Ich habe nie adé gesagt

Er is niet één dag die je kunt laten voorbijgaan zonder te schrijven, niet één adempauze, elke dag heb je je blog te presteren en je wilt je ritme behouden.

En zo gebeurt het vaak dat je pas na middernacht in je bed ligt en toch nog even luistert naar ‘Klara’ en je Mahler hoort en je herkent zijn muziek onmiddellijk want Mahler is Mahler. Je noemt hem niet de grootste, al is hij een ervan voor jou omdat je vindt dat zijn muziek, kosmisch is. En ook, en ook, omdat er in zijn vele Lieder één zin voorkomt die je niet beluisteren kunt zonder stil te worden : ‘Ich habe nie adé gesagt’, omdat iemand uit je leven is weggegaan zonder één woord, één blik, één laatste streling.

Je luistert, je kent alle woorden van Lieder eines fahrenden Gesellen. Een grote verlatenheid valt over jou, een onmacht te zijn en niet te zijn, te denken en niet te denken. Het voorbije dat dichter is dan het nu. Zo dichtbij, je kunt het raken met de vingertoppen. Maar je hebt geen ‘adé’ gezegd. Je ademde in een vreemd land, de lucht in die haar laatste adem was.

11-03-2012, 00:19 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zat aan de dis, een paar dagen terug, in een restaurant aan de Leie, een sierlijke boot, geruisloos lijk een grote witte zwaan voorbij het venster. Dacht aan de boot van Jan van Houteghem waarmede we, vrienden van Jan, ettelijke malen de Schelde hebben op- en afgevaren met Jan als captain en Boudewijn als gekwalificeerde bootsmaat.

En de woorden van Ernst Jünger die me overvielen:

‘Ihr alle kennt die wilde Schwermut, die uns bei der Errinerung an Zeiten des Glückes ergreift.’

Heb vandaag, in een weemoedige bui, uit mijn archieven, een gedicht van onder het stof gehaald dat ik heb opgefrist en in het bijzonder voorleggen wil aan allen – ook aan zij die er niet meer zijn - die in die glorieuze dagen van laat zomer 2003, de Zeelandse wateren hebben bevaren tot in Goes en Veere, tot in Wemeldinge in die prachtige boot met een pracht van een naam, de ‘Jacob van Maerlant’.

De ‘JACOB van MAERLANT’

Jacob van Maerlant,

wie hij was en waar hij hoorde,

we gissen graag en trachten in te kleuren

de woorden die hij schreef,

waarover, uitgestrekte wouden

lijk van eiken en van beuken, van ceders,

nu al vele eeuwen.

Dante zal hij niet gelezen,

Ovidius’ Metamorfosen allicht,

Vergilius, en in een groot

verbeelden Ulysses’ tochten over wijde zeeën,

wellicht.

Maar de ‘Vader der Dietsche dichters altegaeder’

zijn naam tot boot herdoopt,

herrezen, tot voorbij de bakens

van boeken en verbeelden

En wat meer is nog, geprent in hart en genen

van zij die Zeeland’s wateren bedevaarden.

Het Maerlant-roer in capitain’s zekere hand,

en zagen hoe hij louvoyeerde tussen

eilanden en kreken waarvan we dromen konden

dat ze exotisch waren, specerijen rijk 

en kokosnoten in de bomen.

Lagunes

en atollen met rode slingerwieren

en met wonderschelpen die we er vonden

om te beluisteren erna.

In de luwtes van kusten en van watergeulen,

zijn we meegevaren, de blauwe einder

tegemoet, de sluizen binnen, de havens,

om er in te tronen, een maradjah gelijk.

Jacob van Maerlant in Damme ooit

zijn naam geboren, en aangelegd in Goes.

We waren er, we stonden op de kade,

we zagen toen hoe vast hij wel weerspiegeld lag

in het morgenzilver van het water.

Nu, zijn we al een tijd later.

10-03-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

In Tilburg staat er, naar aanleiding van een tentoonstelling van het werk van Ai Weiwei, Chinese kunstenaar en activist, een boom opgesteld gemaakt uit kamferhout en ijzeren vijzen. Hij wil hiermee een ecologisch statement de wereld insturen die symbool staat voor de overrompelende industrialisering van het land. Hij vraagt maar eventjes 350.000 € voor zijn statement dat hierdoor elke waarde als symbool verliest.

Trouwens, schrijft Peter Vantyghem in de Standaard van 6 maart, bij wie ik het verhaal ben gaan halen, welke kunstwaarde heeft een dergelijk geval ‘als het merk Weiwei er niet aan vast hing’.

Wat mij stoort is dat het, ecologisch gezien, minstens een kamferboom heeft gekost en dat een groot levende boom werd opgeofferd voor een zielloos iets dat een koopwaar werd, een ‘het’ zou een schrijver van bij ons zeggen, een ‘het’ om aan voorbij te gaan zonder op te zien opdat men de pijn niet zou voelen die de boom heeft gevoeld toen hij aan stukken werd gereten.

Waarom de kamferboon niet opgesteld met blad en gouden wortels in een glazen kast op sterk water en hem geplaatst naast dat stierenkalf (eventueel van Aaron, de broer van Mozes), eveneens op sterk water gezet door die andere kunstenaar, waar de hoofdpersoon van Houellebecq geen schilderij kon over maken, evenmin als over Jef Koons.

Het gebeurt dat ik ook, beneveld door de schoonheid van een blad, een bloem, een stamper, een meeldraad, dat ik dergelijke juwelen, want dat zijn ze – ze hebben ook niet zo lang te leven – samen breng in een kader op een stuk wit papier onder glas. Ik stel ze aldus ten toon en moest ik kunnen – en ik heb het ooit kunnen doen – ik zou er een schilfer goud aan toevoegen, een zaadkorrel en het sprietje wortel van een grasje – Elias, alias Maurice Gilliams, ook was door dat sprietje beneveld.

Maar dit is een andere geschiedenis.

09-03-2012, 01:07 geschreven door Ugo d'Oorde  

Dit, Dante is het verhaal van de dood van Van Gogh. Hij ligt begraven naast zijn broer Theo op het kerkhof van Auvers-sur-Oise. Zijn geest of zijn ziel is de eeuwigheid ingevlogen, een deel ervan leeft nog altijd in zijn doeken. Kreeg hij de Hemel toegewezen? Zeker niet met de maatstaven die jij hanteert. Maar op aarde, gegeven zijn immense creativiteit, zijn verbondenheid met wat eigen is aan het Universum, in elk geval wel.

En anderzijds, ware hij, Ugo, niet naar Auvers-sur-Oise geweest - en waarom is hij er geweest? - had hij niet naar een verademing gezocht, ware hij niet getroffen geweest door de kraaien boven ‘zijn’ korenveld, en omwille van nog duizend andere redenen, dan had hij nimmer gedacht om je Commedia te gaan vermengen met het verhaal over Van Gogh, had er wellicht nooit een verhaal van hem over Van Gogh geweest. Maar als het hier werd binnengebracht was het, omdat de periode van Dante - en het is er een die jaren heeft geduurd - van een grote betekenis is geweest, even ingrijpend als een lange periode van verliefdheid.

Maar, welke krachten heb jij, Dante, toen uitgestrooid opdat ik nu nog steeds geconfronteerd wordt met je gebogen rug als ik je zie zitten schrijven, als ik je te volg in je woorden en beelden. Wat me heel wat heeft gekost aan energie en slapeloze nachten.

Kijk jij, Dante, ook toe over mijn rug naar wat ik zeg of doe? Worden ook mijn gedachten en mijn daden, worden mijn beslissingen en herinneringen ook beïnvloed door vreemde, onthullende krachten en ben jij, Dante, er de oorzaak van dat het verhaal over Van Gogh een belangrijke passage is geweest in mijn dagen met jou?

Maar er is een reden voor alles en blijft de reden onbegrepen, wat er uit voort vloeit is altijd bepalend voor de toekomst.

En deze tekst komt uit zijn dagboek, een passage uit het gesprek dat hij jarenlang, het Inferno lezend, voerde met Dante. Als hij Vincent Van Gogh erin heeft binnengebracht dan is het vooreerst omdat Van Gogh zijn leven lang op zoek is geweest naar erkenning, naar wat hij ooit hoopte te bereiken: ‘fama e lode’, ‘eer en lof’. En dit relaas werd geknoopt aan de vele pogingen die jij, Dante, tijdens je negentien laatste levensjaren ondernomen hebt opdat een einde zou gesteld worden aan die vervloekte, kwetsende verbanning uit je geboortestad en je niet zou moeten sterven als banneling.

Het is hier dat Ugo zich terugvindt, ook hij is een banneling geweest, of zo voelt hij zich, omdat hij jarenlang en nu nog steeds, een banneling is geweest uit zijn grondwettelijke rechten. En het hangt hem boven het hoofd dat hij, zoals Dante - en Van Gogh ook was er een - sterven zal met deze kwetsende eigenschap.

Gebeurt dit, het zij dan zo, zijn enige troost zal dan zijn dat het hier opgetekend werd en dat het bekend zal staan, hopelijk voor vele jaren.

08-03-2012, 07:32 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zo,

of het gebeurde dat de laatste zang

van Pergolesi’s Stabbat Mater ons

bewogen heeft en aan het uur

we dachten 

dat we nimmer kennen zullen,

als om te eindigen we gedragen worden

in een kist gehuld,

geborgen voor de eeuwigheid.

De zon is opgeschoven, de dag, de week,

de maand.

De uren niet geteld gehouden

niet neergezet als jonge bomen

die niet groeien konden.

Maar de eerste lente op ons handen,

bruine vlekken

als nieuwe tekenen van ouderdom.

Het land verkend, vergeten,

de bergen opgedoken,

in herinneringen,

wel blauwe paarden in de beemden,

rustig in de nevel,

avonden in de abelen.
 

De late reiger waar we stil bij stonden,

de geuren en de wemeling van licht.

De dag die onze laatste was.

Tijd die we niet houden konden.

Karel

07-03-2012, 00:29 geschreven door Ugo d'Oorde  

Roland Barthes[1] leert me dat de Haiku zo maar niet een gedicht is van drie lijnen en zeventien lettergrepen verdeeld over vijf, zeven en vijf.

Ik tracht hem te volgen, want zijn taal is niet zo toegankelijk. Ik tracht te begrijpen, vooral wat de haiku niet is.

‘La brièveté du haiku n’est pas formelle, le haiku n’est pas une pensée riche réduite à une forme brève, mais un événement bref qui trouve d’un coup sa forme juste’.

Aldus Barthes. En ik die dacht dat de haiku een soort gedicht was naar Westerse normen, maar dit is het duidelijk niet. Het is niet, een grote gedachte, in een gecondenseerde vorm gegoten, maar het handelt over een simpel gebeuren dat in zijn juiste, meest beperkte vorm wordt opgetekend. En deze beperking is het voorwerp van een grote zorg. Het is net het tegengestelde van wat ik dacht dat de haiku was.

Ooit was ik in Moissac. Ik stond er op de binnentuin van de Cisterciënzers-abdij, in de hoek een eeuwenoude ceder. De overdekte, open wandelgang met kolommen, alle kapitelen ervan versierd met verhalen uit de Bijbel, de prachtigste gebeeldhouwde die ik ooit zag. Ik trachtte in een haiku de beelden te vermengen met de ceder die, wat de geschiedenis van de abdij betrof, heel wat moet hebben meegemaakt.

Ceder in gepeins,

Bijbel op kapitelen

Ingekapt: Moissac.

Mijn haiku was voldoende om te zeggen wat ik meende te mogen zeggen, maar wat ik te zeggen had was voor een gedicht van bij ons, niet voor een haiku. Of wat ik eigenlijk zeggen wou, in een gedicht van enkele lijnen:

De oude ceder, en wij

eronder door gegaan.

Gedacht de slag van hamers

nog te horen,

de frimason, zoals van ouds genoemd[2],

nog voor zijn blok gezeten,

denkend aan zijn bijbeltekst:

Moissac.

Als ik dan toch, in een haiku, iets zeggen wou over de ceder en de kapitelen op de binnentuin van de abdij, dan bijvoorbeeld dit, met als titel: Moissac.

Zijn tijd gekomen,

een cederappel rolde

tot onder Adam.

Of nog

Adam en Eva

zagen een cederappel

vallen in het gras.

Een simpel gebeuren, met Adam en Eva afgebeeld op een kapiteel die hadden kunnen zien hoe een cederappel voor hun voeten viel. Een klein gebeuren voor misschien een haalbare haiku.

En een haiku die Barthes overnam uit het Japans:

Je vis la première neige,

ce matin-là j’oubliai

de laver mon visage.

En of dit andere gedicht, door Barthes aangehaald, een haiku is, denk ik niet, weet zelfs niet of het geen tekst van Barthes zelf is.

Het heeft meer dan het toegelaten aantal lettergrepen, maar als het een vertaling is kan het liggen aan de passage naar het Frans. Het betreft een Zen-tuin met rotsblokken, zo maar neergezet in het zand, dat er maagdelijk bij ligt met voren als lijnen getekend:

Nulle fleur, nul pas

Où est l’homme?

dans le transport des rochers,

dans la trace du râteau,

dans le travail de l’écriture.

Heb ik nu alles gezegd wat Barthes heeft neergeschreven, zeker niet, nog een tiende niet. Maar voor mij volstaat het te weten, dat een haiku een gebeuren is, met een gebeuren als onderwerp.

Ik vermoed dat Herman Van Rompuy dit ook zal geweten hebben. 

06-03-2012, 00:10 geschreven door Ugo d'Oorde  

Je doet het maar, je verbaast je zelf, niets heeft vat op jou als je maar schrijven kunt. Maar elke dag geconfronteerd te worden, welke dag het ook is, met een geschreven gesprek met je zelf, want daar komt het op neer, is dit wel normaal?

Heb ik me niet, door mezelf, in de luren laten leggen, door  te pogen, elke dag  een blog te presteren? Het kon ook iets minder, maar neen, ik dwong me tot een dagelijkse blog.

José Saramago die, het weze hier gezegd, de oorzaak is van mijn blog, had niet die frequentie. Hij waagde het, nu en dan een dag over te slaan. Hij kon het zich permitteren zijn lezers een dag vrij te gunnen, hij wist trouwens dat de uitgever wachtte op zijn tekst en dat alle blogs zouden gepubliceerd worden achteraf. Een grote luxe.

En waarom heb ik Saramago gevolgd? Wel om de simpele reden dat ik van hem gelezen had wat hij schreef de dag van zijn zesentachtigste:

‘J’étreins les mots que j’ai écrits, je leur souhaite longue vie et je recommence à écrire là où j’avais arrêté, il n’y a pas d’autre réponse’.

Een zin die ik las in ‘Le Monde’ van 26 februari 2010. Woorden die me getroffen hadden en die me zijn bij gebleven. Pas van 18 mei 2010 af heb ik effectief gereageerd, en ben ik ook begonnen elke dag te schrijven wat me te binnenviel[1]. Die dag van 18 mei schreef ik:

‘Ik ook omhels de woorden die ik (al) schreef en wens ze een lang en groot leven toe, en ik begin nu, omdat ik niet stoppen kan, in navolging van Saramago, mijn cuaderno, mijn schrift, dat door lopen
zal tot de dag van mijn 83^ste, zo hoop ik toch omdat ik hoop que Dieu me prètera vie jusque là’.

Wat Hij gedaan heeft en waarvoor ik Hem dank met de blogs die ik sindsdien heb geschreven tot ver voorbij die gestelde datum. Echter, een dag openlaten, dit waag ik (nog) niet.

05-03-2012, 07:00 geschreven door Ugo d'Oorde