er rekenschap van. Zijn er columnisten die zeven dagen op zeven een column te schrijven hebben?

Evenwel, denk ik er wel aan dat ik ook jullie vrijheid beknot, dat ik er op uit ben om jullie zeven dagen op zeven te strikken voor mijn blog, ook iets waar ik nog niet heb aan gedacht, er is jullie ook geen vrijheid gelaten.

Je kunt wel wachten tot de maandag, want mijn columns (?) zijn niet aaneengesloten, er is telkens een tijdspanne tussen van 24 uur en mijn onderwerpen liggen meestal uiteen, het is dus wenselijk ze te nemen, dag na dag, in plaats van op te sparen.

Al heb ik jullie geen raad te geven in niets, ik kan enkel zeggen wat ik er van denk of niet denk - het komt op hetzelfde neer - al schijnt het anders.

Het voorval met de maan hield me gisteren bezig voor een tijd, galmt nog na vandaag, omdat het een gebeuren was dat van de hemel is en niet van de mens. Voor eenmaal is hij er niet bij betrokken, hij kan enkel toezien en verrast zijn dat het gebeuren kan dat zon, aarde en maan, drie hemellichamen, op een zelfde rechte lijn aan de hemel staan, of zou die lijn  helemaal niet recht zijn, maar gebogen zoals Einstein wist van andere lijnen.

Waar we wel inslagen is, met ons allen, het Eco-evenwicht van de aarde te storen. Vandaag, liggen deze - behalve bij de jeugd - schijnbaar nog ver van ons bed, maar niet van de mens op Groenland, zoals de ‘onverzorgd gebaarde’ Tom Waas ons aantoonde met zijn beelden (VRT op zondagavond). Een spektakel, vreemd voor onze ogen dat hij ons bracht, maar o zo sprekend voor de Inuit mens, die er, en meer nog zijn kinderen, met beide voeten in staan. Kan het dat deze storing in de natuur, verder reiken zou, en ooit gevolgen zou hebben voor het op een lijn liggen van zon, aarde en maan? Pas als het helemaal te laat zal zijn, dan misschien zou er met alle middelen ingegrepen worden.

Ondertussen schrijf ik over de beweging in de geest van de mens en wat hij aanziet als kunst. Hier ook schijnt het Eco systeem  in de war, maar beschaving, ‘civilisation is a fooler  star than love or life’. We weten maar hoe het ermee gesteld is als de kerken, de kathedralen leeg lopen en de moskeeën zich blijven vullen.

22-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Wat weet ik over de diverse kunsten-stromingen in dit land, in de wereld? Wat over de kunst die de Hallepoort-tunnel in Brussel ‘opfleurt’: abstracte beelden in zwart-wit op de wanden aangebracht ‘die met behulp van lichtscenografie gekleurd worden’. Wat over Nick Ervinck, de beeldende kunstenaar, die met een tekening de drie buitenruimtes in het kunstencentrum, Nona, Mechelen, met elkaar verbindt. Het deel dat thans aan Nona werd toegevoegd is gevestigd in een voormalige drukkerij en in bepaalde ruimtes ervan wordt ernaar gerefereerd, wat een ‘authentieke feel’ geeft. Aldus Filip Tielens in de Standaard van 18 januari.

Ik lees erover, maar wat weet ik meer als ik dit niet met mijn eigen ogen aanschouwen kan. Ik verplaats me niet meer, de reële wereld blijft gesloten.

En wat weet ik over J.R., de jonge Franse artist van 35, de ogen van de wereld noemt men hem, met zijn ’geëngageerde foto- en filmprojecten’ en zijn fameus werk in de Parijse rand: het  fotografische fresco ‘Les chroniques de Clichy-Montfermeil, een grote collage - een andere dan deze van eergisteren - die 750 inwoners toont uit de banlieues. Ik lees hierover, ik zie een foto ervan. J.R. specialiseert zich in het maken van fotocollages en het kleven ervan op de muren van Parijs. Het fresco is een van de strafste werken op de expo in Parijs: ‘Momentum; la mécanique de l’épreuve’. Annelies De Waele weet er heel wat over eveneens in zelfde Standaard:

‘In zijn fotoprojecten wil J.R. kijken, doordringen en vooral laten kijken en reflecteren. Hij begeeft zich op plaatsen waar armoede wint of het conflict smeult, haalt ‘vergeten’ mensen voor de camera en projecteert hun blik levensgroot. Die laat hij letterlijk de wereld afreizen.’

Wat kan ik meer doen dan lezen wat er zo mooi en duidelijk geschreven staat, en de collage, met de ineen verstrengelde foto’s van personen, zien als een uiting van de hedendaagse stromingen in wat kunst wordt genoemd en hoog geprezen wordt. In elk geval zoals erover geschreven staat en zoals het wordt opgevoerd, valt er niet aan te twijfelen.

Ik weet dus, en ik zou het al lang moeten geweten hebben als een te aanvaarden stellingname, dat de wereld van de kunst, zich in een richting beweegt, die een ingreep betekent op wat vroeger was, die niet meer hoeft door te dringen tot in de diepste wortels van wat voorheen als kunst bestond: de mens in zijn zoektocht naar het schone, het verhevene.

Nu zijn de oude gewaden afgelegd, de mens als ‘kunstenaar’, kijkt naar zijn omgeving, naar zijn woekerende wereld, en haalt hieruit zijn inspiratie, wat ook die inspiratie moge zijn. Hij heeft het fijn besnaarde van de natuur, de frappante schoonheid en orde erin, de sprekende energie erin, vergeten of, opzij geschoven, wat minder erg is, ware het niet dat het vakmanschap van de kunstenaar niet meer aan bod komt, in feite blijkbaar overbodig is.

Ik kijk toe van op afstand. Het zijn maar de uiterste grenzen ervan die ik betasten kan, die ik aanvaarden kan. Ik weet het, de fout ligt bij mij, ik heb niet meer de kracht mijn visie over kunst aan te passen en te vernieuwen; ik blijf achterwege bij het oude, het voorbijgestreefde, ik ben niet van de tijd van nu en zal het niet meer worden.

Collages van uitgekozen, zelf geknipte kleurvlakken kan ik aanvaarden, met collages van foto’s heb ik moeite. Echter, wie denk ik wel te zijn, geborgen als ik ben in mijn schelp.

*

Uitzonderlijke toemaat: 

Deze morgen, volop in de realiteit: de maan, diep in het westen, wijnrood in de schaduw van de aarde. We waren er getuige van.

21-01-2019, 06:24 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik zit in mijn boeken, ik zit in mijn  geschriften, ik leef in een onwezenlijke wereld. Ik heb weinig te doen met wat er gebeurt rondom mij. De luchten blijven gesloten, het licht is van een toonloosheid, ik adem wel maar daar blijft het bij. Zelden ben ik zo neerslachtig geweest als vandaag. Hoe het komt weet ik niet - of weet ik wel - het is een gevoel dat zich al een tijd aan het vormen is en dat me nu overvalt en de bovenhand krijgt.

Er zijn nog van die dagen geweest, ik vind die terug als ik ga wandelen in wat ik vroeger schreef. Vandaag ligt het allemaal dieper, schijnt er iet geblokkeerd..

Wat ik achterlaat is een beeld van een gevecht met mezelf, een soort aderlating van wat er omgaat in mij en terug te brengen is tot niets, tot een leegte, een grote armoede: où sont les neiges d’antan? Waar mijn vreugdes, waar mijn openbloeien, waar mijn dagen in de bergen, waar mijn dagen aan zee, waar is dit alles gebleven?

En dan waarover schrijf ik nog, welke ‘collage’ is er nog die me wakker houden kan nu ik aan het inslapen ben, nu ik aarzel om verder te gaan, te spreken, te schrijven, te bewegen?

Ik ben zoals elke morgen vroeg opgestaan, vandaag te vroeg. Ik voel dat ik beter had gewacht tot het oosten - het zuidoosten - kleurde. Ik voelde dat er enkel die dofheid was waaruit niets te halen was, maar alles te verliezen. Ook mezelf te verliezen, het ergste wat er zijn kan.

Er is een licht gefluit in mijn oor, moeder zegde me dat het iemand was die aan jou dacht. Het kan dat er zijn die wakker worden/liggen en denken aan wat ik zou kunnen geschreven hebben op een plaats in de ether, een toch wel wondere plaats die je zo maar kunt gaan halen, of laten waar ze is. Er zijn zovele plaatsen waar je de dag van vandaag heen kunt gaan als je maar zoekt. Rijkere, weelderige dan die van mij, een plaats die je zo maar, zonder meer, kunt laten, zo veelzeggend is ze niet en of ze nog veelzeggend worden zal weet ik niet als ik voel hoe het thans met mij is gesteld.

Lees me en vergeet me: ‘life is a fool star, een variatie op wat een Amerikaans dichter schreef. Hij zal het ook geweten hebben, hij zal zich gevoeld hebben zoals ik me voel. Ik heb er niets meer aan toe te voegen.

Het is Carl Sandberg die dit schreef maar wellicht in een andere context:

You and a ring of stars

May mention my name

And then forget me,

Love is a fool star.

20-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik schuif binnen in de tijd, in de maand, in het jaar, en de tijd schuift binnen in mij. In alle delen van mijn lichaam is hij op een of andere wijze aanwezig. Hij is zelfs begonnen binnen te dringen in mijn geest, wat erger is en moeilijker te bestrijden als ik tevergeefs ga zoeken naar een naam, zoals deze van gisteren, Michel Onfray.

Om verrassingen te voorkomen, stop ik niet als mijn blog geschreven staat, weet ik dat dit maar een tijdelijke verlossing is en dat ik beter doorschrijf als de flow er is van de woorden die aanrollen zoals de golven op het strand.

Hemmingway, wachtte ermee tot de volgende dag, zo wist hij hoe te beginnen. Ik riskeer het niet, ik ga onmiddellijk verder, zelfs al wordt het bloggen-schrijven op deze wijze, een werk ohne Ende.

Ik moet ook, en dit weet ik al heel lang, elk voorval gebruiken om te komen tot mijn, bij benadering, 500 words a day. Zo vond ik in mijn bus een kaart, zoals er zovele worden geschreven en verstuurd rond de jaarwisseling, een eenvoudige collage, à la Anne Bonnet, niet meer dan enkele vlakken kleur, en dan nog kleuren, heel sober gehouden, en dan nog vlakken eerder onhandig gesneden dan met overleg rechtlijnig geknipt. Een werk dat, zo gewild, even goed van een volwassene kon geweest zijn, maar bleek te zijn van een kind nog, George Geers, maar dan, zeer kunstzinnig, en daar gaat het om, ingekleed door de moeder en ingeleid met de woorden:

Always believe in your soul

You’ve got the power to know

You’re indestructible

Always believe in, that you are

Gold (gold)

Of wat een moeder zegt tot haar zoon die Gouden is - die meer is dan goud is. Wat heeft een mens, kunstenaar in de ziel,  die weet als dusdanig onverwoestbaar te zijn, meer nodig, om op te stijgen uit de massa en met het uitbrengen van een o zo simpele collage, haar liefde voor haar zoon - inbegrepen voor haar twee andere kinderen - uit te tekenen, uit te beelden, uit te roepen, te verwoorden met letters die gouden zijn.

Het is maar een witte kaart met een simpele kindercollage, maar het is een immens iets dat me overvalt.

De kaart, nu naast mij spreekt. Zegt me ‘que les petites choses n’ont l’air de rien mais elles donnent la paix[1]. Ze zal er nog een tijdje blijven liggen als kunstwerk dat normaliter zou moeten ingekaderd worden en opgehangen in de beste plaats om ons te herinneren dat kunst een werk is van de ziel en dat de ziel van een kind ons meer kan vertellen dan wat is van de kunst van een volwassene.

De moeder, Leen Persoons beklemtoonde dit op een sprekende wijze, een vingerwijzing, zeker voor mij.

19-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Schrijft John Vervoort: Lezen is ’voedsel voor de ziel’, ‘het medicijn voor de geest’, en boeken zijn de ‘eeuwige vrienden van de mens’. En, of ik dit beaam?

Als ik mijn ‘Don-epos’ in het rek schuif tussen de andere boeken, weet ik dat het een vriend is die ik er plaats, dat het ‘iemand’ is, meer dan dat het ‘iets’ is. Dit geldt voor alle boeken die er staan, ik weet het maar als ik er een ga zoeken die ik niet terugvind, hoewel ik hem zeker niet heb uitgeleend en dat hij er dus ergens zijn moet. Maar ik kan hem niet roepen, kan er niet op fluiten, en ik mis hem, zoals ik een vriend mis die nu al een jaar is heengegaan.

Ik denk de rug van het boek te kennen en het is die rug die ik zoek bij het overlopen van de rijen boeken, mijn ogen gaan van boek tot boek.  Maar tevergeefs, ik moet er over kijken en ook, hoe meer ik er naar zoek hoe meer ik weet dat ik het mis al is het maar een boek dat ik lezen wil, dat ik nu in de hand wil houden.

Voor mij is het heel duidelijk, boeken zijn, eens gelezen, vrienden geworden. Zelfs deze die referentiepunten geworden zijn waarmede ik niet akkoord ga, met Monod bijvoorbeeld dat de mens een louter toeval zou zijn, met Onfray, dat we het best onze dromen, onder meer over God, zouden achterlaten, en er zijn er andere, maar ook deze blijven me, in een zekere zin, duurbaar, ook deze haal ik regelmatig in mijn gedachten, in mijn woorden terug.

Ik schreef gisteren aan een vriend dat er in mijn leven twee schrijvers waren geweest die me diep geraakt hadden: Velikovsky en Salibi. Ze hadden me geraakt, niet zo zeer zoals Sholokhov, op de wijze waarop ze schreven, maar om hun visie op het verleden, die baanbrekend was. Hun werken staan bij elkaar, ze hebben me in hun ban gehouden omwille van de vernieuwing die ze binnenschoven in mijn kennis van wat de geschiedenis is. Er is ook een De Telder, maar die kwam op een ogenblik dat ik me te oud voelde om me te gaan verdiepen in zijn visie op de Bijbel als boek van de geschiedenis van de oudheid, meer dan een boek over de geschiedenis van God, voor dit laatste had ik weliswaar Karen Armstrong.

Het wordt me allemaal te veel.

Wat me niet te veel is, is te blijven beweren - de bewijzen zijn er maar men wil ze niet zien - dat de Oedipus van Sophocles gebaseerd is op feiten en niet op fictie en dus moet gelezen worden als een deel van de Egyptische geschiedenis, deze van Akhnaton, de God vernieuwer. Maar dit ook wordt me te veel, zoals me te veel wordt, het te hebben over God, of over de dood of over wat er is, zou kunnen zijn, na de dood.

Zeg ik liever dat ik moe geschreven ben en dat ik het er moeilijk mee heb, er verder mee te gaan. Toch volhard ik nog, blijf ik de tijd van jou als lezer, gebruiken opdat ik gelezen zou worden, een soort tiran die niet nalaten kan je aandacht op te eisen. Ik stel me dan soms voor wat het betekenen zou als ik morgen wegval en je terecht zou komen op een leeg blad.

Better no Brexit than a bad Brexit, claimt men in Groot-Brittannië. Ik denk er aan. en het is het probleem waar ik dagelijks mee begaan ben als ik begin: dat het beter is een leeg blad te vinden dat een slechte tekst.

Ik blijf het betrachten hieraan te voldoen. Ik zie dat het aantal lezers stabiel blijft, het neemt niet toe, maar ook het mindert niet. Ik wil het nog altijd zo houden, misschien is het dan toch wat John Vervoort schreef in de Standaard - welke heeft geen belang - ‘een medicijn voor de geest’.

Vergeef me als ik het altijd heb over mezelf, als ik denk dat dit ook van jullie kan zijn.

18-01-2019, 07:15 geschreven door Ugo d'Oorde  

Werkend aan ‘De Ladder’ van Jaap Scholten, lag Sholokhov naast mij, waren er de vier, vijf pagina’s die ik nog te lezen had, de laatste woorden die het grote epos dat zich afspeelde in de steppen langs de Don, in het begin van de jaren 1920 - de tijd van mijn grootvader, de tijd van de  oorlogsjeugd van mijn vader waar hij me nooit iets over vertelde - zou afsluiten.

Het secreet van een boek naast jou dat je op het punt staat te ontdekken. En het boek wacht om het bloot te geven. Maar je wacht nog, je wilt je eerst  verlossen van een totaal andere tekst die je heel wat moeite vergt om te weten wat je wel en wat je niet erover gaat vertellen. Het gebeuren met Aksinia en Gregor hangt ondertussen in de lucht, je weet dat ze, te paard, in de nacht bij maanlicht, hun dorp verlaten hebben? Het staat te gebeuren. En na enkele uren rijden:

Not far from a little bridge, Gregor halted. A midnoight silence wrapped the village… He did not like riding across the bridge. He did not trust this silence, and was afraid of it. They had just turned into a narrow lane when a man rose from a ditch, three men behind him.

‘Halt, who goes there?

De vier mannen kwamen traag naar hen toe, een ervan stak zelfs een sigaret op. Gregor started at the shout as though before a blow and pulled on the rains. At once mastering himself, he cried: ‘Friends’, and sharplly turning his horse, managed to whisper to Aksinia: ‘Back ! Follow me.

Ze vluchten in galop, kogels vliegen hen om de oren. Na tweehonderd meters komt Gregor ter hoogte van Aksinia en roept haar toe zich voorover te buigen, maar ze doet het niet, ze is getroffen door een kogel.

Some two miles outside the village he turned sharply off the road, made towards a ravine, dismounted and lifted Aksinia off the horse gently, laying her on the ground… She died in his arms a little before dawn. She did not recover consciousness.

Hij graaft met zijn sabel en zijn handen een graf in de vochtige, zachte aarde, en dan: ‘Gregor buried his Aksinia by the brilliant morning light. As she lay in the grave, he folded her deathly pale, yet swartly arms across her chest, and covered her face with a kerchief, so that the earth should not fill her glazing, half-open eyes as they gazed  immovably at the sky. Daarna duwt hij met zijn handen de vochtige gele aarde over het lichaam en op zijn knieën blijft hij lang zitten bij het graf, ‘his body swaying lightly… Now he had nothing to hurry for. Everything ,was finished.

Mickhail  Sholokhov zal me niet ten kwade nemen dat ik zijn vertaalde  woorden hier heb herhaald; Ik zie en beleef de smart van Gregor, wat Sholokhov gewenst heeft; Hij sluit hier op een passende, glorieuze wijze zijn epos af, op de enige wijze waarop het epos eindigen kon, door de dood.

Er volgt nog ‘a chapter 9’

In de vroege lente smelt de sneeuw, de grassen drogen, de steppe staat in brand. De wind wakkert de vlammen aan en de geur van brandend gras hangt over de steppe. Maar het leven herneemt op andere plaatsen: ‘all around, the young gras is showing merrily green, innumerable skylarks are fluttering in the azur heaven’. Maar waar de brand heeft gewoed is de aarde zwart, geen vogelnesten, alleen de verkoolde aarde en de brandgeur erover: Like the steppe scorched with fire, Gregor’s life also turned black. De onbarmhartige dood had hem alles ontnomen.

Na de dood van Aksinia is hij dagenlang blijven ronddolen. Daarna steekt hij de Don over en komt in het bos terecht waar de rest van de bende opstandelingen, waar hij vroeger deel van uitmaakte, zich ophoudt in een boshut. Hij blijft bij hen voor een tijd en beslist dan plots, in de lente, terug te keren naar zijn dorp. Hij gooit geweer en kogels in het water van de Don en gaat terug naar zijn woning, waar zijn zoontje Michenska aan het spelen is, die vermoedt dat hij zijn vader moet zijn. Hij hoort dat zijn dochtertje overleden is, maar dat zijn zuster Dunia het goed stelt;

And now that little thing of which Gregor had dreamed of ,so many sleepless nights had come to pass. He stood at the gate of his own house, holding his son by the hands. Dit was alles dat het leven hem had overgehouden, al dit gaf hem ‘kinship’ met de aarde en de ruime wereld, die er glinsterend bij lag onder de kilte van de zon.

Sholokhov eindigt zoals hij eindigen moest, op heel wat resterende vragen, die eigenlijk voor het epos dat nu geleefd is, voltrokken  is, vragen blijven zullen. over het epos dat van Gregor en het Kozakkenvolk was. Voor de lezer, en dan toch voor mij, zal voor altijd de vraag blijven hoe het leven verder lopen zal voor Gregor, een vraag die verbonden blijft aan het boek. Het boek dat nu, gesloten op zijn vergeelde bladen, naast mij nog ligt en dat ik straks terug ga plaatsen in zijn rek.

17-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik voel me gelukkig en in een zekere zin, een tikje jaloers, als iemand me vertelt dat hij op een bepaalde dag uit een antiquariaat in Triëst dat geledigd werd van zijn boeken, een ladder heeft meegenomen waar voorzeker James Joyce[1],  een eeuw geleden, nog heeft op gestaan om een boek te nemen.

Het verhaal van de ladder is van Jaap Scholten, het verscheen in ‘NRC Handelsblad’ op 24 december 2018 en werd overgenomen door De Standaard op 4 januari 2019.

Het was bij het eerste bezoek van Scholten en zijn echtgenote, Ilonka, aan de havenstad. Ze hadden geen reisplan, Triëst was toeval. En in de morgen waren ze gewandeld naar het antiquariaat van Umberto Saba, een Italiaans dichter en schrijver, waar Scholten over gelezen had. Toen ze er aankwamen zagen ze dat verhuizers de boekenkasten aan het ledigen waren, ‘de winkel van Umberto Saba werd gestript’  schrijft Scholten, die was binnengegaan. ‘Toen zag ik de ladder, de ranke licht gebogen ladder om de hoogste planken te bereiken’. Hoe hij die genomen heeft, hoe hij er mee vertrokken is: ‘ik vroeg een van de slopers of ik de ladder kopen kon, Ik pakte een biljet van vijftig euro, hield het biljet in de lucht en wees naar de ladder.’ En wat later wandelde hij met de ladder over zijn schouder door straten van Triëst.

Ik verlaat hier even zijn toch wel boeiend verhaal over de ladder want er loopt nog een ander verhaal, dat gaat over de boeken die hij erfde uit de bibliotheek van Coen Stork, oud Nederlands diplomaat[2], een overleden achteroom van hem; een verhaal gekleurd door een hoogst interessante opsomming en korte beschrijving van de door hem meegenomen boeken, maar dat is een andere geschiedenis. Mij is het om de ladder te doen.  Scholten had die ‘vier jaar eerder met ijzerdraad tussen de twee voorstoelen van onze open Peugeot vastgezet en er het halve Habsburgse rijk mee doorkruist naar Hongarije.’

De boeken van Coen Stork en de ladder - doordrenkt van Joyce (en van de andere Italiaanse schrijvers/dichters, Italo Svevo en Umberto Saba), zijn nu in de woonst van Jaap Scholten, hij met een gerust hart teruggetrokken, op het Hongaarse platteland waar hij werkt aan een roman ‘met twee honden als gezelschap. ’s Nachts is er het gejank van jakhalzen, ‘s morgens reeën in de tuin.

Ik vraag mij af waar hij de ladder heeft geplaatst. Als ik er aan denkt dan zou ik deze, zoals een schilderij, opgehangen hebben naast de rekken boeken. De ladder een soort relikwie zijnde, zou aldus een waardevolle inspiratiebron zijn voor het boek dat wordende is.

De enige bronnen die ik heb zijn een paar schilderijen en een paar tekeningen van vrienden, ze hebben niet de impact van de grote schrijvers van deze aarde, maar ze voldoen amplement voor de dingen die ik schrijf, dan toch tot nu toe.

16-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Rondom mij sterven ze, de vrienden, de kennissen en zij die ik nooit heb gekend. Ik kijk naar hun geboortedatum. Ik zit werkelijk in de meer dan gevaarlijke zone. Met mijn 1927 zit ik er zelfs bijna buiten of lijkt het toch zo. Wat er ook van is, ik ga aan mijn cijfers voorbij alsof er helemaal niets verkeerd aan was, alsof ik weg zou geraken lijk een vis tussen de mazen van het net, al weet ik dat de mazen heel dicht bij elkaar zijn gaan liggen.

Vandaag, vanmorgen, leef ik in de luwte van een paar boeken die me bezighielden; heb ik nog altijd een paar pagina’s die ik te lezen heb vooraleer verder te gaan, en die ik nog niet zal lezen, alsof ik me straffen wilde, alsof ik niet weten wilde wat er te gebeuren staat, zoals ik ook niet weten wil hoe het met mij aflopen zal, dit, zeker niet wil weten. Alleen is er de hoop dat ik de kracht, de luciditeit en de noodzaak om te schrijven zal behouden tot het laatste ogenblik.

Ook vandaag, vanmorgen, heb ik Max Wildiers[1] meegenomen naar een plaats waar ook koningen heen moeten: een dun ingebonden ietsje van een boek met een prachtige titel: ‘Het verborgen leven van de cultuur’, verloren tussen de andere boeken en zo maar meegenomen. Ken je dit gevoel, dit gebaar van het nemen van een boek waar je blik opvalt?

Wildiers schrijft dat wat ons treft bij het studeren van de oudheid, het hun streven is naar schoonheid en harmonie en er andere hoedanigheden kunnen aan toegevoegd: de rechtsopvatting en de levenslust, de moed en de dapperheid van hun helden. Deze ‘ethisch-esthetische’ traditie waarvan de zin tot schoonheid, het duidelijkst tot uiting komt, heeft geleid tot het tot stand komen van de polyfonische muziek - de muziek van planeten en sterren - en later, tot de bouw van de eerste gotische kathedralen waarin, zo lees ik bij Wildiers: ‘de geest der middeleeuwen het best tot uiting komt als synthese van alle kunsten en symbolische uitdrukking van het christelijk levensgevoel’.

Ik ben een, volgens mij, belangrijke stap verder gegaan. Er was meer aan de hand dan het christelijk levensgevoel. De verknochtheid ermee kreeg een nieuwe impuls: het kosmisch gebeuren: de meesterbouwer die zich ingeschakeld wist in het fenomenale van de kosmos en zijn kathedraal er wilde op afstemmen. De  eerste gotische kathedralen waren dan ook kosmisch-religieuze bouwwerken, als Notre Dame van Chartres, afgesteld op de geheime krachten van de natuur en de immense orde in de kosmos. Dit kosmische gevoel is later weg geëbd, en de kathedralen gebouwd in de XIVde, XVde eeuw kenden niet meer die kosmische geladenheid, behoudens misschien, veel later, de Sagrada Familia van Gaudi.

Deze kosmiciteit was eigen aan de middeleeuwen. De eeuwen erna gebeurde de aftakeling en kwamen we - dit is waar we ons thans bevinden - de wereld binnen van de volstrekte eenzijdigheid en ik citeer hierover Wildiers p. 46:

‘Waar het hier om gaat, en uitsluitend om gaat, is efficiëntie, organisatie en macht. Het technologische project is gewild eenzijdig en laat de mens, het humane, de hele rijke gevoelswereld buiten beschouwing. Alles wat wij cultuur noemen, in de bevoorrechte betekenis van het woord, schijnt hier onbestaande. Voor de dichter en de musicus is hier geen plaats en evenmin voor de metafysicus. Het kenmerk van de technologische wereld is haar geestelijke armoede, haar ontologische leegte, haar louter materiële instelling.’

En Wildiers vraagt zich af, en terecht, of we ‘bij machte zijn meester te blijven over de geesten die we hebben opgeroepen?

We zijn nu een generatie verder. Het is duidelijk, de krachten die inbeuken op deze blinde vervreemding zijn er niet. De metafysische gedachte die zo broodnodig is, werd niet her-opgewekt, zeker niet door het laatste boek van Houellebecq, hij die er iets had kunnen aan verhelpen. We dalen verder af naar het diepste dal, naar voor Dante, het centrale punt van de aarde. 

,

15-01-2019, 06:54 geschreven door Ugo d'Oorde  

Mikhail Sholokhov, Nobelprijswinnaar 1965, is een groot en gevoelig schrijver, is een groot schilder met woorden als het de natuur en de mens betreft. Zijn boek,  waar ik het een paar dagen geleden over had, ‘The Don Flows Home to the Sea’ is een donker, maar machtig  epos over een bewogen fase in het leven van het Russische volk, in het bijzonder het leven van een Kozakkenfamilie in een klein dorpje aan de Don, met als hoofdpersoon, Gregor Antelevitch, die opstond tegen het Sovjetregime van de eerste jaren, daarna overliep en om de gevangenis te ontlopen, zich genoodzaakt zag eens te meer de zijde te kiezen van de opstandelingen.

Ik had het boek jaren geleden gelezen, had het nu teruggenomen, hoe of waarom weet ik niet, maar er was een ogenblik dat ik het in mijn handen hield en ik ben beginnen lezen, ongeveer van bladzijde 500 af naar het einde toe. Ik heb nu, na 300 pagina’s er nog vier  te lezen en ik wacht met een zekere spanning op het einde, dat ik houden wil voor de volgende dag.

Morgen ken ik het einde dat ik me niet meer zo goed herinner, al vermoed ik al hoe dit einde zal zijn. Wellicht zoals in ‘For whom the Bell tolls’, met de dood van Roberto, de hoofdpersoon. Hier, wellicht met de dood van Gregor en/of Aksinia, zijn geliefde, met wie hij nu, opgejaagd als hij is door de Sovjet autoriteiten, op de vlucht is hopende aldus definitief zijn geboortestreek te kunnen verlaten.

Ik weet nu terug wat het is een goede roman te lezen/te schrijven, een roman die alles inhoudt, zelfs een gesprek over de God, die overal en in alle gesprekken regelmatig aanwezig is - zoals het ook bij ons was in de jaren, nu ook een eeuw geleden.

Ik had de wil te stoppen met lezen, hoewel het einde nabij was, de moed een dag te wachten om verder te gaan, nieuwsgierig maar ook met een zekere gelatenheid om wat ik vernemen ga dat voorzeker eerder dramatisch zijn zal dan geruststellend, want ik voel dat het boek niet anders eindigen kan dan op een drama en zeker niet met: ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’.

Het verhaal over de dagen van Gregor van de laatste 300 pagina’s hangt in mij, het vergezelt me. Ik weet wat hij besliste, ik ken zijn voorbereidingen om te vluchten met Aksinia. Hij is zo-even ongezien via het venster binnengekomen bij haar, heeft haar verrast omdat ze hem niet meer verwachtte, hij was al zo lang weg van haar. Er is nog het afscheid nemen van zijn slapende zoon - zijn dochtertje is ondertussen overleden - die hij achterlaat bij zijn zuster Dunia.

Ik weet dit allemaal en nu, zoals bij de films of programma’s van VTM, houd ik een lange pagina publiciteit. Ik wacht gewild tot morgen als de stemming van het schrijven en het herschrijven over Salibi zal weg zijn omdat ik ook weet dat wat ik over hem schreef enerzijds te veel en anderzijds te weinig was.

Zo is het evenwicht tussen wat en wat niet, ook nu bij Sholokhov en bij mij aanwezig. Houd ik de spanning nog voor een tijdje om te weten hoe Sholokhov zijn epos eindigen zal. Ik weet wat het is een manuscript te eindigen, het zal wel voor hem ook een vraag en een afmeten geweest zijn.,

14-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Wat ben ik als ik geen beroep kan doen op mijn boeken, hoe kom ik te voorschijn, hoe gedraag ik me?

I have to reconsider what I have said and written about  Kamal Sulieman Salibi, (1929-2011) - ‘salibi’ betekent ‘kruisvaarder’, het eerste wat de Arabist Urbain Vermeulen erover kwijt wou. Nu, ik ben niet over een dag ijs gegaan. Ik heb Salibi’s eerste boek ‘La Bible est née en Arabie’ gelezen, heb zelfs een jaar Arabisch gestudeerd om me vertrouwd te maken met de eigenschappen van de taal en het geschrift; heb heel wat gecorrespondeerd met hem, eerst per brief, hij verbleef toen in Beiroet als hoofd van de Amerikaanse Universiteit. Na zijn verhuis (zijn vlucht) naar Amman in Jordanië gebeurde het per e-mail. Omdat ik hem Immanuel Vellikovsky wou leren kennen stuurde ik hem dezes ‘Ages in Chaos’, waarvoor hij me wel bedankte maar dat hij, naar ik vermoed, nimmer gelezen heeft. Hij was ten stelligste overtuigd van zijn theorie als zou het land van Abraham, van Mozes, van Joshua zich bevonden hebben in het zuidwesten van Mekka, in de streek die nu Asir heet. Hij aanvaardde wel het feit dat na hun terugkeer uit ballingschap in Babylonië, heel wat Israëlieten blijven hangen zijn in Jerusalem, la Nouvelle Sion, maar oorspronkelijk kwamen ze uit de Asirregio.

De twee andere werken van Salibi - hij schreef ook heel wat over Jezus - die ik gisteren vermeld heb, heb ik slechts doorbladerd. Want het is moeilijk hem te volgen zonder een voldoende kennis van het Arabisch en zeker zonder te beschikken over een gedetailleerde authentieke (oude) kaart van de regio’s in Saudi Arabië die door hem werden bezocht en beschreven staan.

Meer dan opvallend is de door hem, in Saudi Arabië geïdentificeerde plaats van de grotten van Makfella en het bestaan van een  Kyriat Arba, waar volgens de Bijbel, Sarah en Abraham, Jacob en Israël begraven werden. Plaatsen die hij bezocht en waarvan de naam nog altijd dezelfde is in het Arabisch.

Ik had met hem ook een lange e-mail correspondentie, niet over zijn boek, maar wel over de Farao Shishak van de Bijbel[1]. Voor hem was dit de Farao Sheshonk (-Xde eeuw) die leefde in de tijd van Rehoboam, de opvolger van Koning Salomon. De discussie die ik had met hem ging precies over de identificatie van die Shishak. Ik volgde hierbij de stelling van Velikovsky en van Robert De Telder die beweerden dat hij Ahmenhotep III was, de opvolger van koningin Hathsepsut - omdat ik graag van hem had gehoord dat op de lijst van de overwonnen steden op de muren van zijn tempel, ook de buit gemaakte voorwerpen voorkwamen - maar hij weigerde deze Shishak te zien als Ahmenhotep III. Er waren voor hem twee verschillende veldtochten van twee verschillende farao’s geweest deze van Ahmenhotep in de -XVde eeuw en deze van Sheshonk in de -Xde eeuw.

Die e-mail-discussie - de gegevens ervan zijn spijtig genoeg niet bewaard - die lang aansleepte  situeerde zich tot zijn plots afsterven op 1 september 2011. Misschien zijn hierover nog overblijfselen te vinden in mijn blogs van 2010 of 2011. Want ik denk er in mijn blogs van die jaren over geschreven te hebben.

Moraliteit van dit alles: heeft Salibi gelijk en speelde het Oude Testament zich grotendeels af in Saudi Arabië in en omheen de streek te zuiden van Mekka, of zijn dit maar begoochelingen van een Bijbel- en Korankenner die het Arabisch even meester was als het Hebreeuws.

Toujours est-il dat ook de Saudis vast in zijn theorie geloofden. Er waren ook voor hen voldoende bewijzen voorhanden. Een passage bij Google spreekt hierover:

The Saudis, true to their fears that the Israelis might  consider to take Salibi seriously and colonize the mountains of Sarawat (which Salibi believed was the real ‘Jordan valley of the Bible) sent hundreds of bulldozers to dozens of Saudi villages which contained buildings or structures of biblical antiquity. All this ancient abodes were crushed to rubble  in order to safeguard   the land of Muslim Arabia and the House of Saud.

Salibi moet de dorpen die door de Saudis met de grond werden gelijk gemaakt bezocht hebben. Nu zullen de namen van de dorpen op de kaarten gewist zijn, elk spoor ervan  verdwenen, behalve in de boeken van Salibi.

Hiermede heb ik alles, maar ook heel weinig, gezegd over het fenomeen dat Salibi op zijn gebeid was. Ook Velikovsky was een fenomeen maar op zijn gebied dan. 

13-01-2019, 07:21 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hoe moet het vandaag: niet met mij, dit is maar doodgewoon,  maar met de wereld, nu, naar het me voorkomt, de jeugd is opgestaan in dit land? De schoolgaande jeugd die wil dat met meer ernst en inzicht gekeken en gehandeld wordt opdat de natuur zijn evenwicht terugvinden zou. En ze zeggen te willen volharden.

Hoe zouden politieke leiders reageren indien de reactie van gisteren, 10 januari, begonnen  door enkelen,  zich verspreiden zou over West-Europa en, een dag op de week, alle scholen - leerlingen vanaf 16, 17 jaar - zouden leeglopen om hier of daar te gaan betogen?

Ik zie het gebeuren, misschien als een spel in den beginne, maar ik denk dat de jeugd van heden er toe in staat is om dit vol te houden en op te volgen voor een tijd, tenminste zo het geen spijbelen wordt, voor zij die er van profiteren willen.

Of het zo ver en zo algemeen worden zal weet ik niet, maar het kan. En zeker, het zou origineel zijn, het zou iets totaal nieuw zijn: de volwassenen die niet weten hoe er mee om te gaan en de jeugd die zich verzet, die haar wereld niet wil zien ten onder gaan. Dit zou eens een echte staking kunnen zijn, deze voor het levensbehoud van wat zo kostbaar is en niet om enkele centen meer.

En dan, wat de televisie ons brengt, de mens, de kinderen, in het stuk geschoten land van Yemen, het land dat je, na Kamal Salibi[1] te hebben gelezen, het Bijbelland heb genoemd; het land - toen Noord-Yemen - dat je doorkruiste met vrienden; dat je ongerept en prachtig vond, historisch wat de gebouwen betrof en na Salibi, een soort Heilig land geworden, het land van Abraham en de Bijbel. 

Het was aan de Rode Zee dat je ‘La Bible est née en Arabie’ ten geschenke heb gekregen, de dag van je verjaardag, de avond en de nacht dat je slapend op een brits op het strand, in open lucht, Sirius, het sterrenbeeld van Orion en de planeten Venus en Jupiter, geleidelijk, naar mate de nacht vorderde, hebt zien ondergaan in de Rode Zee, met als stilte over mij de geluiden van het op en neer gaan van het water.

Je vergeet zo iets niet, evenmin de vele plaatsen die je bezocht, Sa’ana, Ibb, Mahreb, Kawkaban, tijdens de veertien dagen dat je er waart. Beelden die achteraf in een totaal nieuw daglicht werden geplaatst door Salibi, een verloren ziel - wie vernoemt hem nog? - Diepe voren zijn het, getrokken in je herinneren, niet uit te wissen door de tijd. Maar hoe moet het met het leven in het stuk geschoten Yemen, waarvan VTM ons nu de beelden toont.

Dit alles is van je ochtend, zal van je dag zijn en van de dagen die komen. Niet overheersend, maar toch aanwezig, zoals het verhaal van Sholokov over Gregor Pantalevich: over het leven van de Kozakken in de steppes aan de Don. En hun opstand tegen het Rode leger, honderd jaar geleden, het boek dat eveneens zijn sporen nalaat, al was het maar slechts één detail ervan, toen er geen papier meer was, het opgebruiken van het papier van de Bijbel en andere heilige boeken om hun sigaretten te rollen.

Maar, wat de verwoesting van Yemen betreft, deze van de hoofdstad, Sa’ana, onder de bescherming van de UNESCO is er het ergst aan toe. Het beeld dat ik er van overgehouden heb, dat van een volk en een cultuur, de patina ervan is nog enkel van de postkaarten af te lezen.

Dit staat ons ooit, misschien ook te wachten. In elk geval, we leven ermee in ons achterhoofd. 

12-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er staat weinig op mijn programma vandaag dat er gisteren niet opstond. Ik ben ook niet anders ingesteld. Het weer raakt me niet en het nieuws evenmin. Ik kijk alleen uit naar wat ik schrijven zal en dit is me voldoende want ik heb ook nog Sholokhov die me wacht - Aksinia die herrezen uit haar ziekte terug thuis is en na de dood van de grootmoeder, de kinderen van Gregor bij haar heeft genomen en nu wacht op zijn terugkeer - of hoe je geboeid kunt worden door het leven van anderen in een land dat je niet kent gelegen aan een stroom, de Don, waarvan je in je verbeelding het water ziet en hoort bijwijlenvloeien tussen de gesprekken door. Ik hoef dus vandaag geen radio, geen televisie, ik heb de Don en Aksinia. Ik zal vergeten wie ik ben om te zijn wie ik niet ben, maar dat is voor straks.

Ik heb naast mij het boek ‘The English Year’[1], fragmenten genomen uit de dagboeken van Engelse schrijvers voor elke dag van het jaar. Vandaag 11 januari is Francis Kilvert (1872) aan de beurt:

‘The air this morning was as warm as the air of a hot-house and the thrushes singing like mad thinking that spring had come.’[2]

Er is weinig nieuws onder de zon. Ik was daar even buiten, er waren wel geen lijsters die zongen, ook omdat er geen meer zijn. Maar ik zou kunnen zeggen dat het zuidoosten, een rode gloed was tot hoog in de luchten, de bomen duidelijk getekend, ogenblikken lang, om dan in eens kleurloos grijs te worden en te blijven de morgen voorbij.

Hierbij drie beelden samen brengend in enkele lijnen, niet alleen wat is van tijd en plaats, maar ook wat is van de mens die schrijvend zijn dagen vult, en dan zeker Sholokhov, als ik lees hoe gedetailleerd hij zijn wereld tekent, een film die zich afspeelt.

Dit is van de mens en zijn mogelijkheden, alles te omvatten, alles uit te spitten en te herzaaien op nieuwe gronden met nieuwe oogsten, onbeperkt tot in der eeuwigheid toe.

We houden niet op ons deze mogelijkheden toe te eigenen en er op in te gaan, telkens vernieuwend te zijn, ons te situeren in de tijd die we wensen, in het nu of het voorbije of het nog komende; op de plaats die we uitkiezen, het hier of het ginder en in de ‘mood’ waarin we verkeren, opgeruimd of neerslachtig, verwachtend of ontgoocheld.

Rondom ons staat de wereld stil, we hebben er geen oog voor, we zitten weggedoken in onze eigen wereld een speldekop groot, voldoende voor wie we zijn, dan toch deze morgen, uitverkoren onder de vele morgens van ons bestaan.

Zo, we schreven wat en wat we schreven zal er morgen nog zijn, zal er nog zijn als wij nog enkel de woorden ervan zullen zijn. Waarmede we ons nog lang troosten zullen.

11-01-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde