Wiens feest is het vandaag, of wat schrijf ik dat ik nog niet schreef, het kan bijvoorbeeld over de tweeëntwintig duizend verzen van ‘Le Roman de la Rose’ van Jean de Meung en Guillaume de Lorris. Dante is modester - en nu moet ik eens gaan rekenen - hij schreef zijn Commedia in 100 canti aan gemiddeld 140 versregels per canto, dus veertienduizend versregels in totaal. Er bestaat voor mij geen gevaar meer dat ik er nog ooit aan denken zou, ‘Le Roman de la Rose’ te lezen, hoe aanlokkelijk de roman ook moge zijn, hoogstens wat Google erover vertelt en dit is al heel wat.

Ik herinner me een dag dat ik, staande voor een rij Franstalige boeken in de Slegte, de Roman heb zien staan; dat ik het boek uit zijn rij heb gehaald en het even in de hand gehouden heb, maar om de een of andere reden ben ik er niet toegekomen het boek te houden en het te kopen. Het was in de dagen dat ik volop met de Commedia  bezig was en wellicht - en het zal wel zo geweest zijn - vond ik, dat het de tijd van Dante was en niet die van Jean de Meung en zijn kompaan, wat me spijt vandaag en niet alleen vandaag. ik had het even goed kunnen kopen, niet noodzakelijk om het te lezen, Dante heeft me al tijd genoeg gevergd, maar om het te bezitten, om het te koesteren zelfs. Want een boek wordt gekoesterd.

Eco was een ‘koesteraar’ van boeken, hij had er een appartement vol. Hij had er zelfs een kamer waar hij zijn meest geliefde, zijn meest waardevolle boeken, achter slot en grendel bewaarde. Zo toonde hij ooit eens, in een reportage, de originele uitgave van Ulysses en hij scheen er fier op te zijn. Ik hoop voor hem dat het die originele uitgave is geweest die hij gelezen heeft en niet een latere, het moet hem een bijzonder gevoel bezorgd hebben. En ook, ik vraag me af hoe Umberto gestorven is al zijn boeken achter latend in vreemde handen, of was hij filosoof genoeg?

Ik zelf miste geen gelegenheid om binnen te lopen in ‘de Slegte’ en er de rijen boeken af te lopen, alleen al omwille van de geur die er hing, een geur die verslavend was. Ik kocht er ooit twee ‘eerste druk’ boeken, waarvan, zoals het vroeger gebeurde, de bladen nog niet los gesneden waren, boeken dus waardevoller dan alle andere die ik er kocht, omdat het een bijzonder gevoel geeft als je met zorg de bladen ervan losmaakt en bij het snijden de geur van het papier in je neusgaten schiet.

Het meest volumineuze boek was over ‘De onsterfelijke Dante’ van Kan. A. De Beer, uit de keurreeks van het Davidsfonds, Nr 60, van 1954, in twee volumes: I, ‘Leven en Opera minora’ en II, de ‘Divina Commedia’, de vertaling ervan in versvorm met vooraan de verzen 2 en 3 van canto XXV uit Paradiso: ‘il poema sacro, al quale ha passo mano il ciele e terra ( het heilige gedicht waarin hemel en aarde de hand hebben gehad.)

Ik kocht het boek nà dat ik ‘mijn’ Dante geschreven had. Ik heb de vertaling van De Beer, even doorbladerd maar ben er niet verder op ingegaan uit vrees nieuwe zaken erin te ontdekken, en mijn tekst te moeten wijzigen.

Echter nieuwsgierig als ik ben ga ik nu na hoe De Beer vers 75 van canto XXXIII vertaalde: ‘Toen bleek de honger sterker dan de smart’. Meer zegt De Beer er niet over, het is aan de lezer om uit te maken wat schuilt achter deze woorden. Wellicht was dit ook zo gewild door Dante, die evenmin wist wat er na de dood van de kinderen gebeurd is in die kerker.

Ik heb het boek dieper bekeken vandaag, misschien vind ik er nog zaken in die ik niet wist. In elk geval als ik er zijn bibliografie die hij raadpleegde, op nasla dan overtreft hij mij heel ruim. Ik zal hem tóch eens moeten lezen.

11-10-2020, 06:35 geschreven door Ugo d'Oorde  

Bij het vallen van de avond, hoe de sonate die van Beethoven was; hoe ik me van kop tot teen omwikkeld voelde met die sonate, de achtste, van Beethoven.

Ik weet niet hoe het kwam, hoe zijn muziek tot mij was doorgedrongen, maar hij was er, onopgemerkt, in elke porie van mijn lichaam, groot en statig, soms lichtvoetig en teder, soms nauwelijks een tinteling dat ik er van voelde, maar ik wist dat hij er was, dat hij in elke noot verscholen zat, dat elke noot een teken leven was van hem.

Uitzonderlijk dacht ik, enkel naar mij toe, dacht ik, omdat het deemsteren ging in de kamer, omdat alle dingen in de kamer vervaagden en ik, middenin de dingen, ook vervaagde, nog enkel luisteren was, naar klanken was.

Het was me voorheen nog nooit overkomen dat de muziek me zo omhulde, dat ik er in werd opgelost, de piano de melodie aanreikend aan de viool, deze een tijdje volgend en dan opsteeg tot een hoogte die de piano amper volgen kon. Ik hun tweespraak niet begrijpen kon, echter niet nodig te begrijpen, ik er zat in de ban van al wat kwam en komen kon, wezenloos, de muziek van beide me meenam tot de verste uithoeken van wat ik denken kon, ik, woordeloos, ontrafeld binnenin.

Lijk in een brok poëzie, meegenomen niets wetende wat uitgelijnd kon worden, alsof ik zelf de klanken was, en alles er naar ademde, onwezenlijk in mij geschoven en er blijvend, uitgestrekt languit

Ik zat er, alleen in de kamer, toen de muziek me overviel, toen ik plots bij een glas donkere wijn, me realiseerde dat het muziek was die ik innam en niet de wijn, maar klanken van piano en viool, verstrengeld, afgebroken en weer tot elkaar gekomen, strelend oprijzend me omvattend, me opnemend en ik, o zo lichtmoedig denkend aan een kamer vol boeken en oude gravures, en dan elders aan een tuin vol bloemen met vlinders en bijen of kinderen touwtje springend of water vloeiend uit een late bron, opborrelend soms met kracht.

Verhelderend de schemer op de dingen, op de handen waar ze lagen, roerloos. Ik dacht dat het niet kon, muziek als bladeren op een boom, het licht erin, het even bewegen ervan; tot de wind opkomt, ook even maar en jij er tussenin, kijkend om  je heen en niets bemerkend dan de klanken, lijk luchtbellen, piano en viool samen over elkaar glijdend lijk alen in een vijver met de weerspiegeling erin van de wolken erover en witte zwanen, sierlijk glijdend, de halzen licht bewegend.

Tekeningen van vervoering totjmij gekomen. Ik niets meer dan van mijn hart, het kloppen, omdat ik niets te begrijpen had, enkel te horen en in wat ik hoorde weg te dwalen, enkel klank te zijn, geen woorden.

Zelden muziek beluisterd op dergelijke wijze, zelden verzonken geraakt in een poel van klanken en als ik er naakt uit oprijs bedekt met eendenkroos alsof het tekeningen waren van noten in mij geëtst en ik ze houden kon, een fractie van de tijd, om ze los te laten erna en te zijn wie ik was een ogenblik ervoor, omkranst, opgezogen in de muziek die van uit het hoofd van Beethoven tot mij gekomen na een tocht van eeuwen die er tussen waren. Momenten van genade: wat zelden te bereiken is met woorden, van piano en viool, de tekens naast elkaar gezet op een blad met noten en hoe we de klank ervan, hebben aangevoeld hoe het componeren was.

Wat we erover dachten, innige verbondenheid, zijn beeld voor ogen.

10-10-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Als je het weten wilt, gisteren zat Dante niet naast mij, hij bezat me en ik kon er niet aan weerstaan, zodat ik jullie een Dante-bad van je welste heb bezorgd. Het is het bewijs van de grote kracht die uitgaat van een schrijver die leefde van 1265 tot 1321. De eloge van Sergio Mattarella, president van de Italiaanse Republiek was de voorbode van de viering in 2021 van de zeven honderdste verjaardag van zijn overlijden. Zijn overlijden waar omheen ook een heel verhaal kan geweven worden: de dertien laatste canti van zijn Paradiso werden niet teruggevonden. Het gebeurde pas later, zoals verteld wordt, in heel vreemde omstandigheden. Maar ik ga me er hier niet aan wagen, ik wil niet terecht komen in een spanning van uren opzoekingen. Nu wil ik me van Dante bevrijden, maar hiervoor aanroep ik, niet de Heer.

Maar de impact van gisteren is blijven hangen in mijn geest en in mijn lichaam. Ik kan me er maar van verlossen door er over te schrijven, want, staat hij niet meer aan de voordeur, veraf is hij niet, is hij nooit, hij is er altijd, ergens, want jarenlang was hij mijn gezel, zijn Italiaans mijn kwelgeest en dan nog zijn verhalen, sommige ervan bitter om horen en moeilijk te verzwijgen en zeker niet te vergeten, vooral dan de man die op het einde van canto XXXII in het ijs, ligt te knagen, beiden vastgevroren, aan het achterhoofd van de man voor hem. Dante vindt dit ongehoord en in canto XXXIII stelt hij de vraag wie hij is en waarom hij dit doet. En hij verneemt dat het de graaf Ugolino is die ligt te knagen aan het hoofd van aartsbisschop Ruggieri. Dante merkelijk verrast, vraagt de graaf waarom hij dit doet, waarop Ugolino zijn verhaal doet. Hij werd met een list door de aartsbisschop samen met zijn twee zonen en twee kleinkinderen opgesloten in een kerker, zonder eten of drinken, waar ze na vier à vijf dagen stierven van de honger. Ugolino was de laatste om te sterven nadat de kinderen zich hadden aangebonden als voedsel.

En zegt hij, aldus Dante: ‘De vierde dag wierp Goddo zich uitgestrekt voor mijn voeten neer, zeggende: “Vader, vader, help me toch”, en hij stierf ter plaatse. En zoals jij me ziet zag ik toen, de vijfde en zesde dag,  de drie overige sterven, en blind geworden en elk van hen betastend bleef ik twee dagen lang hun naam roepen, daarna, meer dan de smart, vermocht het verhongeren. [1]: ‘Più che il dolor poté il digiuno.(canto XXXIII, 75).

 Ik zou deze zin genomen hebben voor wat er stond: Dante had een rijmwoord nodig voor ciascuno en vond digiuno - vasten of het (ver)-hongeren, al kon het ook omgekeerd en zocht hij voor vers 73 een rijm op digiuno - hiermee wou hij zeggen dat hij stierf, meer van de honger dan van de smart, een zin die het verhaal van Graaf Ugolino afsluiten moest en beter dan più che il dolor, poté il digiuno kon hij moeilijk vinden.   

En toch zijn er, en het is Borges in een van zijn negen essays, die er mijn aandacht op vestigt, omdat er zijn die aan deze versregel een nasmaak geven. Ze lezen hierin dat Dante zeggen wou dat Ugolino aan kannibalisme zou gedaan hebben en van de lijken van de kinderen zou gegeten hebben om zijn honger te stillen.

Wat ik niet aanvaarden kan en wel omdat volgens mij de noodzaak van het rijm hier de ganse zin draagt. Borges leest dit evenmin maar doet toch een toegeving in die zin dat Dante misschien toch in deze versregel de mogelijkheid tot het eten van de kinderen heeft willen openlaten, zonder dit evenwel te beklemtonen.

  Heeft Dante zichzelf die vraag gesteld dan heeft hij in elk geval de probleemstelling op een schitterende wijze opgelost door ons in het ongewisse te laten: het kan, maar het kan ook zijn van niet. Ik, Dante, die het verhaal aanhoorde, ik weet het niet en ik wens het niet te weten.

Borges heeft evenwel meer zorgen met het voorstel van de kinderen die hun lichaam zouden aangeboden hebben aan hun vader, verzen die hij onwaardig acht voor Dante, hij schrijft:

Ik vermoed dat deze passage een steeds maar toenemend storend element moet zijn voor zij die hem bewonderen, voor mij is het een van de zeer weinige passages in de Commedia die vals overkomen.[2]

De geschiedenis leert ons niet wat zich precies in de kerker heeft afgespeeld. Ze leert ons wel dat de aartsbisschop wellicht alle mogelijke latere wraakacties voorkomen wou door alle mannelijke nakomelingen van de graaf uit te schakelen. Het beeld dat we overhouden van de toestanden in het Italië van de XIIIde en XIVde eeuw verbetert er niet mee.

Ik wil me houden hebben bij de voetnoot van Lodovico Magugliani, in de tekst van het Inferno: ‘lo strazio ed il dolore non mi ucciser ancora, mi fini il digiuno.’De spanning en de smarten volstonden niet om te sterven, het hongeren betekende mijn einde.

Ik denk niet dat ik verder zou gedacht hebben dan Magugliani. Maar na Borges blijft er een twijfel wat de interpretatie van Ugolino’s doodstrijd betreft. Er is onzekerheid en ik denk dat deze onzekerheid ook deze was van Dante als hij graaf Ugolino’s geschiedenis heeft vereeuwigd.

[1] Già cieco, a brancolar sopra ciascuno / e due dὶ  li chiamai, poi che fur morti :  /  poscia, più che il dolor, poté il digiuno. (XXXIII : 73-75)

[2] ‘Sospecho que este discurso debe causar una creciente incomodidad en quienes lo admiran’. ‘yo tengo para mí que se trata de una de la muy pocas falsedades que admite la Comedia’.

09-10-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

‘

Ik heb nog eens mijn hart laten spreken, ik heb Dante binnengelaten die al een tijdje aan de voordeur stond - hij staat er trouwens altijd (in mijn gedachten) zelfs in regen en wind.

Zo zat hij gisteren naast mij, toen ik over hem aan het schrijven was. Hij, heel zwijgzaam, tot ik hem vertelde dat de president van zijn land. een éloge, un elogio, heeft uitgesproken over hem en dat de tekst ervan gepubliceerd werd in de ‘Corriere de la Sera’ van een tijd terug. Hij knikte dat hij het al wist, dat het doorgekomen was tot hem langs secrete wegen, maar zegde hij, er wordt zoveel geschreven en verteld over mij, nu al bijna zeven honderd jaar, wat wil je dat ik me er nog zou over buigen, of er me zorgen over maken of ermede vereerd zijn? Trouwens zegt hij, ik stond naast hem zoals ik nu naast jou zit  en ik zag hoeveel moeite het hem heeft gekost om te schrijven wat er te lezen staat.

Maar, mijn vriend - Dante noemde me zijn vriend - iets anders, velen vergeten de essentie van wat er tussen de lijnen geschreven staat. Ik heb er hen nochtans op gewezen in duidelijke bewoordingen in mijn canto nono, 61- 63:

O, voi ch’avete gl’intelletti sani / mirate la dottrina che s’asconde / sotto il velame de li versi strani

O jullie met het gezond verstand kijk naar de leer die onder een voile schuil gaat in mijn vreemde verzen.

Hij wachtte even en ik antwoordde hem dat die verzen me niet ontgaan waren, dat ik ze weliswaar te laat had doorgrond, maar dat ze me toch hebben aangezet om zijn Inferno, canto na canto te herlezen en uit zijn versi strani, de elementen te halen die aanzien kunnen worden als omkleed met een betekenis in meer.

Weinig zijn zij, zegt Dante (deze in mij), die het hebben opgemerkt, die gezien hebben hoe ik de heuvel opging naar het Oosten toe, én gezien wat ik geborgen had in een acrostichon in de eerste letters van mijn zes eerste terzinen van mijn canto primo: namelijk het woord Notuma. Ik heb het wel niet correct overgenomen,  je kon niet voorzichtig genoeg zijn in mijn tijd, maar het woord staat er toch zoals ik het wilde hebben. Wie heeft het opgemerkt, zeg het me, wie?

Ik zeg hem dat onder meer, de aandacht van J. Van Dijk gewekt werd door zijn acrostichon.

Wel, zegt Dante me, als het zo is, proficiat, zet het  in je blog, ik zal het met veel interesse lezen.

Zo sprak Dante deze morgen in oktober bij het eerste licht tot mij..

Ik herneem hier dus, zoals het er staat, wat J. Van Dijk[1] wist over het esoterisme bij Dante.. Vooral omdat het voor de lezers van Dante, hoe weinig of hoeveel ook, belangrijk is. Het is een fragment uit de voorrede van J. Van Dijk, een tekst van 1919:

Dante’s poëem, dat een tocht door de onderwereld beschreef die eindigde in een hemelvaart, gegevens bevatte uit de mysteriën of inwijdingsritualen uit den tijd waarin ze geschreven waren en toen hij las dat aan Dante een reis naar Engeland toegeschreven werd, meende hij (’t was toen nog een veronderstelling die op enkele gegevens berustte) dat deze reis van den grooten Florentijn in verband kon staan met het overbrengen van het rituaal der in Dante’s tijd opgeheven orde der Tempelridders naar Schotland. ’t Lag voor de hand zich zekerheid te verschaffen of elementen uit het rituaal van den Schotschen ritus der Vrijmetselarij nog in de Divina Commedia te vinden waren. Dit bleek nu reeds na een oppervlakkige lezing. Het oude paswoord der Schotsche Meesters was Notuma of Notima. Had Dante dit woord al of niet gekend was nu de vraag. Was ’t hem bekend geweest, dan zou hij wel een eereplaats in zijn gedicht hebben aangewezen meende schrijver. Oogenschijnlijk leek het opzoeken van dit woord, dat wel op geborgen wijze zou geschreven zijn, veel op het zoeken van een naald in een hooiberg. Hij sloeg dus den Italiaanschen tekst op en dadelijk zag hij zijn vermoeden bewaarheid. Een acrostichon uit de eerste letters van vers 1, 4, 7, 10, 13, 19 van den eersten zang van het eerste boek samengesteld  vormde het gezocht woord of met andere woorden de Divina Commedia opende er mede’.

Het ‘drama’ was dat ik dit boek van J.Van Dijk, ontdekte in de stadsbibliotheek van Gent en dit, nadat ik voor de zoveelste maal had gedacht dat mijn Inferno af was en dat ik eindelijk verder kon werken aan mijn Purgatorio. En nu opende zich ineens een totaal nieuwe wereld, die ik dankzij Guénon, wel enigszins aangevoeld had, maar waarvoor ik niet de minste aanwijzing gevonden had. Zodat ik verplicht was, na Van Dijk, alles opnieuw te herzien, zijnde  een nieuwe tocht door de Hel.

Een gebeuren van lange adem.

*

Uitzonderlijk over Notuma.

Ik vind het woord Natuma terug in een uiteengerafeld, met een elastiek samengehouden boek : Esprit du Dogme de la Franche-Maçonnerie de F.M.R. de Sobio[2], dat ik jaren geleden gekocht had op de Sint-Jacobsmarkt. Een boek dat ik destijds wel doorbladerd had maar niet had gelezen. Hierin verneem ik:

 “Les jésuites, dans leurs grades, ont gardés les initiales des mots sacrés des premiers grades maçonniques. Ces mots sont pour les grades maçonniques pour Apprenti : Tubalkain; pour Compagnon : Schiboleth; pour  Maître : Chiblim; pour  Maître Ecossais : Notuma.

  Pour les grades jésuitiques, ces mots sont respectivement :  Temporalis, Scholasticus, Coadjutor et Noster.

Verder in le Dictionnaire de la Franc Maçonnerie van Daniel Ligou[3] lees ik in verband met Notuma: ‘ mot de passe au troisième degré de la Stricte Observance. Désigne le nom sous lequel ressuscitera Hiram et est l’anagramme de d’Aumon  qui est désigné comme le successeur de J.de Molay. Mot particulier au grade de Chevalier de Saint André, 14 ^e degré du Rite Ecossais Rectifié‘.

En nog ben ik niet voldaan. Ik ga naar De Christelijke Wortels van de Vrijmetselarij van Piet van Brabant[4] en ik verneem dat Notuma het herkenningswoord is van de Schotse Meester. “Hij herinnert onder de sluier van een anagram aan een van de belangrijkste bewaarders van de Schotse riten met name de hertog d’Aumont, de bekendste Tempelier die na de dood van J.de Molay een toevlucht vond in Schotland.”

  Met al dit voor ogen kan het niet dat de letters van dit fameuze Notuma niet gewild zouden zijn ingebracht door Dante, en als het J. Van Dijk zelf is geweest die deze vondst heeft gedaan, zoals hij schrijft, dan heeft hij hiermede de sleutel gevonden om deze fameuze terzine van Dantes negende canto open te breken.

[1] J.Van Dijk : Dante’s Divina Commedia, Inleiding tot nieuwe commentaren v oktoberoor Dante-bestudeerders en Vrijmetselaren (1919).

[2] Esprit du Dogme de la Franche-maçonnerie par le F.M.R.de Sobio Editeur H.Tarlier, Libraire-Editeur, Bruxelles MDCCC XXV, pag.247

[3] Presse Universitaire de France, 1987

[4]  Piet Van Brabant : De Christelijke wortels van de vrijmetselarij

08-10-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik heb gisteren, lang en te laat gewerkt aan mijn blog. Ik heb niet kunnen aanvaarden dat het beeld van Dante over de Limbo en zij die er verblijven, te niet wordt gedaan door een groep theologen die discussiëren over iets waarvan ze niets kunnen afweten, ze discussiëren dus letterlijk over iets dat ze zich inbeelden dat er zou kunnen zijn, zonder de minste zekerheid dat het er is. Ik doe dit ook, soms, maar ik zal me nooit gewaardigen Dante ook maar voor een haar in twijfel te trekken, trouwens het zou zonde zijn, zijn werk te kleineren door te zeggen dat het maar fictie is.

Ik heb er dus te laat aan gewerkt, heb wellicht er verder aan doorgewerkt tijdens mijn slaap, want ik droomde dat ik ging kijken hoe mijn blog er finaal uitzag, en hij stond er, hou je vast, geschreven in het Sanskriet, lijk een miniatuur tableau van Delphine.

Gelukkig het was maar een droom. Maar Dante zit diep in mijn bloed, in mijn adem, zo die heerlijke twee versregels die ik gisteren aanhaalde, waar hij vertelt over zijn  wandeling met de vijf grote poëten, parlando cose che il tacere è bello / Si com’era il parlar colà  dov’era. (Canto IV, 103-104). ‘Sprekend over dingen die ik hier het best verzwijg maar zo mooi waren om er ginds over te praten.’

Dit is dan Dante en dergelijke dingen komen we overal tegen, in de meest vreemde hoeken van zijn helle-verhalen.

Ik beken dat ik elke dag denk aan hem als ik de trap opga, naar de slaapkamer, mijn rechtervoet telkens plaatsend naast mijn linkervoet, zoals Dante, in canto primo van zijn Inferno, vers 30, het zegt : ‘sí che il piè fermo sempre era il più basso.’ Een mysterieuze versregel waar velen overheen stappen en anderen niet weten wat er over te denken of te schrijven.

J. Freccero schreef een essay over ‘Dantes firm foot’ en André Pézard[1] wijdt er een voetnoot aan, waar ik niet mee akkoord ga, zijn noot sibillijns zijnde als hij schrijft:

‘Le pied senestre, il piè fermo : c’est le pied gauche ; Pes sinister, stabilior et firmior est alrero, selon Abert le Grand. Voir J. Freccero, Dante’s firm foot. Dante gravit donc la montagne en spirale.

Niets hiervan Dante stapte naar boven zoals ik de trap opga. En hij noteerde dit omdat het begin is van een inwijdingsritueel. Dante gaat de heuvel op, of hij nu begint met de rechter- of de linkervoet laat ik even terzijde; Maar hij stapt niet zoals men gewoonlijk een trap/een heuvel opgaat. Hij wil hier iets belangrijks zeggen, aan de ‘happy few’ zoals Stendhal in zijn ‘Chartreuse de Parme’, zijn broeders aansprak.

Hij betreedt zoals een ‘apprenti bij zijn inwijding, de tempel, conform het ritueel van de Geheime Genootschap - voorloper wellicht van de Vrijmetselarij - waartoe hij behoorde: de linkervoet vooruit en de rechtervoet (in winkelhaak) er naast plaatsend. Dante identificeert zich aldus aan, de ‘happy few’ zijn broeders, als een van hen.

Er komen in zijn poema over de Hel tal van elementen voor die hier op wijzen. Trouwens René Guénon, in zijn ‘L’ésotérisme de Dante’ (Gallimard) spreekt er uitvoerig over. Het is in elk geval een boeiende materie waar heel wat over te zeggen valt. Ik heb er hier de eerste lijnen van geschetst.

Maar ik ben ervan overtuigd dat ‘il pié fermo’ van Dante de rechtse voet is en niet de linkse.

[1] André Pézard: Dante, Oeuvres complètes, Bibliothèque de la Pléiade.

07-10-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het gebeurt dat ik op goed valle het uit, een dagboek uit zijn rek haal - ditmaal 2006 - en dat ik ga kijken wat ik op de dag van, in dit geval hier 6 oktober, geschreven heb. Ik val op een dagbladknipsel over het probleem van het al of niet voortbestaan van het Voorgeborchte. Een theologische commissie heeft er zich een jaar lang over gebogen om de noodzaak ervan of het onnut ervan te bepalen. Ze zijn er toen zonder besluit uitgekomen.

Een jaar later evenwel werd beslist het Voorgeborchte te schrappen. Het moet zijn dat een boodschapper, een, pelgrim zoals Dante, op zoek is geweest en terug gekomen is uit de Hel of de omgeving van de Hel en, er gezien heeft dat het beeld van Dante niet strookte met de realiteit en dat er nergens een Voorgeborchte voorhanden was, zeker niet in de Hel.

Hoe durfde de Kerk het aan, te discussiëren hierover, zich aldus belachelijk te maken door terug te keren naar de middeleeuwen, toen alles nog als geloofspunt bedisseld kon worden; en waarom, met al wat we weten over het Universum, nog het pad betreden waar de aanhangers van de Koran zich vermeien, al kan het dat er bij ons ook nog gelovigen rondlopen die er gehoor aan hebben.

Een vreselijk iets dacht ik toen: één, onrechtstreeks bevestigen dat er nog steeds een Hel bestaat en, twee, de min of meer bevoorrechte plaats die er bestond voor de ongedoopten zonder zonde - kinderen incluis - van vóór Christus, ineens na al die eeuwen, in de echte Hel te duwen, zo maar, ingevolge een beslissing van een groep (oude wellicht) theologen. Zo zag ik het toch, Dantes Commedia indachtig.

Dante Alighieri, eens terug uit Hel, Vagevuur en Paradijs hield over de Limbo of het Voorgeborchte, een elegant beeld over.

Zo, in het Inferno van zijn Commedia schrijft hij, dat hij op een dag - en niet om het even welke dag - uit een diepe slaap wordt gewekt door een zware donderslag (un grave tuono). Hij bevindt zich aan de overzijde van de Acheron. Hij heeft dus tijdens zijn slaap, de wereld der stervelingen verlaten en hij bevindt zich oog in oog met de wereld van de zielen in de onderwereld, met de vrees in het hart, samen met Vergilius, op de rand van een onmetelijk diep donker gat gevuld met eindeloze jammerkreten.

Hij gaat hier nu, geleid door Vergilius in afdalen naar de blinde wereld (el cieco mondo) en, ze dalen af en betreden, Dante, maar ook Vergilius, lijkbleek, de eerste van de kringen/cirkels omheen de afgrond. Een plaats waar enkel zachte zuchten te horen zijn.

Het is de plaats waar ondergebracht zijn de mannen, vrouwen en kinderen die geen lichamelijke pijnen ondergaan, zij die tijdens hun leven niet gezondigd hebben en ongeacht hun verdiensten hier zijn omdat ze niet gedoopt geweest zijn tijdens hun leven. Het is Vergilius die dit vertelt aan Dante en deze wijdt nog verder uit, en we hebben hier een beschrijving hoe het er toe gaat in het Voorgeborchte - het Arcadia van Hertmans - waar het, de Hel als voorbeeld, goed is te zijn[1]-

Ik was hier nog niet lang zegt Vergilius: k’Quando ci vidi venire un possente con segno di vittoria coronato’ (canto IV, 53-54), zo betitelt hij  Christus als een machtige die de vaan draagt van overwinnaar die hen persoonlijk is komen halen, en Vergilius somt ze op: Adam en zijn zoon Abel, Noé en Mozes, Abraham en koning David, Jacob en Rachel, en vele anderen (ed altri molti e feceli beati), en hij maakte hen gelukzalig (Canto IV, 61).

 Al pratend doorkruisen ze een woud van zielen, tot Vergilius herkend wordt door Homerus in gezelschap van Ovidius, van Horatius en Lucanus, vijf grote poëten waaronder Dante als evenwaardig zesde. En met hun zessen wandelen ze verder: ‘sprekend over dingen waarvan het mooier is dat ik er hier over zwijg, terwijl we er daar over spraken’: parlando cose che il tacere è bello / Si com’era il parlar colà  dov’era. (Canto IV, 103-104).

Op deze plaats bevinden zich de groten der aarde: er is een hele lijst die Dante noemt, van Elektra, Hector en Aeneas, en ga maar  verder om aan te komen bij Aristoteles en Socrates en Plato. En ik noem er maar enkelen uit de lijst.

Mijn punt is dat de sobere elegantie ten overstaan van allen geboren vóór Christus, de grote namen uit de geschiedenis en uit de literatuur, ineens aan hun lot worden overgelaten, en dat het beeld dat Dante ons over hen heeft nagelaten verscheurd werd. Allen zijn nu dwalende geworden terwijl Dante hen had samengebracht waar ze hoorden, samen koutend onder elkaar. Wat deerde het hen  de God van Abraham niet in hun midden te hebben, ze hadden grote persoonlijkheden onder hen die de waarde hadden van wat wijsheid en verdraagzaamheid en vriendschap betekende.

Het is simpel, de theologen kenden niet de Divina Commedia, anders hadden ze de Limbo gelaten waar hij was, in de  schoot van Dante. Kenden ze de Commedia wel, dan hadden ze beter de eer gelaten aan Dante, die, zoals hij zegt, het kan weten, hij was er, hij wandelde er.

Wat wil je nog meer, je kunt toch niet twijfelen aan zijn woorden?,

[1] Stefan Hertmans: ‘De mobilisatie van Arcadia’, essays, De Bezige Bij, 2012.

06-10-2020, 08:19 geschreven door Ugo d'Oorde  

Is het mogelijk, dacht ik, met de slaap nog in de ogen, is het mogelijk te schrijven over ‘niets’? Ik denk het niet, want niets is niet te bepalen, niet te omschrijven want, als men eraan begint wordt het iets en is het niet meer niets. Zo, niets kent noch begin noch einde, waartussen het zich situeren moet, maar als het zich daar situeert dan is het iets dat er is zonder er te zijn.

Maar hoe dikwijls zegt men niet: ‘hier is niets’ of, ‘het is niets’. Zelfs als we het hoofd stoten tegen iets, dan ook zeggen we dat het niets is, tenware je er een buil als een vogelei zou aan overhouden, pas dan zou je iets hebben om je over te beklagen en zou het niet ‘iets van niets’ zijn, maar een buil..

En toch is ‘niets’ een naamwoord, is er ‘het niets’, dus moet het bestaan, moet het iets zijn, maar hoe kan het dat het niets iets is als het niets is? Je kunt er geen vorm aan geven want van het ogenblik dat je erover begint wordt het iets, en is het er.

Je kunt dus niet zeggen, zoals zovelen, in den beginne was er niets want, het niets zijnde iets, dan zou er iets geweest zijn zoals het niets, iets dat onnoembaar is; zou er het onnoembare geweest zijn, en van dat moment af dat men het niets een naam geven en wordt het niets, iets, want het heeft een naam.  En was er in het begin iets dat onnoembaar was. Van dan af echter kan men niet meer zeggen dat er niets was in den beginne, er was iets, en is het begin ontstaan uit dat iets dat er in den beginne was, zijnde dat wat onnoembaar is.

Het is dus een aberratie te zeggen of te schrijven in de beginne was er niets als niets iets is.

Het begint eigenlijk al met de vraag die je gesteld wordt, en je loopt er rond ongeschoren, je haren ongekamd: ‘je ziet er wat bleek uit vandaag, scheelt er iets?’ “Wel nee’ antwoord je ‘er is niets’. Zelfs als zou er toch iets zijn met jou, je ademt nog, en toch zeg je dat er niets is, niets verkeerds, niets ergs, zelfs als er iets is dat je niet openbaren wilt, is je antwoord, ‘niets’. Welke waarde heeft het niets dan. Zelfs als je zegt dat het ‘iets van niets is’ dat je deert, dan toch is er iets in je ‘niets’. Is je niets onvermijdelijk iets.

Je kunt dus niet zeggen van iets dat het niets is alsof het niets zou bestaan als iets. Zelfs als het ‘niets’ een leegte is, een holte is, een niet te bepalen iets is, dan nog is het ‘iets’, is het iets van niets.

Hoe kan iets van niets zijn als niets, niets is?

Denken we ooit na over het niets?

Ja, er zijn er heel wat die niet willen begrijpen dat er in den beginnen iets moet geweest zijn, deze lopen een heel leven lang na te denken over het niets dat er was, terwijl ‘het niets’, niet bepaald kan worden met woorden, noch met om het even welke voorstelling, dood eenvoudig omdat het niets, niet bestaat, niemand heeft het ooit gezien, noch in realiteit, ‘noch in gedachten. Het bestaat niet, en toch zijn er die hier  rondlopen en zeggen dat er in den beginne niets was, ‘nada”. Saramago was een hevige ‘nadaïst’ - hij kreeg er de Nobelprijs voor - een aanklever van het nada. Heeft men hem ooit de vraag gesteld wat het ‘nada’ was

Een domme vraag wellicht voor velen, gesteld op een domme dag in oktober, dom zoals in een verhaaltje van grootmoeder over ‘een ou (oude) vrouw, domme vrouw[1]’, dat ik vertelde aan mijn kinderen (of zij het ooit hebben doorverteld? Het kan, ik hoop het. De wereld is al dom genoeg als we spreken over het niets, dat niets is, terwijl het iets ‘moet’ zijn, anders waren we hier niet.

[1] ‘Er was eens een ou (oud) vrouw, domme vrouw, kort  gekrolde  kromme vrouw en die ou vrouw domme vrouw kort gekrolde kromme vrouw had een ou koe, domme koe kort gekrolde kromme koe, en die ou koe, domme koe, kort gekrolde kromme koe had een … en zo verder tot in het oneindige tot ik insliep wellicht, omwille van het gezang van de woorden.

05-10-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde