Isaac Bashevis Singer

Na mijn Blog van 28 september heb ik, na al die jaren Isaac Bashevis Singer uit zijn rek gehaald en ben ik
zijn Short Stories[1] terug gaan lezen. En deze morgen van oktober voelde ik de grote rust van de aarde
die binnensloop in mij als ik het slot las van zijn ‘The yearning Heifer’:

The night rained meteors… The sky like the earth could not rest. I yearned with a cosmic yearning for
something which would take myriads of light-years to achieve. Sylvia took my hand…

Ik dacht aan wat ik altijd bewust heb vermoed, dat een schrijver, een binding hebben moest met
het kosmische en dat deze binding een religieus gebeuren was; dat in dit domein elke creativiteit
limietloos was, dat alles kon gezegd worden, kon geschreven worden, zelfs wat niet onmiddellijk te
begrijpen valt. Omdat het een spiegelbeeld is van de gevoelens die bij het schrijven plots opduiken en
die niet precies in woorden om te zetten zijn, ook omdat ze in vele gevallen niet om te zetten zijn in woorden.

Zo, Singer nog:

I yearned with a cosmic yearning for something which would take myriads of light years to achieve.

Of het gevoel dat hem overweldigt, as a cosmic yearning! Dit gevoel, deze hunker naar wat niet
te noemen is heeft me, o zo dikwijls al overvallen. Het begon bij Gilliams misschien, in zijn Elias, bij
de passage waar Aloïsius, de oudere broer van Elias, op en neer rijdt in de dreef, op een fiets die
geleund stond tegen de gevel van een woning, en dit om de tijd te lengen, voor zijn vertrek naar het
pensionaat. Het ging verder toen ik Knut Hamsun las en Gullbransen, Hemingway en Faulkner en
Steinbeck, toen ik Proust en Stendhal las, en Chateaubriand, toen ik T.S. Eliot ontdekte en zovele, zovele
anderen. Hen te lezen was een grote weelde en liet me telkens met een nasmaak om ook te schrijven
maar dan, zoals Pasternak, een boek waar ik mijn ganse leven zou aan werken, om het dan af te
leveren de dag van mijn afscheid.

Zo liggen er vele zaden opgeslagen, die ik nu maar te zaaien heb in de vochtige, vruchtbare aarde
opdat ze kiemen zouden en er bomen uit oprijzen zouden, hoog en statig.

Al kon het ook, en dit vreesde ik met Marie-Madeleine Davy - maar deze vrees deerde me hoegenaamd
niet - dat het bomen zouden kunnen worden die niet meer thuishoren in het literair landschap van nu.

 Maar Singer terug:

 I truly felt the earth cruising around the sun, running a sure course through the milky way for some
divine purpose. Don’t be in despair, I said to myself. God cannot be so mute, so deaf and amoral
as the materialists profess.

Hoe moeilijk het wel is om toch nog iets nieuws te kunnen schrijven, iets dat nog niet werd gezegd of
geschreven, al was het slechts een oud begrip in nieuwe woorden. Want ik geloof in een ‘divine purpose’
dat diepte, bestemming en bezinning geeft aan ons bestaan hier op aarde.

*

Singer lezend zit ik eens te meer op mijn droomtrein die me naar Vladivostok voert en oneindig
verder nog, tot binnenin het onnoembare, dat my yearning is.

02-10-2011, 00:50 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zo is de ontdekking van het boek van Maurice Gilliams, ‘Elias of het Gevecht met de Nachtegalen’ een belangrijke gebeurtenis geweest in zijn leven, dan toch wat boeken betreft.

Hij las en hij herlas het. Eigenlijk een boek waarin heel weinig gebeurde, en wat erin gebeurde waren zaken die hij gekend had in zijn jonge jaren, zaken die hijzelf had kunnen doen en andere die hij had willen doen. Het was een boek op zijn leest geschoeid.

Zo was er die passage waar Aloysius, op een fiets die hij ‘ontleend’ had, daar waar hij geplaatst stond tegen de gevel van een woning, traag op en neer rijdt in de dreef, terwijl de passieve Elias - die hij zich inbeeldde te zijn - met de schrik in zijn leden, luistert naar de geluiden van stemmen en van lepels in borden, komende uit het open venster van de eigenaar van de fiets.

Zo was er de geschiedenis met de papieren bootjes die door Elias en Aloysius werden uitgezet, in de beek achteraan het park. Een daad waarin hij zijn jeugd terugvond, want ook hij had met zijn broers papieren bootjes, uitgezet op het helder stromend water van de sloot achteraan de boomgaard, bootjes die hij zag als een boodschap aan de wereld met hun naam erop.

En dan was er nog het verhaal van de plots opstekende storm en van de eeuwenoude beuk die ontworteld wordt en neerstort voor de steigerende paarden van de koets met Elias en tante Henriette erin, en de woorden van tante Henriette: ‘Elias nu hebben we tijd genoeg’. Een verhaal dat hij las als een verwijzing naar een gebeuren uit zijn jeugd.

Het was toen hij met moeder de dreef naar het landgoed van zijn dromen waren ingewandeld, en ze ineens verrast werden door een verschrikkelijk onweer waarbij, in een helser dan hels lawaai, de bliksem insloeg in een enorme eik op korte afstand van hen zodat ze beiden tegen de grond werden gegooid, tussen de opdwarrelende aarde en afgerukte takken.

Toen ze zagen dat de boom middendoor was gespleten nam moeder hem heel dicht bij haar en fluisterde ze:
‘Het is helemaal niet erg, Ugo, ons Heer is altijd met ons’.

En ‘ons Heer’ was met hem geweest want achteraf vertelde moeder aan wie het horen wilde dat hij, juist voor het inslaan van de bliksem, ver voor haar de dreef was ingelopen en dat ze, gevolg gevend aan een vreemd voorgevoel, hem juist op tijd teruggeroepen had.

Teruggeroepen, opdat nu zou gebeuren wat toen al opgetekend stond.

Het is duidelijk, het is vooral Gilliams geweest – die in een beginfase zijn wijze van schrijven sterk zou beïnvloeden. Zonder Gilliams had hij misschien nooit die dringende behoefte gekend. Maar het kan echter slechts een korte inleiding zijn geweest, het schrijven zat hem in de genen.

Dit zijn verre gebeurtenissen die hij thans oproept: de bootjes op het water, de dreef naar het landgoed en zijn kleine hand in de hand van moeder. Alle gebeurtenissen uit het zorgeloze landschap van zijn jeugd, waarvan hij
nu het voor-altijd-voorbij-zijn ondergaat in deze oude kamer waar hij zit voor de open haard waar het hout nog ligt te vunzen, even nog, zoals de herinneringen die hem bezoeken.

Er zijn er echter ook, waarop hij niet wenst in te gaan en te herbeleven. Duiken deze op, en weinig is er nodig, ze worden in de kiem gesmoord, alsof ze nimmer waren geweest of dan toch niet zoals ze zich hadden voorgedaan. Want heel wat was er dat zijn ouders, dat zijn broers en vrienden niet goedkeurden en dat hij zich verwijten kon.
Het was een heel pak dat daar ergens lag opgestapeld, zoals James Joyce in zijn Ulysses het wist als hij schrijft:

There are sins or (let us call them as the world calls them) evil memories which are hidden away by man in the darkest places of the heart but they abide there and wait.

Negatieve herinneringen dus, opgeslagen in de verste plaatsen van ons hart, die op de loer liggen, wachtende, klaar om op te duiken.

Maar als rijper man waren er mooie, troostende zaken die hij wel kon terugnemen. Er was zijn verliefdheid en zijn huwelijk, er waren de kinderen, er was de zelfstudie die hem toeliet een ambt te bekleden waar hij enorme voldoening in kende, al was er ook de ziekte, met de dood op de drempel die gelukkig wachtte om toe te slaan. En dan, wat hij als normaal beschouwen kon, het tanen van de verliefdheid en het wegdromen in een andere, onbereikbare wereld, zoals in de droomwereld van zijn landgoed, een droom die hij nu half verwezenlijkt zag in die oude woning van hem gelegen aan de rand van een bijna ontoegankelijk bos met wegen, toegesnoerd met bramen en varens, zoals het omheinde bos van vele hectaren waar Houellebecq het over heeft in de laatste hoofdstukken van zijn boek dat hij met veel voldoening gelezen had.

Vele herinneringen blijven aldus kleven aan de dingen en duiken plots op in kleine, onooglijke gebeurtenissen, als een glas wijn gehouden naar het licht, waar hij soms zijn overleden broer in terugziet; een lege stoel op een terras, een liefdeslied van Grieg, maar dit alles krijgt, nu hij erover schrijft, een zwaarte die hem stil maakt, krijgt nu een andere inhoud, woorden die zich verslingeren in woorden en andere zaken oproepen die ooit beelden waren of dromen waaruit we allen bestaan, de grote zwijgende massa van de dingen die voorbij zijn.

*

01-10-2011, 00:23 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ugo heeft zijn dagboek bijgehouden, schrijvend in zijn page-a-day diary van de Economist - waarvan het papier zacht is op de rectozijde en korrelig op de versozijde, en dit met zijn pen,  met inkt,  lie de thé van ‘J.Herbin depuis 1670’, die er licht krassend maar o zo vloeiend over glijdt, en hierbij denkt hij aan de grote Umberto Eco die in zijn ‘In de Naam van de Roos’ ons meldt dat hij de geschiedenis van Adson van Melk neerschreef in een paar grote schriften van de Papeterie Joseph Gilbert waarin het zo prettig is te schrijven als de pen zacht is.

En het schrijven in zijn dagboek is een even grote vreugde geweest voor hem en die vreugde is gebleven, zoals het een vreugde moet geweest zijn voor Umberto Eco. Eigenlijk is het meer dan een vreugde het is een noodzakelijkheid, het schrijven is voor hem een ziekte, een drug geworden.

*

Als hij dan terugdenkt aan zijn droomlandgoed uit zijn jeugd - het is ook dit van zijn jongste broer geweest - gelegen aan de rand van een bos dat eens park was en waar het licht opkomt, is hij deze morgen de knaap van tien, twaalf, veertien jaar. Hij heeft geen globaal beeld meer van die knaap van toen, maar hij weet wel dat het uitzicht van park en landgoed totaal verwilderd was. De gracht er omheen dichtgegroeid met els en struikgewas, met varens en mossen, met waterplanten en salomonszegel terwijl verdorde takken en omgewaaide bomen het nog verder in de tijd duwden.

Er hing een sfeer van geheimzinnigheid over erf en park. Mede doordat de bewoners ervan leefden als kluizenaars scheen het, alsof het geheel gestold lag in de greep van de tijd. Was het alsof de geest van de geslachten die er geleefd hadden nog tussen de bomen hing en het landgoed als een eiland boven de aarde dreef.

Als knaap werd hij er als het ware naar toe gezogen en op een namiddag was de roep ervan zo groot dat hij het gewaagd had, over de uitgedroogde gracht die rook naar modder en rottende bladeren, die rook naar de kamperfoelie aan zijn mond, het park binnen te dringen tot de witgekalkte muren van een prieeltje, in wat eens de achtertuin van het vroegere kasteel, zal geweest zijn.

Hij had binnengekeken door het raam om een fractie lang te staren in de wijd open ogen van een halfnaakte vrouw met donkere haren in slierten over haar bezweet gelaat, en over haar gebogen de rug van een man.

Hij was toen hals over kop weggerend, de handen voor zich uit, zijn adem schreeuwend in zijn borst en hij was blijven lopen tot de eerste huizen van het dorp, om dan in een brede zwaai, langs een veldweg terug te keren over de boomgaard naar het ouderhuis.

Moeder dacht dat hij gevochten had toen ze de klonter bloed zag op zijn wang, maar hij vertelde dat hij in de bramen was vast geraakt. Van het koppel repte hij met geen woord en zeker niet wie hij gemeend had te herkennen.

Nu vraagt hij zich af of dit voorval geen inbeelding is geweest, of tal van feiten die hij zich herinnert wel werkelijk hebben plaatsgevonden; of het wel zo is geweest dat er, toen ze op een avond aan het spelen waren op de weide, een man voorbijkwam op de fiets die hen toeriep dat drie mannen verdronken waren in een waterput; of het wel echt was dat hij op een dag aan de rand van het bos een vuursalamander had gedood - er werd verteld dat een beet ervan giftig was - en dat hij daarna de moed had gehad zijn vinger te plaatsen op het roerloze, koude, geel-zwarte vel.

Maar werkelijkheid of niet, deze beelden of waren het dromen, en vele andere blijven hem bezoeken, krijgen een nieuwe omkleding, een lossere inhoud en vervagen, en van de vrouw en de man die de liefde bedreven in het prieel gaat nu geen verwarring meer uit zoals dit vroeger, lang het geval was geweest.

Ook, omdat hij heeft lief gehad op vele plaatsen: in het rijpend koren - waar hij Knut Hamsun las - in het wilde gras, tussen de bloeiende brem die woekerde rond dolmen en menhirs; in het ochtend bed van een voor hem opengelaten woning en op zovele andere plaatsen, getuigen van het leven dat opspringt, onhoudbaar, oncontroleerbaar, en dit herdacht en herschreven.
Of de totaliteit ervan die verstrengeld ligt in de knaap en de man die hij geweest is, samengebald in die ene, zich steeds hernieuwende herinneringen.

En als hij een beeld aanraakt daagt een ander beeld op, wordt het een snoer van herinneringen die elk hun beurt willen krijgen. Echter hoe komt het dat er gebeurtenissen zijn die verder zijn doorgedrongen en zich dieper in hem hebben vastgehecht en andere die zich oplosten en bijna
totaal vervaagden.
...

26-09-2011, 03:33 geschreven door Ugo d'Oorde