Zoals dit bij Saramago het geval was wordt wat ik schrijf, opgetekend in de schaduw van de dood en van de eeuwigheid. En zelfs al weet ik, dat wat ik geschreven heb of nog schrijven zal uiteindelijk geen belang heeft toch heb ik de wil en zoek ik de kracht te volbrengen wat ik me voorgenomen heb.

(Ik volg hierin Saramago die vindt dat het belang van zijn woorden minimaal is, dat het maar wat ‘gezoem is van bijen in hun korf’, maar dan toch het bewijs is dat hij geleefd heeft en, voegt hij hier nog aan toe, ‘wat nut heeft het eigenlijk voor een appelaar te weten of zijn vruchten verkocht of gegeten worden’). 

Welke betekenis er ook aan mijn woorden zal gegeven worden, deze zijn uit mij ontstaan, uit de zoekende die ik was en gebleven ben. Ze zijn het bewijs dat ik levend was, dat ik urenlang aan mijn tafel heb gezeten, schrijvend om – en ik herhaal me - zoals Vergilius het zegt tot Dante: ‘het niet onder de wol is of liggend op de sofa dat je eer verwerft’[1]; te zijn wat ik wou zijn, de appelaar die leefde omwille van de appels die hij voortbrengen zou, zelfs al vielen ze achteraf in het gras om er te rotten of doorprikt te worden door de wespen.

Telkens ik neerzat voor mijn dagboek dat me overal vergezelde, heb ik gehandeld als iemand die zich afvroeg waarom hij leefde als het niet zou geweest zijn om creatief te zijn, om meer te zijn dan een slaper, een eter, een languitgestrekte tv-kijker.

Ik weet dat al deze dagboeken en geschriften van mij, zullen verdwijnen onder het stof, in het beste geval op een zolder, om uiteindelijk toch terecht te komen op de Sint-Jacobsmarkt wanneer mijn geschrift nog amper zal te lezen zijn, omdat er niet meer met de hand geschreven wordt, of vergaan tot as op een brandstapel, zoals mijn lichaam zal vergaan tot as. 

Maar in een zeer belangrijk opzicht verschillen mijn geschriften van deze van Saramago. Zijn boeken, zijn dromen en gedachten werden gedrukt, vertaald en verspreid over de ganse wereld, en werden gelezen; die van mij zullen enkel – als ik ze tenminste bundelen zal terecht gekomen zijn bij mijn kinderen en kleinkinderen, bij enkele vrienden en bekenden om ongeopend, of even doorbladerd, onbesproken terzijde te worden gelegd. Ik zal er tenminste vreugde aan beleefd hebben, de vreugde van het schrijven en erover te dromen.

Dit alles is echter geen reden om op te houden met schrijven, want dan kan ik even goed ophouden met leven. 

José Saramago, zeg me dus niet dat je woorden, onbelangrijk zijn, integendeel zonder je idee je gedachten te verspreiden onder de vorm van een blog, ware ik droog gebleven, had ik me beperkt tot mijn dagboek terwijl ik nu, gedurende al die tijd getracht heb die prestatie van jou na te volgen, op mijn manier, met mijn gedachten die niet altijd stroken met die visie van jou.

En er is nog een heel belangrijk verschil, terwijl mijn appelen zullen vergaan in het gras, worden de appelen van jou gegeten en het zaad verspreid over de aarde. Pitten ervan die op hun beurt nieuwe pitten zullen voortbrengen. Zeg dus niet dat de woorden die je schreef, finaal geen enkele waarde hebben[2], ze hebben me wakker geschud en blijven me wakker houden, wakker van geest en wakker van slaap.

19-05-2013, 04:51 geschreven door Ugo d'Oorde  

Precies drie jaar geleden schreef ik mijn eerste blog die begon met de zin die José Saramago (Nobelprijs) schreef op de dag van zijn 86^ste verjaardag, in zijn als ‘blog’ opgevatte  Cuaderno of Schrift:

‘Ik omhels de woorden die ik schreef, ik wens ze een groot leven toe en herbegin mijn schrijven daar waar ik het gelaten heb’. 

Ik ook omhels vandaag de woorden die ik schreef, wens ze een lang en groot leven toe en ik begin nu, omdat ik niet kan stoppen met schrijven, mijn schrift, mijn cuaderno, dat doorlopen zal tot het einde van mijn dagen. Zo hoop ik toch omdat ik hoop dat ik tot mijn laatste dag zal kunnen schrijven.

Dit schreef ik op 18 mei 2010. Sindsdien heb ik praktisch elke dag een blog geschreven. In het begin was het onder de vorm van een dagboek, getypt op losse bladen omdat ik toen nog niet wist wat een blog was en hoe een blog te maken. Dit kwam pas veel later op 17 juli 2011. Van die datum af heb ik elke dag, zonder uitzondering, een blog ingelogd. 

In feite was alles begonnen met een recensie in Le Monde van 26 februari 2010, waarin ik las over het bestaan van Saramago’s ‘Cahier’ verschenen als blog, en het is eigenlijk op die dag dat het zaad voor mijn cuaderno in goede aarde, en zoals je ziet niet op de rotsen, werd uitgestrooid. En de hoger genoemde zin was er de aanleiding toe.

Deze woorden ontroerden me en bleven me bij. In mei 2010  vond ik, in ‘El Corte Inglès’, een Spaanse vertaling van zijn ‘ O Cuaderno’ en ben begonnen zijn boek te lezen alhoewel mijn Spaans niet zo vlot liep.

En dan nog, als ik las dat hij zich leven voelde, meer dan levend voelt, als hij schreef over de dood, dan voel ook ik, me krachtig en zonder ouderdom als ik aan het schrijven ben over de dood die nakend is.
Dit en niets anders is de aanleiding geweest om mijn geschriften van de laatste jaren onder de vorm van een blog te verspreiden . Zonder het voorbeeld van Saramago zou ik er wellicht nimmer aan gedachte hebben. Of hoe de dingen kunnen keren in een leven.

18-05-2013, 07:03 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hij was in de Carrefour die namiddag, verrast door de stapel Dan Brown’s die bijna de doorgang versperde. Het boek was zelfs afgeprijsd, 17,95 € in plaats van 23 €. Hij kon er dus niet aan voorbij, zeker niet omdat op het kaft van het boek die fameuze versregel van Dante’s ‘Inferno’: Lasciate ogni speranza voi ch’intrate verweven was, een versregel die hij ooit eens geafficheerd had gezien op een groot bord aan de voet van een uiterst moeilijke col die voor het eerst door de renners van de Giro d’Italia moest beklommen worden.

Thuis gekomen met zijn boek kon hij niet wachten, opende hij het en erin bladerend, en na hier en daar een paar lijnen te hebben gelezen, dacht hij dat de versregel van Dante voor zij die de Hel binnenkwamen, even goed kon gelden voor zij die aan de lezing van het boek begonnen. Hij wist toen al dat de 478 bladzijden tekst heel wat tijd zou nemen van de tijd die hij niet had en het speet hem dat hij het boek had gekocht, waarvan hij wist dat eens gelezen, zoals het met de vorige boeken van Dan Brown gebeurde, in zijn rek zou blijven. 

Gelukkig zou hij niet lang geconfronteerd worden met de aanwezigheid van het boek op zijn tafel. In de valavond kwam zijn gebuur langs, een lezer van boeken, vooral van boeken met historische inslag.

Ze spraken over de kwalen van het ouder worden, over bomen en over het weer en wat in de kranten stond. En het boek lag tussen hen, duidelijk zichtbaar op de tafel.

Ze spraken dus ook over dat nieuwe boek van Dan Brown. Hij bekende zijn vriend-gebuur dat hij schrik had aan het boek te beginnen, het zou hem te veel afleiden.

Hoe antwoordde deze ga je er nog niet aan beginnen. Neen hij was het niet zinnens. En het verlossende woord kwam: Mag ik, mag ik ,het meenemen om het te lezen, na een week  breng ik het terug.

Graag, je bewijst me er een vriendendienst mee.

Het boek is nu waar het hoort te zijn, want een boek leeft maar als het gelezen wordt. 

Achteraf las hij het weinige dat Joost Houtman er over schreef in De Morgen als zou het een ‘intellectuele grootkeuken’ zijn, handelend over een soort ‘genetisch terrorisme’, waarin tezelfdertijd aan citymarketing - Firenze, Venetië en Istanbul –gedaan wordt.

OK, dacht hij maar er zullen miljoenen ‘Inferno’s’ gekocht worden, gelezen of niet, en dat is wat een schrijver van zijn boek verwacht.

En dat wist Houtman ook als hij schrijft:

‘Het had in minder dan 478 pagina’s gekund. Dat je die pagina’s er in enkele uren toch doorjaagt, is dan weer het beste bewijs dat het Inferno doet wat het moet doen: entertainen. En daar moet een mens nu eens geen symboliek achter zoeken’.

17-05-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een paar dagen geleden toen het weer er zich toe leende heb ik, zo maar, Hemingway’s ‘For Whom the Bell Tolls’^[1], mee genomen naar de tuin. Waarom Hemingway, waarom toen?

Maar wat ook, het is een vriend die ik meeneem, een vriend even oud als ik, want het pocket boekje hangt nauwelijks nog samen.
Het boek begint met een vers van John Donne^[2] waaruit ik de laatste regel licht: ‘Tracht nooit te weten voor wie de doodsklok luidt, ze luidt voor jou’.

En in de tuin, onder de hoge bomen, heb ik, na zovele jaren, nogmaals de allerlaatste pagina van Hemingway herlezen.

Hun opdracht was een brug over de rivier op te blazen om de toevoer van troepen te stuiten. De opdracht is gelukt. Robert Jordan, de Amerikaan en wat er overblijft van hun groep strijders – republikeinen - vluchten weg, achterna gezeten door het leger van Franco.

Ik lees de drie laatste bladzijden. Tijdens de vlucht heeft het paard van Robert Jordan een zware val gedaan en ligt de Amerikaan volledig hulpeloos en zwaar gekwetst onder het paard.  Hij kent het lot dat hem wacht, de dood of gevangen genomen te worden door het achtervolgend leger, met al de gevolgen van dien. Hij neemt afscheid van de groep en ook van Maria die in verwachting is van hem, wat een drama wordt want zij wenst met hem te blijven.

Ik lees die bladzijden, eens te meer met tranen in de ogen. Iemand is bereid hem te doden maar Jordan weigert, hij houdt zijn lot in eigen handen. Hij weet dat er geen alternatief is voor hem, hij denkt wel aan zelfdoding maar hij zal op zijn achtervolgers  wachten met het machinegeweer in aanslag. 

He touched the palm of his hands against the pine needles where he lay and he touched the bark of the pine trunk that he lay behind. Then he rested as easely as he could with his two elbows in the pine needles and the muzzle of the sub-machine gun resting against the trunk of the pine tree. 

Hemingway weet al een lange tijd hoe hij zijn boek eindigen zal. Pilar, de vrouw van Pablo, de leider van de bende republikeinen, heeft halfweg het boek iets vreemd gelezen in Jordans handpalm dat ze voor haar heeft gehouden, hij wist dus van toen al hoe hij zijn boek eindigen zou en te stellen dat, in plaats van Jordan te laten leven met Maria, het logischer en evenwichtiger was hem te laten sterven.

En dit zijn de drie laatste zinnen van het boek:  

“He was waiting untill the officer reached the sunlit place where the first trees of the pine forest joined the green slope of the meadow. He could feel his heart beating against the pine needle floor of the forest”. 

Dit is het einde van Hemingway’s humane epos over de burgeroorlog in Spanje. Ik heb het boek ettelijke malen gelezen, soms niet volledig herlezen maar dan toch bepaalde passages eruit. Pas nu is het, alsof ik voor de eerste maal het einde ervan ontdek. De soberheid van het verhaal, de beslissing van de schrijver dat het verkieselijker is Roberto te laten sterven dan hem een gelukkig leven te geven met Maria die zijn kind draagt.

Ik sluit het boek op de allerlaatste woorden. Maar het gebeuren gaat verder, ik zie Robert Jordan de trekker overhalen, hoort de schoten en zie de val van de officier. En in de verte hoor ik de schreeuw van Maria  gemengd met de echo van de schoten onder de bomen. Pas dan sluit ik het boek op de regels die niet geschreven staan maar wel degelijk in gedachten gelezen worden.

Hemingway had er geen nood aan dit nog te vermelden, had het niet nodig te vertellen hoe het einde van Roberto was, hoe het verder verliep met Maria en haar gezellen. Hij wist dat zijn verhaal verder leven zou in het hoofd van zijn lezer. Hij wist zoals Hamlet: the rest is silence.

Het verzwijgen van dit alles, het overlaten aan de lezer opdat hij het zich inbeelden zou en zelf nog enkele lijnen toevoegen zou aan zijn boek, is het bewijs van grote literatuur. 

Ik wist nu hoe ik ooit dat boek van mij eindigen zou.

16-05-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik lees over duizend schrijvers en duizend boeken en lees er niet een van. Ik hoor zelfs van een onder hen dat: ‘le plus étonnant c’est que des gens, après avoir lu Shakespeare aient encore l’audace d’écrire.’ 

Wellicht heeft Robert Littell, van wie deze woorden zijn, gelijk, wat hem niet belet zelf een boek te schrijven met als titel: ‘A Nasty Piece of Work’, een boek dat ik ook niet zal lezen – ik wacht op de volgende Dan Brown over de Divina Commedia van Dante en op een ander boek – maar wat Shakespeare betreft is er heel wat waarheid als het gaat over gewone of ongewone romans, maar hij heeft ook niet elk aspect van de mens bekeken, niet wat zijn binding met het kosmische betreft en met al wat zich achter de mens en de dingen afspeelt, want dit zijn of zouden moeten zijn de onderwerpen van de XXIste eeuw en, tussen haakjes, ook heeft hij niet geschreven over de verschillende tinten grijs of wat dit ook moge zijn.

Toutefois, en ce qui me concerne, je continue à avoir l’audace d’écrire, malgré Shakespeare et malgré Littell, want eigenlijk wil ik me matigen. Ik wil verder schrijven en binnen mijn mogelijkheden me recht houden, zonder hoge toppen te willen scheren. Ik ben al tevreden met elke dag enkele lijnen de ether in sturen zonder al te veel op te vallen, zonder al te veel brandende titels te gebruiken, maar toch – vergeef het me als ik hier mee zondig – te pogen, al was het maar eens per jaar, een zin los te laten, Shakespeare waardig. Verder reikt mijn ambitie niet meer. 

Of het zo is dat zij die me lezen besmet worden door mijn woorden of mijn manier van schrijven weet ik niet, maar het zou goed kunnen dat er na al die tijd een hechte band is ontstaan tussen mijn lezers en mij – en zeker enkelen onder hen - en dat in een zekere mate bewaarheid werd wat Robert Littell, in zijn interview aan Le Monde[1] waagt te weten als hij zegt : Je crois beaucoup à l’idée que le lecteur devient en quelque sorte le coauteur du livre qu’il lit’. Wat waar is voor een boek kan dus ook waar zijn voor een blog. 

En eigenlijk zou ik niet beter vragen.

15-05-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er was een tijd dat ik mijn dag vulde met Dante en zijn Divina Commedia, en de tijd dat ik hem een brief schreef: 

Carissimo Dante, 

De wijde, open haard is de ziel van de kamer waar ik je Inferno lees. Ik ben er omgeven met de Luikse bollenkast, de oude sofa en de zetels, de zware eiken tafel vol met boeken over je werken, aan de muren hangen wat oude schilderijen en zijn er de rekken boeken. en ook, en het verbaast je misschien, op de vensterbank liggen de wondere stenen die ik raapte in de bergen.

Dit alles, en de eenzame ligging van de woning in de nabijheid van een uitgestrekt bos – la tua selva - vormt en voedt mijn geestelijk landschap waar jij in optreedt en waar aan je woorden een volume wordt gegeven waarin mijn adem zich mengt met die van jou.

Zo maakt de woonkamer deel uit van wat ik ben en word en is ze bepalend voor hoe ik je terzinen lees en wat ik er over schrijf en vooral bepalend voor het gevoel dat het me geeft, samen met jou, jij toekijkend in de donkere hoek van de kamer, te herlezen hoe je in verzen, je gedurfde pelgrimstocht door de Hel beschrijft.  

Ik schrijf je deze brief opdat je weten zou in welk oord en in welke omstandigheden je Commedia is terecht gekomen, je oorspronkelijke Italiaanse versie en ernaast, want je Italiaans evolueerde ondertussen, een drietal vertalingen die me helpen moeten de zin van je woorden beter te begrijpen.

En geloof me ik heb deze kamer broodnodig, om te volbrengen wat ik me voorgenomen heb, ze werkt aanmoedigend en inspirerend. Ze heeft de inhoud, de soberheid en het antieke, elementen die ik vermoed aanwezig te zijn geweest als jij aan het schrijven waart.

Al wat ik zeg of schrijf is aldus doordrongen van deze kamer en ik denk wel dat, vooraleer ik de laatste van je honderd canti van je Inferno zal verwerkt hebben, ik deze kamer in deze woning en het donkere woud ernaast, meermaals zal opgeroepen hebben.

Er is ook op de tafel mijn pc – je kent dit wel ondertussen - waarop ik het grootste deel van mijn woorden - sommige eerst in klad neergeschreven, het klad herdenkend en herwerkend, andere rechtstreeks - overneem.

IK zeg je ook nog dat je mijn leven grondig gewijzigd hebt, dat ik nu twee levens heb, een alledaags leven vol materiele gedragingen en mijn leven met jou, hier in de intimiteit en het eeuwenoude van deze kamer. Je woorden, hoe vreselijk ook, herleven in mijn woorden zo helpe me de Muze die jou gezelschap heeft gehouden. Sta me bij haar te roepen als het te moeilijk wordt voor mij.




Het werd na drie, vier pogingen een bundel van driehonderd pagina’s, die als ik het waag hem te heropenen dringend zou moeten herwerkt worden, herleid tot honderdvijftig en eraan toegevoegd zijn Purgatorio en zijn Paradiso. Pas dan zou ik mogen tevreden zijn over het gepresteerde. Pas dan zou Dante me niet meer komen opzoeken in mijn slaap of op zijn plaats naast de haard. Niet eerder.

14-05-2013, 00:12 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ze speelde die avond, achteloos,

haar vingers aan de toets verloren,

wisten van wie het componeren was,

van wie het in elkaar verweven van ranken

en voluten was, het onomwonden teken

van haar innige intimiteit met Bach.

De oude kloosterruimte overspoeld

met bloesems, naar boven, naar beneden. 

En hoe witte parels over donkere tegels

opgesprongen, uitgebold,

of geest op geest geënt, een overgang

van eeuwen meegeluisterd,

en gekluisterd in de balken, vlinders

uitgedroogd in spinnenwebben.

Wie hoorde hoe de klanken spraken,

het onvermogen te stijgen nog, al wilden we,

al wilden allen die er waren. Om mogelijk

dichter nog te komen, al waren we al dicht.

Die avond heeft ze Bach gespeeld,

overrompeling van regenbogen,

verwondering te leven en het leven

uit te schrijven in runentekens,

niet meer wetende hoe Bach de klanken was. 

13-05-2013, 05:12 geschreven door Ugo d'Oorde