Canto XV is een vreemd geval – in feite is elk canto een vreemd geval - vooreerst antwoordt Dante niet op de vraag die Brunetto hem stelt naar de naam van zijn gids. Waarom zwijgt hij. Is hij benauwd of beschaamd of is hij te zeer onder de indruk van de aanwezigheid in de Hel van zijn leraar? Maar hij vernoemt Vergilius niet[1], wat uitzonderlijk is. Brunetto dringt zelfs niet aan, alsof het hem niet interesseren zou.
Het meest opvallende is dat Dante, na de korte tussenkomst van Vergilius doet alsof hij Vergilius ignoreert wat zeker niet zijn gewoonte was, hij heeft geen antwoord voor hem als hij zegt: 'Bene ascolta , chi la nota.'

Dante, wil ook weten wie er zich nog op deze plaats bevindt. Ik zal er een noemen zegt Brunetto over de rest kan ik beter zwijgen. Ik zeg je alleen dat er onder hen vele geestelijken zijn en vele geleerden die schuldig zijn aan de zonde van onreinheid. Daar in de groep van de ongelukkige zondaars loopt Priscianus en ook Francesco d’Accorso[2]. En als je het weten wilt hij,

die door de knecht der knechten - Servus servorum Dei, een van de officiële titels van de Paus - overgebracht werd van de Arno naar (Vicenza aan) de Bacchiglio waar hij ten slotte na een leven vol ontucht stierf’, [3]

Van deze laatste versregel van Dante: ‘dove lasciò il mal protesi nervi’ is de vertaling ontleend aan Van Dooren.
Echter is dit vers niet zo eenvoudig te vertalen. Waar ik aan dacht waagde ik eerst niet te schrijven maar als Dante spreekt over ‘de verkeerd gestrekte zenuw die hij achterliet’ [4], dan denk ik dat met dit vers heel wat anders wordt bedoeld.

André Pézard in zijn Dante, Œuvres complètes,[5] heeft er een hele uitleg over: Il suffit d’avoir l’esprit mal tourné, ici, pour imaginer que l’évêque s’en allant mourir sur les bords du Bacchiglione, ‘détendit ses nerfs mal tendus’, comme écrit Dante, c’est-à-dire comme écrit gracieusement l’abbé Monti: non già tutto il corpo mal proteso ma quella parte del corpo che é bello il tacere - beter te verzwijgen -, e di cui quell’attico (attische = geestige) monsignore fece tanto mal uso. Voilà du coup Andrea de’ Mozzi bon sodomite; et sodomites, par contagion Brunet Latin et les deux autres. Or jamais un chroniqueur ou un chansonnier n’a écrit un mot pour accuser de sodomie ‘ce monseigneur’ si richement brocardé par toutes les mauvaises langues de Florence, où l’on n’est guère naïf ni craintif; où la sodomie se voit à peu près au grand jour…

Het verbaast me dat Borges in zijn ‘Nueve Ensayos Dantescos’ deze toch wel ongewone passage links heeft laten liggen. Als het me toegelaten is zou ik deze versregel 114, gezien de maatstaven van de eenentwintigste eeuw, vertalen als: waar hij zijn erecties achterliet. Wat eigenlijk niet zeer Dante-achtig overkomt, maar hoe anders zijn Dantes woorden te begrijpen?

En ga ik nu verder met wat Dante vernam want er zijn er heel wat meer die Brunetto zou kunnen noemen, maar deze moet verder want in de verte komt een andere groep afgelopen die hij mijden moet. Hij beveelt Dante zijn bij leven geschreven boek Tesoro aan en schiet dan weg als een hardloper uit Verona en dan wel niet als een deelnemer die verliest maar als een die wint.

[1] In canto VI van Purgatorio verloopt de ontmoeting met Sordello totaal anders.
[2] Celebre giurista che insegnó a Bologna ed a Oxford.[3] Colui potei che dal servo de’ servi / fu trasmutato d’Arno in Bacchiglione, / dove lasciò il mal protesi nervi. (canto XV:112-114). Bedoeld wordt hier Andrea dei Mozzi die tot 1295 bisschop was van Firenze.
[4] protesi van protendere, strekken, uitstrekken en nervi meerv. van nervo, zenuw, -omwille van het rijmen met servi.
[5] Pagina 976/7

07-09-2014, 03:32 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een vriend, Remi v. P. vertelde me, dat hij in de Alpen, waar hij bij zijn zoon op verlof was, diep geroerd was geweest door het uitzicht op de bergen, met er boven uit de sneeuwtop van de Mont Blanc, en het was daar, dat hij verrukt was geweest bij het lezen van mijn bundel gedichten en vooral getroffen door mijn essay over ‘Immanuel Velikovsky en de Bijbel’.

Hij riep bij mij – zoals enkele dagen geleden mijn broer het had gedaan - tal van herinneringen op. Zo deze van de dag, (te) vele jaren geleden, dat ik per einde augustus en gans alleen, vertrokken ben van de barrage de Moiry, geklommen tot de Col de Torrent en vandaar, zonder te hebben verwittigd bij mijn vertrek – wat een gevaarlijk iets is als men alleen klimt - een plotse ingeving volgend, het pad heb genomen naar de top van de Sasseneire (3.254 m.).
Ik wist dat ik er toen over geschreven had in mijn dagboek en vandaag, uitzonderlijk, ben ik die tekst gaan opzoeken om die hier, licht aangepast, te hernemen.

Eens de top van de Col de Torrent (2.919 m) bereikt ben ik niet gestopt maar heb het pad genomen naar rechts dat leidde naar de top van de Sasseneire.
Links, diep onder mij, de vallei met Evolène, rechts, dichter bij, maar ver uitgestreken, de alpage van de Lona. En in mij een immense vrijheid, ik, alleen op de kam van de berg, ik klein mensje, maar krachtig in geest, in een ingesteldheid die alles ging overwinnen, al kende ik onmiddellijk maar al te goed hoe zeer ik deel was van de aarde die hier ademnood was.

Ik dacht aan Ouspensky. Ik zag mezelf gaan, een onbeduidende stip die voortbewoog op het, bij plaatsen, amper gemarkeerde pad. Steeds maar stijgend over en naast grote blokken rots, op het pad, gevolgd sinds eeuwen door velen voor mij.
Mijn lichaam een grote volgehouden inspanning, en ik zag me nog steeds gaan, van rots tot rots. Het scheen me toe dat er nu een ander ik aanwezig was in mij, een ik dat niet de minste aandacht had voor de moeite en de uitputting. Er zwol een gevoel, méér en beter mens te zijn in die oneindigheid van bergen en luchten waar ik was, een oneindige volheid van zijn, waarin ik was opgenomen.
Een dimensie die me optilde, die me de kracht gaf verder te gaan, steeds hoger klimmend, hijgend naar de top toe, de top, de hoogste top van het groot beleven.

De man die ik was, was kind geworden, had vleugels gekregen en zwierf uit over de toppen van de bergen omheen hem, de luchten in, zijn geest verpulverd. Hij was het grote leven. Het deel van hem, gericht naar de aarde, het deel dat groeide, dat ouder werd, dat at en dronk en de liefde bedreef, brandde op, verdween uit hem. En het was een ongekende andere, een ontdubbelde die de laatste strook van het pad afliep naar het beroeste ijzeren kruis op de top, het kruis dat hem wenkte, dat hem toeriep, dat hem projecteerde in zijn echt, enig, waarachtig bestaan.

Hij dacht hier over na als hij afdaalde, dat het dit soort bestaan was dat hij ontcijferen moest, dat het dit bestaan van lichtheid, ontdaan van het aardse, dat dit de ware eigenheid was van de spirituele mens. Het andere, het aardse, was een noodzakelijk iets waar geen God zich om bekommerde.

Petrarca had dit ongeveer aldus begrepen, maar hij was in de ban van de God van toen en hij wist dat hij moest ontsnappen aan de zwaarte, aan ‘les instincts de la terre’, zoals hij het noemde in zijn boekje over de beklimming van de Mont Ventoux.
Ik denk zoals hij, maar ik ben in de ban van de geest in mij die een deeltje is van de geest in het Universum die o zo gemakkelijk, God wordt genoemd, maar die oneindig meer is dan dat bevreemdend woord van drie letters.

06-09-2014, 04:35 geschreven door Ugo d'Oorde  

Canto XV is een vreemd geval – in feite is elk canto een vreemd geval - vooreerst antwoordt Dante niet op de vraag die Brunetto hem stelt naar de naam van zijn gids. Waarom zwijgt hij. Is hij benauwd of beschaamd of is hij te zeer onder de indruk van de aanwezigheid in de Hel van zijn leraar? Maar hij vernoemt Vergilius niet[1], wat uitzonderlijk is. Brunetto dringt zelfs niet aan, alsof het hem niet interesseren zou en wat meer is het is een van de weinige plaatsen waar Dante vouvoyeert.

Het meest opvallende is dat Dante, na de korte tussenkomst van Vergilius doet alsof hij Vergilius ignoreert wat zeker niet zijn gewoonte was, hij heeft geen antwoord voor hem als hij zegt: “Bene ascolta , chi la nota.”
Dante, Vergilius ignorerend, wil ook weten wie er zich nog op deze plaats bevindt. Ik zal er een noemen zegt Brunetto over de rest kan ik beter zwijgen. Ik zeg je alleen dat er onder hen vele geestelijken zijn en vele geleerden die schuldig zijn aan de zonde van onreinheid. Daar in de groep van de ongelukkige zondaars loopt Priscianus en ook Francesco d’Accorso[2]. En als je het weten wilt hij,

die door de knecht der knechten - Servus servorum Dei, een van de officiële titels van de Paus - overgebracht werd van de Arno naar (Vicenza aan) de Bacchiglio waar hij ten slotte na een leven vol ontucht stierf’, [3]

Van deze laatste versregel van Dante: ‘dove lasciò il mal protesi nervi’ is de vertaling ontleend aan Van Dooren.
Echter is dit vers niet zo eenvoudig te vertalen. Waar ik aan dacht waagde ik eerst niet te schrijven maar als Dante spreekt over de verkeerd gestrekte zenuw die hij achterliet [4](dan denk ik dat met dit vers heel wat anders wordt bedoeld.

André Pézard in zijn Dante, Œuvres complètes,[5] heeft er een hele uitleg over: Il suffit d’avoir l’esprit mal tourné, ici, pour imaginer que l’évêque s’en allant mourir sur les bords du Bacchiglione, ‘détendit ses nerfs mal tendus’, comme écrit Dante, c’est-à-dire comme écrit gracieusement l’abbé Monti: non già tutto il corpo mal proteso ma quella parte del corpo che é bello il tacere - beter te verzwijgen -, e di cui quell’attico (attische = geestige) monsignore fece tanto mal uso. Voilà du coup Andrea de’ Mozzi bon sodomite; et sodomites, par contagion Brunet Latin et les deux autres. Or jamais un chroniqueur ou un chansonnier n’a écrit un mot pour accuser de sodomie ‘ce monseigneur’ si richement brocardé par toutes les mauvaises langues de Florence, où l’on n’est guère naïf ni craintif; où la sodomie se voit à peu près au grand jour…

Het verbaast me dat Borges in zijn ‘essayos’ deze toch wel ongewone passage links heeft laten liggen. Als het me toegelaten is zou ik deze versregel 114, gezien de maatstaven van de eenentwintigste eeuw, vertalen als: waar hij zijn erecties achterliet/opgeven moest. Wat eigenlijk niet zeer Dante-achtig overkomt, maar hoe anders zijn Dantes woorden te begrijpen?
Maar er zijn er meer dan de genoemde vier, Brunetto zou er nog meer kunnen noemen maar hij moet verder want in de verte komt een andere groep afgelopen die hij mijden moet. Hij beveelt Dante zijn bij leven geschreven boek Tesoro aan en schiet dan weg als een hardloper uit Verona en dan wel niet als een deelnemer die verliest maar als een die wint.

[1] In canto VI van Purgatorio verloopt de ontmoeting met Sordello totaal anders.
[2] Celebre giurista che insegnὸ a Bologna ed a Oxford).
[3] Colui potei che dal servo de’ servi / fu trasmutato d’Arno in Bacchiglione, / dove lasciò il mal protesi nervi. (canto XV:112-114). Bedoeld wordt hier Andrea dei Mozzi die tot 1295 bisschop was van Firenze.
[4] protesi van protendere, strekken, uitstrekken en nervi meerv. van nervo, zenuw, -omwille van het rijmen met servi .
[5] Pagina 976/7

05-09-2014, 18:05 geschreven door Ugo d'Oorde  

Boeken en de vraag: ‘heb je die allemaal gelezen?’

- Neen, niet allemaal, maar toch een groot deel ervan.
- En waarom bewaart je nog, al die boeken die je al gelezen hebt?
- Ze zijn de planten van de tuin die in mij is gegroeid, ze zijn een deel van mij, een heel belangrijk deel van mijn geest. Weet je, kostuums, dassen, kousen, schoenen, kunt je verwijderen, maar boeken zijn gezellen, zijn je avonden, je nachten, je dagen in de lommerd van de kerselaar, de appelaar, de notelaar. Ze zijn het voedsel dat je herkauwt, heropneemt, verwerkt en opsmukt, ze zijn je leven, je tastbare herinneringen. Je kunt dit alles zo maar niet achterlaten.
- Maar ze zitten onder het stof, het papier is vergeeld, de letters bijna weggeteerd, ze nemen een groot deel van je werkkamer in, ze verengen het uitzicht van de kamer en toch blijf je ze bewaren’.
- Ik bewaar ook de stukken wortels die ik raapte hier of daar, ik bewaar ook de stenen die ik meebracht van Schotland, van Yemen, van le Crac des Chevaliers, van de Valais, van de vele plaatsen waar ik ooit was. Al die stukken zijn zonder belang voor jou, je kijkt er met een glimlach naar, voor mij zijn ze mijn geestelijk bloed, zijn ze mijn vrienden.
- Je bent een vreemde man, je bewaart niet alleen de boeken die je las, stenen en wortels die je vond, maar je schrijft ook elke dag een blog. Naar ik zie sta je er voor op in de nacht, wil je niet dat er een dag voorbij gaat dat je je tekst niet hebt ingelogd. Alhoewel er zelfs niet zo denderend veel zijn die je lezen - je ziet het aan het cijfer van de bezoekers – en daarenboven hun respons heel dun is,  toch blijf je schrijven.
- Ik weet het, mijn beste vriend, en geloof me ik had meer lezers verwacht, ik had er drommen verwacht, zoals deze die zullen opduiken op de dag van het Laatste Oordeel in de vallei van Josafat, als dat er ooit komt. En ook, ik beken je eerlijk, soms wil ik er mee stoppen, maar ik kan niet, ik kan niet, ik moet verder schrijven. Nochthans weet ik dat er zijn die vandaag Dante ver weg wensen, die helemaal niet willen weten wat hij te vertellen heeft over zijn tocht door de Hel, want, zeggen ze - jij zelf ook trouwens - hoe zien die geesten er uit die hij ontmoet en waarover hij schrijft. En dan nog, welk recht heeft hij om iemand, wat hij ook moge gedaan hebben in zijn leven, om die man, die vrouw, in de Hel te duwen. Wat weet hij over de laatste ogenblikken van hen?
En toch ga ik er mee verder. Ik tracht wel, zoals nu, er even mee op te houden, er een snipperdag van te maken, maar veel betekent dit niet, want wat is een dag van vierentwintig uur. Hij begint en vooraleer je het beseft is de dag voorbij en zo gaat het met mijn blog, ik schrijf de tekst, ik log hem in, en moet reeds beginnen aan een nieuwe tekst, immer en altijd verder, hetzij met een volgende snipperdag of, waar het uiteindelijk op neer komt, verder met Dante.
Ik ben nog maar aan zijn vijftiende Canto aangekomen, er zijn er nog achttien die wachten, en ik beken het eerlijk, soms ook stel ik me er veel vragen bij en denk ik dat het weinig zin heeft er mee verder te gaan, allen weten we dat hij het maar uit zijn duim zuigt. Maar creatief is hij wel, en moedig ook, en vastberaden, en onverbiddelijk, en zijn verzen, zijn terzines, zijn bij momenten verbazend. Hij schrijft wat zijn verbeelding ziet en wat hij ziet zal angstaanjagend geweest zijn voor zij die hem destijds lazen, omdat voor hen de Hel een plaats was achter de hoek, met God juist boven hun hoofd, terwijl het voor ons nog minder is dan science fiction, voor velen dan toch.
Ik zelf, beste lezer, ben er in verstrikt geraakt. Ik kan er moeilijk uit, ik kan er, halfweg bijna, niet mee ophouden, veroordeeld als ik ben te beeindigen wat ik in mijn overmoed begonnen ben.

Ed è ragion, ché tra li lazzi sorbi / si disconvien fruttare al dolce fico.(Canto XV: 65-66).(zie blog van gisteren)

Wat ook de diepere ondergrond ervan moge zijn.

05-09-2014, 05:58 geschreven door Ugo d'Oorde  

Dante ontmoet zijn vroegere leermeester Brunetto Latini in de Hel. Je moet het maar durven, aan de Italianen van Firenze vertellen dat je vroegere leraar in de Hel rondloopt. Welk effect dat dit mogelijks kan hebben bij de familie en kennissen van Latini op aarde. Alhoewel het wellicht jaren zal duren vooraleer de tekst van Dante zal gecopieerd zijn en verspreid, het staat er toch te lezen

En mijn hand verlagend naar zijn gelaat vroeg ik hem ‘U hier, heer Brunetto?’ [1]
En deze: “O, mijn zoon, mishaagt het je niet als Brunetto Latini even met jou terugkeert en deze troep verder laat lopen? [2]

‘Zet u even’, vraagt Dante met aandrang, ‘dan praten we wat’. De ziel echter wil verder wandelen want zegt hij, als iemand van hen ook maar even blijft staan dan ligt hij daarna honderd jaar neer zonder enig verweer tegen het vuur dat maar blijft vallen.

Ik durfde niet naar hem toe te gaan, zegt Dante, om naast hem te lopen; maar ik hield het hoofd gebogen om te getuigen van mijn eerbied voor hem.
En Latinij begon: ‘Welk geluk of welk lot brengt je hier vóór het einde van je dagen en wie is hij die je hier begeleidt?’

En Dante - maar dit is mijn inbreng - de grote wijze Dante, de schrijvende Dante, gezeten aan de tafel, de lijnen van zijn gelaat donker getekend onder het kaarslicht, de nacht ver gevorderd, de kilte van de kamer in zijn schouders want hij is opgestaan uit het warme bed om deze passage die hem in het midden van de nacht heeft overvallen, neer te schrijven:

“Hierboven tijdens mijn sereen leven”, antwoordde ik hem “verdwaalde ik in een dal voordat mijn jaren beëindigd waren, gisterenmorgen toen ik het dal de rug toekeerde verscheen hij hier die me langs deze weg terugbrengt naar huis”.[3]

En hij tot mij: ”als je je gesternte volgt en ik het juist gezien heb tijdens mijn mooi leven, dan zal een glorierijke haven je niet ontgaan en ook, ware mijn dood niet zo vlug gekomen, nu ik zie hoe welwillend de hemel neerkijkt op jou, dan zou ik aan je werk al mijn aandacht gegeven hebben. Maar dat ondankbaar en slecht volk dat ab antico afdaalde van Fiesole[4] en nog altijd iets heeft van berg en rots zal, ondanks het goed dat je doet, je vijand worden.

En juist is het want tussen wrange lijsterbessen kan de vijgeboom geen zoete vruchten dragen [5].
Het lot bezorgt je zoveel eer dat de ene partij en de andere honger zullen hebben naar jou maar het gras  zal ver van de muil blijven [6].

‘Indien mijn wens zich ten volle had gerealiseerd’, antwoordde Dante, ‘dan zou u nog niet de menselijke natuur verlaten hebben, want in mijn geheugen staat gegrift, en dit bedroeft me nu, het goede en duurbare vaderlijk beeld van u, toen u me op aarde, uur na uur leerde hoe de mens eeuwigheid verwerft en hoe ik nu, terwijl ik leef, ernaar verlang dit te verkondigen in mijn woorden. Wat u me vertelt over mijn lot schrijf ik neer en houd ik opzij om dan samen met een andere waarschuwing, van kanttekeningen te voorzien samen met deze van een dame die het weet, tenminste indien ik erin slaag haar te bereiken.
En ook, ik wil u duidelijk maken dat ik klaar ben voor de tegenslagen van het lot, tenminste zo mijn geweten zich niet verzet. Dergelijke voorspellingen zijn niet nieuw voor mijn oren, maar laat het rad van Fortuna maar keren

en de boer zijn spade”.[7]

Dan komt Vergilius even tussen. Hij keert zich om naar rechts, kijkt Dante aan en zegt:

“Goed luistert hij die het optekent’”.[8]

Een van de vele sibyllijnse handelingen en antwoorden in dit canto. Vergilius keert zich om naar rechts, richt zich tot Dante, kijkt hem aan en zegt dat hij die goed luistert het ook goed in zich heeft opgenomen om er in de toekomst rekening mee te houden. Maar, het is ook tot zichzelf dat Vergilius spreekt: ik heb het goed gehoord, Dante, en heb het goed genoteerd, we zullen zien wat de toekomst je brengen zal en hoe je reageren zult.

[1] E chinando la mano alla sua faccia, risposi: “siete voi qui, ser Brunetto?”( canto XV: 29-30). (Dante stond op de dijk en Brunetto Latini stond lager, op de rand van de vlakte onder de vuurregen) .
[2] E quegli: “O figliuol mio, non ti dispiaccia / se Brunetto Latini un poco tecco / ritornar indietro e lascia andar la traccia” (canto XV: 31-33).
[3] sù di sopra, in la vita serena”,/ rispos’io lui “mi smarrὶ in una valle,/ avanti che l’età mia fosse piena/ pur ier mattina le volsi le spalle questi m’apparve, tornand’io in quella/ e reducemi a ca’ per questo calle.” (canto XV:49-54)
[4] Che discese di Fiesole ab antico : die in de oudheid afdaalden van Fiesole. De overlevering leert dat de Romeinen, de Etruskische stad Fiesole verwoest hadden en samen met de Etrusken Firenze hadden gesticht.
[5] Ed è ragion, ché tra li lazzi sorbi / si disconvien fruttare al dolce fico.(Canto XV: 65-66)
[6] La tua fortuna tanto onor ti serba,/che l’una parte e l’atra avranno fame / di te; ma lungi fia dal becco l’erba. (Canto XV: 70-72)
[7] e il villan la sua marra.» (canto XV: 91-96)
[8] “Bene ascolta , chi la nota.” (Canto XV: 99)

04-09-2014, 01:55 geschreven door Ugo d'Oorde  

Canto Vijftien begint met een zin à la Dante :

De damp die opstijgt boven de beek is zo dik dat hij, zoals de Vlamingen tussen Wissant en Brugge uit vrees voor de golven, dijken bouwden om de zee te keren, het water beschermt tegen het vuur. En ook zoals de inwoners van Padua hun dorpen en versterkingen langs de Brenta beveiligden vooraleer de sneeuw smolt in Chiarentana, zo waren er langs het kanaal dammen opgetrokken:

Naar dit voorbeeld maakte hij deze dijken, maar niet zo hoog en niet zo breed, de meester maakte ze, wie hij ook was [1].

Dorothy L.Sayers heeft er geen problemen mee: God is, of course, the Supreme Architect of Hell (canto III: 4-6); but the constructional details would be supposed to be carried out by some of the ‘Intelligences’ who are His ministers…
Dante echter spreekt zich niet uit, zodat ik tussen de lijnen zijn vraag meen te horen wie de Hel wel concipieerde. Was het God, als onderdeel van zijn schepping en dan wist God van in den beginne wat er met de mens gebeuren zou, of was het Lucifer. En zeker een andere vraag die oprees bij Dante, gebeurde dit vóór of na de val van Adam of vóór of na de val der engelen?

Doe ik je tekort, Dante als ik dit opmerk? Ik denk het niet, jij hebt eraan gedacht, jij wist dat deze vraag zou gesteld worden maar voor jou blijft het eender, de Hel is er, je wandelt er dwars doorheen en je beschrijft wat je gezien hebt, wel verbaast het me dat je spreekt over de dijken tussen Wissant en Brugge, heb je deze misschien ooit bezocht en waart je ooit in het land dat het mijne is?

De dijk volgend, met het woud ver achter hen, ontmoeten ze een groep zielen die komen aangelopen en hen aankijken zoals mensen elkaar aankijken ’s avonds bij nieuwe maan
met een gescherpte blik, zoals deze van een oude kleermaker die het oog van de naald zoekt.[2] (aldus Dante),

Op die dijk, waar de zielen van de zondaars tegen natuur, de zondaars zoals gekend als deze van Sodomma, in beweging blijven, gebeurt wat moet gebeuren. Dante ontmoet er een ziel die hem vastgrijpt bij de rand van zijn kleed en roept: ’wat een wonder!’ En zijn arm naar hem uitstrekkend herkent Dante het door het vuur verzengde gelaat van zijn vroegere leermeester Brunetto Latini [3]. Dante is schijnbaar verbaasd hem hier te ontmoeten.

En mijn hand verlagend naar zijn gelaat vroeg ik hem ‘U hier, heer Brunetto?’ [4]

[1] A tale imagine eran fatti quelli, / tutto che né sí alti né si grossi,/ qual che si fosse, lo maestro félli. (canto XV: 10-12)
[2] Si vèr noi aguzzavan le ciglia / come vecchio sartor fa nella cruna. (canto XV: 20-21)
[3] uno dei maestri spirituali di Dante ed anche suo amico. Hij schreef in het Frans, en in proza Li livre dou tresor, een soort encyclopedie en Il Tesoretto, een allegorisch lang gedicht.
[4] E chinando la mano alla sua faccia, risposi: “siete voi qui, ser Brunetto?”( canto XV: 29-30). (Dante stond op de dijk en Brunetto Latini stond lager)

03-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik hoorde van mijn jongste broer, Georges, dat hij gehoopt had, op de dag van zijn 78 ste verjaardag, de Cabane de Moiry te bereiken om er met zijn familie een glas champagne te drinken. Hij mailde me daarna dat hij de berghut genaderd was tot op 200 à 300 meter klimmen, maar dat verdergaan, ingevolge de sneeuw en de beijzelde wegel hem te gevaarlijk toescheen, wat de familie, in volle jeugd, wel heeft gedaan.

Hiermede roept hij tal van herinneringen op bij mij, want ik bezocht deze cabane ettelijke malen. Een laatste maal was het met twee vrienden uit de Valais. Vertrekkende vroeg in de morgen met de wagen voorbij de barrage tot aan de voet van de Moiry gletsjer – vandaag is de gletsjer tot een minimum terug gevallen – en van daar uit, te voet, over de moreen, langs een duidelijk getekende wegel naar de cabane, meer dan 2.800 meter hoog. Van daar uit, na een thee gedronken, een lange tocht door de sneeuw, steeds maar stijgend tot aan de eerste naakte rotsen van de Grand Cornier, een top van bijna, op enkele meters na, 4.000 meters hoog. Maar die dag bereikten we de top niet, na een half uur klimmen op de bergrug, moesten we terug, de rots was te beijzeld en te gevaarlijk.
Ik geloof dat ik eerder opgelucht was dan ontgoocheld. Ik denk dat ik reeds te vermoeid was om nog verder te gaan, misschien heeft Robert, de gids, dit ook gezien en heeft hij de ijzel aangegrepen om de klim af te breken. Misschien.

Een andere tocht, deze van uit de Cabane du Grand Mountet naar la Pointe de Zinal, een lange wandeling door de sneeuw tot aan het laatste deel waar we voor een wand van sneeuw stonden en holtes in de sneeuw moesten gekapt worden om de voet in te plaatsen.
Ik herinner me nog heel goed dat ik de tweede van de cordée was na Robert, die al het werk moest doen, dat ik wachten moest tot de opening was gekapt en dat ik daar stond, tegen de sneeuwwand gedrukt, rillend van de kou en met bijna bevroren handen, wachtend tot Robert klaar was om verder te klimmen.
Toen ook zijn we, bij gebrek aan de nodige ijsvijzen – zegde me Robert, de gids - terug gemoeten terwijl ons een lokale gids met zijn cliënte, een bejaarde dame, in allerijl voorbij stak. Hoe hij het deed weet ik niet, maar we stonden er allen met bewondering naar te kijken tot ze verdwenen waren, hoog boven ons.

Zo zijn er vele tochten geweest in de bergen van de Valais en vele nachten in de diverse cabanes van de streek, zelfs tochten vanuit Zermat, maar dan niet naar de top van de Matterhorn (Cervin, Cervino) maar wel naar de top van de Mettenhorn en dit met een Nederlander, met een Franse naam, als gids en een Parijzenaar als vriend en klimgezel.
Dit waren dan de grote dagen van mijn leven. Al deze tochten staan beschreven in mijn dagboeken van toen, maar ik heb niet de moed om de verhalen terug te halen. Wie weet hoe ik er uit zou komen.
Wat ik wel weet is dat de sfeer van de berghutten totaal is veranderd, dat het nu bijna hotels zijn geworden met restaurant, terwijl je vroeger bij je aankomst in de berghut, je zakje soep afgaf aan de gardien, die dan in de keuken van al die zakjes bij elkaar een soep brouwde die rondgedeeld werd aan de aanwezigen, allen alpinisten die de volgende dag een of andere beklimming zouden doen, de ene wat hoger dan de andere. Altijd waren er diverse nationaliteiten, Italianen, Fransen, Duitsers, Zwitsers, en of het er gemoedelijk toeging na het avondmaal, bij een koffie of een biertje of een glas wijn. En of er gezongen werd en of er Witze werden verteld.

Heerlijke antieke avonden waren het, maar vandaag al te ver af om er meer over te vertellen al kon het wel.

02-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Slaagt de lezer erin – en wil hij wel - de rijke verbeelding van Dante te volgen. Ziet hij hen lopen, beiden gehuld in een lange mantel - Dante zeker, maar Vergilius blijft een vraagteken - op de rand van het woud, waar later de lichamen zullen opgehangen worden, erop lettende niet te stappen op het brandende zand van de uitgestrekte woestijn en gespreide onder een vlammenregen, de neerliggende of half opzittende of ronddwalende geesten van de godslasteraars die de vlammen trachten te doven, om nog niet te spreken over het gezucht en het geweeklaag dat erover drijft.
Op een punt, waar uit het woud een riviertje te voorschijn komt dat als van bloed is en dampend over het zand omlaag vloeit, ziet Dante dat op die plaats de bedding en de beide zijkanten evenals de oevers van steen zijn, zodat hij weet dat ze op die plaats de zandvlakte moeten oversteken, wat ze dan ook doen en aan de overkant gekomen vraagt Vergilius of hij, sinds ze de hellepoort zijn binnengegaan, ooit iets dergelijks heeft gezien dat zo eigenaardig is als dit riviertje dat de vlammen boven zich uitdooft.
Hier vertelt Dante ons over het beeld van de grijsaard, dat zich bevindt in het midden van de berg op Kreta, de rug gekeerd naar Damiata in Egypte en het gezicht gewend

naar Rome alsof het zijn spiegel was[1].

En dan volgt de beschrijving die Dante gedeeltelijk is gaan halen uit Daniël (2: 31-35), en door Vergilius wordt verteld.

Het hoofd van de grijsaard is van het zuiverste goud, zijn borst en armen van het zuiverste zilver en dan tot aan zijn lies van koper en wat er onder komt is van zuiver ijzer maar niet de rechtervoet die is van klei terwijl hij meer op deze voet steunt dan op de andere. In elk deel van het lichaam, behalve in het gouden hoofd, zit een barst waaruit eindeloos tranen druppelen die samenkomen en doorheen de rotswand vloeien.

Deze stroom van tranen stort zich naar beneden waar hij de Acheron, de Styx en de Phlegeton doet ontstaan, dan vloeit hij langs dit nauwe kanaaltje hier omlaag tot waar men niet dieper dalen kan en daar vormt hij de Cocytus. En wat die is zul je later nog wel zien.


Maar ik moet dit eerst kwijt om me te verlossen.
 
Er zijn geen goden meer, geen Ares, geen Athena, geen Zeus die vrees en ontzetting betekenden en ons op elk ogenblik bespringen konden met de grootste onder de catastrofen. Geen Yawheh meer die de Egyptenaren veroordeelde tot tien plagen of, om Josua te plezieren, de zon en de maand deed stilstaan ergens boven Gibea, na een regen van meteorieten te hebben afgeschoten op de Amorieten.
Neen deze goden hebben zich allemaal opgelost in de tijd. Wat blijkt uit beelden de luchten ingezonden zijn we  nu zelf, om te oordelen en te veroordelen, God geworden, wat ons toelaat, zonder hen in het gezicht te zien, om het even wie, zo maar, onze vijand (!) een na een af te maken aan de oever van de rivier, met een schot in het hoofd, en het lichaam, dood of niet, in het water te duwen, tot jolijt van de omstaander die het filmde.
Of de mens, de allerlaagste onder de dieren geworden, die ons met een niet in te schatten vrees achter laat


De tranen bij Dante zijn deze van de wereld, deze van de mens, bij het aanschouwen van zovele ellende veroorzaakt door de zonde, terwijl allen de kans hebben gehad een lichaam te bezitten volledig gevormd uit het zuiverste goud, de geest van God, die geen barsten vertoont. De symboliek van dit verhaal vindt men ook bij Ovidius in zijn Metamorphosen, waar hij vertelt over de schepping van de mens en over de vier tijdperken van dezes geschiedenis.

In het geval van de profeet Daniël is het duidelijk: een steen komt los, zonder behulp van een hand en valt op het lichaam en alles, ook het gouden hoofd wordt verbrijzeld tot stof en meegevoerd door de wind, als het kaf bij het dorsen van het koren. Het genie Dante volgt evenwel de profeet niet, een barst in de gestalte is voldoende om te wijzen op de kwetsbaarheid ervan en de lemen rechtervoet duidt op het wankele lichaam dat symbool staat voor de mensheid..
Alles wijst op de vergankelijkheid, Dante gebruikt het beeld, geplaatst in het middelpunt van de Middelandse Zee, dus buiten de Hel, als het hart van de gekende wereld, waaruit de tranen van berouw, over de Hel worden uitgestort.

Waarom, vraagt hij aan Vergilius, vertoont dit stroompje zich pas hier. Waarop Vergilius hem antwoordt dat deze ruimte rond is en dat ze steeds naar links zijn afgedaald maar nog niet de volledige omtrek hebben afgelegd. En waar bevindt zich dan de Phlegeton en waar de Lethe? Het kokende roodkleurige water zou je vraag moeten beantwoorden maar de Lethe ontmoeten we later en wel daar waar de zielen heengaan om zich te reinigen eens ze hun zonden hebben uitgeboet.

Ze blijven op de rand van de afgrond terwijl er onder hen een damp opstijgt die zo dik is dat de vlammen erboven worden gedoofd.

[1] E Roma guarda sὶ come sua speglio (canto XIV: 105)

01-09-2014, 05:14 geschreven door Ugo d'Oorde