Een zin in de Standaard van gisteren van een groot schrijver van bij ons, Stefan Hertmans, die ik noteerde:

‘Schrijven blijft voor mij een gevecht. Het moeilijkste vind ik dat je telkens terug moet naar het naakte punt waar niets is en van waaruit de woorden moeten komen’.

Ik ken dit gevoel maar al te goed, op het einde van mijn blog val ik telkens in een woordeloos dal van waaruit ik terug moet opklimmen om op zoek te gaan naar nieuwe woorden.

Ik dacht er ook aan nu ik al dagen vast zot in de poëzie van Paul Auster. Ik heb begrepen dat je in deze poëzie niets moet zoeken omdat ere niets te vinden is en zeker niet enige wijsheid of enige filosofie. De poëzie ligt hier in de verrassing van het woord en de beknoptheid van de zin. Het is, zoals George Steiner het uitdrukte: ‘het contract dat er is tussen het woord en de wereld is verbroken’.

Paul Auster zelf noemt zijn gedichten’ de orakels van Delphi’, ga dan maar eens zoeken naar enige betekenis.

Zoals de vertaler van de ‘collected Poems’ naar het Spaans, Jordi Doce – hij zou eraan gewerkt hebben van 1996 tot 2012 – het in zijn inleiding zegt : ‘De gedichten beginnen immer met een gebazel, daarna een paar woorden en een korte zin, welke ook, er tussenin geschoven die de poort opent naar een autistisch wazig betoog, dat tezelfdertijd de taal is en wat hij er zal mee aanvangen[1]’.Het is niet mijn gewoonte gedichten te schrijven die niets zeggend zijn, maar ik zou er me in de toekomst wel eens kunnen op toeleggen, je weet maar nooit.                                                                                       

08-12-2013, 10:27 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er werd heel wat geschreven over het grafschrift van Rainer Maria Rilke die rust aan de voet van de prachtige (gerestaureerde) romaanse kerk van Raron (Rarogne), gelegen ongeveer op de scheidingslijn tussen le Haut- et le Bas-Valais. 

Wolfgang Leppman schreef in zijn boek (1972) over het leven en werk van Rilke, vertaald in het Nederlands door Theodoor Duquesnoy, dat er niet minder dan 26 verschillende interpretaties van dit grafschrift bekend zijn. 

Niet verwonderlijk dus dat Anton van Wilderode, in zijn voorwoord bij Tussen stroom en gesteente van Maurits Van Vossole, dit grafschrift bestempeld als "sibyllijns".

We hebben deze plaats met  vrienden uit de Valais regelmatig, als een soort pelgrimstocht bezocht; En in mijn gedicht van enkele dagen terug heb ik een poging gedaan mijn visie te geven, heel bescheiden weliswaar, over de impressie die graf en grafschrift bij mij heeft nagelaten.

Het slot van mijn gedicht verwees naar een ander gedicht van Rilke:

Einmal wenn ich dich verlier,

wirst du schlafen können, ohne

dasz ich wie eine Lindenkrone

mich verflüstre über dir?

En dan laten we Paul Claes ("Raadsels van Rilke", De Bezige Bij, 1995) die het gedicht vertaalde, verder gaan :

Zonder dat ik hier waak en woorden,

bijna als oogleden op je ledematen,

op je borsten neerleg, op je mond.

Zonder dat ik je toesluit en je alleen

met het jouwe laat, als een tuin

met een massa melissen en ster-anijs.

07-12-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Heb heel wat geschreven de laatste dagen. Of het wijs was uit te weiden over Dante Alighieri en, wat niet zo evident was, te trachten een verklaring te vinden voor wat hij bedoelde met het ‘vreemde’ van zijn verzen. Maar ik ben er nu van bevrijd. Want het is moeilijk als je na tal van opzoekingen meent iets gevonden te hebben, het ontdekte voor altijd te verzwijgen.

Nu, wat ik geschreven heb blijft geschreven maar ik ben niet zinnens er (voorlopig) nog een stuk aan toe te voegen.

Maar vandaag is vandaag en sta ik met beide voeten op de grond. Ik weet dat de marge die me overblijft nauwer en nauwer wordt, wat eigenlijk het effect heeft dat ik intenser ga leven, dat ik oog heb voor de kleine dingen van het leven en als ik op bepaalde ogenblikken in mijn teksten de indruk heb nagelaten van ‘het sterven te zijn’ dat roep ik nu uit dat ik, precies om de reden van het nauwer worden van de marge, van 'het grote leven ben'.

Dit nauwer worden is aanwezig ver op de achtergrond, maar het is er, en dit is zeker het geval bij allen van mijn ouderdom, maar daar stopt het en belet het in niets de kracht van de geest in mij, noch de wil het zo lang mogelijk zo te houden.

Ferdi vdH, zeg ik dan: Ik dacht van de aarde te zijn maar ik ben van de Leie, van de zeeën en de bergen, ik ben van de luchten en de wolken en al schreef ik over het sterven ik ben, meer dan ooit, van de wereld van de geest, uitzwermend in de oneindigheid van luchten tot voorbij de horizont.

Deze korte ogenblikken, in het midden van de dag, opgetild door het licht dat over de Leiebeemden hing, meegenomen door de wind die in de bomen joeg, schrijf ik eeuwigheid, omdat ik even maar, een fractie van een tel, de eeuwigheid heb aangeraakt met de vingertoppen van de geest.

De tijd had geen vat op mij, ik voelde me vrij, ongebonden, open en ontvankelijk ademend.

Het Universum door dwarrelde me.

06-12-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Om deze korte cyclus over de connecties van Dante met een of andere geheime genootschap te besluiten, nog iets over de betekenis van Notuma.
 

Ik vind het woord Notuma terug in een uiteengerafeld, met een elastiek samengehouden boek : Esprit du Dogme de la Franche-Maçonnerie de F.M.R. de Sobio[1], dat ik jaren geleden gekocht had op de Sint-Jacobsmarkt. Een boek dat ik destijds wel doorbladerd had maar niet had gelezen. Hierin verneem ik dat:

“Les jésuites, dans leurs grades, ont gardés les initiales des mots sacrés des premiers grades maçonniques. Ces mots sont pour les grades maçonniques pour Apprenti : Tubalkain; pour Compagnon : Schiboleth; pour  Maître : Chiblim; pour  Maître Ecossais : Notuma.

Pour les grades jésuitiques, ces mots sont respectivement :  Temporalis, Scholasticus, Coadjutor et Noster Natuma.

Verder in le Dictionnaire de la Franc Maçonnerie van Daniel Ligou[2] lees ik in verband met Notuma: ‘ mot de passe au troisième degré de la Stricte Observance. Désigne le nom sous lequel ressuscitera Hiram et est l’anagramme de d’Aumon  qui est désigné comme le successeur de J. de Molay. Mot particulier au grade de Chevalier de Saint André, XIVe degré du Rite Ecossais Rectifié‘.

En nog ben ik niet voldaan. Ik ga in de Stadsbibliotheek naar ‘De Christelijke Wortels van de Vrijmetselarij’ van Piet van Brabant[3] en ik verneem dat Notuma het herkenningswoord is van de Schotse Meester. “Hij herinnert onder de sluier van een anagram aan een van de belangrijkste bewaarders van de Schotse riten met name de hertog d’Aumont, de bekendste Tempelier die na de dood van J.de Molay een toevlucht vond in Schotland.”

Met al dit voor ogen kan het niet dat de letters van dit fameuze Notuma niet gewild zouden zijn ingebracht door Dante, en als het J. Van Dijk (mijn blog van 4 december) zelf is geweest die deze vondst heeft gedaan, zoals hij schrijft, dan heeft hij hiermede de sleutel gevonden om deze fameuze terzine van Dante’s negende canto open te breken.

En er is volgens Van Dijk in het eerste canto nog een element dat in de richting wijst van de Oude Schotse ritus namelijk vers 14: là dove terminava quella valle, (daar waar de vallei eindigde): de vallei waarin de broeders van de Schotse ritus (de rode ritus) samenkomen en niet ‘in het oosten van…’, zoals bij de Vrijmetselaars van de blauwe ritus. En wat Dantes reis naar Engeland betreft kan er wel een grein van waarheid te vinden zijn in het feit dat hij in zijn Inferno gewag maakt van de dijken van Wuissant en Brugge (Inferno, canto XV, 4). Is hij op die plaatsen geweest, is hij daar ingescheept naar Engeland, het zou kunnen!

Evenwel is de naam van d’Aumont, als meester van de Tempeliers, slechts opgedoken ten vroegste na de gevangenneming van Jacques de Molay, door de Franse koning Philippe le Bel in 1311, hierin gesteund door paus Clemens V. Het woord Notuma, als anagram van Aumont, kan dus slechts na 1311 gangbaar geworden zijn, terwijl alles erop wijst dat Dante jaren voorheen begonnen is aan zijn Inferno. Hij zou dus de eerste negentien versregels van zijn eerste canto hebben moeten aanpassen. Wat ik als zeer twijfelachtig beschouw. Wat natuurlijk niet onmogelijk is, wel twijfelachtig.

Hiermede is evenwel niet alles gezegd wat de ‘strani versi’ van Dante betreffen. Ik vrees evenwel reeds te ver te zijn gegaan wat mijn opzoekingen betreft. 

05-12-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Maar het is J.Van Dijk[1] geweest die me heeft aangezet om het Inferno van Dante canto na canto op te volgen en te trachten uit zijn versi strani van canto IX (zie mijn blog van gisteren) de elementen te halen die aanzien kunnen worden als omkleed met een betekenis in meer en wijzen zouden in de richting vooropgesteld door René Guénon.

  Zo toont Dante, volgens Van Dijk, in zijn eerste canto duidelijk aan in welke richting hij wil dat zijn verzen ontcijferd worden. Van Dijk was de mening toegedaan en ik herneem hier een deel van zijn Voorrede daterend van 1919:

 “dat Dante’s poëem, dat een tocht door de onderwereld beschreef die eindigde in een hemelvaart, gegevens bevatte uit de mysteriën of inwijdingsritualen uit den tijd waarin ze geschreven waren en toen hij las dat aan Dante een reis naar Engeland toegeschreven werd, meende hij (’t was toen nog een veronderstelling die op enkele gegevens berustte) dat deze reis van den grooten Florentijn in verband kon staan met het overbrengen van het rituaal der in Dante’s tijd opgeheven orde der Tempelridders naar Schotland.

’t Lag voor de hand zich zekerheid te verschaffen of elementen uit het rituaal van den Schotschen ritus der Vrijmetselarij nog in de Divina Commedia te vinden waren. Dit bleek nu reeds na een oppervlakkige lezing. Het oude paswoord der Schotsche Meesters was Notuma of Notima. Had Dante dit woord al of niet gekend was nu de vraag. Was ’t hem bekend geweest, dan zou hij wel een eereplaats in zijn gedicht hebben aangewezen meende schrijver. Oogenschijnlijk leek het opzoeken van dit woord, dat wel op geborgen wijze zou geschreven zijn, veel op het zoeken van een naald in een hooiberg. Hij sloeg dus den Italiaanschen tekst op en dadelijk zag hij zijn vermoeden bewaarheid. Een acrostichon uit de eerste letters van vers 1, 4, 7, 10, 13, 19 van den eersten zang van het eerste boek samengesteld  vormde het gezocht woord of met andere woorden de Divina Commedia opende er mede.”

  Ik vond dit boek van J.Van Dijk, in de stadsbibliotheek en dit nadat ik voor de zoveelste maal had gedacht dat mijn Inferno af was en dat ik eindelijk verder kon werken aan mijn Purgatorio. En nu opende zich ineens een totaal nieuwe wereld, die ik dankzij Guénon, wel enigszins aangevoeld had, maar waarvoor ik niet de minste aanwijzing gevonden had. En zoals Van Dijk suggereerde hernam ik de beginverzen van Dantes Inferno:

1.  Nel mezzo del cammin di nostra vita

     mi ritrovai per una selva oscura,

     ché la diritta via era smarrita.

4.  Ah ! quanto, a dir qual era, è cosa dura,

     questa selva selvaggia e aspra e forte

     che nel pensier rinnova la paura! 

7.  Tanto è amara, che poco è più morte;

     ma per trattar del ben ch’io vi trovai

     dirὸ dell altre cose, ch’io v’ho scorte.

10. Io non so ben redir com’io v’entrai,

     tant’era pieno di sonno a quel punto

     che la verace via abbandonai.

13. Ma poi ch’io fui al pié d’un colle giunto

      là dove terminava quella valle

      che m’avea di pauro il cor compunto,

16. guardai in alto, e vidi le sue spalle

     vestite già de’ raggi del pianeta

     che mena dritto altrui per ogni calle.

19. Allor fu la paura un poco queta

     Che nel lago del cor m’era durata

      La notte ch’io passai con tanta pièta[2]

 Het fameuze woord Natima of Notuma leidt aldus niet alleen Dantes Inferno in maar wordt in feite een soort hoeksteen van zijn Commedia.

04-12-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

O voi ch’avete gl’inteletti sani,

mirate la dottrina che s’asconde,

sotto il velame de li versi strane.

Wat wilde Dante ons verbergen, wat mocht niet voluit uitgeschreven worden, welke dottrina, (leer, kennis) wou hij bedekken met een sluier die enkel door zij met gl’ inteletti sani, zij met een gezonde geest kon worden weggenomen. Het is alsof deze drie versregels niet voor alle lezers bestemd zijn maar wel voor een bepaald publiek. Het verbaast me trouwens dat deze verzen niet door Borges werden opgemerkt.

  In zijn brief aan Cangrande della Scala, preciseert Dante dat de poëzie van zijn Commedia meervoudig is, ‘polysemos’ is, en Umberto Eco, in zijn ‘Kunst en Schoonheid in de middeleeuwen’ komt tot het besluit dat die brief niets anders zeggen wil dan dat we op de Commedia de theorie van de vier betekenissen moeten toepassen, een theorie die de middeleeuwen door gecirculeerd heeft en samengevat kan worden in het distichon (tweeregelig vers dat een volledige zin vormt) dat aan Nicolaus Lyranus of aan Augustinus van Dacias toegeschreven wordt: De letter geeft de feiten weer, de allegorie wat je geloven moet, de morele betekenis wat je doen moet, de anagogische waarnaar je streven moet.

René Guénon[1] echter heeft deze verzen des te beter opgemerkt. Hij wijdt er een lang essay aan en vindt dat hierin duidelijk aangegeven wordt dat Dante lid moet geweest zijn van een geheime genootschap die de verre voorloper zou geweest zijn van de Vrijmetselarij. Hij voelt zich hierbij gesteund door Rossetti en Aroux die de eerste waren om te spreken over het esoterisme in het gedachtengoed  van Dante. Aroux vroeg zich zelf af of Dante wel een katholiek was en niet eerder een Albigenzer.

  Guénon bekijkt het esoterisme van Dante van uit een andere hoek want, zegt hij, het heeft niets gemeen met de uiterlijke tekenen van een religie. Er waren genootschappen die initiatisch gericht waren en niet religieus, maar die toch hun basis gevestigd hadden in het Katholicisme. Want als Dante lid was van een geborgen genootschap, dan is dit absoluut geen reden om hem een afvallige te noemen. Volgens Guénon was Dante lid van de Fede Santa ‘un Tiers-Ordre de filiation templière et ses dignitaires portaient le titre de Kadosch, mot hébreu qui signifie  ‘saint‘ ou ‘consacré’, et qui est conservé jusqu’à nos jours dans  les hautes grades de la Maçonnerie.  

03-12-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Rilkes Graf[1]

                                         Rose, oh reiner Widerspruch, Lust.

                                         Niemandes Schlaf zu sein unter soviel

                                         Lidern.

En

op andere dagen,

was een baken

Rilkes graf.

Romaans de kerk

de Rhône ver beneden

om te vergeten 

rozen als sneeuw de zerk

door lichen aangetast.

En woorden

die het landschap waren

in de mond gebrand:

‘Niemandes

Schlaf zu sein unter soviel Lidern’.

Gedachten

die ons volgen bleven

te ontcijferen,

bergstroom

klotsend in de oevers

met irissen lijk ogen en wat wortel,

en in de bossen

tussen boleet en mossen,

zijn woorden

keer op keer hersproken,

omgekeerd,

onopgelost

Zo op andere dagen,

Muzot:

het huis omhaagd, het hekken

dicht

Zijn grafschrift weer, zijn aangezicht.

De schemer ons een beeld gebracht,

hij was er nog,

tegen de muur geleund,

de tuin,

‘mit einer Masse von Melissen

und Stern-Anis",

o, neen,

de slaap der slapenden

die slaapt hij niet.

02-12-2013, 09:51 geschreven door Ugo d'Oorde