Of hoe schrijft zich een boek? Wel, klaar en duidelijk, ik weet het niet. 

Wat ik wel weet is dat ik geen boek wil schrijven over feitelijke gebeurtenissen die in elkaar verweven, elkaar opvolgen en een verhaal vormen; wel over gebeurtenissen die zich situeren in het landschap van de geest, waarvan het in elkaar verweven zijn soms onontwarbaar is.

Ik heb dus niet zoals Mulisch voor zijn hemelgeschiedenis, een vooropgesteld plan, waarin alle feiten door Mulisch zelf werden bedacht. Ik heb helemaal niets, al ken ik wel, na al die jaren,  enkele hoofdgedachten die onvermijdelijk kans maken ter sprake te komen, zelfs als deze gedachten, ‘lichtjaren’ uit elkaar zouden liggen, zoals de chronologie van Egypte en wat er is van de geest na de dood.

Maar een duidelijk plan heb ik niet. Ik wacht op de inspiratie van het ogenblik – dit blog is er het bewijs van – om te schrijven wat ik denk te mogen/kunnen schrijven.

Achteraf gezien is het bij mij ook laag op laag die gelegd wordt – Hertmans legt er dertig om zijn ergernis af te zwakken, maar ik leg er dertig om te komen én tot het meest precieze woord én tot de meest precieze weergave van de gedachte die ik op het oog heb. Verder gaat mijn planning niet.

Zo vermoed ik ook nu al, dat ik iets zeggen zal over Velikovsky en dan is het niet omwille van zijn Venus, geboren als planeet, waar ik weigerig tegenover sta, maar wel omdat hij de gang van mijn geestelijk leven grondig heeft gewijzigd en ook omdat ik me, zo-even de vraag heb gesteld hoe het komt dat wij, westerlingen, nooit geleefd hebben met boven ons, de planeten als goden Ares, Athena, Zeus, zoals de Grieken en de volkeren van het Oosten.

Het zal hier, in de tijden vóór Christus, maar een dorre religieus-- geestelijke woestijn geweest zijn - alhoewel Avebury, alhoewel Stonehenge - met uitzondering van het Hoge Noorden misschien.

13-01-2013, 02:33 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zo is de ontdekking van het boek van Maurice Gilliams, ‘Elias of het Gevecht met de Nachtegalen’ een belangrijke gebeurtenis geweest in zijn leven, dan toch wat boeken betreft.

Hij las en hij herlas het. Hij vond het een eenvoudig groot boek. Eigenlijk een boek waarin heel weinig gebeurde, en wat erin gebeurde waren zaken die hij ook had kunnen ontmoeten in zijn jeugd.

Zo was er die passage waar Aloysius, op een fiets die hij ‘ontleend’ had, daar waar hij geplaatst stond tegen de gevel van een woning, traag op en neer rijdt in de dreef, terwijl de passieve Elias met de schrik in zijn leden, luistert naar de geluiden van stemmen en van lepels in borden, komende uit het open venster van de eigenaar van de fiets.

Zo was er de geschiedenis met de papieren bootjes die door Elias en Aloysius werden uitgezet, in de beek achteraan het park. Een daad waarin hij zich terugvond, want ook hij had papieren bootjes uitgezet op het helder stromend water van de sloot achteraan de boomgaard, bootjes die hij zag als een boodschap aan de wereld met zijn naam erop.

En dan was er nog het verhaal van de plots opstekende storm en van de eeuwenoude beuk die ontworteld wordt en neerstort voor de steigerende paarden van de koets met Elias en tante Henriette erin, en de woorden van tante Henriette: ‘Elias nu hebben we tijd genoeg’. Een verhaal dat hij las als een verwijzing naar een gebeuren uit zijn jeugd.

Het was toen hij met moeder de dreef naar het landgoed van zijn dromen waren ingewandeld, en ze ineens verrast werden door een verschrikkelijk onweer waarbij, in een helser dan hels lawaai, de bliksem insloeg in een enorme eik op korte afstand van hen zodat ze beiden tegen de grond werden gegooid, tussen de opdwarrelende aarde en de afgerukte takken.

Toen ze zagen dat de boom middendoor was gespleten nam moeder hem heel dicht bij haar en fluisterde ze: ‘Het is helemaal niet erg, Ugo, ons Heer is altijd met ons’.

En ‘ons Heer’ was met hem geweest want achteraf vertelde moeder aan wie het horen wilde dat hij, juist voor het inslaan van de bliksem, ver voor haar de dreef was ingelopen en dat ze, gevolg gevend aan een vreemd voorgevoel, hem juist op tijd teruggeroepen had.

Teruggeroepen, opdat nu zou gebeuren wat toen al ergens in de toekomst opgetekend stond.

Het is duidelijk, het is vooral Gilliams geweest die in een beginfase, zijn wijze van schrijven sterk zou beïnvloeden. Zonder Gilliams had hij misschien nooit die dringende behoefte gekend. Maar het kan echter slechts een korte inleiding zijn geweest, het schrijven zat hem in de genen. 

Dit zijn verre gebeurtenissen die hij thans oproept: de bootjes op het water, de dreef naar het landgoed en zijn kleine hand in de hand van moeder. Alle gebeurtenissen uit het zorgeloze landschap van zijn jeugd, waarvan hij nu het voor-altijd-voorbij-zijn ondergaat in deze oude kamer waar hij zit voor de open haard waar het hout nog ligt te smeulen, even nog, zoals de herinneringen die hem bezoeken. 

Er zijn er echter ook, waarop hij niet wenst in te gaan en te herbeleven. Duiken deze op, en weinig is er nodig, ze worden in de kiem gesmoord, alsof ze nimmer waren geweest of dan toch niet zoals ze zich hadden voorgedaan. Want heel wat was er dat zijn ouders, dat zijn broers en vrienden niet goedkeurden en dat hij zich verwijten kon. Het was een heel pak dat daar ergens lag opgestapeld, zoals James Joyce in zijn Ulysses het wist als hij schrijft:

There are sins or (let us call them as the world calls them) evil memories which are hidden away by man in the darkest places of the heart but they abide there and wait.

Negatieve herinneringen dus, opgeslagen in de verste plaatsen van ons hart, die op de loer liggen, klaar om op te duiken. 

Maar als rijper man waren er mooie, troostende zaken die hij wel kon terugnemen. Er was zijn verliefdheid en zijn huwelijk, er waren de kinderen, er was de zelfstudie die hem toeliet een ambt te bekleden waar hij enorme voldoening in kende, al was er ook de ziekte, met de dood op de drempel die gelukkig wachtte om toe te slaan. En dan, wat hij als normaal beschouwen kon, het tanen van de verliefdheid en het wegdromen in een andere, onbereikbare wereld, zoals in de droomwereld van zijn landgoed, een droom die hij nu half verwezenlijkt zag in die oude woning van hem, gelegen aan de rand van een bijna ontoegankelijk bos met wegen, toegesnoerd met bramen en varens, zoals het omheinde bos van vele hectaren, waar Houellebecq het over heeft in de laatste hoofdstukken van zijn boek dat hij met veel voldoening gelezen had.

Vele herinneringen blijven aldus kleven aan de dingen en duiken plots op in kleine, onooglijke gebeurtenissen, als een glas wijn gehouden naar het licht, waar hij soms zijn overleden broer in terugziet; een lege stoel op een terras, een liefdeslied van Grieg, maar dit alles krijgt, nu hij erover schrijft, een zwaarte die hem stil maakt, krijgt nu een andere inhoud, woorden die zich verslingeren in woorden en andere zaken oproepen die ooit beelden waren of dromen waaruit we allen bestaan, de grote zwijgende massa van de dingen die voorbij zijn. 

12-01-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Schrijf maar wat gedichten

opdat je niet te vlug zou sterven

als je dood zult zijn,

opdat er hier of daar

een woord van jou nog wonen zou.

Een kaft met poëzie

waar men misschien,

zich over buigen zal, een korte wijl

om daarna, ook te verdwijnen

in de schemer van de tijd.

Zoals het van zovelen is

die hier verzonken in de aarde

na jaren, al vergeten zijn.

Zo schrijf nog wat gedichten

opdat je niet te vlug verschemeren

zou eens je boeken dichtgeslagen,

je pennen uitgedoofd

je bladen blank gebleven.

En kom ik dan,

als woord, op avonden,

gewandeld in je binnentuin

om er naast jou neer te zitten,

even maar.

11-01-2013, 01:40 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het schrijven is voor hem een ziekte, een drug. Hij weet van Paul Nizon dat hij zestig jaar lang een dagboek heeft bijgehouden - zoals er velen zijn met een dagboek als compagnon – en dat hij het typte op losse bladen die hij op het einde van het jaar bundelen liet[1].

Ugo heeft zijn dagboek bijgehouden, schrijvend in zijn page-a-day diary van de Economist - waarvan het papier zacht is op de rectozijde en korrelig op de versozijde, en dit met zijn pen, gevuld met inkt,  lie de thé van ‘J.Herbin depuis 1670’, die er licht krassend maar o zo vloeiend over glijdt, en hierbij denkt hij aan de grote Umberto Eco die in zijn ‘In de Naam van de Roos’ ons meldt dat hij de geschiedenis van Adson van Melk neerschreef in een paar grote schriften van de Papeterie Joseph Gilbert waarin het zo prettig is te schrijven als de pen zacht is.

En het schrijven in zijn dagboek is een even grote vreugde geweest voor hem en die vreugde is gebleven, zoals het een vreugde moet geweest zijn voor Umberto Eco. Eigenlijk is het meer dan een vreugde het is een noodzakelijkheid.

Als hij dan terugdenkt aan zijn droomlandgoed uit zijn jeugd - het is ook dit van zijn jongste broer geweest - gelegen aan de rand van een bos dat eens park was en waar het licht opkomt, is hij deze morgen de knaap van tien, twaalf, veertien jaar. Hij heeft geen globaal beeld meer van die knaap van toen, maar hij weet wel dat het uitzicht van park en landgoed totaal verwilderd was. De gracht er omheen, dichtgegroeid met els en struikgewas, met varens en mossen, met waterplanten en salomonszegel terwijl verdorde takken en omgewaaide bomen het nog verder in de tijd duwden.

Er hing een sfeer van geheimzinnigheid over erf en park. Mede doordat de bewoners ervan leefden als kluizenaars scheen het, alsof het geheel gestold lag in de greep van de tijd. Was het alsof de geest van de geslachten die er geleefd hadden nog tussen de bomen hing en het landgoed als een eiland boven de aarde dreef.

Als knaap werd hij er als het ware naar toe gezogen en op een namiddag was de roep ervan zo groot dat hij het gewaagd had, over de uitgedroogde gracht die rook naar modder en rottende bladeren, die rook naar de kamperfoelie aan zijn mond, het park binnen te dringen tot de witgekalkte muren van een prieeltje, in wat eens de achtertuin van het vroegere – nu totaal verdwenen - kasteel, zal geweest zijn.

Hij had binnengekeken door het raam om een fractie lang te staren in de wijd open ogen van een halfnaakte vrouw met donkere haren in slierten over haar bezweet gezicht, en over haar gebogen de rug van een man.

Hij was toen hals over kop weggerend, de handen voor zich uit, zijn adem schreeuwend in zijn borst en was blijven lopen tot de eerste huizen van het dorp, om dan in een brede zwaai, langs een veldweg terug te keren over de boomgaard naar het ouderhuis.

Moeder dacht dat hij gevochten had toen ze de klonter bloed zag op zijn wang, maar hij vertelde dat hij in de bramen was vast geraakt. Van het koppel repte hij met geen woord en zeker niet wie hij gemeend had te herkennen.

Nu vraagt hij zich af of dit voorval geen inbeelding is geweest, of tal van feiten die hij zich herinnert wel werkelijk hebben plaatsgevonden; of het wel zo is geweest dat er, toen ze op een avond aan het spelen waren op de weide, een man voorbijkwam op de fiets die hen toeriep dat drie mannen verdronken waren in een waterput die ze wilden reinigen; of het wel echt was dat hij op een dag aan de rand van het bos een vuursalamander had gedood - er werd verteld dat een beet ervan giftig was - en dat hij daarna de moed had gehad zijn vinger te plaatsen op het roerloze, koude, geel-zwarte vel.

Maar werkelijkheid of niet, deze beelden of waren het dromen, en vele andere blijven hem bezoeken, krijgen een nieuwe omkleding, een lossere inhoud en vervagen, en van de vrouw en de man die de liefde bedreven in het prieel gaat nu geen verwarring meer uit zoals dit vroeger, lang het geval was geweest.

Ook, omdat hij heeft lief gehad op vele plaatsen: in het rijpend koren - waar hij Knut Hamsun las - in het wilde gras, tussen de bloeiende brem die woekerde rond dolmen en menhirs; in het ochtend bed van een voor hem opengelaten woning en op zovele andere plaatsen, getuigen van het leven dat opspringt, onhoudbaar, oncontroleerbaar, en soms herdacht en nu herschreven. Of de totaliteit ervan die verstrengeld ligt in de knaap en de man die hij geweest is, samengebald in die ene, zich steeds hernieuwende herinneringen, nu een deze zijnde, nu eens de andere. 

En als hij een beeld aanraakt daagt een ander beeld op, wordt het een snoer van herinneringen die elk hun beurt willen krijgen. Echter hoe komt het dat er gebeurtenissen zijn die verder zijn doorgedrongen en zich dieper in hem hebben vastgehecht en andere die zich oplosten en bijna totaal vervaagden als onbestaande?

10-01-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Je hebt heel wat te overwinnen om het warme bed te verlaten en te gaan neerzitten in de kilte van de kamer met een deken op de rug om te gaan schrijven in de holte van de nacht, onder de lamp. Zelfs al heb je niets om over te schrijven, zelfs al hangen er nog flarden slaap in je ogen.

Je weet Jupiter hoog in het zuiden en naar het oosten toe, je sterrenbeeld Orion en heel laag bij de horizon, Sirius, en het is over Sirius, de Sothisster van de Egyptenaren dat je vandaag geschreven hebt en over Velikovsky, die in een deel van je leven centraal heeft gestaan.

En je schreef over hem een lang essay dat je nu uitdragen wilt, gebundeld, om er voor altijd komaf mee te maken. En komaf te maken met Mars en Venus en Jupiter, de drie goden van de volkeren van de Oudheid. Met de grote vraag, waarom het goden waren, waarom ze aanbeden werden als Ares, als Athena, als Zeus door de Grieken en de andere volkeren, met een andere naam dan, Inanna voor Venus bijvoorbeeld.

En wat meer is, waarom ze oorlog voerden onder elkaar en de Yahweh van de Bijbel, de God van de Hemelse Legerscharen werd genoemd.

Gek om hierover na te denken en er iets over te willen schrijven. Maar je denkt aan Dante, de banneling, rondzwervend met zijn Commedia in de maak. Schrijvend in het midden van de nacht, in het licht en de geur van de flikkerende kaarsen over hem, het onsterfelijke werk, waarmede hij alle troubadours en wat deze schreven voor hun verre geliefde, ver zou overtreffen. Een werk dat nog nooit over een vrouw zou geschreven zijn, zoals hij het ‘neervederde’ in zijn Vita Nova. En hij toen zijn Vita Nova - zijn sonnettencyclus aan zijn geliefde Beatrice - plots afbrak om te beginnen, na studie, aan wat later genoemd zou worden zijn Divina Commedia.

En zeven eeuwen later, in het midden van de nacht, iemand die hier niet alleen aan denkt, maar het neerschrijft ook ‘omdat het niet op de sofa noch onder het dons is dat je roem verwerft’, zoals Vergilius het aan Dante wist te melden.

09-01-2013, 03:48 geschreven door Ugo d'Oorde  

En dan, wat zijn boek betreft, is er wat Rupert Sheldrake schoorvoetend waagt voorop te stellen - hoewel Sheldrake bekent deze idee niet te propageren - als zou het heden vanuit de toekomst worden beïnvloed.

Hij kan ermee akkoord gaan, want hij heeft meer en meer het gevoel dat het boek hem zijn wil oplegt. Dat het in potentie zijn (voorlopige) vorm al heeft - zoals hemel en aarde in potentie bestonden op het einde van de ‘zesde dag’ - maar nog niet af, nog niet voltooid, trouwens nu ook nog niet.

Hij kan zonder schroom verhalen dat het boek hem een ritme wil opleggen dat even hoog ligt dan de duizend woorden die Anthony Burgess, zoals hij eens las, elke morgen schreef voor hij neerzat aan de ontbijttafel. Maar dit geeft een probleem want het is een ritme dat te hoog ligt voor zijn jaren.

Nu, Burgess was verre van zo oud als hij nu is wanneer hij deze woorden schreef. Zelfs al weet hij vele gegevens en impressies in hem opgestapeld, en wel zo dat hij deze niet meer intomen kan, dat ze uitpuilen en dat hij het uitzwerven ervan, over het grasveld, over de bomen, over de huizen van het dorp, over de maagdelijke bladen papier, niet meer tegenhouden kan. 

En toch zal hij geen notaboekje aanleggen met de structuur erin van wat hij zeggen wil, zeker niet zoals de grote Mulisch het heeft gedaan voor het schrijven van zijn ‘Ontdekking van de Hemel’; hij zal evenmin een doos gaan openen met brieven erin en een andere met foto’s, beide uit een ver verleden, zoals Serge Doubrovsky[1], die hem nochtans de idee van de ‘autofiction’ bijbracht.

Neen, hij zal zich laten overvallen door het woord en het nemen zoals het komt, met flash backs naar dingen die waren of hadden kunnen zijn. En de gang van zaken in zijn leven is niet uitsluitend afhankelijk van hem zelf - hoe groot is onze vrijheid van handelen wel?

Het is hij niet alleen die beslissen zal over elke wending die zijn verhaal neemt of zou kunnen nemen. Het zal, zoals Sheldrake het vermoedde, meestal vertrekken vanuit de toekomst, waar alles al geformuleerd staat, maar waar hij nog niets vanaf weet. Vandaag zal dit zo zijn en morgen en overmorgen. Het verhaal, als het een verhaal wordt, zal hij optekenen zoals het komt.

Hij ziet dus de inbreng van het omringende in de gebeurtenissen als heel belangrijk. Soms ligt het in de lijn van de verwachtingen, soms is dit totaal onverwacht. En dit laatste gebeurt maar al te vaak opdat hij hierin niet een mysterieuze interventie zou zien.

Nu, (vermeende) toevalligheden te zien als mysterieus betekent helemaal niet dat hij zich aanmelden wil als een uitverkorene. Gedachten die onverwacht opduiken overkomt elk van ons, maar niet iedereen staat klaar en is er telkens ontvankelijk voor, ook hij niet, om in te spelen op de stootkracht, we noemen het ook inspiratie, die er van uitgaat.

Neen, er lopen geen uitverkorenen rond op aarde. Als er dan toch uitverkorenen zouden zijn dan is het hoofdzakelijk omdat ze meer dan de anderen open staan om die onzichtbare tekenen, die ons aanzetten tot een creatieve prestatie, als een soort verplichting te interpreteren. Zij die deze tekens als dusdanig aanvoelen, noemt Houellebecq[2] ‘des artistes’. 

Er kan ook nimmer een uitverkoren volk zijn geweest. Als er ooit een volk is geweest dat gemeend heeft zich aldus aan te kondigen, dan berust dit op feiten die in ons derde millennium, een andere verklaring meekrijgen.

Neen, hij is zeker geen uitverkorene, als autodidact kent hij teveel de twijfelgevoelens als hij ‘s morgens gaat herlezen wat hij de avond ervoor zo goed dacht te hebben geschreven. Maar het gevoel van het geïnspireerd zijn is soms aanwezig in zijn handen onder de lamp, soms aanwezig in de muziek die de woonkamer bemeubelt en nu en dan, als zijn pen stilvalt, doordringt tot hem - lijk de flarden walsmuziek in La Valse van Ravel binnenstromen in het park telkens de deur van de balzaal opengaat – en, meent hij te weten, dat deze inspiratie herkomstig moet zijn uit zijn verwevenheid met de toekijkende kosmos, en meer nog, uit de boeken die hij las en hem omringen in hun rekken.

En ook, dat dit alles verstrengeld ligt met zijn eigen verworvenheden en bevrucht wordt met het stuifmeel van de weemoed om het onherstelbaar voorbij zijn van zijn jeugd.

Als hij erin slaagt dit te verwoorden dan zal hij zich voelen als uitverkorene, zonder een uitverkorene te willen zijn of genoemd te worden.

08-01-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Stefan Hertmans dacht op het einde van het jaar, (even) aan Salman Rushdie die in zijn ‘Joseph Anton’ de verzuchting had geuit dat ‘het verstandig zou zijn zich terug te trekken uit de wereld van het commentaar en de polemiek, en zich weer te wijden aan wat hij het liefst deed, aan de kunst die zijn hart, zijn verstand en zijn geest van jongs af had gestolen…’

Het zal dus ook de verzuchting van Hertmans geweest zijn en ik zie niet in wie hem hiervoor enig verwijt kan of mag toesturen, zeker niet zij die de helft van de woorden in de Van Dale willen schrappen omdat ze te moeilijk zijn voor de jeugd van nu en enkel, wat Hertmans noemde het Verkavelingsvlaams, wensten over te houden in het onderwijs.

Ik erger me al lang aan zij die de Vlaamse cultuur uitdragen met wapperende vaandels op de sportmanifestaties waar ook ter wereld – behoudens in Wallonië – en ons minachten als we niet openlijk uitkomen voor een autonoom Vlaanderen. Want wie zegt er ons dat er achteraf in dat ‘autonoom Vlaanderen’ geen machtsstrijd zal ontstaan tussen Antwerpen, Limburg, of Limburg en beide Vlaanderen, al was het maar op basis van het ‘Vlaams’ dat er gesproken wordt.

In feite kan me dit geen zier schelen. Op mijn ouderdom mag ik het citaat van Salman Rushdie als het mijne aanzien. Ik ben Vlaming en voel me Vlaming, en ik wens en verlang iets toe te voegen aan de Vlaamse Literatuur, iets van mij zelf als ik ertoe in staat zou zijn.

Maar schrijvend in het Nederlands belet het me niet te veronderstellen dat de Vlaming die me leest ook citaten in het Engels, het Frans, het Duits, te lezen krijgt en zelfs Spaanse als het Frans hierbij van een grote hulp is om het citaat te begrijpen.

Ik bedoel eenvoudig dat het niet is omdat ik deze citaten onvertaald gebruik, ik minder Vlaming zou zijn, integendeel, de veeltaligheid is een eigenschap van de Vlaming.

Dus, Stefan Hertmans, erger je niet als je door een Kevin Absilis getekend wordt, zoals ik las – maar Absilis las ik niet en zal ik niet lezen – als een ’typische, politiek correcte, Vlaamse-identiteitsvrezende, belgicistische progressieve. Ik zou er eerder fier op zijn aldus getekend te worden.

Het zijn trouwens woorden die in ‘hun’ Van Dale niet meer zullen voorkomen, want te moeilijk.
Eigenlijk, na lezing van het interview van Filip Rogiers in het dS Weekblad van zaterdag 5 januari, wou ik enkel één zin weerhouden, één prachtige zin, althans volgens mij. En ik denk dat ik deze hier mag overnemen:

‘Ik word het niet moe om in lezingen te zeggen, misschien zit de man of vrouw die voor ons allemaal net zo’n grote betekenis zal hebben als Kafka 50 jaar geleden, op dit eigenste moment ergens in de stad op café. Hij zit daar kijkt naar iedereen en niemand naar hem. Hij laat zich niet verzoeken of bevelen hoe zijn stem zou moeten klinken, wat zijn kunst zou moeten zeggen. Het echt nieuwe, dat wat straks de mens weer zal laten voelen dat hij mens is, laat zich niet in een programma duwen’.

Ik wens er enkel de vraag aan toe te voegen of die heer of dame in ‘hun’ wereld wel de gelegenheid zal krijgen om zijn of haar stem te laten horen

07-01-2013, 00:38 geschreven door Ugo d'Oorde