Er gaat niets boven een gesprek met een vriend die nu en dan je blogs leest. Die erover meer weten wilt, hoe je geschrift ontstaat en hoe het mogelijk is dat je er elke dag in slaagt het te doen.

In feite, is een dergelijk gesprek maar een gewoon iets, ware er niet de sfeer, de plaats, de wolk van stemmen waarin het gesprek plaats vond; ware er niet de vele omstandigheden die er een warmte, een innigheid, een ruime vertrouwdheid aan mee gaven dat het gesprek anders niet zou gekend hebben.

Het kwam na een voordracht met het onderwerp, ‘het Hof van Assisen’. Het ging ook over de waarde van de twaalf gezworenen in de huidige context van het vele mediagebeuren er omheen, en of deze jury nog vrij, louter op basis van de gegevens van het proces dat gevoerd werd, beslissen kon en dus de vraag of deze jury nog behouden kon blijven.

Dit was een deel van de avond, maar daarna, werd uitzonderlijk, in een kleine ruimte aan de aanwezigen, een drink aangeboden, een glas donkerrode wijn, uitgeschonken, even uitzonderlijk, door een vriend uit verre tijden. Een wijn die bij de eerste dronk was als fluweel in de mond en die, na een tweede dronk, de geest in jou, heel licht, amper voelbaar, benevelde en een rijkdom aan gevoelens opende in jou.

Je weet het voldoende, veel is er, op een avond zoals deze niet nodig. Je voelt het, je bloeit open dankzij de wijn en dankzij de sfeer, de stemmen van de aanwezigen onder elkaar. Je maakte dit zo dikwijls al mee met vrienden en nu, deze naast jou, ook met een glas wijn in de hand en met de smaak van de wijn na de tweede dronk in de mond, die je spreekt en je vragen stelt.

En van dat ogenblik zit je met hem in een geroezemoes  van de genodigden die allen wat te zeggen hebben over wat de voordracht was en hoe ze erop reageren. En het is alsof je met je vriend op een eiland, gelegen in een zee van stemmen bent als je hem vertelt hoe je er in slaagt, hoe je uit een eerste zin vijfhonderd woorden haalt om ergens aan te komen waar je in de verste verte niet had aan gedacht toen je begon.

En de zuiderzon in de wijn en de spirit erin helpende – er wordt bij geschonken – ontstaat er een roes in jou en in hem en je bent dichter tot elkaar dan je ooit was. En hij ziet en voelt wat leeft in jou en ik zie wat hij voelt en leeft in hem en hij je vertelt over Paul Van Bendegem en het wondere boek dat hij schreef over zijn verhouding met zijn stad, die Gent is. En de wijn en de vele stemmen geven er een warmte aan, geven er dat deel aan dat van het mysterie van het leven is, een klemtoon, een aroma. Je kent dit aroma, je had in je leven heel wat dergelijke gesprekken met andere vrienden van jou, en je weet, terwijl je spreekt dat je hierover later schrijven zult, dat je dit momentum vastleggen wilt in een foto van woorden, al weet je nog niet hoe.

Zo, hoe leven we op dergelijke momenten? Momenten klaar en duidelijk van de geest, de donkere fluwelen wijn helpende, sprekende voluit over wat is en wat niet is, zelfs over wie je bent en wie je niet bent en, hij je sprekend over de man die Van Bentegem is, en hoe hij die man in zijn hart draagt. En je ziet Van Bentegems beeld voor jou, zijn haren, zijn baard, onverzorgd, maar rijk aan ideeën, en het zijn deze waar het op aan komt, het overige larie zijnde wat hem betreft.

Achteraf, je bent thuis, je bent terug de persoon die je waart toen je vertrokken bent, maar de warmte, de echtheid, de volheid van het gesprek is over gebleven: de echo waarin je je spiegelen gaat.

Een momentopname die je met beide handen gegrepen hebt, om vast te houden, voor een tijdje nog. 

04-03-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zoals de Leie in het Vlaamse land, in meanders door weiden en velden vloeit, langs huizen en doorheen steden, naar haar eindpunt, waar haar wateren en haar wezen als Leie, opgenomen wordt in de Schelde - deze van Peter Benoit en van velen onder ons - zo zijn mijn geschriften. Een metafoor, waarin ik enkel er op wijzen wil dat ik me, hierin draaien en keren moet om een resultaat te bereiken dat uiteindelijk terecht komt, zoals de Leie verdwijnt in de Schelde, in de massa teksten die vandaag verschijnen.

Ik denk dan aan de journalist die zich uitslooft om een degelijke column te schijven en niet weet of zijn woorden gelezen zullen worden, en als ze gelezen zouden worden, welke reactie ze uitlokken zullen, waarvan hij zelden iets horen zal – ik had mijn geschrift van eergisteren wel willen doorsturen naar Bernard Dewulf – maar zo gaat het nu eenmaal, dus ook zo met mijn woorden.

Maar de Leie blijft zich oplossen in de Schelde, zo blijven mijn geschriften verder vloeien, wat ze ook mogen te betekenen hebben. Dit alleen al is een verhaal op zijn eigen: de man voor zijn klavier die maar bezig is, dag aan dag, doorheen de uren van de dag en zijn andere bezigheden, om toch maar iets over te laten dat tastbaar is, dat leesbaar is, alvorens de nacht in te gaan, hij zelf dan, en, op een andere plaats, zijn woorden.

Het onvergankelijke van het ogenblik, in het vergankelijke van de tijd, zoals het altijd zal zijn, vergankelijkheid de regel zijnde. We weten het en toch volharden we, omdat, zoals het water van de Leie zich mengen zal met het water van de Schelde, de hoop er is dat ook je woorden zich mengen zullen met de woorden van de lezer en via hem, met de woorden van de wereld om ons heen.

De meanders, een rijke metafoor zijnde, is van een gans andere aard als metafoor, dan deze waar Borges naar verwijst, in zijn poging om het vers, ‘dolce color de oriental safiro’ van Dante in te leiden.

Hij, Jorge Luis Borges, heeft het over twee termen waarbij de ene zich converteert in de andere en haalt het voorbeeld aan van een metafoor waarin de Saksen, de zee, el mar, beschrijven als ‘el camino de la ballena, o, camino del cisne’.

In het eerste deel komt het massale van de walvis overeen met het massale van de zee; in het tweede contrasteert het kleine van de zwaan met de uitgestrektheid van de zee. En hij voegt er nog aan toe – en dit ook is typisch Borges - nooit zullen we weten of degene die deze metafoor hebben uitgevonden (gesmeed hebben) deze aanduidingen zullen opgemerkt hebben[1].

Wat er ook moge van zijn, de woorden van Borges die een eerste druk kenden in 1982, zijn nog steeds levend onder ons. Ik heb gewild dit ’levend zijn’ te benadrukken. Dit is het minste dat ik aan Borges schuldig ben, om niet te spreken van al het andere.

[1] ‘Nunca sabremos si quienes forjaron esas metàforas advirtieron esas connotaciones’ uit ‘Nueve ensayos dantescos’ . Collección austral, 1998, pag 129 : ‘Purgatorio I, 13.

03-03-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Heb ik gedaan wat ik te doen had en kan ik rusten gaan of beginnen aan wat anders: wat zal het zijn? Echter waar kom ik uit als ik neer ga liggen en waar als ik, als pelgrim en profeet verder wandelen wil naar mijn Compostella toe, naar de plaats waar alles begonnen is en eindigen zal voor mij, al weet ik niet waar die plaats wel liggen zou?

De tijd van beslissen is van korte duur: neer gaan liggen is geen oplossing voor nu, mijn tijd van liggen komt nog wel, dan maar herbeginnen waar ik ben afgestapt, het schrijven, een struggle zijnde.

Van haar ouders leerde moeder een kruis te tekenen met het broodmes over het brood als ze een nieuw brood aansneed, een teken dat me is bijgebleven; maar veel ging er verloren dat ik had willen behouden van haar, kleine dingen, kleine feiten die zich hebben opgelost in de tijd, zoals zovele dingen verloren gingen en verloren zullen gaan.

Zoals er een ganse wereld, deze van mijn jeugd, werd opgedoekt, zoals bibliotheken overbodig zijn geraakt en we nu rondlopen met alle kennis van de wereld in de hand.

Het erge, als het vreemde hieraan is, dat we er ons zelfs geen rekenschap meer van geven dat dit een wonder is dat zich, naar alle waarschijnlijkheid, verder zal ontplooien, misschien tot een ogenblik dat we werkelijk perplext zullen staan, de ogen wijd open van verbazing, als het nu al niet gebeuren zou.

We zullen dan toch eens conclusies moeten trekken, weten dat de wetenschap tot vele dingen in staat is maar enkel, omdat de basis, omdat het grondplan, de essentie van het zijn, zo werd geconcipieerd dat al wat gevonden wordt en toegepast er door werd mogelijk gemaakt.

Keer ik terug naar mijn blog van 18 februari, over het artikel in Aeon, ‘Is the Universe a conscious mind’: dat al wat nodig was opdat uiteindelijk leven zou kunnen ontstaan, er precies in de juiste vorm en met de meest precieze eigenschappen aanwezig moest zijn[1].

Het mooie hierbij is, althans wat mij betreft, dat er volgens Lee Smolin, volgens Philip Goff, en wellicht tal van anderen er nood is aan ‘some rational explanation’, om te weten te komen hoe het leven is kunnen ontstaan. Wat nog niet betekenen zou dat in the mean time, ook het ontstaan van het bewustzijn in de ‘levende’ mens zou bewezen zijn. Het mooie, zoals ik zegde, is dat het een mysterie is die alle gissingen open houdt, zodat onze geest werken blijft en nog lang zal bezig zijn alvorens een tipje van de sluier worde opgeheven.

Het kan zelfs dat de sluier een gewild iets was, iets om onze geest wakker te houden en te doen vooruit gaan. Wat hier vandaag betracht werd.

[1] Philip Goff: ‘Is the Universe a conscious mind?’: In ‘The Life of the Cosmos’ (1999), the pysicist Lee Smolin has estimated that, taking into account all of the fine-tuning examples considered, the chance of life existing in the Universe  is 1 in 10²²9, from which he concludes: a probability this tiny is not something we can let go unexplained. Luck will certainly not do here, we need some rational explanation of how something this unlikely, turned out to be the case.

02-03-2018, 06:38 geschreven door Ugo d'Oorde  

DSL van 23 februari ll. publiceert een fragment uit de catalogus van de tentoonstelling ‘Hugo Claus, con amore’ van Bernard Dewulf die het hierin heeft over zijn ontmoeting met de dichter Hugo Claus.

Dewulf heeft het over de lichtvoetigheid van Claus die hem een tijd gekost heeft alvorens hij precies begreep wat die lichtvoetigheid betekende. Claus is, zegt Dewulf: ‘een van die kunstenaars, onder enkele andere, die mij fataal hebben gewezen op – om het eenvoudig te zeggen – het spel van de kunst. Of om het wat geleerder te zeggen de homo ludens in grote kunstenaars.’

Hij volgt hierin, zegt hij, Johan Huizinga, die in de vorige eeuw de ‘spelende mens’ bedacht en stelde dat het spel ‘een noodzakelijke voorwaarde is voor het voortbrengen van cultuur.

Dit is wat Bernard Dewulf ‘in wezen geleerd heeft van Hugo Claus, dat het allemaal maar een spel is, dat evenwel in volle ernst wordt gespeeld. Meer zelfs dat er niets anders is dan het spel.’

De twijfel sluipt evenwel binnen in zijn woorden want wat hij schrijft is ‘in het heldere besef dat er iets groters op het spel moet staan dan het spel zelf – al weten we al even helder niet wat dat grotere precies is.’

En Dewulf gaat verder: ‘Cru gesteld, we spelen om ons niet dood te vervelen. Minder cru: we scheppen rond het ongewisse.’

Of, in het geval van Claus: hij schreef in het ongewisse om zich niet dood te vervelen.

Ik zelf heb er geen boodschap aan. Indien ik niet schrijven zou betekent dit niet dat ik me steendood vervelen zou; ik zou wel iets missen en ik weet niet wat dit ‘missen’ betekenen zou, maar me vervelen? Ik heb tal van vrienden die nu en dan iets schrijven, maar die zich zeker niet vervelen. Maar zeggen dat schrijven, dat kunst een spel is, geloof ik niet. In elk geval, ik zou zo iets niet durven schrijven, wel dat we, eens we schrijven, we niet weten waar we zullen uitkomen – ik weet niet waar ik ging uitkomen toen ik hieraan begon – maar ergens uitkomen zal ik.

Umberto Eco, die op een totaal andere wijze dan Claus literatuur bedreef, hij wist wat Huizinga niet wist, namelijk dat kunst, dat schrijven een kosmische aangelegenheid is; dat het zich verliezen is in de ijlheid van de kosmos, het zich instellen op het creatieve dat eigen is aan de kosmos, het zich instellen niet op de aarde is maar op het licht over de aarde.

Kunst een spel? Ja voor Marcel Duchamp, voor de Dadaïsten, voor Koons, voor tal van ‘kunstenaars’ van vandaag, het kan, ik kan er in komen. Maar voor Van Eyck, voor  Beethoven, voor Streuvels was het bittere ernst, was het een levensopvatting, een wijze van ademen, was het hun leven en het leven is geen spel..

Het verhaal dat Bernard Dewulf ons voorhoudt, gaat voor mij niet op, Hugo Claus wist wat hij deed, hij wist wat hem in het leven hield, hij wist wat hij nodig had om Hugo Claus te zijn, om niet te vergaan in ledigheid; van het ogenblik dat hem dit ontnomen werd is hij heen gegaan, nu tien jaar geleden. Ik schreef erover in mijn manuscript dat nog altijd ergens hangen blijft, eventueel na drie maanden, ongelezen.

We huldigen hem, al lazen we niet zijn ‘Verdriet van België’, noch zijn  ‘Verwondering’ – we hebben nog wat tijd om het te doen - maar hij was een schepper en niet een speler. Hij was een man van de geest en hij wist, beter dan wie ook, dat schrijven, dat kunst, een strijd is.

01-03-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het is, meestal, in de morgen dat het gebeurt. Dat ik uit de nevels van de nacht de woorden vind waarmee ik kan aanvangen. Soms heb ik een gans betoog dat klaar ligt om te worden opgetekend, soms heb ik, zoals vandaag, niet veel. Ik zit er dan maar, omgeven door mijn boeken, wachtende op een eerste teken. Feitelijk was het de planeet Mars die verder is opgeschoven naar het oosten toe en een andere planeet, Saturnus of Jupiter, ik moet het opzoeken, die nu op de plaats staat waar de dagen ervoor Mars nog stond.

Is dit belangrijk? Helemaal niet, ware het niet dat het een poging is om via de planeten, de kosmos binnen te gaan en te komen tot wat nog nooit gezegd werd en, werd het al gezegd dan toch niet op de wijze dat ik het zeggen wil: het beleven van ‘het’ moment dat eens komen zal.

Je denkt het toch, je verwacht het toch.

Je hebt al veel geschreven in je leven, je hebt al dikwijls gedacht, dit is het, hieruit moet ik vertrekken om grote dingen te brengen, en het gebeurde soms, althans, je dacht dat het gebeurde, dat je klaar zou komen. Maar dergelijke momenten zijn zo schaars dat ze verloren gaan tussen de vele momenten dat je maar simpel mens bent en  niet veel meer. In feite weet je dat je nog altijd een huis aan het bouwen bent in de woestijn, zoals Khalil Gibran het voorstelt en dat je niet verder meer komen zult, nu je tijd bijna is opgebruikt. Maar je wanhoopt niet, je vraagt, zoals Rilke, nog enkele ‘südliche Tage’ om het gedicht te schrijven dat een Nobelprijs waardig is. Het is je betrachten hierin alles te consolideren wat het is, van het grote leven te zijn, open te bloeien lijk een lotusbloem aan de voet van de piramide van Cheops, waar je ooit stond wachtende op je geliefde, die, zo dacht je, opduiken zou uit de buik van de piramide. Een uiterst vreemde gedachte die niet te betrouwen was, maar je noteerde ze toch in je dagboek, precies omdat de gedachte zo intens was geweest, een zekerheid bijna dat het gebeuren zou.

Van vele reizen ben je teruggekeerd, maar niet van reizen die dromen waren. Reizen die waardevoller waren, omdat het geen één-dags-reizen waren, maar levensreizen die, voor je uit, plaatsvonden en waar je altijd heen kon, vooral als er niets te beleven viel, niets te vermelden was.

Het gedicht dat ik wil schrijven is het verhaal van die reis die ik nooit doen zal, naar een plaats die ik nooit kennen zal, in een tijd die niet die van mij zal zijn, een tijd buiten de tijd, in een lichaam buiten mijn lichaam. Je zult, wordt er verteld, er lange tijd aan werken, je zult zoeken hoe het te formuleren opdat het zich aanmelden zou als iets enig, iets dat nog niet van deze aarde was, maar van een aarde die nog komen moet als alles gezegd zal zijn en er toch nog dat ene gedicht kan aan toegevoegd worden, maar dan in hiërogliefen gebeiteld op een obelisk, zoals deze van Hatsjepsoet, om er te staan voor vele eeuwen, wie weet, tot het einde der tijden, als dit einde er ooit komen zou.

Je wenst niet zo heel veel, maar als je een wens doet wil je dat hij boven alle andere uitsteekt. Met deze obelisk ware echter alles volbracht, van uit het eindige naar het oneindige toe.

28-02-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zoals de planeet Mars er nog altijd is in het zuidoosten, zijn ook de laatste woorden van het gedicht van Remco Campert in mijn gedachten overgebleven. Ze herinnerden me aan iets dat ik al gehoord of gelezen had, vroeger, ver in de tijd. En vorige zondag, op Klara, tijdens het programma ‘Berg en Dal’, dook het op toen de naam van Gerard Reve viel en ik wist dat wat ik zocht, het de laatste woorden waren uit ’De Avonden’ van Reve:

‘Het is gezien’ mompelde hij, ‘het is niet onopgemerkt gebleven’. Hij strekte zich uit en viel in een diepe slaap.

Het is een zin uit grote literatuur die ons beroerde en na zindert en er zijn er vele. Zinnen, gezegdes die hangen bleven omdat ze imponeerden, omdat ze ons, om een of andere reden, verrasten en we ze bewaard hebben als relikwieën in onze dagen.

Deze van Gerard Reve is er zo een. Het is een zin die je maar eenmaal schrijft, die je maar eenmaal gebruikt, omdat het meer is dan een vondst, omdat hij iets heeft dat van alle tijden is: ‘het is niet onopgemerkt gebleven’, of, zoals bij Campert: ‘ik heb het genoteerd’.

Heeft Campert aan Reve gedacht toen hij die woorden schreef? Misschien wel, misschien niet, maar ze staan er toch. En ik beken dat ik ook, telkens ik een blog eindig, er zou willen aan toevoegen: ‘ik heb gezegd’. Wat zoveel is als het einde bij Reve en bij Campert: ‘Ik heb gezegd, ik heb het opgetekend, het is niet onopgemerkt gebleven.

Hoe komt het dat een zin in een verhaal of gedicht, meer opvalt en een meerwaarde draagt zodat die passage hangen blijft terwijl je de rest vergeet?

Ik denk aan Jorge Luis Borges en hoe hij getroffen was door het woord ‘oriental’ in versregel 13 van canto primo van het ‘Purgatorio’ van Dante: ‘‘Dolce color d‘oriental zaffiro’, (de zachte kleur van Oosters safier) Dante die om de helderheid van de luchten te tekenen het woord ‘Oosters’ gebruikte, een metafoor voor Borges, voldoende om er in zijn ‘Nueve Ensayos dantescos’[1] een kort essay aan te wijden.

En ik kan denken aan heel wat andere zinnen die ik in mijn leven ontmoet heb in de literatuur, zoals van T.S.Eliot, als van Gilliams, als van Pasternak, als van Bernanos, als van Jammes, van Hemingway, en van zovele andere schrijvers. Zinnen die alle zijn blijven hangen in mij en me regelmatig durven bezoeken en beroeren als ik schrijf, gebogen over mijn klavier, of soms zoals vorige zondag als ik neer zat aan de vijver in de luwte, de zon als een genade over mij.

Het zijn grote, waardevolle herinneringen, het zijn vrienden geworden zij die ze schreven. De werken die ik las worden aldus teruggebracht tot enkele zinnen en dit is voldoende omdat ze zouden blijven leven in mij als zaden.

[1] ‘Jorge Luis Borges: ‘Nueve ensayos dantescos’, Colleccion Austral, Espasa, 1998 : ‘Dante in el verso precitado (‘Dolce color d‘oriental zaffiro’) sugiere el color del oriente por un zafiro en cuyo nombre està el Oriente. Insinùa así un juego recíproco que bien puede ser infinito.’ Of, vrij vertaald : Dante vergelijkt hier de helderheid van de luchten met safier, (niet uit het zuiden) maar uit het oosten; ‘safier’ een naam die verwijst naar (een land uit) het Oosten; aldus een spel oproepend van reciprociteit dat, volgens hem wel zou kunnen gezien worden als oneindig. Dit laatste vooral is typerend voor de schrijver die Borges was.

27-02-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Je weet het al lang, schrijven is ernst voor me, er kan zelden een glimlach af, wat geen bewijs is van sterkte noch van kleurenrijkheid. Ik moet het er mee stellen, alsof mijn wapenspreuk ‘ernst’ zou zijn, of ‘Earnest’ zoals bij Oscar Wilde die er het belang van onderlijnde in een toneelstuk.

Is het niet altijd zo geweest, dan toch de laatste dagen, gaat het over zaken die geen alledaags gesprek zijn, bij zo ver dat ik me de vraag stel of het geen omen is van iets dat nakend is, een geur die niet te ruiken is maar over mij hangt als ik schrijven ga.

Ook nu moet ik mijn gedachten in een andere richting duwen om niet in hetzelfde euvel te verzeilen. ‘Verzeilen’ wat een beeldrijke woorden onze taal bezit. Ik zou - en ik denk dat er zijn die dit doen - ik zou, zoals de man in ‘La nausée’ van Sartre, het woordenboek moeten gaan lezen om er de mooiste, de meest zeggende en kleuren rijkste woorden uit te kiezen en te gebruiken in de meest gepaste vorm. Een woordkunstenaar worden, zoals een vriend die ik hier ken in de streek die zelf zijn woorden vormt met stukken van woorden aan elkaar gehecht, passend bij de foto die hij toevoegt aan zijn gedicht.

Er zit een kunstenaar in elk van ons. Maar heel wat zijn er, die het niet weten of niet de moed kennen, noch de inzet, noch de noodzaak om hem aan het woord te laten op de wijze die hem past. Heel wat gaat aldus verloren, komt niet aan de oppervlakte zoals de vissen in de wintervijver gedoken blijven onder het spiegelbeeld boven hen.

Het is een kwestie van leven: leven als een geborgene of leven als iemand die de kop opsteekt en gehoord wil worden; die wil aantonen dat hij bestaat en hoe hij bestaat. Waarom het zo is heb ik al gezegd, het is het kosmische in hem dat opborrelt met een gestadigheid en hem aanzet dingen te doen en te blijven doen die een uiting zijn van het water uit die bron. Het is zijn kosmische gebondenheid die hem aanzet dingen te doen die de weergave zijn van dit kosmische gevoel dat een meerwaarde geeft aan het leven als we er van doordrongen zijn, dat die meerwaarde er is.

En het is niet noodzakelijk een 'doen', het is ook een 'zijn'. Een begaan zijn met wat literatuur is, wat poëzie is, wat schilderkunst en beeldhouwen is, wat compositie is, wat architectuur is. Er een oordeel over hebben, er door getroffen worden in het diepste van jezelf, er door gevoed worden, zó dat het een impact heeft op je wijze van leven.

Het is dit alles dat ons meer mens maakt, dat ons verheft boven de kudde, ons situeert op de weg die open ligt voor ons. Het is het doen en het zijn van de mens die uit de kudde die we waren is opgestaan en gezegd heeft ‘ik ben méér dan ik ben’, die gezocht heeft naar wat is, het ‘plus est en vous’.

Er is voor ons, willen we de naam ‘mens’ waardig zijn, geen andere weg, dan deze van het zijn en het doen, eigen aan de wet van de kosmos.

Het is die wet die we volgen, die we respecteren.

26-02-2018, 06:21 geschreven door Ugo d'Oorde