Werkend aan ‘De Ladder’ van Jaap Scholten, lag Sholokhov naast mij, waren er de vier, vijf pagina’s die ik nog te lezen had, de laatste woorden die het grote epos dat zich afspeelde in de steppen langs de Don, in het begin van de jaren 1920 - de tijd van mijn grootvader, de tijd van de  oorlogsjeugd van mijn vader waar hij me nooit iets over vertelde - zou afsluiten.

Het secreet van een boek naast jou dat je op het punt staat te ontdekken. En het boek wacht om het bloot te geven. Maar je wacht nog, je wilt je eerst  verlossen van een totaal andere tekst die je heel wat moeite vergt om te weten wat je wel en wat je niet erover gaat vertellen. Het gebeuren met Aksinia en Gregor hangt ondertussen in de lucht, je weet dat ze, te paard, in de nacht bij maanlicht, hun dorp verlaten hebben? Het staat te gebeuren. En na enkele uren rijden:

Not far from a little bridge, Gregor halted. A midnoight silence wrapped the village… He did not like riding across the bridge. He did not trust this silence, and was afraid of it. They had just turned into a narrow lane when a man rose from a ditch, three men behind him.

‘Halt, who goes there?

De vier mannen kwamen traag naar hen toe, een ervan stak zelfs een sigaret op. Gregor started at the shout as though before a blow and pulled on the rains. At once mastering himself, he cried: ‘Friends’, and sharplly turning his horse, managed to whisper to Aksinia: ‘Back ! Follow me.

Ze vluchten in galop, kogels vliegen hen om de oren. Na tweehonderd meters komt Gregor ter hoogte van Aksinia en roept haar toe zich voorover te buigen, maar ze doet het niet, ze is getroffen door een kogel.

Some two miles outside the village he turned sharply off the road, made towards a ravine, dismounted and lifted Aksinia off the horse gently, laying her on the ground… She died in his arms a little before dawn. She did not recover consciousness.

Hij graaft met zijn sabel en zijn handen een graf in de vochtige, zachte aarde, en dan: ‘Gregor buried his Aksinia by the brilliant morning light. As she lay in the grave, he folded her deathly pale, yet swartly arms across her chest, and covered her face with a kerchief, so that the earth should not fill her glazing, half-open eyes as they gazed  immovably at the sky. Daarna duwt hij met zijn handen de vochtige gele aarde over het lichaam en op zijn knieën blijft hij lang zitten bij het graf, ‘his body swaying lightly… Now he had nothing to hurry for. Everything ,was finished.

Mickhail  Sholokhov zal me niet ten kwade nemen dat ik zijn vertaalde  woorden hier heb herhaald; Ik zie en beleef de smart van Gregor, wat Sholokhov gewenst heeft; Hij sluit hier op een passende, glorieuze wijze zijn epos af, op de enige wijze waarop het epos eindigen kon, door de dood.

Er volgt nog ‘a chapter 9’

In de vroege lente smelt de sneeuw, de grassen drogen, de steppe staat in brand. De wind wakkert de vlammen aan en de geur van brandend gras hangt over de steppe. Maar het leven herneemt op andere plaatsen: ‘all around, the young gras is showing merrily green, innumerable skylarks are fluttering in the azur heaven’. Maar waar de brand heeft gewoed is de aarde zwart, geen vogelnesten, alleen de verkoolde aarde en de brandgeur erover: Like the steppe scorched with fire, Gregor’s life also turned black. De onbarmhartige dood had hem alles ontnomen.

Na de dood van Aksinia is hij dagenlang blijven ronddolen. Daarna steekt hij de Don over en komt in het bos terecht waar de rest van de bende opstandelingen, waar hij vroeger deel van uitmaakte, zich ophoudt in een boshut. Hij blijft bij hen voor een tijd en beslist dan plots, in de lente, terug te keren naar zijn dorp. Hij gooit geweer en kogels in het water van de Don en gaat terug naar zijn woning, waar zijn zoontje Michenska aan het spelen is, die vermoedt dat hij zijn vader moet zijn. Hij hoort dat zijn dochtertje overleden is, maar dat zijn zuster Dunia het goed stelt;

And now that little thing of which Gregor had dreamed of ,so many sleepless nights had come to pass. He stood at the gate of his own house, holding his son by the hands. Dit was alles dat het leven hem had overgehouden, al dit gaf hem ‘kinship’ met de aarde en de ruime wereld, die er glinsterend bij lag onder de kilte van de zon.

Sholokhov eindigt zoals hij eindigen moest, op heel wat resterende vragen, die eigenlijk voor het epos dat nu geleefd is, voltrokken  is, vragen blijven zullen. over het epos dat van Gregor en het Kozakkenvolk was. Voor de lezer, en dan toch voor mij, zal voor altijd de vraag blijven hoe het leven verder lopen zal voor Gregor, een vraag die verbonden blijft aan het boek. Het boek dat nu, gesloten op zijn vergeelde bladen, naast mij nog ligt en dat ik straks terug ga plaatsen in zijn rek.