Ik wil nog iets toevoegen dat schijnbaar haaks staat op wat ik gisteren schreef. Schijnbaar, maar in feite komt het uit op de verlenging ervan. Het zijn zaken die ik ver in de tijd ben gaan opzoeken, maar die ik belangrijk genoeg acht om ook hier vermeld te worden:

Een eerste idee vind ik in Dantes Divina Commedia, in zijn Paradiso, waarin Beatrice aan Dante vertelt over de reden van Gods schepping:

‘Niet opdat hij voor zichzelf nog meer zou verwerven, want dit kan niet, maar opdat zijn schittering in zijn weerschittering zou kunnen zeggen: ik besta.[1]’

Een tweede idee komt van Barbara Reynolds, in haar vertaling van Dantes Paradiso, die in haar Notes bij Canto XXIX, deze idee van Dante/Béatrice omschrijft, en eraan toevoegt:

His motive in creating was that His reflected light should shine back to Him in self-awareness.

En dan is er nog een derde element, een hadith (gezegde van de profeet) die Henri Corbin[2] is gaan halen bij Ibn al Arabi en die ik ontmoette in het boek ‘Dante the Maker’ van Wiiliam Anderson:

I was a hidden treasure and yearned to be known. Then I created creatures to be known by them.

Heeft Dante, de werken van Ibn Al Arabi gekend en gecopieerd, of is het wel degelijk een idee die van hem komt, verwoord heeft op een andere wijze en uitgesproken door zijn geliefde, Béatrice?

Ik heb vermoedens dat Dante gecopieerd heeft, maar vandaag laat ik deze rusten en houd ik me bij die fameuze idee: God heeft de mens geschapen opdat hij via de ogen van de mens zich zelf zou kunnen zien en, aldus niet zou vergaan van eenzaamheid. Dit heeft ver strekkende gevolgen: God heeft nood aan de mens en nood hebbende aan de mens heeft hij het Universum doen ontstaan.

Is de exponentiële groei in gecompliceerdheid van al wat is, waarin de mens stilaan klaarheid gaat zien, niet het bewijs dat God groeit in de mens, dat zijn beeld, zoals ik het gisteren heb menen te mogen beschrijven, duidelijker en duidelijker wordt? Vragen en nog vragen tot in het oneindige en misschien ook vragen die Dante niet duidelijker heeft durven omschrijven omdat de geur van de brandstapels nog in zijn neusvleugels hing. 

En wat het beeld van een God betreft kan ik nog verder gaan. Zo verwijst Freeman Dyson in zijn ‘Infinite in all Directions’, naar Socinus, een Italiaanse heretic die leefde in die hoogst gevaarlijke (althans voor hem) XVIde eeuw. Socinus waagde het te beweren: ‘That God learns and grows as the universe unfolds.’ 

Hij groeit in de mens naarmate de mens meer sapiens wordt, wat deel uitmaakt van de evolutiegolven waarin de mens gevat is en aldus dichter en dichter komt tot het beeld dat God wil tonen van zichzelf. Er staan dus duidelijk twee dimensies op het spel: de dimensie van God die tijdloos is en dus zijn Alfa dat samenvalt met zijn Omega, en de dimensie van God in de mens die in evolutie is, die wordende is om de mens te zijn die God uiteindelijk op het oog heeft.

Het heeft ons heel wat eeuwen gevergd om dit unieke beeld van Hem te bereiken. Hopen we dat de mens gewikkeld in de Koran, niet zoveel tijd zal nodig hebben om het punt te bereiken dat het westen al enkele eeuwen heeft bereikt. 

13-11-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

¿Dónde se oculta Dios? ‘Waar is het dat God zich verbergt?’ Als het de God is van de Bijbel, de God van vóór Galileo, dan heb ik er geen antwoord op; als het deze is van atoom en elektron en quark en het minimaalste deeltje, dat we kennen, het Higgs-deeltje, dan meen ik te mogen zeggen dat ’¿Dónde se oculta Dios?’ een vraag is die ik gemakkelijk beantwoorden kan: ‘Dios no se oculta’, Hij verschuilt zich niet, integendeel Hij toont zich voortdurend, in het kleine zoals in het massale. In het wondere dat van de structuur van cel en atoom is, van roos en orchidée, van de meesjes in de tuin, van de paddenstoelen in de pelouse, in de snelheid van de neutrino die zich, zoals bewezen zou zijn, enkele nanoseconden sneller verplaatst dan de snelheid van het licht, iets wat ook Einstein zou verbaasd hebben.

Hoe dieper we doordringen in de natuur, in het mysterie van het bevruchten en hoe verder we binnendringen in het mysterie van de Kosmos en wij gemaakt van het stof van de sterren; des te dichter we komen tot het verborgen beeld van Hem, een beeld dat we niet anders kunnen zien dan met de ogen van de geest, van de geest in ons die een deeltje, een neutrino is van Hem. En we hebben er geen nood aan Hem te noemen, geen nood Hem te bidden of te smeken, we hebben Hem geen verwijten toe te sturen, Hij is het ‘Zijn’ en aan het ‘Zijn’ valt niet te tornen, valt niets te vragen, niets te wijzigen. Het Zijn, IS.

Dit is, noch min noch meer, het verrassende, het wondere levend beeld dat wij hebben van Hem, en zeker niet dat van een oude man met grijze baard die in een zetel gezeten ons zou gadeslaan;

Zo het beeld dat door de vraag wordt vooropgesteld, dit van een zichtbaar iemand - door anderen dood verklaard - lijkt me de meest stupide vraag die kan gesteld worden, want welk ander beeld, dan dit van het Zijn kunnen we verwachten dat voor ons een beter bewijs zou zijn van zijn bestaan?

Hier alleen op aarde rondlopen zou trouwens voor Hem ontoereikend zijn, dus ongeloofwaardig, want waarom zou Hij precies de aarde gaan uitkiezen, als er astronomen zijn die de dag van vandaag beweren dat er, alleen al in ons sterrenstelsel, duizenden planeten zijn die wentelen om hun zon. Hij zijnde van het Zijn, waar dit ook moge aanwezig zijn onder de vorm van leven, heeft hier geen problemen mee. Wie er wel problemen zouden mee hebben zijn de goden van de Aarde: God en Allah en de vele vormen en inzichten van die God en die Allah, in wiens naam geweld wordt gepleegd en oorlogen gevoerd.

Hij die van het Zijn is, heeft wat anders te doen, trouwens we zijn nog steeds ‘de zevende dag’, Hij is nog steeds niet gaan rusten want zijn groot werk is nog niet af, ook niet wat de mens betreft, deze is nog steeds wordende.

Het is dus niet zijn fout dat de mens van nu, die nog altijd niet diep genoeg kijken kan opdat hij Hem zou opmerken, de vraag stelt waar Hij zich verbergt. Hij heeft tijd zat. Maar het komt wel, die mens komt er aan, is het niet hier op onze planeet, het zal de mens zijn op een andere planeet die zal doordringen – misschien gebeurde het al - tot het, allerkleinste deeltje dat is, ten minste als er ooit een allerkleinste zou zijn, van het bestaan dat Hij is, het Omegapunt, waar Teilhard de Chardin het over had.

12-11-2016, 07:54 geschreven door Ugo d'Oorde  

Je schrijft 11 november met een donker gevoel, toegevoegd aan de dag van gisteren ben je een andere persoon. Het liefst was je gaan neerliggen op de sofa en zwijgend te staren in de haard, niet verder denkend dan de donkere opening, zijnde ook de donkerte binnen in jou. Je hebt niets anders te schrijven, niet anders te zijn dan gedoken te blijven in deze donkerte die het beeld is van een toekomst.

Je las ook nog dat de aartsbisschop in dit land de mening deelt dat de Kerk toch iets gemeen heeft met de Islam, namelijk het geloof in God. Iets absurder heb ik nog niet gehoord, alsof de wetten van de God van Mohammed zouden overeenkomen met de wetten van de God van de Kerk. Beide hebben in feite enkel gemeen dat het visies zijn op een antropomorf handelend iemand die er totaal verschillende wetten en plannen op na houdt maar er niet is. Hopelijk, maar ik zie het niet gebeuren, staat er iemand op die de moed zal hebben deze twee sterk uiteenlopende godheden met hun net van wetten en gewoonten al was het maar, met elkaar te verzoenen; maar waar de Bijbel achteloos in de hoek kan geschoven worden zie ik niet in dat er in de Islam ooit gedacht zou worden ook maar een enkele jota te wijzigen aan de Koran.

Hoe kan er, in dergelijk omstandigheden, een pact gesloten worden tussen de aanhangers van de Bijbel enerzijds en deze van de Koran anderzijds[1]? Tell me.

Ik voeg deze idee toe aan wat ons te wachten staat met ‘God de Vader’ Donald J. Trump, die door vijftig miljoen Amerikanen verkozen werd tot hun president en die - de USA voor ons nog altijd zijnde wat de USA de vorige eeuw voor ons is geweest - ook een beetje onze president is. Als de redelijkheid, die Hillary Clinton was, het niet gehaald heeft - hoewel ze de meeste stemmen van de twee heeft behaald – wijst dit dan niet eerder op de radeloosheid van de Amerikaanse kiezer dan op zijn intellectuele ingesteldheid?

Er zal wellicht nog heel wat worden over nagedacht en over gediscussieerd, wat echter niets zal wijzigen aan de toestand die er nu bestaat, maar rooskleurig zie ik die niet, verre van.

Zo heb ik sprekende van uit mijn donkerte me eens te meer even laten gaan, beginnende bij de betekenis van 11 november, het bewijs dat mijn gemoed nog altijd niet tot rust gekomen is; dat ik nog altijd aan het varen ben op een woelige zee, met donkere wolken aan de horizon en geen enkel lichtpunt, nada, niets, dat mijn oog en geest verblijden kan. Amerika gespleten, Europa in de handen van een hoop vet betaalde ambtenaren - denkers misschien, maar denkers zonder daden – en de Islam en Rusland die op de loer liggen. Het is, zoals een vriend me schreef: ‘wat van de mens is, is niets eeuwig, oude ‘hoogstaande’ beschavingen vormen een mijlenlange keten.’

11-11-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Nu Donald Trump aan de macht komt in de USA is het leven stil gevallen; is deze morgen het licht van zijn puurheid ontdaan, en kruipt de onzekerheid in lijf en geest. En een vraag die de kop opsteekt: hoe moet het verder met Europa en met ons, arme stervelingen, zandkorrels op het immense strand van de wereld?

Hebben we nog enige zekerheid over wat de dag van morgen brengen zal, nu het kan dat alle bestaande veiligheidskleppen, ofwel half, ofwel helemaal worden opengezet, en we mogelijks worden geconfronteerd, ‘in thunder, lightning or in rain’, met de dwalende ideeën van Trump.

Een vreemde morgen is het inderdaad, als ik neerzit om te schrijven, de geest in de ban van wat ik zag en hoorde op het televisiescherm, dat gelukkig nu gesloten en geluwd is, maar waarvan het onverwachte, het bevreemdende, het moeilijk aanvaardbare, enkel kan worden opgevangen door schuil te gaan in de metafysica, het domein of de enige uitweg die ons rest om te ontkomen aan het feit van het onzekere.

En hier aangekomen waar moet ik heen, hoe keer ik naar het landschap dat ik gisteren verlaten heb, nu alle toegangswegen geblokkeerd werden en de luchten zich gesloten hebben? Ik ben afgedaald in de ruimtes onder mij, om er te zijn en er te blijven, kijkend door mijn periscoop om uit te klaren of het de moeite nog loont op te stijgen en me te vermeien in woorden.

Dit is onvermijdelijk zo als je voelt dat de wereld aangekomen is op een keerpunt, a turning point, terwijl jij op weg bent naar dat fameuze rendez-vous-punt op de horizon, waar boten liggen aangemeerd om je te brengen waar je soms met aandrang, heen zou willen, zelfs als je uur nog niet gekomen is.

En, of er nu in ons sterrenstelsel, 3.000 en meer planeten zijn ontdekt die zich slingeren omheen hun zon, en misschien leven dragen, even fantastisch – maar het kan ook minder fantastisch of zelfs meer zijn – als het leven dat we kennen op aarde, het verandert helemaal niets aan wat van de metafysica, van de wereld van de geest is, en we noemen dit geen wonder, maar het is zeker niet Trump die hier iets aan veranderen kan.

Ik zal dus oogluikend Trump uit mijn gedachten houden. Ik zal er verder niet over uitweiden, ik zal voorhouden dat hij geen deel uitmaakt van mijn geestelijk landschap, dat ik hem niet hoef om mijn woorden vrije loop te laten en te zijn wie ik was voor dat hij heeft aangeklopt aan mijn voordeur. Dit zijn naderhandse beschouwingen die te nemen zijn voor wat ze waard zijn. En onvermijdelijk gaan mijn gedachten naar Mrs Clinton, alias Hillary Rodham, die een zware pil te slikken heeft gekregen. Hopelijk voor haar komt ze er weer bovenop, laat ze gebeuren wat gebeuren zal en zoekt ze haar heil in de stilte van een boek of de diepte van een Bach.

Ikzelf ga nu surfen naar de ‘Top Honderd’ van Klara. Ik ga daar voor de zoveelste maal, Beethoven naast Bach opzoeken, Ravel en Tallis, Mahler en Shostakovich en wie weet nog enkele andere. Daarna, laat op de avond is er nog Nederland vs België, zaliger gedachtenis uit mijn maar al te verre jeugd.

10-11-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

‘A hypothesis is as a bead on a length of wire, one end being marked 0 (falsehood) and the other end 1 (truth). Never let your bead quite reach 0 or 1, or it will fall off the wire and out of the domain of rationality. Move it along the wire, this way or that, in the light of new evidence’.

Wijze woorden van een Britse astronoom, Professor Raymond Lyttleton die we indachtig zijn als we uit de berichten die ons bereiken – de voedingsbodem van de geest - waarheden trachten te halen die, naar we hopen, zich situeren, ongeveer halfweg tussen 0 en 1, voor minder doen we het niet. We blijven dus hopen dat wat we onverbloemd neer zetten minstens de middenweg haalt en zich zelfs, maar misschien is dit wishfull thinking, eerder voorbij de 0,5 bevindt dan er onder.

We hebben al zoveel geschreven en hopelijk zullen we blijven schrijven, en zo lang we schrijven zijn we de redding nabij, omdat onze geest niet de gelegenheid zal krijgen - bij leven van het lichaam – in zijn onproductief zijn in slaap te vallen. Wat mij, als mens betreft blijf ik ervan overtuigd zijn dat mijn bestaan op aarde er een is van stof en geest, dat de stof verdwijnen zal tot stof, maar dat de geest blijven zal; waar echter hij blijven zal weet ik niet, heb ik geen bead te plaatsen op de wire van Lyttleton.

Ik ben heel dikwijls geconfronteerd geweest met de vraag van Martin Heidegger, waarom er het ‘zijnde’ (das Seiendes[1]) is en waarom niet het Niets.

Mijn antwoord hierop - maar ik heb nog altijd niet uitgemaakt of Heidegger hiermede akkoord gaat - is dat het ‘zijnde’ er is omdat er het denken is, en er is het denken omdat er de geest is, eigen aan de mens. Moet er dan een vraag gesteld worden waarom er is wat er is, of is het een andere vraag die moet gesteld worden: wat is datgene dat er is of, wat is het ‘erzijn’ het Dasein?

Ik heb me eens te meer laten vangen door die zin van de Brit Lyttleton, bovenaan, een snipper papier in een boek, van wie heeft hier geen belang. Van het ogenblik dat ik deze zin overnam in mijn blog van vandaag was ik verloren. Wist ik dat ik in de val zou lopen en dat alles uitmonden zou in een filosofische vraag voor mensen van mijn ouderdom, of liefst bijna een generatie jonger.

Het is een gebeuren dat zich blijft herhalen, omdat ik ben wie ik ben. En als ik ben – en het is de Borges in mij die spreekt – dan zijn het de vragen die ik stel die me gemaakt hebben zoals ik ben, en ga aldus maar verder. Echter, als ik buiten kijk, als ik zie hoe het licht wordt opgezogen door de avond: wat is er van ons zijn hier op aarde, wat is het doel ervan, het nut ervan. Heeft Heidegger zich ooit de vraag gesteld wat is het doel van ons ‘Dasein’?

Een zaak weet ik, en ik plaats dit op 0,9 van Lyttleton’s wire, als er ooit een antwoord komt dan kan het enkel komen uit de wereld van de metafysica.

09-11-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik word nu, in de morgen geconfronteerd met een leemte, want de drie vorige dagen was Borges een houvast geweest, een herademing, en hoefde ik hem maar te lezen om te weten wat ik te schrijven had. Met Borges opgeborgen in zijn rek, ben ik terug volledig op mezelf aangewezen en is er een donkerte waarin ik duiken moet om achter de hoek, hopelijk een lichtstraal te ontwaren die me inspireren kan.

Wat of wie kan me hierbij helpen, hoe sta ik op uit de drie voorbije dagen, toen alles was toegespitst op een verhaal dat ik jaren voorheen al gelezen had en nu terug was gaan opzoeken?

Het is me duidelijk hoe moeilijk het me valt om er van te scheiden, echter zijn er nog van die schrijvers die me blijven achtervolgen, zoals er ook componisten zijn, schilders en, dichter bij mij, vrienden die alles in het werk stellen om, al was het maar even, op te stijgen uit het dagelijkse en te gaan wonen waar weinige komen, om er te zijn wie ze in het diepste van hun hart wensen te zijn.

Niet noodzakelijk om met beitel, penseel of pen, creatief te zijn, maar ook om zich goed te voelen in wat van het verleden is, wat hen geroerd heeft in de grote momenten van hun leven, het mag dan nog het Adagio van Felix Timmermans geweest zijn, een nu vergeten grootheid van de Vlaamse literatuur, of zoals vandaag een e-mail van Kristien Hemmerechts die een poëet van bij ons op het rechte spoor zet.

Ik weet niet tot welke boeken, welke schilders of componisten de jeugd van vandaag zich aangetrokken voelt. Ik hoef het niet te weten ook, ik ben hen ontgroeid, ik sta er volledig buiten, want het is niet tot hen dat ik me richt als ik schrijf, al wou ik wel dat ze me lazen en vooral, dat ze me zegden wat ze denken over het filosofisch mystieke waarin ik me soms dompel en kleur moet geven aan de woorden die ik opteken.

De realiteit van de boeken die me omringen vult de stilte aan van het leven dat ik leid, voert me naar verre werelden waar ik zonder hen, niet komen zou. Ik hoef ze daarom niet te gaan herlezen, ze even in de hand te houden, erin te bladeren en te kijken wat ik er heb in onderlijnd, is al voldoende. Borges wist dit maar al te goed als hij sprak over de fierheid en de vreugde die Averroës kende toen hij bladerde in het enige exemplaar dat er – in zijn tijd - in Andaloesië bestond van het werk van de dichter Jalil dat de emir van Tanger hem geschonken had.

Wel ik ken dit ook, ik ken dit maar al te goed als ik ‘Der Prozesz’ van Kafka, dat een goede vriend me schonk, open sla en de eerste zin ga lezen die ik zo dikwijls al gelezen heb: ‘Jemand muszte Josef K. verleumdet haben, denn ohne dasz er etwas Böse getan hätte, wurde er eines Morgens  verhaftet’[1].

Om het boek daarna terug op kant te leggen omdat ik weet hoeveel dagen het me vergen zou om uit te komen bij de laatste zin en te lezen dat K. gedood werd ‘wie ein Hund’. Wat ik nimmer heb kunnen aanvaarden, noch de wijze waarop zijn proces werd gevoerd.

Zo zijn er boeken die me vreugde hebben bezorgd en andere medeleven, ‘Het Proces’ van Kafka is een boek van medeleven.

08-11-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

En zo gaat het verhaal van Borges verder in filosofische beschouwingen, vreemde verhalen en dichterlijke uitspraken om te komen bij de grote dichter Zuhair die het lot – de Vrouwe Fortuna bij Dante - vergeleek met een blinde kameel. Maar vond iemand, het is een beeldspraak die kan boeien maar vijf eeuwen bewondering hadden haar versleten (gastado). Iedereen was het hier mee eens want ze hadden deze zegswijze al dikwijls gehoord en uit vele monden.

Hierop verwijst ook Averroës naar Zuhair die in zijn gedichten (Muhallaqat,) schrijft dat hij in de loop van zijn tachtig jaar dikwijls heeft gezien dat het lot toeslaat bij de mens zoals een blinde kameel. Om uit te komen bij Ibn-Shàraf de Berja  die herhaaldelijk heeft gezegd dat hij zich alleen inbeelden kon dat bij het opkomen van de dag de sterren traag vielen zoals de bladeren van de bomen[1]

* 

Ikzelf zou het zeker niet gevonden hebben, of zeker niet het vallen van de sterren naar de morgen toe, vergeleken hebben met het vallen van de bladeren. En toch gebeurde het, nu een te lange tijd geleden al, het was in Yemen, aan de Rode Zee, dat ik liggend op een brits met de open sterrenhemel boven mij, afwisselend met korte pozen slapend en wakend, de sterren afdalen zag in de zee, en de traagheid waarmee het gebeurde, nu ik het hoor van Ibn Shàraf de Berja, ook ik die poëtische vergelijking zou willen gemaakt hebben. 

* 

Ik dacht er eerst aan, schrijft Borges om af te sluiten, het verhaal te brengen van die aartsbisschop van Canterbury die zich voornam aan de alchemisten die op zoek waren naar de steen van de filosofen, te bewijzen dat God bestaat. Heb erover nagedacht en vond dat het poëtischer was het geval te vertellen van een man die, waar de anderen wel succesrijk zijn, niet slaagt in het doel dat hij voor ogen heeft.

Ik dacht aan Averroës die, gegrepen in de sfeer van de Islam nooit de betekenis kon begrijpen van de woorden tragedie en komedie. Ik begon erover te schrijven maar naarmate ik vorderde (a medida adelantaba), voelde ik dat het onderwerp met mij de spot dreef. Dat Averroës begrijpen wilde wat een drama was zonder enig idee te hebben wat een theater was, en dat dit in feite niet absurder was dan ik die me Averroës wilde inbeelden, zonder enige andere gegevens dan enkele kruimels (unos adarmes) uit het werk van Renan, Lane en Asin Palacios.

Ik voelde in mijn laatste pagina dat mijn verhaal symbool stond voor de man die ik was terwijl ik het neerschreef, en dat ik, om dat verhaal te schrijven, ik de man moest zijn die ik was, en om de man te zijn die ik was, ik dit verhaal schrijven moest, en zo verder tot in het oneindige. En schrijft Borges, op het ogenblik dat ik ophoud in hem te geloven, verdwijnt Averroës[2].

Wat weerhoud ik van deze typische Borges? Wel, dat hij de vreugde heeft gekend te schrijven wat hij wist over de Arabische poëzie; wat hij wist over Zuhair, de grootste onder die poëten, wier verzen, samengebracht in de Muhallaqat, in gouden letters voorkomen op het doek waarmede de Kaaba, tijdens de feestdagen van de Islam wordt aangekleed.

Of Averroës het verschil kende tussen een tragedie en een komedie was voor hem eigenlijk zonder belang. Hij was de man die het verhaal schreef en als hij het schreef zoals het neergeschreven staat dan was het omdat hij er de schrijver van was, en hij was er de schrijver van omdat hij was wie hij was. En dit tot in het oneindige, zegt hij. Hij heeft over Averroës geschreven omdat hij Borges was, en niet over de aartsbisschop van Canterbury, noch over de alchemisten.

Tot daar drie blogs die ik te danken heb aan Jorge Luis Borges. Ik zou nog andere verhalen van hem kunnen boven halen bij hem, even karaktervol en even verrassend, maar wat ik er van breng is nooit meer dan een aanzet om zelf Borges te gaan opzoeken en hem te ondergaan. Want er is, in de literatuur, slechts één Borges.

07-11-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde