13 mei

Reizen om te leren

Het gebeurt, zoals gisteren, dat je in de voormiddag op de autostrade rijdt die je van Firenze naar Pisa brengt, dat je in Pisa, in de luchthaven, je laptop moet halen uit je handbagage, kwestie van veiligheid – en gelijk hebben ze – en dat je amper drie uur later op de autostrade rijdt van Charleroi, over Brussel naar Gent.

Het gebeurt ook, dat vrienden, die op het zelfde ogenblik als jij, met de wagen vertrokken zijn uit I Fiamminghi in Toscane, om het gemakkelijk te houden, zeven uur na je thuiskomst, je bellen om te zeggen dat ze bijna thuis zijn, na een tocht van 1.300 Km.

*

Heb ik nu een reis gemaakt om Firenze te zien, Siena, Pisa, Lucca, San Gimignano, of heb ik me verplaatst om me geestelijk te voeden met het land en de luchten van Toscane en, met de speelsheid van de Italiaanse taal?

Er is geen twijfel mogelijk, ik weet nu dat de tijd van reizen om zo veel mogelijk te ‘zien’ - met alle ongemakken eraan verbonden -  dat die tijd voorbij is. En het is geen zorg meer voor mij. Mijn enige zorg is geweest een tekst te hebben voor mijn blog en deze tijdig en zonder al te veel zoeken naar een internetverbinding, te kunnen inloggen, wat me gelukt is.

Mijn reis van een week is aldus de reis van mijn blog geworden en mijn grote vreugde is geweest, te weten dat ik rondliep in het land van Dante; te weten dat hij dacht aan het groene Toscane als hij schreef over die enige plek in de hel, waar het goed is te vertoeven voor  schrijvers en geleerden en filosofen. Stefan Hertmans noemt dit het Arcadië. Ik weet nu waar ik eindigen wil.

Wat het ‘andere’ betrof was ik ook een gelukkig man. Pas uit de slaap gekomen was er het landschap in de mist, in de regen of in het goddelijke – ik vind geen ander woord – morgenlicht, Ik dacht telkens aan mijn morgengebed van vroeger, mijn muezzin, ‘ mijn God ik dank u voor deze nieuwe dag’ – ik zou hier best eens terug gaan aan denken bij het opstaan - en daarna was er het uitgebreide en uitgelezen, en het is een woord letterlijk te nemen, ontbijt. Om daarna, in de loop van de dag, kleine maaltijden te gaan gebruiken - al was het maar, (Jan!) een piccione, een duif, zelfs al was ze geroosterd - in een klein, simpel maar vriendelijk restaurant, samen met vrienden aan tafel, hetzij op de middag, hetzij bij het vallen van de avond. Om te beginnen telkens met een gewoon glas prosecco, ook soms een Americano zoals het genoemd wordt in San Gimigniano, om in de sfeer te zijn van grote dagen.

Dit was en is Toscane, het land dat in mij werd gebrand.

Mijn blogs van die dagen is wat er rest voor zij die er niet waren.

13-05-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Wie is het die het gedicht voorlas van Salvatore Quasimodo, laat op de avond, met Venus, de grote schitterende, even nog gegroet, en dan in de schemerkamer, in de warmte van de haard:

Desiderio delle tue mani chiare

nella penombra della fiamma

sapevano di rovere e di rose

di morte. Antico inverno.

Cercavano il miglio gli uccelli  

ed erano subito di neve,

cosi le parole

un po’di sole, una raggiera d’angelo

e poi la nebbia, e gli alberi

e noi fatti d’aria al mattino.

Verlangen van je klare handen in de schemer van de vlammen, ruikend naar eik en naar rozen, naar de dood. Winter van oudsher.

Vogels zochten granen en plots waren ze van sneeuw, aldus de woorden, een beetje zon, een engelenstraal en dan de nevel, en de bomen en wij van lucht gemaakt in de morgen.

Het leven is herinnering:  de wemelvlammen in de schemerkamer met wat brandende kaarsen. De aarzelende stem en de woorden die hangen blijven, tastend in ons, noi fatti d’aria, naar de precieze betekenis.

Wij maar wat lucht, niet zoveel meer dan wat lucht, dan wat woorden en voor niet zo lang nog. Wij, niet zoveel betekenend, un po’ di sole, een glinster in de nevel, een engel die even de wolken openschuift voor ons, even maar, kijkend naar de vogels die granen zoeken in de sneeuw en sneeuw geworden zijn in de nevel.

Verbeelding: de oude villa in de sneeuw, het land, de ganse etruskische vlakte onaangeroerd sedert eeuwen, een grote golvende sneeuwvlakte. En wij, de warmte van de haard in de rug, fatti d’aria zoals de bomen.

Quasimodo en zijn Antico inverno, zijn Antieke winter. Hoe dicht alles bij elkaar ligt, lente en winter- in-gedachten. En nu vandaag hoe het kan dat hij hier in deze vreemde woning bij het haardvuur, teruggrijpt naar wat Quasimodo- wie weet waar, wanneer en onder welke omstandigheden - geschreven heeft.

En eens te meer zijn woorden, wat is overgebleven van de levende Quasimodo, een moment, una raggiera d’angelo neer gekomen op de aarde, totaal onverwacht uit de vlammen van de oude, wijde haard: een woord, een geur, een ritseling, de beelden die vertellen over het schaapsvel bij de haard.

En wat al heel ver in de tijd lag, plots te dichtbij opdat er niet, een begin van pijn zou zijn. Zoals het immer zijn zal als hij terug zal denken aan dit Toscane hier.

12-05-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

De morgen is mijn gebed als ik van op het bordes over de heuvels kijk om me eens te meer te verliezen in het landschap, me te verliezen en me terug te vinden in de vele kleuren van geel over groen naar donkergroen, waar de schaduw is.

De morgen is mijn gebed, gaande vanaf mijn prilste jeugd tot deze morgenstond, al wat was en is en nog komen kan, samengenomen en uitgestrooid tot de lange lijn van de horizon en luchten. Adembenemend de stilte, en wat er diepte aan geeft, de koekoeksroep, het kirren van de tortelduiven op de draad, elkaar betastend bek op  bek.

Kende vele morgens in mijn leven maar kende nooit de morgens in Toscane. De Lord weze opgetogen met wat me hier geboden wordt, in de hand gelegd, in de geest binnengeschoven alsof er niets was dat nog gebeuren kon en niet doordrongen zou zijn van deze morgen.

*

We verblijven in een oude villa met de allures van een kasteel: i Fiamminghi, gelegen middenin de magische driehoek Firenzi, Pisa, Siena, in het dorpje Iano. (www.ifiamminghi.it).

Meer dan voortreffelijk. Het uitzicht beschreef ik reeds, de aard van het licht, de kwaliteit van de luchten zijn doorslaggevend en het uitzicht is enig.

Geen enkel negatief punt dat ik me zou gewaardigen te vermelden, er zijn er geen trouwens.

Wat ik wel wil vermelden is het ontbijt, het is niet te beschrijven noch met namen van gerechten, noch met foto of tekening, het is een koninklijk ontbijt zoals er nimmer een werd opgediend: Koffie uit de boon geperst, thé in alle variëteiten, honig en confituur, je kunt ze niet bedenken of ze staan op tafel; broodsoorten allerlei, koeken allerlei, fruit zoveel je maar wenst en dan elke morgen andere kaas- andere vleessoorten, ongekend, nimmer ontmoet maar bemind. 

Vergeet ik iets denkt het er dan bij.

En deze morgen staat de tafel buiten gedekt. Het is acht uur. Buon appetito.

Wat soms wankelt, zoals vandaag is de internetverbinding.

11-05-2012, 08:45 geschreven door Ugo d'Oorde  

Heb ik mijn morgens ooit beleefd zoals de morgen van Toscane deze morgen was. De klank ervan een fuga, de kleur een symfonie, en boven al een impromptu van licht en luchten, uitgebalanceerd in rust en eeuwigheid. En wij, vanwaar we ook gekomen zijn en hoe ook opgegroeid, er in opgenomen, er over neergelegd, gedompeld in al het groen dat van de aarde is. En van de hemel, het wederkeren als de tijd gekomen is.

Of zoals bij Vittorini, die hij deze morgen las, ‘no speranza, quiete’, geen nood aan hoop maar ingesteld van kop tot teen op rust en onvergankelijkheid - in gedachten weliswaar maar gedachten ook zijn van het leven – en geen ‘sordo sogno’, geen dove droom, geen afstand doen, geen ophoping om dit of dat te willen, maar te zijn wat je bent en waar je bent, effen en bloot en vol van al wat is.

Land van mijn hart, zo nieuw, zo plots. Humility the only wisdom we can hope to acquire: ik teken je niet, beschrijf je niet maar ik eet je, ik versier je, ik glijd binnen langs alle poriën van de wegen die me openstaan. En land, dat je me ontvangen moge in je warme schoot, verlost van alle ongemakken. Niet, ‘ te zijn of niet te zijn’, maar zoals het landschap hier, wachtende en niet wachtende, niet hopende en toch hopende op wat komen gaat.

‘Toscana del mio cuore’, hou me, hou me even en laat me niet schetsen wat niet  te schetsen is, geen foto van wat te nemen is, want alles is ruimte hier van oost naar west, van zenit naar nadir, niet af te lijnen, niet te omwallen met kaders, het mogen nog kaders van goud.

Zoals de morgen deze morgen was, heb ik geen nood aan Pisa en Firenze, niet aan Lucca, niet aan Siena. Geen nood aan huizen en katgedralen nog zo mooi gebouwd, geordend, afgemeten op wat kosmisch is of van Vitruvius is, omsingeld, omhangen met fresco’s van Jezus of Maria, geen nood eraan. Geen nood om te zien wat is te zien, maar geef me de dorpen van Villamagna, Castagno of Iano, geef me San Vivaldo, of Legal. Geef me maar de slingerwegen langs wijngaarden en grijze velden met olijfbomen in bloei, doorheen de bossen met reeën en vossen die wegen kruisen, en geef me maar - ik noem het omdat zo lang al geleden - de groene grachten met ereprijs en  wikke, met smeerwortel en pinksterbloem,  klaproos en rode klaver en met de wilde roos waarvan een dichter wist, of het nu Rilke was of Burns, ze bitter was om nooit te vergeten. 

Noem ze maar, alle bloemen uit de velden van mijn jeugd, tot de stinkende gouwe toe, hier terug ontmoet in alle eenvoud die hun grootheid is.

Waar kan ik sterven als het hier niet zou zijn.

10-05-2012, 00:07 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het was van vele dingen het uur van Venus want daar waar de zon was ondergegaan, schitterde de nieuwgekomene in een grote helderheid, gegrepen in haar baan omheen de zon, maar geborgen gebleven achter een wolk van gassen, geankerd tussen de sterren en de sterren geankerd in het Universum in een juiste, onverstoorbare orde, niet te verschalken, niet te verbreken, niet om te keren of te verwisselen.

En plots, waar hij stond in de nacht, een gestalte naast hem, in een lange mantel die tot op zijn voeten viel, als uit de bomen neer gedaald, met gelaat en scherpe neus die hij kende of meende te kennen:

Ik weet wat je denkt maar het is ‘Amor que move el sol e le altre stelle’, Het is Amor die alles bewegen doet, alles is een enorm raderwerk’ zegde een stem naast hem, die geen stem was, geen articulatie van woorden was. Hij schrok.

‘E Alighieri, lei’?

‘Si, sono Alighieri Dante. Sono scendito per ringrazarlei’. Ik ben nedergedaald om je te danken voor wat je schreef over mij , omdat je geraden hebt waarom ik mijn ‘Vita Nuova’ plots heb verlaten.

Een stem die van ver en van nergens kwam, geluidloos in de geluidloze takken van de bomen, gedragen door vreemde winden op vreemde golven tot hem gekomen, gedachten en begrippen, overgebracht van elektron tot elektron, komende uit de massa geest, drijvend tussen de verre horizon en de sterrenhemel, over het landschap van duisternis .

‘Alighieri, vertel me over de wereld van nu’, vroeg hij.

‘Er valt niet veel meer te vertellen over de wereld, hij is op een keerpunt gekomen, de geest is stervende, wordt verjaagd uit boek en beeld, het sacrale in de mens  wordt bedolven door het materiële, de hemel is dicht, wat kan er erger nog gebeuren’?

‘En toch Alighieri, blijf ik hopen in de mens’.

‘Doe maar, geloof maar. Ik ben gekomen tot een stadium van alwetendheid’.

‘Alwetendheid, ook over God’?

‘Over God is niets te weten, Hij IS. En over het Zijnde valt niets te zeggen, het IS, zoals het Universum is. En er is niets dat niet Is. Ook je vraag over God IS. En het volstaat dat de vraag er is, opdat het zijnde zijn zou’.

Het was middernacht, hij keek naar de omheen Venus geschaarde sterren, waar hij deel van was. De bomen over hem geneigd. Hij waagde het op zij te zien, hij waagde het verder te denken, hij waagde het te denken dat het nog steeds Dante was naast hem.
Je weet, zegde de stem, je bent reeds waar je aankomen zult. En er is maar één plaats voor jou weggelegd. Het Arcadia van de verloren schrijvers. Allen wachten er op jou, je bent al aangekondigd, je staat al opgeschreven, alleen je naam is nog niet bijgezet, maar we wachten en de tijd is niet.

De bomen zwegen. Het land scheen naar hem toe te komen,

Ugo

09-05-2012, 07:57 geschreven door Ugo d'Oorde  

De duiven huizen in de torens van San Gimignano, en in de straten wonen de toeristen, verrast over het aantal, voelen we ons goed er bij te zijn. Goed dat we de muren voelen kunnen, dat we zien hoe de mossen en de tijd de oude stenen getekend hebben en hoe het grote licht van Toscane, het licht van het land van Dante me overrompelt. Wat mij vooral bezig houdt is dat hij er wandelde, dat ik in zijn voetsporen loop. En,  schreef hij er niet aan zijn Commedia, hij was er mee bezig, met het deel dat reeds geschreven stond en het deel dat in potentie in zijn geest aanwezig was -, zoals mijn blog al in mijn geest in potentie aanwezig was als stond er nog geen jota op papier.

Zo komen de grote momenten op me af, onverwacht maar des te duurbaarder en neem ik met mij, hier in deze straten, allen die me duurbaar zijn, de vrienden die me lezen en zij die me niet lezen, maar ik houd ze dicht tegen mijn gedachten aangeleund, hen omhelzend omdat het zo grandioos is in de straten waar Dante liep en woonde, al was het maar om een congres, welke ook, bij te wonen en te zeggen wat hij te zeggen had.

Zijn woorden nog hangend in de openingen tussen de stenen, klevend  in de genen van de sporen van dwergvarens hier en daar, zoals zijn woorden binnendrongen in de genen van de mensen hier, de kunstenaar op de hoek met zijn miniatuur-aquarels en wat hij me vertelde over de levensbomen die hij tekende, maar niemand kocht en ik hem toen zegde :dat hij Dante tekenen moest: Ulysses en zijn gezellen, zijn boot ondergedompeld in de baren; of Paolo en Francesca, de innig verliefden; of Graaf Ugolino knagend aan het hoofd van de bisschop.

Materie te over, waardevoller voor allen die Dante lazen en meedragen in de vezels van hun hart dan de levensboom of de minuscule velden zonnebloemen, of wat hij ook tekenen mocht.

San Gimignano waar we waren, de duiven huizen er in de torens, de toeristen in de straten en verheugd dat we een van de velen waren. Maar dan wel met Dante in het bloed.

En dan toch gevonden wat ik zocht in een verscholen boekenwinkel, de man met een brede glimlacht toen ik binnenkwam en vroeg of hij Vittorini had.
‘Elio ?’ antwoordde hij.

‘Conversazione in Sicila’, antwoordde hij.

‘Si’ heb ik geantwoord, ‘Conversazione in Sicilia’.

Voor het slapengaan lees ik van een man in een emotionele toestand, een toestand die ik ook heb gekend, maar zeker niet vandaag: 

La vita in me come un sordo sogno, e non speranza, quiete. Of het leven in mij als een doffe droom en geen verwachten, rust. 

Maar ik weet dat hij vanuit het Noorden van Italië afreizen zal om zijn oude moeder te bezoeken in Sicilia. En dit bezoek is grote literatuur.

Later, bijna middernacht, staat de hemel vol sterren en planeten. Is er nu een afspraak gemaakt met Dante of niet? ik wacht onder de bomen van eeuwen. Het land beneden mij een donkere rust.

PS.

Ik hoorde van Koen, mijn schoonzoon – blij dat hij me las - dat Toscanië fout is, dat Toscane meer dan voldoende is, waarvan akte.

08-05-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zal ik je een brief schrijven van hieruit, een lange brief die uitloopt over de heuvels en de dorpen verspreid, in een levend schilderij sober gehouden in kleur en tekening, onder een voile van onvergankelijkheid. En waar ik sta, en waar ik adem met het land en met de luchten, de regen in de bomen. Mijn stilte dat mijn leven is.

Of schrijf ik slechts hoe ver het gevorderd is met mij, of hoe goed ik me voel, hoe vol van dingen en van beseffen.

Of nog, zeg ik je over wat het ontwaken is in de zang van lijsters en van merels, van verliefde en verloren tortels in de hoge bomen, van de meesjes en de vinken die ik vermoed, van het gekende en het ongekende en het licht in brede banden dat de kamer binnenvalt:

‘Light enters the room  like a gilded Pavlova’ schreef ooit Ezra Pound , en ook: ‘but all that is folly to the world’.

Ik weet dus wat gedacht wordt over de dingen die ik hier verkondig alsof wat ik vertel het hoogste was dat ik kon achterlaten.

Zo, je weet nu hoe de dag begonnen is, maar je weet niet hoe uit de open deur van de eetkamer, de geuren van vers gebakken broden en van donkere koffies me bekoren komen, geuren lijk gedachten die niet te houden zijn en zich verspreiden nu, in vreemde vormen over de bomen tot ver over de heuvels tot waar de zeeën zijn.

Ik schrijf je morgen meer. Misschien vanavond nog, nu ik Dante verwacht, in een donkere mantel gehuld, woorden schrijvend.

07-05-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde