Mijn, kleindochter Gwendolyne belde me. Ze loopt school in Sierre, Valais. Ze vertelt me over alles en nog wat, en dan:

‘Est-ce-que tu connais Héraclite? vraagt ze me.

Ken ik Héraclitus. Kan ik antwoorden dat de naam me niet vreemd is maar dat ik er niet veel meer over weet?

‘Ik ken de naam’ antwoordde ik, ‘maar veel meer schiet er me niet te binnen’.

‘Maar pappie’ zegt ze – alle kleinkinderen noemen me pappie – ‘je was er vol van, het is Heraclitus van Ephesus, de man van ‘panta rhei’, van het zich voortdurend wijzigen van al wat is. Ik moet er een dissertatie over maken.

‘En’, zegt ze, ‘waar ik aan denk, weet je het nog, we liepen in de alpages boven Crans-Montana: Stéphane, Anthony, Katiana en ik. Weet je nog. Je vertelde over wat er gebeurde in de bergweide terwijl we daar zaten, dat alles bewoog om ons heen, niet alleen de beweging die je zien kon, maar ook en vooral de beweging binnenin de grassen en de bomen, binnenin de mensen zelf, zegde je’.

‘Sprak ik daarover? Vroeg ik.

‘Ja’, zegde ze, ‘We begrepen er niets van. Hoe kon je weten wat er binnenin de bomen gebeurde?’.

Hij herinnerde zich vooral dat ze die namiddag op de alp ruzie hadden gemaakt onder elkaar, de meisjes tegen de jongens, of de twee van de ene moeder tegen de twee van de andere moeder. Hij herinnerde zich ook dat ze daarna, eens de ruzie bijgelegd, bij de terugkeer, in de straten van Crans-Montana, lachend liedjes schreeuwden, het hoofd door het half geopende dak van de wagen.

Et, Gwen, est-ce-que tu sais maintenant que le dedans est important?’

‘Ik weet het nu, maar ik vermoed niet dat Heraclitus wist dat het hoofdgebeuren vooral plaats vond binnenin de dingen, in het leven van atomen en elektronen en neutronen en protonen en cellen. En het is daarover dat ik iets ga schrijven.’

‘Goed meisje, goed, het is essentieel dat je dat weet. C’est le panta rhei du dedans qui régit le monde et les hommes, de wereld weet het niet, vertel het maar.’

Ce sera ma conclusion, il n’y en pas d’autre’.

Ze is achttien.

‘Adieu pappie’, zegt ze ‘Adieu’.

Hij zat lang stil met de GSM in zijn handen. Hij keek naar de bomen, licht bewegend tegen de grijze luchten, fezelend onder elkaar. De sappen die loskwamen wellicht, en op weg waren naar de hoogste toppen. Hij voelde plots een droefheid die opsteeg in hem, hij wist niet om welke reden. Op zijn ogen groeide een laag vocht.

*

Het is geen telefoon van vandaag waarover ik het had, het is een gesprek van enkele tijd terug die me deze morgen, als blog, te binnenviel. En in de late avond, voor het inloggen van deze tekst lees ik bij Stefan Hertmans:

‘Deze heraclitische eigenschap van de literatuur waardoor ze het panta rhei, het eeuwig stromende leven tot haar belangrijkste thema maakt, moet haar in staat stellen zich te handhaven in een wereld die voor haar geen wereldstichtende plek meer lijkt te hebben. Ze stroomt zonder reden en zonder bedding en ze is niet te stoppen, ook al blijkt ze haar centrale plek in het leven van veel hedendaagse mensen verloren te hebben.[1]

De Synchroniciteit van Jung die me blijft achtervolgen, en Hertman’s ‘heraclitische eigenschap’ van de literatuur die ik hoog in het vaandel draag.

Of hoe een blog ontstaat en wat hij met zich brengt.

26-02-2012, 04:53 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ben aan deze dagelijkse blogs aan het schrijven sinds januari 2010. Deze teksten echter - waar weinige onder u kennis van kregen - werden pas ingelogd van 18 juli 2011 af.

Sommige van deze niet-ingelogde teksten worden nu, weliswaar soms aanzienlijk gewijzigd, hernomen.

Samen met de blogs die in mijn hoofd al geschreven staan – denk aan Dantes Vita Nova – meen ik er voldoende te hebben opdat deze lopen zouden, si Dieu me prète vie, tot het jaar 2015, hoe ver en hoe onwaarschijnlijk dit ook moge lijken.

Een van mijn vorige stukken ging over:

Het Manneken Pis van Geraardsbergen

Weinige van mijn geschriften werden in een of ander tijdschrift - of wat ook - opgenomen. Het zij dan zo, maar er hangt wel een tekening van het ‘Manneken’, open en bloot naast zijn beeldje op de markt van Geraardsbergen.

De authentieke geschiedenis van dit ‘Manneken’ werd door een groep van acht uit de rekeningen van de stad Geraardsbergen - bewaard in het archief van Ronse - gehaald, en te boek gesteld, in een modest werkje weliswaar.

Hoe modest het ook is, het is nu toch met absolute zekerheid geweten hoe het ooit ontstaan kon en vooral, vooral hoe het gebeurde dat een leeuwken, het zinnebeeld van Vlaanderen, vervangen werd door een ‘pissend’ manneken.

Dit tot scha en schande van wie het, om deze reden – de leeuwenvlaggendragers van de sport incluis - benijden zou.

Men zou het niet verwachten maar het zijn de Gentse troepen die er schuld aan hebben. Herhaaldelijk zijn deze de stad komen plunderen, zelfs de loden buizen van de waterleiding namen ze mee, zelfs het ‘latoenen leeuwken’ van de fontein op de Grote Markt, vlak voor de herberg ‘de ghulden cop’ stalen ze. Dit gebeurde in het voor de stad fatale jaar 1452 [1].

Pas in 1455 zal de stad geleidelijk uit haar puinen verrijzen, de waterleidingen worden hersteld en wat het leeuwken betreft heeft men gehoord dat het te koop staat in Gent. Zo gebeurt het dat op 10 juli 1455, Heinric Joos, orlogemeester naar Gent vertrekt om het leeuwken terug te kopen en we lezen in de stadsrekeningen:

Heinric Joos, de xden dach in hoeymaent ghesonden te Ghend omme daer uut name van de ontfangers te coepene dlattoenen leeukin dat voer dorloghe plach te staene up torrekin van den backe van den fonteyne voer den ghulden cop mids dat den ontfangers de boedscap bracht was dat ment te Ghend hadde ghesien staen te coepe dwelc als de vorseide Heinric te ghend quam de lattoenghietere seyde dat tselve leeukin tsinen huus langhe geweest hadde maer was over een stic tijte ghesmolten sinen salarijs van tween daghe te viij s.p. sdaeghs heft            xvj s.p.

Het is de volgende dag, vrijdag 11 juli – er was toen nog geen interesse voor een feest - dat Heinric terugkeert met het bericht dat hun leeuwken door de Gentenaars gesmolten werd.

Bij het lezen en herlezen van wat geschreven staat en dit te plaatsen tegenover de realiteit van de feiten in hun tragisch verband[2], beeld ik me de gemoedstoestand in van het stadsbestuur bij het vernemen van het nieuws. Het is volop zomer en om al die emoties weg te spoelen is er nood aan een koele dronk, en aan een tweede. Meer dan een lelijk woord zal gevallen zijn aan het adres van de Gentenaars en hun reactie is lumineus eenvoudig geweest. Ah, Gent, we zullen eens tonen wat we denken over u. Geen leeuw meer, ah neen, maar een manneken met zijn waterstraal in uw richting.

En een paar dagen later, op 16 juli 1455 vertrekt Heinric de Backere met een brief gericht aan Janne vander Schelden te Brussel, die de leverancier was de loden leidingen en het plaatsen ervan:

hem biddende dat hij soude willen doen maken een latoenen [3] manneken… dat behoeren soude omme te doen stellene up tconduyt ende torrekin vanden backe van de fonteyne up de marct voer den ghulden cop te gherdsberghe hem ghegheven over sine moeyte van desen vii s.p.

Vander Schelden gaf de opdracht door aan Reynier van Tienen die treuzelde met de uitvoering, en vooreerst met een te groot model voor de dag kwam, waarop de timmerman Gillis vander Jeught de opdracht kreeg een kleiner model te snijden mids dat deerste mannekine veel te groet was. En het is Janne Struelen die met het houten manneken vertrekt naar ‘Bruecele omme dat te draghene ten huus van de lattoengietere’.

Om een lang verhaal kort te maken. Het gieten van het manneken verloopt heel stroef, niet minder dan drie maal is Reynier van Thienen moeten herbeginnen. Uiteindelijk wordt het geplaatst in de eerste dagen van juni 1459.

Heel het verhaal werd uitgeschreven door twee historici van de groep van acht, M. Cock en R. Van Damme. Ikzelf tekende slechts het manneken op het couvert van het boekje van 1972. En het is deze tekening bestaande uit slechts twee kronkellijnen die nu voorkomt op de koperen plaat tegen de muur van het Stadhuis van Geraardsbergen. Het is niet veel, maar het is iets en het is, zoals het hoort, ongetekend.

Dit is geen wereldnieuws, verre van, hoewel het manneken – dat van Brussel - gekend is tot in Japan naar ik vaststelde.

Van Reynier van Thienen die het manneken gegoten heeft, prijkt nog altijd een koperen kandelaar van enorme afmetingen in de kerk van Zoutleeuw. Op zijn palmares van werken mag dus het Manneken van Geraardsbergen worden toegevoegd.

25-02-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het ‘incipit’, Dante, van je ‘Vita Nova’ is merkwaardig als je schrijft:

‘In quelle parte del libro de la mia memoria dinanzi a la quale poco si potrebbe leggere, si trova una rubrica la quale dice: Incipit vita nova; sotto la quale rubrica io trovo scritte le parole le quali è mio intendimento d’asemplare in questo libello; e, se non tutte, almeno la lore sentenzia’.

In dat gedeelte van het boek van mijn herinnering, waaraan niet veel dat waard is gelezen te worden voorafgaat, is er een plaats dat de hoofding draagt ‘Incipit vita nova’, (hier begint het nieuwe leven) waar ik de woorden geschreven vind van wat ik overschrijven wil in dit boekje, en zo niet al wat er staat dan toch de betekenis ervan.

De tekst van je ‘Vita Nova’ lag dus, zoals je schrijft, al gestapeld in je geheugen, zoals Van Gogh’s laatste schilderij, wellicht, voordat hij eraan begon, al geschilderd stond in zijn gedachten.

En hij, Ugo, geroerd door dit laatste doek, wil begrijpen wat er toen gebeurde. Hij wil dat het gebeuren tot leven komt, dat het opstaat uit al wat in hem aan gedachten leeft. Komende van al wat beweegt omheen en in hem, komende van uit het verste van zijn jeugd, zijn verliefdheid, zijn zorgen en zijn vreugdes. En, Dante, dit alles ware niet geschreven indien de woorden niet ergens al aanwezig waren geweest, tastend, zoekend naar een uitweg om genomen te worden.

Zo, hier gezeten, aan die tafel die hem telkens roept, naast die ets van deze morgen, onder die oude, verweerde balken, ziet hij Van Gogh buiten komen uit l’auberge Ravoux, uit de engheid, de bekrompenheid van zijn kamer, in de grote luchten van die zomermorgen, verfdoos en schildersezel op de rug.

Hij heeft een bol zwarte koffie gedronken, met een borrel misschien, of ook niet; met een stuk brood misschien of ook niet. Er is een zwaarte in zijn vestzak die hij duidelijk voelt tegen zijn dij, die hij betasten kan met zijn ene vrije hand. Hij gaat de weg op tussen de huizen, voorbij de kerk die hij enkele dagen ervoor geschilderd had, met de kinderen om hem heen, die stil spraken onder elkaar.

Hij loopt de velden in langs de smalle holle veldwegel, ver van allen, ver van de wereld, want dit is zijn uur, het uur van alle krachten die hij gebald in zich voelt bewegen, een schreeuw bijna. De zon is in zijn gezicht, is in zijn mond, is in de vloek van zeventig dagen schilderen. Denk eraan, zeventig dagen lang elke dag opnieuw te staan voor een doek dat hij vullen moet, dat hij vullen wil, de geur van verf die in zijn neusholten hangen blijft. Elke dag opnieuw een schilderij, lijk talloze brieven die hij schrijven wil aan de wereld die gesloten blijft, woorden die hij zeggen wil, zijn hart dat hij uitstorten wil, maar waar alleen zijn broer Theo naar luistert.

Als hij zijn ezel opstelt, als hij zijn doek plaatst, als hij zijn verfdoos opent en zijn palet neemt en de verftubes openduwt, als hij de eerste, zo moeilijke penseeltrek zet, is er tevens wat Capra beschrijft, maar wat niemand ziet of hoort of wenst te horen in deze tijd, is er de dans van Shiva, de quarks en elektronen en andere deeltjes, miljarden vormen van energie, die op hem afkomen, die botsen met de elektronen uit zijn geest, uit zijn ademnood, uit zijn moegestreden-zijn, uit zijn wanhoop niet te slagen waar anderen slagen, uit zijn verziekt, verzwakt, nodeloos geworden lichaam.

Hij schildert, met in zijn zak die zwaarte die hij voelen kan als hij beweegt. Hij schildert in een furie van een golf openbarstend leven in hem. Hij schildert het koren met brede penseeltrekken, de smalle weg tussen de velden, de donkere dreigende lucht erboven en de kraaien die in zijn hoofd keren en kantelen. Hij schildert ze buitenmate groot, vooral die ene, die laatste. Hij schildert de eeuwigheid, het levende leven, de wind in het rijpende, wiegende koren, de wolken stuifmeel voor zijn ogen.

Ik schilder mijn eeuwigheid moet hij gedacht hebben: het koren is het leven, ik schilder het levende koren en de zwarte wolken van de dood met de zwartste kraaien.  En het is af, zoals mijn leven af is maar toch nog een allerlaatste kraai mijn teken, het handteken van de dood.

Hij laat staan wat is, de ezel met het nog vochtige doek, zijn schilderdoos met de tubes verf en zijn penselen op het palet. Hij gaat weg in de richting van het nabije bos. Hij neemt de zwaarte uit zijn zak, hoe koel het is in zijn gloeiende handen. Hij richt het op zijn borst. Waarom beeft zijn hand als hij de trekker over haalt?

De knal ruist door het koren, vogels schieten weg, de wereld vangt het op. De ganse kosmos zal het voelen. Hij heeft nog de kracht terug te gaan, doek, ezel en verfdoos op te nemen en terug naar zijn kamer in de herberg, waar hij neerligt op het bed om er traag te sterven.

En Dante, weet dat de pastoor van Auvers, zelfs niet de lijkstoel zal willen lenen, dat er geen dies irae zal gezongen worden over zijn dood lichaam, geen in paradisum, en dat hij niet zal begraven worden in gewijde aarde. Toch zal hij opgenomen worden in de schoot van het eeuwig-zijn. Hij stierf op 29 juli 1890, rond acht uur dertig, de morgen van zijn zevenendertigste jaar.

En dan ook, jouw laatste versregel, wellicht enkele dagen voor je heengaan, de dageraad van 14 september 1321. Wat een verlossing deze laatste regel moet geweest zijn voor jou, je opstijgen naar de sterren, naar het grote immense Licht dat symbool stond voor Amor, Liefde. Je opgenomen worden, zoals Ovidius en Vergilius in de eeuwigheid van de geest, het hemels Arcadia, waar ook nu, Van Gogh moet aanwezig zijn.

24-02-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Vandaag – een rustpunt in mijn lang leven - heb ik voor het eerst ook schoonheid gevonden in de afdruk van een takje brandnetel. Heb ik bemerkt hoe stengel, met blad en met bloem-zaad-staartjes getekend staat, als hij gehaald uit de massa, wordt afgebeeld, en aldus elke negativiteit die hem als netel omhult, van zich afschudt. Helemaal van geen kwaad bewust, verlangend naar de hand die hem beginnend van onderaan, aaien zou. Zo een stengel is eigenlijk een regel poëzie.

Ik ken voldoende de bijtende kracht van de netel en ik sprak er me nochtans, onlangs nog, ‘verwoestend’ over uit. Maar afgebeeld is het een wonderlijk gebouwd stukje leven.

Zo heeft alles zijn positieve kant en ligt het aan de mens dit positieve – het mag dus ook het schone zijn, al verwenst de wereld van de kunst vandaag het schone – op te zoeken en aan te wenden om het helende er uit te halen.

Zo wist een dame van de Valais – ze woonde afgezonderd hoog in de bergen, juist onder de bomengrens - dat het uiterlijk aanwenden ervan genezend was voor elke kneuzing en dat een thé van de wortels of de bladeren, met mate gebruikt, heilzaam was voor heel wat ongemakken Dit wist men al in de middeleeuwen en zeker in de ver afgelegen chalet van onze dame in Wallis.

Onkruid is de verzamelnaam voor de brandnetel, maar laten we de netel een wilde plant heten of een plant die in het vrije groeit op een plaats die haar het best bevalt.

Als ik het boekje doorblader dat me werd toegestuurd door Natuurpunt: ‘Natuur.Gids, 66 verrassende natuurtochten in België’, val ik op tal van bloemen, planten, vlinders en vogels die totaal uit mijn nabije omgeving verdwenen zijn, en die voor mij nog enkel bestonden in de herinneringen aan mijn verre jeugd toen ik nog het grote, onvervangbare geluk kende, over de bloemenweiden heen naar het bos te wandelen waar ik dan geconfronteerd werd met de netels aan de rand ervan.

Een rustpunt in mijn lang leven is deze blog, als men ouder wordt druipt het sentiment eraf.

Laat het zo.

Karel

23-02-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Start of Lent (Ash Wednesday)

lees ik bovenaan de pagina van mijn page-a-day diary van de Economist en, vandaag mijn dank omdat ik de winter door gesparteld ben en mijn dank ook omdat ik niet van stof ben, hoewel alles ogenschijnlijk in deze richting wijst.

Ik zal wel niet, zoals vroeger in mijn grote jeugd, een asse-kruisje gaan halen omdat het zo hoorde, maar zeker toen niet dacht waarvoor het symbool stond.

Vandaag weet ik – en heb het kruisje hiervoor niet nodig - dat ik nog een grote stap te zetten heb, de belangrijkste uit mijn bestaan, de stap die een overgang wordt van de zichtbare wereld naar de onzichtbare.

De Arabische dichter Adonis, die onlangs in het nieuws kwam – om welke reden/verklaring weet ik niet meer - schreef een schitterend essay over poëzie meer in het bijzonder over de Arabische poëzie[1]. Hierin neemt hij een merkwaardig vers over van Al-Macarri voor wie de dood het beginpunt is van zijn wereld:

‘Death is the one elixir, the redeemer. Life itself is only a death running its course. A person’s clothes are his shroud; his house is his grave, his life his death, and his death his true life.’

Een merkwaardig statement, even verrassend maar van een andere aard, als wat George Steiner ooit schreef:

‘La mort je sais sera chose intéressante’.

Een kruisje in as getekend op het voorhoofd om eraan herinnerd te worden dat we van stof zijn, terwijl we nu al voldoende weten dat we gemaakt zijn van de stof van de sterren, gemaakt van vierhonderd soorten quarks, onzichtbaar, amper waarneembare minimale deeltjes waar we niets van af weten en waarvan we zeker niet hun ware rol en betekenis kennen of misschien ooit kennen zullen. Waarom dan dat kruisje en die uitspraak zien als een absolute zekerheid?

Mens weet dat je van stof zijt.

Ban het, mens, ban het. Weet dat je van geest bent, of zoals Fabre d’Olivet, Genesis 3, 19 vertaalde, dat je met de dood terugkeert ‘à l’élément spirituel, principe de ton être’; dat je een rol te vervullen hebt als drager van deze geest, je binding met het eeuwige, dat je ingeschakeld bent in de beweging van het Universum, dat je versmolten bent met deze beweging, en dat je, al stervende, overgaat in een mens van louter geest.

Karel

22-02-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het is niet aan mij om te zoeken naar een meer inhoudelijke vorm van geloof, als ik hoor dat hier nog slechts 5% van de bevolking regelmatig op de dag des Heren of op de dag ervoor, het misoffer bijwoont. Voor de Kerk is de nood reëel als ik denk aan de massa die, missaal onder de arm, in mijn jeugd een sliert van mensen vormden, te voet op weg naar de zondagmis.

Het is me duidelijk dat alle twijfelgedachten, gestoeld in het dogmatische, onze Westerse wereld hebben gebracht tot waar we ons thans bevinden: losgeslagen en ontheemd, zoekend naar nieuwe begrippen en nieuwe formules. Zoekend naar een nieuw paradigma, vertaald naar onze tijd toe, een totaal nieuwe horizon die aanvaard kan worden zowel door gelovigen als niet-gelovigen.

Wat ik hier schrijf is een wanhoopskreet - ook omdat ik niet van stof wil zijn om tot stof terug te keren - omdat ik begrepen heb dat de mens zich loswrikken wil van een God die tussenkwam en blijft tussenkomen hier op aarde, er zijn reeds oorlogen en wrijvingen genoeg geweest in zijn naam.

 Ook omdat ik mijn ‘verbondenheid’ met Hem beleven wil van uit een kosmische gezichtshoek, een andere dimensie van geloof, een geloof dat ons, via al het bestaande, verbindt met het Alfa, het begin van alles, en ons tevens situeert op weg naar het Omega, het lichtend einde van alles.

Zo niet wordt de dood, de donkere holte en heeft het geen zin verder te willen reiken dan wat Steven Weinberg, wat Leo Apostel, wat zovelen met hen, in hun grote oprechtheid meenden te moeten besluiten: hopen op het licht maar vrezen dat het de duisternis zal zijn!

En Jonas in de buik van the great fish:

‘I cried by reason of mine affliction to the Lord, and he heard me; out of the belly of hell cried I and thou heardest my voice’[1].

En de Lord hoorde de stem van Jonas. Echter hier, het huis omgeven door toekijkende bomen, gelegen in de luwte van de wereld, wie, wie zal mijn stem horen?

Karel

21-02-2012, 00:19 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik leef niet actualiteitsgebonden in mijn blogs. Wat me soms op stang jaagt is het getreuzel om de euro, maar mijn zegging wat dat betreft is maar de uitloop van een golfbeweging op het strand. Mijn leven in en met boeken daarentegen, is een andere zaak. Vandaag haal ik er twee elementen uit, strak tegenover elkaar staande.

Een eerste zijn de verzen 118-120 uit Canto XXVI van Dantes Inferno. Dante ontmoet Ulysses in de Hel, Ulysses die vrouw, zoon en vader verlaat om terug de zeilen te hijsen, die zijn gezellen meelokt met de woorden:

‘Kijk naar je herkomst, je bent niet gemaakt om als afgestompten hier te leven maar om waardigheid en kennis na te streven.’ [1]

De prachtige Dante die ons zeggen wil: de weinige tijd die ons nog rest te gebruiken om grote dingen te doen. Die weet hoe de mens zich gedragen moet, het hoofd gericht naar de sterren, om de oneindigheid af te tasten en te blijven aftasten met de voelhorens van de geest.

En ik stel me de vraag hoeveel er zijn die hompen brood en tassen rijst in overvloed hebben en zwemkommen vol water, hoeveel er zijn die inzicht willen hebben in de geheimenis der dingen; hoeveel er zijn die, zoals Dante-Ulysses, zoekend willen zijn, om een beeld te krijgen van Wie of Wat het is, die zon en sterren bewegen doet?

Een tweede is ontleend aan Stefan Hertmans[2] die het heeft over iemand, ‘een voormalig VRT-journalist’ die ‘inmiddels met veel poeha in de politiek is gestapt… uiteraard bij een nationaal-populistische partij’.

Iemand die een journalist van culturele praatprogramma’s op Radio 1, waarschuwde dat hij oppassen moest niet te belanden in de ‘vergeetput van KLARA’.

Zij – en dat is de trend hier in dit land - die ons voorhouden dat elitarisme en ‘culturele diversiteit’ uit den boze zijn en dat creativiteit zijn grenzen heeft en geëngageerd moet zijn, hebben ons niet, en dan zeker mij niet, de les te spellen.

Wat, een dergelijk man burgemeester van een stad als Gent? Forget it, Siegfried, forget it!

20-02-2012, 07:09 geschreven door Ugo d'Oorde