17 juli 2010: Gustave Mahler. 

Wat schrijf ik over de uitvoering van Gustav Mahler’s 8^ste symfonie die ik gisteren volgen kon op de BBC. Wat zeg ik over dit massale werk, deze ‘Symfonie van de duizenden’. Overdonderd was ik én door de bezetting, én door de uitvoering. Een klankenmassa, een stortvloed als van een aanrollende oceaan die alles overspoelt.

Wie schreef deze muziek, noot na noot, instrument op instrument ingespeeld, en in welke geestestoestand werden alle elementen van de compositie in elkaar geschoven, gemengd, gebogen tot één grote, wondere osmose. Eens de idee opgevat, gegroeid, hoe wordt deze idee uitgewerkt in tekens die klanken zijn. En daarna eens alles opgetekend, hoe waagt men het, deze tekens te gaan interpreteren en om te zetten in ritme en klanken die ontstonden daar waar Mahler deze is gaan halen, ergens in de Kosmos.

Een onvoorstelbare ademtocht van gezang, van klanken, uitgestrooid met volle hand over de hoofden en gedragen door de inhoud van de woorden op het scherm geprojecteerd.

Geloven: geloven in wie of wat, de Maagd die Moeder werd of de Moeder die Maagd geworden is, of woorden die reiken tot de goden in een niet te bereiken hemel, die reiken tot in het begin van de wereld. Klanken komende uit het geruis van het donkere woud van Dantes Inferno tot het hemelse van zijn Paradiso; massaal, overdonderend doorgedrongen in een lange golfbeweging, tot de engte van de huiskamer.

Dan de nacht erover, de klanken amper dovend om te blijven hangen, om terug te komen. De klanken van Mahler in de tonen van het eerste licht, werelden ver, komende van uit de oergrond van alle tijden en uitzwermend naar de tijden die nog komen.

Gustave Mahler, de mens die des mensen is en een deeltje God wou zijn en het ook was. Het godsdeeltje in de mens die Mahler was en gebleven is als al het andere vergaan is tot stof, of de onsterfelijkheid die hem en met hem de mens omkranst. 

Ik blader in de ‘Mahler’ uit de componistenreeks[1], en lees wat hij schrijft over zijn 8^ste symfonie aan de dirigent Willem Mengelberg: 

‘Het is het grootste wat ik tot nu toe heb gemaakt. Stelt u zich voor dat het Universum klanken, trillingen voort gaat brengen. Het zijn geen menselijke stemmen meer maar planeten en zonnen die roteren’. 

Achteraf mag ik schrijven dat het suizen van de planeten, zich slingerend door de ruimte, dat ik, geïnspireerd door Mahler, moet gehoord hebben. Maar ik heb aan de God van Spinoza gedacht, Mahler ook misschien. 

23-04-2017, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

7 augustus 2010: Fernando Pessoa. 

Over de grote Fernando Pessoa schrijft Saramago: ‘un hombre que sabía idiomas y hacía versos, een man die talen kende en verzen maakte: ‘hij verdiende zijn brood en wijn, met het aanbrengen van woorden op de plaats van woorden, hij schreef gedichten zoals gedichten gemaakt worden, alsof het voor het eerst was dat gedichten geschreven werden’.

Hij schrijft ook dat Pessoa een fenómeno was, nunca antes visto en Portugal, nooit voorheen gezien in Portugal; dat hij een nog grotere was dan Camões en, als hij zich bekeek in de spiegel, hij dacht dat hij Ricardo Reis was, dat hij Alberto Caeiro was, dat hij Alveiro de Campos was, dat hij Serrando Soarres was en nog enkele namen in meer, om uiteindelijk te besluiten dat het thans tijd werd om Fernando Pessoa te zijn: el ridículo Fernando te zijn en de meest ridicule liefdesbrieven van de wereld te schrijven. Aldus Saramago in een van zijn blogs.

En la flor de l’edad, op 47-jarige ouderdom stierf Pessoa. Van hem is geweten dat zijn laatste woorden waren: ‘dadme mis gafas’, geef me mijn bril.

Volgens Saramago heeft niemand zich ooit de vraag gesteld – wat ik betwijfel – waarom hij zijn bril verlangde. Het was niet om zichzelf te bekijken, er was trouwens, zegt Saramago, geen spiegel in de kamer. En ook, ‘no le dio el tiempo la parca’, de schrikgodin liet hem de tijd niet.

Persoonlijk, maar wie ben ik, wist Pessoa duidelijk wie er aan het sterven was, maar zijn wijze van leven indachtig, waag ik het vooruit te schuiven dat hij, in een laatste helder ogenblik, ons een afdruk van zijn schalksheid heeft willen nalaten door een laatste maal te verrassen en naar zijn bril te vragen. Wat ik echter niet denk is dat hij naar zijn bril vroeg om die mee te nemen in het andere leven en om er als een gebrilde man te verschijnen. Maar je weet maar nooit met hem.

Ik denk ook aan ‘dadme mis gaffas’ alsof, voor een schrijver als Pessoa, voor hem, sterven een doodgewone zaak was.

Maar er is iets dat vooral me bindt aan Pessoa. Ik dronk een koffie in het café waar hij regelmatig kwam en ik zat neer op de stoel, geplaatst ter hoogte van het café, in het midden van de rua Garrett in Lisboa, en dit met zijn boek[1] in de hand, dat nu gesloten voor mij ligt. 

* 

En hoe leesbaar nog mijn dagboek van die dagen was, ondervond ik, toen ik in dat van 1997, op zoek ging naar wat ik geschreven had over het café van Pessoa en zijn bronzen beeld opgesteld in het midden van de rua Garrett. Het waren maar enkele lijnen, maar hoe moeilijk het was mijn geschrift te lezen. Ik vermoed dan ook sterk dat ik de enige ben die er belang kan bij hebben mijn dagboeken van vroeger te gaan herlezen. Voor anderen kunnen ze slechts een waarde hebben als een document uit de prehistorie. Met dien verstande dat, wat ik er nu nog uit haal, een kans maakt, voor een tijdje nog bewaard te blijven.

22-04-2017, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Wat ik schreef op 27 juni van het jaar 2010, ik was toen nog steeds onder de indruk van mijn ontmoeting met/ontdekking van José Saramago: 

Was onlangs terug daar waar de zee zich onvervaard op de rotsen stort, was er omdat ik er wonen wou, was er omdat ik er leven wou. Ik las er vanmorgen de woorden die werden aangebracht op de steen, geplaatst daar waar de urne met Saramago’s as werd achtergelaten: in het hart van Lisboa[1], met zicht op de Taag. En ik was niet gelukkig met de woorden, voor een deel gehaald uit de allerlaatste zin van zijn ‘Memorial do Convento’. Het is een zin, hoewel passend voor de schrijver Saramago, die mijn ogen vochtig maakt, omdat ik dacht dat het anders mocht, dat het anders kon: 

‘Mais não subiu para as estrellas, se a terra pertenecia’. Maar hij steeg niet naar de sterren, tot de aarde behoorde hij. 

Terwijl ik dacht dat hij leven bleef als ik zijn Memorial lees. En dat het zeker niet de zin is die ik wens op de steen die mijn as bergen zal. Wel zou ik schrijven: ‘Hij steeg op naar de sterren, wat hier nog rust is wat as die overbleef.

Maar hier is van de zee, Saramago, je boek dat ik lezen blijf. Zin na zin, beweging na beweging die ik volgen blijf op de plaats waar ik eens, eens in een tijd bij stormweer, duidelijk, zo duidelijk de stem van mijn broer heb gehoord die me toeriep: Karel ik leef, ik leef.

En nu mirando, kijkend binnenin de beweging van de golven die de beweging van het Zijnde is. En niet begrijpend wat was en wat is en wat hieruit voortkomen zal. Niets ervan begrijpend. Luisterend naar de fluisterstem in mij, de glinstering van water in mij, van water over mij, de beweging van de Kosmos over mij. Omdat ik méér hier ben, omdat ik hier eerst en vooral als geest geboren ben, geleefd, gedroomd, en ik hier opstijgen zal naar de sterren als hét Moment er is.

Mijn beste Saramago, het is hier dat ik wou zijn om die laatste zin van jou te lezen en je te zeggen hoe onterecht die is. Toch schrijf ik je naam in alle geluiden van de zee, omkleed ik je met mijn ziel, met mijn inhoudelijk-zijn. Ik beroer je met de witte schuimlijn die van alle zeeën, alle oceanen, die van je eeuwigheid is. Ik ben niet meer van de aarde als ik hier kom, Ik ben van de Geest die Kosmos is. Het is naar die Geest dat ik keren zal, dit kan niemand me ontnemen.

De wind jaagt door de krant die ik lees, de acht pagina’s over jou die ik lees, alsof jouw geest het was, niet jouw nadas. Je leeft als ik je lees en je zult blijven leven als ik je lees, alle nadas van de nadas ten spijt. Je vergiste je, je vergiste je schromelijk. En je weet het al.

De ware Saramago is hierbij opgestaan, zijn resurrectie is voltrokken. Ik heb hem hier ontmoet in de geluiden van de zee over mij en in mij, de geluiden van de wind dwars door zijn woorden heen.

Je sterft niet de dood, je sterft het eeuwig leven. 

21-04-2017, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Soms denk ik dat ik er alles aan doe om, nu en dan eens, in de voetsporen te lopen van Spinoza. Maar, zeg me, over wat schrijf je anders dat niet geschreven zou staan in een of ander boek, tijdschrift, dagblad; of dat je vroeg in de morgen, als je je mails opent toegestuurd krijgt uit alle uithoeken van de ruimte. Er is zo veel dat gebeurt, dat je kunt oppikken en door geven, als zijnde ergens gelezen. Dit alles echter voldoet je niet. Je wilt verder.

Als ik zoals nu, terugblik naar wat ik zeven jaar geleden schreef, stel ik vast dat er heel weinig gewijzigd is; dat de ideeën van toen ook deze zijn van nu. Vandaag gebruik ik misschien andere woorden, zijn mijn zinnen anders opgebouwd, maar de inhoud is dezelfde. Weinig werd er aan toegevoegd en weinig er van af genomen. Ik ben dezelfde man, alleen een stuk ouder wat het lichaam, en de pijnen van het lichaam betreft.

Mijn schrijven is een ziekte gebleven, al is het een schrijven in het luchtledige, al is het in de eerste plaats aan mezelf dat ik vertel wat er is van de wereld van de geest, in en rondom mij. Is het mijn kleine voldoening als ik op het punt kom dat ik mijn vijfhonderd woorden er staan en dat het me weinig moeite heeft gekost, terug te gaan naar een vorige periode in mijn leven en een kopie te vinden van wie ik nu ben. Hopelijk, wijzer dan toch maar, in een zekere zin, nog steeds wandelend in een labyrint dat in plaats van zich te openen, zich dichter en dichter toe klapt, zodat ik er niet meer uit geraak.

Wat beoog ik dan? Wat beoogt een beeldhouwer met zijn beeld dat hij tot in het perfecte van het ‘beeld-zijn’ wil afwerken; wat de dichter die struikelt over zijn haiku’s en deze herdenkt, herwerkt, herschrijft, woorden zoekend die de meest passende en de enige zijn; wat de schilder die het meest sprekende blauw, het meest naar zijn gevoelen, begeesterende groen, blijft zoeken: wat beogen die mannen, die vrouwen? En jij: je woorden die je sterk en veelzeggend wilt, welke betekenis geef je eraan eens ze geschreven staan?

Je bent van morgen eens te meer opgestaan vóór het licht, je hebt je binnen in jou genesteld en je hebt je alleenspraak gehouden, om uit te komen waar je zo dikwijls al bent uitgekomen: een massa woorden achter jou gelaten, je spoor dat je trok op deze zoveelste dag van je leven. Je hebt de pijn gevoeld dat je lichaam geworden is, een pijn die zich doortrekt tot in het spoor dat je vanmorgen achterliet en dat je zult voelen tot in je hersenen. Zo gebeurt het nu eenmaal. Vandaag echter is deze meer uitgesproken. Er over schrijven, het vermelden helpt je helemaal niet.

Wie of wat zal me ervan verlossen? Gaan neerliggen, een deken over mij, stoïsch de ogen gesloten, en niet meer bewegen, een ganse dag lang, tot de avond valt, de vleermuizen buiten komen, de uilen, de vossen; liggen blijven en niets meer moeten, en niet meer denken moeten, niet meer schrijven, moeten. 

20-04-2017, 06:56 geschreven door Ugo d'Oorde  

7 juni 2010: Het Cosmotheandric Principle. 

Ik kan niet meer terug, mijn gissingen hebben zich vastgehecht in mij. Er is een Universum dat ontstaan is uit het Woord, en de materiële vorm is van het Woord; een Universum waarvan het Woord het Ik is, het Ego is, het Zijnde is, het Levende is. En de geest in ons er onomstootbaar deel van is, onomstootbaar deel van het Ego, hoe minimaal ook,  van het Universum. Raymondo Panikkar noemde dit paradigma: the cosmostheandric principle[1], Kosmos, God en mens als drie-eenheid. 

Je zegt het maar, je schrijft het maar, niet op één plaats, onder ene vorm, maar het zijn gedachten die je bestormen, die je omver stoten, die je opzuigen. Je schrijft het maar opnieuw, voor het open raam gezeten op een morgen bij het stille vallen van de regen in de bomen  en op de rozen in de tuin. 

Wie zal je volgen als je schrijft dat het Universum het Zijnde is en het Zijnde het Universum waar de totaliteit van jou in verwerkt is, in versmolten zit, van de minimaalste splinter van jou tot de totaliteit van al wat er was voor jij er waart, van al wat je bent, hierin al aanwezig al wat je zijn zult. 

Mens, ken je zelf, conoscete a ti mismo, ook omdat je deze zin las bij Saramago. Hij die je doen schrijven heeft, hij die je deed ontwaken uit een soort lethargie, en dit met enkele zinnen van hem over de woorden die hij omhelsde en vooral om wat hij bundelde onder ‘Ateos’. 

Het regent maar, de luchten zijn lichtend grijs, zijn gevuld met geest en woorden. En je weet dat je moeilijk loskomen zult van de idee dat Kosmos en wat niet te noemen is en jijzelf, het zichtbare en het onzichtbare is van het AL, dat IS. 

19-04-2017, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

3 en 4 juni 2010: Athéisme. 

Het is me duidelijk dat het atheïsme steunt op het verwerpen van de God van de Kerk, maar dat deden er heel wat, zonder het openlijk te zeggen: Eckhardt en Ruusbroeck, Spinoza en Einstein. Maar nu we de periode van de antropomorfe God voorbij zijn, zou de basis van het atheïst-zijn toch moeten geëvolueerd zijn. Ik ontdoe me moeilijk van de indruk dat zij die zich vandaag nog atheïst noemen nog altijd in het stadium verkeren die eigen was aan de periode van vóór Galileo. Ze zijn er nog steeds in verankerd, verankerd in de God van hun jeugd.

Ik dacht hierover na. Ik waagde me aan een verhaal dat geen verhaal is, maar dan toch een vingerwijzing voor zij die verder wensen te kijken dan wat hen in hun jonge jaren werd geleerd, een leer die vandaag een andere invulling kreeg. 

Het verhaal over het grote gebeuren dat een geïnspireerd iemand, in onuitwisbare inkt in drie woorden ‘bereshit bara elohim’ – de drie eerste woorden van Genesis - neerschreef, en waarmee hij op een duidelijke wijze zeggen wilde, ‘In den beginne schiep God’, staat in ons gegrift. Wat hij schiep of wat toen ontstond, was het Universum, het zichtbare deel ervan waarin Hijzelf onzichtbaar bleef.

Een ander iemand, een esoterieker kroop binnen in dit deel dat onzichtbaar bleef en tekende op - terecht volgens mij - ‘in den beginne was het Woord’, alsof al wat is was voortgekomen uit het Woord, alsof het Woord in zich de bouwstenen droeg van wat het Universum worden zou.

We weten nu dat de bouwstenen van toen, minimale particules waren die op een onverklaarbare wijze samenkoekten tot levende atomen die moleculen vormden en het toen was dat de tijd ontstond, en later, oneindig veel later, sterren en planeten en eindeloze, en oneindig vele zonnestelsels.

Tot daar toe schijnt alles een normaal gebeuren. Maar wat nut kon het Universum hebben, zelfs met planten en dieren, als er niemand was om toe te zien en verwonderd op te kijken dat het er was en hoe het er was. 

En onze verwondering werd deel van het Universum. 

Stel dat er miljoenen planeten zijn die wentelen om hun zon, stel dat er op duizend planeten ervan leven is onder de vorm van planten en dieren, wat kan de betekenis ervan zijn, welk nut kan deze vorm van leven hebben als op niet één ervan,  een vorm van leven zou zijn die dit alles aanschouwen kan en zich vragen stellen over het bestaan ervan, over zijn bestaan erin, over de herkomst ervan en over het Iets dat in den beginne bestond. 

Het grote wonder is de mens die zoekt en blijft zoeken om al deze vragen te beantwoorden, is dit niet de reden van zijn bestaan hier op deze planeet Aarde? 

En als hij, als zoekende mens, dan teruggrijpt naar het begin van alles, dat ook zijn begin inhoudt, dan weet hij dat hij ontstond uit particules, en nog altijd trouwens, particules die zelfs nog geen atomen, nog geen elektronen, nog geen quarks waren;, dan weet hij, of kan hij dan toch sterk vermoeden, dat wat toen nog niet materieel was, het Woord kon zijn, Tao kon zijn, en dat hij, de mens, na ontelbare vormen te zijn doorlopen, ontstaan is uit het Woord, of uit Tao, of uit het immateriële ‘Iets’, dat in den beginne was.

En dan nog, dat er heel wat gegevens voorhanden zijn in die zin, dat het Woord is mens geworden, hoe het ons ook werd bijgebracht.

En het is niet Christus alleen die ontstaan is uit het Woord, maar wij allen en omwille van ons – en die ‘omwille’ heeft een enorme draagkracht – het Universum is ontstaan. En ik redeneer verder, dat de mens is ontstaan opdat het ‘Iets’, dat was en is en zijn zal, niet zou verdorren van eenzaamheid. 

18-04-2017, 06:39 geschreven door Ugo d'Oorde  

25 mei 2010: Het Alhambra en Granada 

De schoonheid die ik ontmoet als ik met vrienden langs de vele groepen-met-gids door het Alhambra wandel - het ‘alhamra’ als ik de Arabische tekens omzet – overtreft al wat ik ooit had kunnen schrijven of dromen te schrijven. De onnavolgbare pracht van het Arabische schrift: een niet te vatten wereld van verfijning die onze kalligrafie overstijgt omwille van de onbegrensde sierlijkheid waarmede de letters in de marmeren muurbekleding zijn ingewerkt en waarin de naam van Allah honderdvoudig verweven ligt.

Murenvol, plafonds vol poëzie, sourats, legendes en hadiths, over en van de profeet, in mathematische in elkaar gehaakte vlakken ingedeeld; in arabesken neergezet, in de tijd dat de Musulmaanse cultuur in Andaloesië zijn hoogtepunt bereikte; de tijd dat de Murciaanse Ibn Arabi, de legendes over de tocht van Mohammed, naar het Hiernamaals, verzamelde in zijn Futuhat[1].

Letters lijk honig, lijk gebrande koffie, lijk blaadjes munt verbrokkeld in thee, vloeiend uit kannen met lange tuiten, hooggeheven: alles doordrenkt van poëzie, in een wereld van mozaïeken, kleuren, vormen en symbolen, en wij die er als ‘ongeletterden’ aan voorbijgaan.

Het is me duidelijk, dat het Arabische schrift – het basisch schrift, het kufisch schrift, oud en nieuw – in schoonheid me dichter brengt tot de God die niet te noemen is, dan de vele afbeeldingen die ik ontmoet, als ik daarna rondloop in het later gebouwde, weinig opwekkende paleis van Karel V.

Ik weet nu ook, als ik het beeld terugroep van een nieuwe moskee ergens in Dubai, of waar ook recent gebouwd, en dit vergelijk met het Alhambra, dat, de verfijning van toen plaats heeft geruimd voor een overdreven luxe die geen draagkracht meer heeft voor het poëtische, het sacrale, het tijdloze van een verfijning.

In de late namiddag, zijn we de smalle stegen in de Arabische wijk opgegaan, om uit te komen op een plaats waar de jeugd van Granada samen komt, een plaats met zicht op het Alhambra, met zicht op de besneeuwde toppen van de Sierra Nevada. En hebben we geluisterd naar een jonge gitarist die, barefooted, in het late licht op een muurtje gezeten, speelde à la Django Reinhardt en hij wist, en ik zegde het hem, dat hij Django benaderde.

Alles was er opdat dit beeld een gedicht zou worden, maar de woorden bleven uit. Er waren wel de jazzklanken uit zijn gitaar, er was wel het jeugdige in zijn los hangende haren, wel het licht op de muren van het Alhambra dichtbij en de verre lichtroze glans van de sneeuw op de bergen, maar de woorden kwamen niet, te lang al had de poëzie gezwegen in mij en te intens was het leven aanwezig in de beweging van de jeugd om me heen. Een schilderij, een film in kleur en klank en gevoelens, een zee van jeugd, kerend en draaiend lijk bloesems van leven.

En ik, de oude man met de witte haren: het leven dat ik nog even houden kon in het ritme van de gitaar, klanken als parels uit mijn jeugd over de vloer, waar ik naar luisteren bleef, alsof mijn jeugd maar van gisteren was. 

17-04-2017, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde