Dertig jaar lang, en meer staat tussen mijn boeken, het werk van René Bertelé: ‘Henri Michaux’, verschenen in de reeks, ‘Poètes d’aujourd’hui - Pierre Seghers’[1], Heb het in al die jaren ettelijke malen in de hand genomen, echter nooit met zorg gelezen, nooit de inspanning gedaan om iets dieper binnen te dringen in de rare, eenzame, afgezonderde auteur en schilder die Henri Michaux was.

Amélie Nothomb (mijn blog van 1 juni) en haar uitspraak over de inspirerende kracht die van Michaux’ werk zou uitgaan, zette me er toe aan Bertelé’s werk te gaan lezen. Verwondering was mijn deel.

Ik kwam tot de conclusie dat hij even eenzaat is als Rimbaud het is geweest, dat hij nergens onder te brengen was, noch als dadaïst, noch als surrealist, noch als symbolist, maar dat hij schreef en schilderde op een wijze die niemand hem heeft voor- of nagedaan.

Hij heeft zichzelf ook nimmer willen situeren. ‘Il déconcerte’, zegt Bertelé, hij zet ons op een verkeerd spoor. Als wereldreiziger schrijft hij over reële als over ingebeelde landen, reële feiten als over ingebeelde met metafysische inslag, gesierd met bevreemdende monologen.

‘Je suis habité, je parle à qui-je-fus et qui-je-fus me parlent’ … ‘ou le désir d’écrire un roman et l’on écrit de la philosophie’ aldus Bertelé – ik ken er nog zo – die in zijn inleiding prachtige dingen schrijft.

Hij vergelijkt zijn manier van schrijven met het regenwoud – dat van voorheen – waar alle soorten van planten opwellen uit de humus en geholpen door het klimaat gaan woekeren. ‘A chaque instant beaucoup naissent et beaucoup meurent, il suffit que quelques-unes puissent lancer dans le ciel le jet de leur sève originaire’.

It’s a struggle om over de veelzijdigheid van Michaux iets te schrijven met weinig woorden. Hij profileert zich in een wereld van realiteit en droom in een grote afzondering van alle andere schrijvers van zijn tijd en van nu, met een eigen taal en vormgeving.

Ik doe een proef om te weten wat Nothomb me heeft willen doen geloven, met zijn verhaal ‘Wozzeck’.

‘Ce soir j’avais pris une dose normale de chanvre’ begint hij en hij volgt de uitvoering van de opera van Alban Berg op de radio. Het is avond en het venster staat open op de tuin en dan ziet hij een persoon staan de blik gericht op de radio die duidelijk meeluistert en Michaux volgt de muziek via de reacties en gelaatsuitdrukkingen van de persoon in kwestie.

Ik lees. De vreemde, verrassende wendingen van zijn verhaal geven me een gevoel van ruimte en van mogelijkheden, zaken die ik ook had kunnen schrijven, had ik er maar aan gedacht!

C’était trop beau, c’était trop de malaise aussi… et je détournai les yeux, pour n’écouter plus que la musique… et l’écouter seul. 

Als hij terug de ogen opent zijn ze met drie om Alban Berg te beluisteren avec naturel, installés dans les arbres, regardant comme s’ils étaien chez eux et confortables, sans du tout s’occuper de moi.

Een vreemd verrassend verhaal, een opeenvolging van details, prikkelend zoals een aperitief, die de geest openen op nieuwe gegevens die je plots aanwezig voelt ergens, ergens en je aanzetten om te schrijven, in de zin die Michaux gebruikte, even verrassend en even koelbloedig.

Het is wel degelijk zo, Michaux doet, zoals humus en klimaat in het regenwoud, de sappen stijgen in de geest van de schrijver. Deze heeft zelfs geen twee pagina’s nodig van hem. Michaux is een veelheid van stemmen die er voor zorgt dat geen enkele de bovenhand krijgt. 

03-06-2012, 00:36 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zijn dagboek open naast hem, zijn pen van vele jaren, zijn hand waar het beven in gekropen is, en hij kan niet anders dan optekenen wat opborrelt uit die bron die hem altijd vergezelt:

Jij, Ugo, schrijf, schrijf je ziel uit je lijf. Schrijf dat je eeuwig bent. Beschiet van uit je oneindigheid elk blad. Bevrucht het met de elektronen van je geest, die op hun beurt zich mengen zullen met de atomen van het papier, dit wondere papier dat met vreugde bezeten wordt; zoals zij die je bezat diezelfde middag in de kamer die uitgeeft op de oude gevels, weerspiegeld in het water van de Leie, met de boten soms en de ‘Kleine Nachtmusik’ van Wolfgang door het open raam. En de grote stilte in jou als je neerligt naast haar en haar vingertoppen betast wetende dat ze weent en je wel denken kunt waarom.

De tekst herlezend komt het gebeuren terug: de kamer op de middag, het open raam met de bewegende gordijnen, franjes van schaduw op de muren en de meubels, de geluiden van de stad, de boot met toeristen en de vrouw naast hem die weende en toch gelukkig was zoals hij zich voelde toen, naast haar, met haar hand in de zijne.

Dit verre gebeuren herdacht en herbeleefd, de vele kleine details nog zo aanwezig in hem, de warme zachtheid van haar lichaam, de hand die hem streelde, de mond die hem kuste, de grote trillende wereld van genot gemengd met het immense van wat hij voelde voor haar en dit alles voorbij.

Ernst Jünger’s ‘Auf den Marmorklippen’ naast zijn dagboek op zijn tafel, of hoe we leven en hoe alles in ons samenkomt, geordend, elk ogenblik aansluitend op het vorige, wat je denkt, komend van wat je dacht en gaande naar wat komt:

Und immer wieder tasten wir in unseren durstigen Träumen dem Vergangenen in jeder Einzelzeit, in jeder Falte nach …

Zo ook dit gebeuren tot hem teruggekomen, ongerept in al zijn verbeelden en thans getekend in enkele luttele woorden terwijl het zoveel was geweest, zo enorm veel, lijk het vliegje in het stuk amber dat hij had meegebracht van een verre reis waar ouderlingen op de binnenkoer van de moskee, gebogen waren over wondere tekens, de woorden van de Profeet in gesprek met hun God met de negenennegentig namen.

02-06-2012, 00:10 geschreven door Ugo d'Oorde  

U zult me wel toelaten voor deze eerste dag van juni – de zon begint al te denken aan haar terugkeer – mijn heil te zoeken bij Amélie Nothomb om er mijn blog mee te sieren.

Ze schrijft namelijk[1]: ‘Tout écrivain a son truc’,  en: ‘Mieux que les autres, les écrivains savent combien écrire est difficile’.

Om er toe in staat te zijn hebben ze nood aan hun gevoeligheid, hun temperament, hun cultuur, maar ‘intimement, ils sont persuadés de devoir plus encore à leur truc respectif’.

De aard hiervan is uiteenlopend. Hij kan spiritueel zijn: het aanroepen van de Muze, zoals de Grieken; het gebed zoals de scholastiekers, en zegt ze, ik ken talenten vandaag die zich ongeschikt tot schrijven voelen als ze geen twee pagina’s Michaux[2] hebben gelezen.

Dit weten we dan, maar de truc kan ook materieel zijn:

de  wijn voor Omar Khayan, opium voor de decadente dichters, te kleine schoenen voor Dali, zowel schilder als schrijver. Balzac was de eerste die afhankelijk was van de koffie en die aldus de truc inhuldigde, die het meest toegepast wordt onder de moderne schrijvers. Ik denk dat die ook eigen moet zijn aan Amélie Nothomb, wat haar volste recht is als ze, zoals ze eens schreef, om vier uur in de morgen, elke dag begint te schrijven.

Maar, vraagt ze zich af, wat was de truc van de grote William Shakespeare, want in zijn tijd kende men noch koffie, noch thee. Is het om deze reden dat heel wat mensen menen te moeten denken dat William niet de schrijver is van zijn werken, zelfs dat hij niet bestaan zou hebben ‘pour éviter de prendre conscience que face à un tel auteur on est une paramécie’, niets meer dan een pantoffeldiertje?

Nothomb schrijft dit naar aanleiding van het verschijnen van het  boek van Bill Bryson ‘Shakespeare. The World as Stage’, vertaald in het Frans door Hélène Hinfray, Petite Bibliothèque Payot, 224 p. 8,65 €., een antibiographie.

Ik ga Nothomb hier niet herhalen. Ik weerhoud alleen dat zijn truc tabak zou kunnen geweest zijn die in Groot-Brittannië, na zijn geboorte is aangekomen, maar ik betwijfel sterk dat Shakespeare nood zou hebben gehad aan een truc, welke ook, om te schrijven wat hij schreef en hoe hij schreef en hoe veel en hoe waardevol hij schreef.

Trouwens, merkt Nothomb terecht op, ’le mystère (truc of niet) n’est pas éclairé. Prenez un auteur de talent, donnez-lui les meilleurs tabacs du monde: croyez-vous qu’il écrira le monologue d’Hamlet?

That’s the question.  

01-06-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Was dit, met de terugloop van het geloof in de waarden van de Kerk, het doembeeld dat als een donderwolk boven het Westen dreef of vergiste hij zich schromelijk, omdat de tekenen van nu, in plaats van toe te nemen, mettertijd afzwakken zouden?

Hij hoopte het omdat hij wist dat onze samenleving zo niet geraakt zou worden in haar diepste worteling, daar van waar de levenssappen van de geest opborrelen en waar zijn queeste, de tocht naar zijn eeuwigheid, zich situeert. Je kunt immers de mens niet binden aan woorden, wie of in opdracht van wie ze ook moge geschreven zijn en waarvan nu de bladen vergeeld zijn,  niet mogen gewijzigd of geïnterpreteerd worden.

Maar het is vandaag dat hij leeft en al de dagen die nog komen moet hij verder op de weg die hij heeft ingeslagen. En als hij spreekt en schrijft danj weet hij dat een boek waarin geen spoor zou te vinden zijn van de binding van de mens met zijn ‘kosmische’ essentie, hoe minimaal ook, geen waarde heeft, alleszins niet voor hem.

Marie-Madeleine Davy maakt hem dit duidelijk als ze schrijft: il est impossible d’envisager l’homme coupé de sa profondeur d’origine divine.

En om het nog duidelijker te maken, hij vond in het boek van Davy, een dagbladknipsel uit ’Le Monde’, de toespraak van Saint-John Perse, gehouden bij de overhandiging van de Nobelprijs voor Literatuur, waarin hij had onderlijnd: ‘la grâce poétique, l’étincelle du divin, vit à jamais dans le silex humain’, waarmede Saint-John Perse de zin van Davy kruiste.

Dit waren woorden die hij koesterde. En er waren er nog die hij vond in hetzelfde boekje van Marie-Madeleine Davy, overgeschreven uit een boek van Christian Jacq, een gedachte van Hermes Trimegistos :

Pense être partout en même temps, dans la mer, la terre et le ciel; pense que tu n’es jamais né, que tu es encore embryon, jeune et vierge, mort et au-delà de la mort. Comprend tout à la fois, les temps, les lieux, les choses, les qualités et les quantités.

Hij herlas de zin en hij dacht – de wind nog heviger dan voorheen, hoog in de bomen, jagend over het huis – dat dit de essentie is van de goddelijke vonk in de menselijke silex. Zo denk dat je een deeltje van die God bent, dat je overal aanwezig bent, dat je alles begrepen hebt.

Hij kan het nog, het is nog deel van zijn vrijheid te denken wat hij denken wil en openlijk het neer te schrijven in een klare zuivere taal. Het was niet altijd het geval, Dante wist hoe verdoken hij zijn gedachten kenbaar maken moest.

Zullen wij het nog weten of zal het nog nodig zijn het te weten, eens overspoeld?

Hij schrijft maar, een gekheid is het – maar hij gaat verder – één boek te willen toevoegen aan de massa miljoenen boeken die er opgestapeld liggen in al de bibliotheken van de wereld om gelezen te worden.

31-05-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

In een artikel in Le Monde vertelt de Amerikaanse schrijver Douglas Kennedy[1], dat het in de gesprekken onder schrijvers gewoonlijk gaat over geld, omdat ze aldus in staat zijn hierachter hun twijfels te verbergen wat hun werk betreft en ook hoe het verder moet met het boek waaraan ze begonnen zijn. Maar zegt hij nog zonder deze twijfel is er ook geen creatieve rilling, il n’y a pas de frisson créatif.

Over geld, over publicatie gaat het niet bij mij, wel de twijfel over de waarde van wat ik schrijf en ook hoe het steeds maar verder moet met het boek dat ik aan het ‘voortbrengen’ ben. Dit zijn dus zorgen waar elke schrijver mee geconfronteerd is. Ik hoef dit niet meer te herhalen. Er rest me alleen zo te schrijven dat mijn prestatie maximaal is en dat ik het beste haal uit mijn creatief zijn voor wat ik als boek wil achterlaten.

Kennedy zegt ook dat schrijven een buitengewoon beroep is, een kwestie van evenwicht in zijn leven en ik zal hem hierin niet tegenspreken: ‘Dans les périodes difficiles – ik ken ook van die periodes - l’écriture est même un refuge’.

Ik schreef dit eergisteren nog.

30-05-2012, 05:12 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het ‘impromptu’ van de hoge winden om het huis, winden die van verre komen, van landen en van oceanen. Hoge winden in de bomen die zijn hart beroeren, die hem beelden brengen, vader, moeder, afscheid nemen.

De tijd, omzwachteld door de tijd, de enige levende en hij die erin geborgen zit, meegenomen. De tijd die hij was en is, hij, Ugo, zoals hij genummerd getekend staat in vele registers, ergens in kasten of in kamers of op harde schijven, zijn naam uitgeschreven voor altijd, alsof hij enkel naam was, drie lettertekens, een te weinig, of drie te veel, en te zijn wat hij in feite is, niet zoveel,  verlatenheid zelf en hoge winden die hem wegnemen zullen en niets nog blijven zal. Van al dit bestaan hier, dat hij zo koestert, dat hij omlijsten wil met guirlandes, enkel de tijd zal overblijven, de grote levende tijd.

Wat hij nu ook weet, omdat plots een naam opduikt, de zachtheid van een blik in hem geboord, dat hij bemind heeft en dat de voren die dit beminnen in hem getrokken heeft nog open liggen.

Bevreemdend is, en dit wordt hem duidelijk, bevreemdend is dat hij het waagt al deze zaken nog op te zoeken in deze wereld waar de miserie van afdruipt: een door elkaar schuiven van gewapende conflicten, van uiteengereten lichamen, van corruptie en uitbuiting, van kinder- en vrouwenverkrachting, van hongersnood, van natuurcatastrofen.

En dichter bij hem, het gebazel van de politiekers die zonder het minste schaamrood dit land waar hij geboren is en opgegroeid, inspiratieloos hebben achtergelaten door destijds, onder meer, een openbare schuld te laten groeien tot een niveau dat een intrestlast genereert die een rem betekent voor tal van noodzakelijke investeringen en een noodzakelijke  belastingdruk oplegt die boven het normale uitstijgt.

Terwijl langzamerhand het westen overspoeld wordt door een golfbeweging die in zich de kiemen draagt eigen aan wat kenmerkend was voor onze veertiende, vijftiende, zestiende eeuw en hij zich de vraag kan stellen, hoe lang nog een Koningin- Elisabeth-wedstrijd voor viool of piano, als hij donker gebaarde mannen hoort en wat ze honderdvoudig gemeend, te zeggen hebben? Of hoe lang nog Shostakovich, Beethoven, Bach, Mozart?

Slaapt de  politiek in het westen, is hun roes van eeuwenlange heerschappij dan blijven hangen, hen verblindend tot het te laat zal zijn, of is het al te laat?

29-05-2012, 23:52 geschreven door Ugo d'Oorde  

Wat was oorspronkelijk van mij, in dit mijn leven. In welke mate was ik het, en ik alleen, die richting heeft gegeven aan de wegen die ik heb ingeslagen. Zijn het niet eerder de omstandigheden geweest die van mijn jongste jaren af mijn leven hebben bepaald?

Zo de dag dat de schoolmeester van het dorp, een heerlijk mens – hij liet me de volledige Jules Verne lezen - die op een dag bij moeder en vader is gekomen, arm als we waren, zoals ik het nog steeds ben, om hen aan te raden me in te schrijven voor wat toen bekend stond als het ‘Fonds der Meestbegaafden’.

En dit een stap toen was, bepalend voor wat komen zou, andere zaken met andere wegen. Waaruit opnieuw andere wegen zich  zouden opdringen en zo verder, om hier aan te komen bij deze blog die ik schrijf.

Me afvragend, zoals wellicht zovelen, of ik wel ooit een beslissing heb genomen die me door de omstandigheden niet werd opgedrongen.

Neen ik geloof niet dat ik ooit eenmaal een beslissing nam die inging tegen de normale gang van zaken. De feiten kwamen op mijn af en ik onderging ze.

In dit licht, ligt wat nog komen kan al uitgestippeld, al opgetekend, in pogingen om te leren wat te laat is om te leren, te lezen wat ik jaren geleden had moeten lezen, te schrijven wat gezien mijn jaren, niemand nog voor ernstig zal nemen.

Psalm 139 over het boek waarin alles opgetekend staat, ook wat nog komen moet, vertelt het me.

Deze woorden zijn gebonden aan mijn persoon. Ze staan nu geschreven. Ze passen in en bij mijn  levensjaar,  zoals mijn blog erin past. Trouwens wat zou ik doen of wie zou ik zijn, ware het niet dat ik nog schrijven kan.

28-05-2012, 01:01 geschreven door Ugo d'Oorde