We zijn niet altijd ontvankelijk voor poëzie. Er is voortdurend een aanpassing nodig om binnen te dringen in de gemoedstoestand van de dichter om de sfeer van een gedicht als poëzie te ervaren. Vandaag dacht ik aan Maurice Gilliams, aan enkele versregels van hem:

Ik droomde: toen ik over de heide kwam

in het late avondrood: mijn koude hand

had een warm vogelei geroofd; o, liefste… 

En op een andere plaats:

Maar uw vingers zijn als mos, small en koud,

en ik befluit ze zoetjes, tot ze zijn

betoverd aan mijn lippen, eeuwiglijk,

met de weemoed van mijn mond overdonkerd… 

Dit is de poëzie van een vorige generatie waar ook ik toe behoor. En voor mij is Maurice Gilliams, sinds ik zijn ‘Elias of het Gevecht met de Nachtegalen’ heb gelezen, altijd een inspiratiebron geweest.

Zijn poëzie is een poëzie die beneveld, die ons stiller maakt, ons in een andere wereld doet vertoeven. Zijn woorden betoveren ons, en voeren ons terug naar bos en heide en avond en verliefd zijn, zelfs al is het eerst maar voor een korte tijd. Maar de beelden verlaten ons niet meer, zoals vele passages uit zijn Elias me niet meer verlaten, wellicht omdat ze de eenvoud zelf zijn, wellicht omdat ze enig zijn, zo verfrissend en zo poëtisch, dat deze Elias een meesterwerk mag genoemd – alhoewel niet zo bekend – van de Nederlandstalige literatuur. 

20-10-2013, 00:33 geschreven door Ugo d'Oorde  

Heb Psalm 133 van een paar dagen geleden, uit het hoofd geciteerd. Achteraf stelde ik vast dat het geciteerde niet helemaal strookte met de tekst van de Bijbel die hierna volgt:

Zo de vertaling uit de Willibrordus van 1975: 

Zie, hoe goed, hoe weldadig broeders te wezen en samen te zijn,

2. - olie kostelijk op het hoofd, nedervloeiend over de baard, de baard van Aaron die nederdaalt over de rand van zijn priestergewaad,

3. dauw van de Hermon die nederdaalt over de bergen van Sion. - Want daar gebiedt Hij de zegen, de Heer, leven in eeuwigheid. 

Een magere en weinig sympathieke tekst, dan maar liever deze tekst van de King James’ versie  in het Engels van 1611: 

BEHOLD, how good and how pleasant it is for brethren to dwell together in unity.

2.It is like the precious ointment upon the head, that ran down upon the beard, even Aaron’s beard: that went down to the skirts of his garments;

3.As the dew of Hermon, and as the dew that descended upon the mountains of Zion: for there the Lord commanded the blessing, even life for evermore. 

Ik kon er nog aan toevoegen de vertalingen zoals ik die vind in La Bible Osty en in la Biblia de Jerusalen, die even poëtisch zijn, je hoeft het maar te vragen. 

19-10-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

En nu, terug aan mijn schrijftafel, met de hand geheime tekens zettend in mijn dagboek, terug het beeld oproepend van de schrijvende Dante, en wetende wat mij telkens overkomt als ik dag aan dag, bladzijde na bladzijde van mijn dagboek vul en me soms de vraag stel, wat is er van de mens die schrijvend zich bewust is van de hand die in een minimaal bewegen over de lijnen van zijn blad glijdt, op het ritme van zijn gedachten, op het ritme van de gevoelens en beelden die loskomen in hem en waarbij elke ingeving opgetekend wordt in een conventionele vormgeving die de wondere transmutatie is van de geest in hem.

En onvermijdelijk denk ik hierbij aan wat Freeman Dyson schreef:

‘to me the most astounding fact in the universe, even more astounding than the flight of the Monarch butterfly, is the power of the mind which drives my fingers as I write these words[1]’. 

Of dit het meest verbazende is in het universum durf ikzelf niet beweren, maar Dante meer dan ik, eeuwen na hem geboren, moet dit gevoel hebben gekend. Moet geweten hebben dat wat hij aan het schrijven was, de wondere transmutatie was van de gedachten in hem, dat hij deze gedachten aldus kon overbrengen aan de wereld omheen hem. Of hij er zal aan gedacht hebben dat hij doordringen zou tot de eenentwintigste eeuw vermoeden we niet, maar hij moet toch geweten hebben, als hij zich plaatste naast Homeros en Vergilius en Horatius en Ovidius en Lucanus, dat hij in goed gezelschap was om de eeuwigheid van de geest in te gaan.
In dit licht gezien, heeft Dyson natuurlijk overschot van gelijk en is het een wonder dat de mens aldus in staat wordt gesteld de tekst af te lezen van de lippen van Dante, en de stem van zijn geest te beluisteren, zeven eeuwen erna.

En ik weet nu en voel de behoefte ertoe, Dyson’s “Infinite in all Directions” te herlezen omdat ik, nu ik het terug ter hand nam om het citaat correct over te nemen, zien kan de vele zinnen die ik in zijn boek heb onderlijnd en ik er zelfs, op het einde, een zin in terugvind die ik er in potlood aan toegevoegd heb : “I indeed heard whispers of immortality”.

18-10-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Poëzie is wat door de lezer wordt toegevoegd aan wat er geschreven staat, het element dat er is zonder er te zijn, het element dat we als lezer ontcijferen en ondergaan in het gebruik of op de wijze waarop een beeld of een toestand door het woord wordt opgeroepen of gesuggereerd. 

Zo gebeurde het ooit, dat je op een avond in de vroege herfst, met de regen tegen het raam en de wind jagend in de vlammen van de haard, samen met enkele vrienden, in een kleine kamer, de wanden bedekt met boeken, oude foto’s en oude schilderijen, bij een glas wijn, hulde wou brengen aan de poëzie, waarvan Francis Jammes - zo leerde me Gilliams - wist:

La poésie que j’ai rêvée  gâta toute ma vie,

Ah qui donc m’aimera?  

En je vertelde dit aan je vrienden, terwijl je de wijn schonk, terwijl gensters opsprongen tot je voeten. En je vertelde ook welke rol Saint-John Perse ooit toeschreef aan de poëzie, namelijk:  

D’éventer l’usure et la sècheresse

au cœur des hommes investis. 

Maar je wist nog beter en je zocht psalm 133 op in je Bijbel en je hebt gelezen, de meest passende poëtische passage voor een gelegenheid zoals die er toen was. En de stormwind, jagend om de woning en in de bomen heb je met trage stem gelezen:

Weet hoe goed het is en hoe aangenaam, samen te zijn. Deze vreugde is lijk een geurige olie die van het hoofd neerdruipt op de baard van Aaron, die neerdruipt tot op de boord van zijn kleed. 

En het woord werd bevrucht door de poëzie, zoals we lezen in het Boek Wijsheid : ‘De Heer bezat me in het begin van zijn wegen’. En er was een moment van stilte erna, de geurende olie lijk een warme band die ons naar elkaar toehaalde. 

Vandaag, dit schrijvende, dacht ik terug aan Saint-John Perse en wat hij vertelde de dag dat hij de Nobelprijs literatuur ontving: 

‘La grâce poétique, l’étincelle du divin, vit à jamais dans le silex humain’.

Aan de mens is het gegeven Poëzie te bedrijven, het Higgs deeltje in hem zorgt ervoor. Of de Heer bevruchtte ons met de poëzie van het Woord dat in den beginne was. Omhulde ons met de poëzie die de realiteit verdoezelt, vervormt, omkleedt met een in-realiteit.

Het is de levensadem van het woord dat de dingen en het gebeuren een dimensie in meer geeft, dat de dingen omstraalt als met een aura waarin aanwezig is het grote mysterie van leven en van dood.

17-10-2013, 00:24 geschreven door Ugo d'Oorde  

De groei van de planten in de tuin is stilgevallen, het licht verliest zijn kracht en in mij hangt de echo van dit verstillen dat ook mijn geest treft en ik neem afstand van vele dingen, die ik voorheen zo belangrijk achtte. Er is in mij een grote rust gekomen, de rust van wat onvermijdelijk op komst is, ik ben meer dan ooit deel van  regen en wind en van  het schuiven van de wolken over mij.

Het leven is geen begeestering meer, het is een aanvaarden van het grote mysterie dat het is. Ik vermag nog dingen te schrijven, woorden bij elkaar te brengen, geordend of ongeordend-geordend zoals de kleine zwammen in de moslaag van de tuin, en ik vermag nog een zin over te nemen uit de lezing van Christopher Fry over de Dood, in de Chichester Cathedral[1]:  

‘for if death has the quality of mystery it is only so because of the abundant mystery of life. 

Ik vermag ook met mijn geest, minuscule zwammen doen ontstaan in de vorm van woorden, dingen neerschrijven die even geladen kunnen zijn als de trillingen van leven in de zwammen en van het bewegen van de sappen in de bomen om het huis, en dit gevoel te kennen is lijk een warme wolk, waarin ik beweeg en schrijven kan.

 En ik denk meer dan ooit aan die zin uit de Bhagavat Gita, en die had ik gisteren kunnen toevoegen in mijn blad over poëzie: 

Nooit ben ik er niet geweest, nooit ben jij er niet geweest, en nooit zal er een tijd komen dat wij er niet meer zullen zijn. 

Een gedachtenwereld die we niet kennen maar tekenend is voor de ‘hoedanigheid van het mysterie dat de dood is’. Aldus spreidt de poëzie haar vleugels uit, onbeperkt qua tijd en ruimte, qua inhoud en vormgeving; ze wentelt zich in het zichtbare om het onzichtbare te suggereren. Ze is de zoektocht naar het hart van het woord. 

16-10-2013, 00:42 geschreven door Ugo d'Oorde  

‘We ontdekken dat we van stof zijn gemaakt en we blijven deze gedachte bevechten tot we er bij vallen’.

Eugen Drewermann in Wort des Heils, Wort der Heiligung, Patmos Verlag 1989

En het is correct, ik heb deze regel bevochten met alle mogelijke argumenten, en dit van het ogenblik dat ik wat wegwijs ben geworden in de kwantum fysica en de overtuiging is gekomen dat we geboren zijn uit de geest en terugkeren zullen tot deze geest.

Ik weet nu dat de stof waarover Drewermann het heeft, de stof waaruit ons lichaam is gebouwd, de stof waaruit de kosmos bestaat, atomen zijn, bestaande uit een kern in een veld van energie, gevormd door, met de snelheid van het licht, cirkelende elektronen.

Atoom en de energie erin en er omheen, een wereld zijnde van minimale deeltjes, geladen met kennis, die als we doordringen tot de minimaalste ervan we (voorlopig) uitkomen bij de Higgsboson, het deeltje, dat misschien ook de allerkleinste bouwsteen is waaruit de Kosmos werd opgebouwd. Maar het kan alsdan evengoed een deeltje geest zijn, waaruit dan blijken zou dat alles, ook de stof, geest is.

We stellen voorop dat het in deze gedachtenwereld is dat de poëzie tot leven komt, onbeperkt qua tijd en ruimte, onbeperkt qua inhoud en vormgeving, opstijgend vrij en vrank in de regionen van de geest. Poëzie wentelt zich omheen het zichtbare om het onzichtbare te suggereren, ze is een zoektocht naar het hart van het woord.

In mijn blog van gisteren, heb ik enkel het antwoord van Yahweh aan Mozes overgenomen. Ik heb niets gezegd over de omstandigheden waarin dit gebeurde, noch over de grond waarop Mozes stond - die een heilige grond was - noch over de brandende braamstruik die toch intact bleef, noch over wat er voor en wat erna gebeurde, maar het verhaal in hoofdstuk 3 van Exodus  is van een grote poëtische schoonheid. De verbeelding van de schrijver ervan, jaren, eeuwen nadat de feiten zich hebben voorgedaan – of die nu reëel waren of niet – is opmerkelijk. Dit is ook de reden waarom ik gemeend heb er een Blog over te schrijven.

15-10-2013, 00:25 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik ken op zeldzame ogenblikken het geluk me een te voelen met de auteur die, gehuld in een wolk van vervoering, is gaan neerzitten om vers 3, 14, het meest bevreemdende vers uit ‘Exodus’, op te tekenen. Een vers dat ik lees op het ogenblik dat een kleine vogel tegen het raam botst. 

Hoe komt een schrijver, een sterveling, zoals wij allen zijn, tot het beeld van een brandende (braam-)struik en een stem erin die de stem van God is. En als die schrijver, Mozes laat vragen wie die stem is, - en hij die nu God een naam moet geven, die in een paar woorden alles zegt wie Hij is, wat Hij is en hoe Hij is – aarzelt niet en hij schrijft het neer, hier in vers 3, 14: 

‘And God said unto Moses, I AM THAT I AM: (zo gedrukt in de King James), and he said, Thus shalt to say unto the children of Israel, I AM hath sent me unto you’.

Of,

‘Ik ben hij die is’ uit de Willibrordus-bijbel en: Zeg aan het volk van Israel dat het ‘Ik Ben’ is die jou tot hen heeft gezonden.
Of,
‘yo soy el que soy’ uit de Biblia de Jerusalen;

Of,

Je suis qui je suis, of, je suis ce que je suis, of, je suis parce que je suis, of, je suis celui qui suis, uit de voetnoten van de Bible Osty.  

George Steiner noemt dit een tautologie. Maar ik wil begrijpen dat deze ‘Ik Ben’ meer is dan een naam, het is een toestand. Deze ‘Ik Ben’ is wat leeft, wat beweegt in materie, in plant, in dier, in mens, in Kosmos. Deze ‘Ik Ben’ is het bewegen naar binnen en naar buiten, en betekent: ik ben het zijnde dat is. ik ben de totaliteit van het zijnde, de levende totaliteit van het zijnde.

Op grote dagen - zoals het moment van toen waarop het geschreven werd – op dat uitzonderlijke moment, wikkelde de schrijver zich omheen het ‘Ik Ben’ lijk de wikke omheen de roggestengel. Wist hij heel duidelijk, in een fractie van inspiratie, dat Hij die hij noemen moest, het ‘zijnde’ was.

Ik vind het een van de meest verheffende passages uit de Bijbel geschreven door iemand die de Nobelprijs van Literatuur, van Fysica en van Scheikunde verdient. Maar wie ben ik om zo iets te schrijven.

14-10-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde