Niets is moeilijker voor mij dan een andere te zijn, een soort Ugo d’Oorde – eigenlijk, waar haalde ik die naam? – die in mijn Blog een boek aan het schrijven is: ‘De Adem van de Dagen’.

“Het is eigenlijk de adem van de geest in mijn dagen, maar ik verander die titel nog”, heeft hij me eens gezegd.

Maar tot hier toe werd er niets gewijzigd, hij denkt eraan, maar ondertussen behoudt hij hem, zo is hij nu eenmaal.

Hij zit naast mij en hij zit niet naast mij. Hij beantwoordt aan wat ik deze morgen las bij Stefan Hertmans over Catherine Pozzi[1], die acht jaar lang de maîtresse was van Paul Valéry:

‘Ze wil de studie van Latijn, kwantumfysica, biologie, filosofie en wat dies meer zij, zo met elkaar in verbinding brengen dat daaruit een beeld van de ‘materialiteit’ van de menselijke ziel tevoorschijn komt.’

Ugo heeft alleen niet het Latijn met haar gemeen, hij heeft het Spaans van Borges, maar hij ook wil filosofie bedrijven en hij ook zweert bij de kwantummechanica en hij ook aanziet de idee ‘een theologie te construeren die vertrekt vanuit de moderne fysica[2] als een bestemming’, maar dan niet zijn bestemming.

Hij beweert zelfs dat ‘de moderne fysica de nieuwe Bijbel is die geschreven wordt’. Hij heeft ook een eigenzinnig beeld over de schepping. Hij waagt het zelfs te zeggen dat er nimmer een schepping is geweest, dat er ‘slechts’ een overgang is geweest van een potentieel, naar een reëel Universum – hij schrijft ook Universum met hoofdletter - en dat dit Universum in potentie, er altijd is geweest.

Ik vraag hem dan of dit belangrijk is om weten, en hij antwoordt me: “De mens is er om alles te weten, zelfs wat hij nimmer kan te weten komen zoekt hij te weten, het-zoeken-naar is een begin van de religie waar Catherine Pozzi haar bestemming in zag.

C’est un drôle de bonhomme, mon Ugo.

Soms dringt hij aan om mijn plaats in te nemen in mijn blogs, de laatste tijd echter is hij heel rustig, wat zijn schrijven betreft, het is alsof hij zijn winterslaap doet. En hem op dat punt wakker maken doe ik niet.

Een andere zaak die mij bezig houdt is het feit dat deze van 1927 omheen mij, sterven als vliegen, dit is cru gezegd, maar het is zo, zelfs deze van 28, 29 en 30 vallen er bij.

Ik sprak er eens over met Ugo. “Man”, antwoordde hij, “wat denk je wel, dat je zult schrijven tot je negentigste?”

Ik dacht er op een avond over na en wel, ik zou die zekerheid wel durven in bouwen. Maar dan, eens dat punt bereikt, zal ik dan niet gaan dromen mijn punt te mogen verschuiven, nog verder de tijd, ce grand sculpteur van Yourcenar, binnen?

Als ik, zoals vorige donderdag, aan de Leie zit, vrienden omheen mij, velen van mijn ouderdom, kijk ik over het water met de trouwe meerkoeten en de wijde open grasvlakte met grote waterplassen en ver afgedreven meeuwen, is het dan niet zo dat we ons allen onsterfelijk voelen op die ogenblikken, en waarom zou dit niet, wat belet ons dit gevoel te hebben, te koesteren en zoals ik nu, te voeden?

Stefan Hertmans, ik ook lijd aan Spätstil.

22-01-2012, 00:19 geschreven door Ugo d'Oorde  

Neither

to and fro in shadow from inner to

outer shadow

from impenetrable self to imprene-

trable unself by way of neither

as between two lit refuges whose

doors once neared gently close, once

turned

away from gently part again

beckoned back and forth and turned

away

heedless of the way, intent on

the one

gleam or the other

unheard footfalls only sounds

till at last held for good, absent for

good from self and other

then no sound

then gently light unfading on that

unheeded neither

unspeakable home

Het gedicht Neither van Samuel Beckett, werd door mij geknipt uit de Standaard der Letteren van 13 april 2001 en gekleefd in mijn dagboek. Ik heb het nu teruggevonden, samen met de vertaling van Stefan Hertmans die ik echter niet zal overnemen.

Die vertaling kun je vinden in dat warm en soepel in de hand liggend, schitterend geconcipieerd en geschreven boek van Hertmans, ‘Het putje van Milete’. Een bundel essays uitgegeven door  Meulenhoff, Amsterdam, 2002, waaronder een essay over dat wondere gedicht van Samuel Beckett.

Het essay van Hertmans over het ontstaan van het gedicht van Beckett, de moeilijkheid bij het vertalen – hoe vertalen we neither en dan liefst in één woord? – en hoe hij Beckett’s woorden en de opgeroepen beelden interpreteert, is gewoon  een poëma op zijn eigen. Voor mij is het een boek dat ik enorm waardeer, des te meer er ook een essay in voorkomt over Maurice Gilliams – die ook mijn leven, Stefan, ‘vergiftigde’ – over de ‘gentians’ van D.H.Lawrence en over Jorge Luis Borges, die me ook veroverde met zijn ‘Nueve Ensayos dantescos’. Schrijvers die ik zo maar voor het grijpen had bij een eerste kennismaking.

Mijn dank is groot, Stefan Hertmans, ik zal je boek koesteren.

*

Het kostte me heel wat tijd en je weet hoe een gedicht blijft bewegen in je geest, vooral als je het herlezen gaat, om mijn versie van Beckett’s gedicht te schrijven.

Ik moet hierbij bekennen dat ik het gedicht lange tijd gezien heb als een abstract schilderij in woorden, met oninterpreteerbare vormen en kleuren. En het is gedragen door deze idee dat mijn ‘neither’-gedicht is ontstaan.

Evenwel kan ik me permitteren, Hertmans niet, een andere titel te verkiezen:

Noch               

We zullen wel nooit

een neither-gedicht schrijven

zoals Beckett het onverwoorde

te verwoorden wist, niet te begrijpen

omwille van zo alles zeggend

in niets-betekenende zinnen

alsof het Universum erin verscholen

en toch ook niet weergalmend

de dood

een abstract in woorden schilderij

waar  kleur en vormen weggelaten

om even maar wie we waren

We zullen wel nooit een neither-gedicht

schrijven, al wilden we om het ontzaglijke

van dit leven dat ons omkneld hier houdt

en toch bewegen

laat in een eigen eigenzinnigheid,

zo denken we

geen neither-gedicht om op te vallen

om er naar uit te kijken,

om er slapen mee te gaan,

onverlet, onverlaten, on-overeenstemmend

en toch zoekend

naar de zin van sterren en galaxieën,

beangstigend oneindig alles is,

en wij, innerlijk enorm nochtans

omdat we alles beluisteren, bekijken kunnen,

opentrekken, verzegelen en dichter brengen

tot ons binnen, en begrijpen, niet

te begrijpen kunnen, al wilden we.

'dan

o zo teder, zo losjes

het licht wegdeemsterend

dat achteloos evenmin

niet uit te spreken

thuis'

Maar een neither-gedicht zullen we wel

nooit schrijven, al wilden we

opstijgen kunnen om ons te verliezen

een nimmer te vergeten ogenblik.

21-01-2012, 04:14 geschreven door Ugo d'Oorde  

En toch getrouw, mijn Blog!

Mijn hoofd steekt vol met stukjes tekst die geschreven staan en deze die nog ongeschreven ronddolen in mijn hoofd. Mijn probleem is exact te weten welke ik al schreef en welke hangen bleven als gedachten. Na twee jaar wordt het stilaan een warboel, gezien er geen lijn ligt in de verhalen die ik opdis, alles vloeit voort uit een woord, een zin, en krijgt telkens en telkens een nieuw onderwerp. Zo was het gisteren, zo zal het morgen zijn tot ik stilvallen zal, droog geschreven en gedacht, een mallemolen, mijn arm hoofd.

Ik heb evenmin een vast stramien voor mijn schrijven, soms gebeurt het vroeg in de morgen, soms laat in de nacht; de dag is er voor andere zaken die soms veelvuldig zijn en altijd tijdrovend.

Nu, heb ik al gezegd dat ik dan toch een nieuw dagboek – a page-a-day diary – heb besteld bij de Economist en dat ik dag aan dag erin aan het schrijven ben. Dit is ook iets waar ik aan verslaafd ben, elke dag één bladzijde vol pennen met mijn soms ‘akelig’ geschrift.

Het is een blijvende investering, een fysische, het blad vullen en een psychische, weten wat te schrijven. Al is het dagboek zelve niet goedkoop en wordt het fiscaal niet gezien als een uitgave.

Ik herinner me wat Herman Brusselmans eens vertelde over zijn pen in ‘de Morgen’, hij schreef toen op glanzend wit papier:

‘vooreerst noteren in mijn schitterend handschrift, en daartoe maak ik gebruik, doch dit heb ik al ooit eens gezegd, hoewel niemand, me dunkt, er van wakker zal liggen als ik het nog eens zeg – waar zat ik? Dat ik dus mijn immer opzienbare teksten aan het glanzende etc. papier toevertrouw middels de Rolls Royce onder het schrijfgerei, een Parkervulpen van meer dan 16.000 ballen’,

Indien ik de prijs van mijn dagboek zou bekendmaken, uitgedrukt in ballen, dan zou ik plagiaat plegen op hem, wat ik zeker niet wil of niet wens. Heb al eens een Blog geschreven over hem, ga er nu niet terug aan beginnen, al heb ik ook lang rondgelopen in zijn stad en plaatsen bezocht, waar hij voorzeker ook rond hing en waar ik ooit Hugo Claus ontmoette, die toen vertelde over Brueghel dat hij geen dommerik was, dat Brueghel wist dat Icaros wel gevallen was, maar dat Dedalus toch verder gevlogen was. Wat hij niet gezien had was het feit dat de dat de personages die op het schilderij voorkomen, er aan te pas kwamen om te wijzen op de vier natuurelementen, vuur, lucht, water en aarde, alsof hij, Bruegel, zeggen wilde, dat wat er ook moge gebeuren de wereld verder draait, zoals de grote Ovidius het wist.

Maar dit zijn dingen die ik zeker al verteld heb, is het hier geen herhaling, ik heb het toen zeker verteld in dat bewuste café waar elke Gentenaar die zich respecteerde binnenliep. Het was één van die cafés, waarvan George Steiner, in een essay ‘Une certaine Idée de l’Europe’ gezegd heeft ‘que les cafés caractérisent l’Europe’. En mag ik, van zijn cafés, literaire cafés maken?

20-01-2012, 00:48 geschreven door Ugo d'Oorde  

Las mijn laatste mail over Dantes Limbo in canto IV - ondertussen als Voorgeborchte geschrapt door de Kerk – is er iemand ter plaatse geweest, die aartsbisschop misschien die een opera heeft geschreven over de Divina Commedia? – en daarna, eens in bed, even Ouspensky nog en terug opgestaan omdat ik wist wat ik schrijven zou om als Blog ‘mijn’ wereld in te zenden. Iets van Ouspensky dat volledig strookte met wat ik een paar dagen eerder had verzonden, dat elke substantie naast zijn fysische eigenschappen – kosmische zegt Ouspensky – ook psychische eigenschappen bezit, zijnde een zekere graad van intelligentie, of wat ik noemde, le dedans des choses.

Ik geloof dat de stenen die ik raapte op mijn tochten in de bergen, in zich leven dragen, dat ze een uitstraling hebben. En ik herhaal me als ik zeg dat het gezellen zijn geworden, kleine tekens van het zijnde. Ik weet niet wat ermee zal gebeuren als ik er niet meer zal zijn, maar ik hoop, en die hoop is groot, dat ze geëerd zullen worden zoals ik het doe. Sommige ervan zijn als kleine beeldhouwwerken, zijn meer dan kunstwerken omdat ze gebeiteld werden door de wind, het water en de eeuwen, en omdat de vorm die ze aldus verwierven, kosmische vormen zijn.
 

Ooit raapte ik op het strand van bij ons,  een stuk kei op, duidelijk de kop van een vis waar een oog werd ingekrast en een lijn voor de mond. Een silexsteen door  de hand van een voorouder bewerkt, eeuwen geleden, kosmisch geïnspireerd en inventief nagebootst, en waaraan ik nu, geïnspireerd door Ouspensky, op zijn beurt geïnspireerd door Gurdjiev, woorden wijdt die worden uitgedragen, de wereld rond, misschien gelezen als zijnde te ver gezocht, als zijnde van een dromer, iemand met het hoofd in de wolken. Maar ik herhaal, voor mij heeft die silex, hebben die stenen, de waarde van een groot gedicht opgerezen uit het oneindige van de geest.

Het zijn stenen die ik zou willen plaatsen in een glazen kast onder speciale belichting, als bewijsmateriaal van wat kosmische kunst is, grootlevend en onvergankelijk. Ik zou die kast plaatsen naast mijn boeken. De werken uit de kosmos naast de immense kracht van het geschrevene dat van de mens in wording is.

19-01-2012, 00:33 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik had enkele opzoekingen te doen over Dante en viel op een passage in de Divina Commedia over – wat me toch verraste - de neerdaling van Christus ter helle en het is de gids van Dante, Vergilius die het aan Dante verteld als antwoord op de vraag of er ooit iemand door zijn eigen verdienste of door de verdienste van iemand anders, de Hel heeft kunnen verlaten om daarna een gelukzalige te worden?

Waarop Vergilius hem antwoordt

“Toen ik hier nog maar pas was aangekomen[1], heb ik hier een machtig iemand zien binnenkomen, gekroond en met het teken van de overwinning” [2].

Dan heeft hij, de gekroonde, met zich meegenomen: de schaduw van de eerste vader, van zijn zoon Abel, en deze van Noah, van Mozes, van Abraham de patriarch, van koning David, van Israël met zijn vader en zijn kinderen en van Rachel voor wie hij zo lang dienen moest. En vele anderen en allen maakte hij gelukzalig.

Maar ik wil dat je weet dat er vóór hen geen menselijke zielen werden gered.

André Pézard in zijn ‘Dante, Oeuvres complètes’, vertaalt ‘ gekroond en met het teken van de overwinning’, door ’portant couronne et pennon de victoire’ en voegt er aan toe : dat deze twee details, ‘couronne et enseigne’, kroon en vaandel, te zien zijn op een fresco van Giotto, in de arena van Padua, waar Christus, vergezeld van Maria Magdalena, neerdaalt in het Voorgeborchte van de Hel, houdende in de hand een vaandel met een kruis en met de woorden ‘victor mortis’.

Heeft dit iets te maken met wat Dan Brown vertelde over Maria Magdalena die naast Christus zat op Da Vinci’s Laatste Avondmaal?

18-01-2012, 00:10 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het is de Blog van José Saramago, achteraf gebundeld in zijn Cuaderno, die me inspireerde om ook een Blog aan te maken. Hij ook was begaan met wat er is of wat er gebeurt achter het zichtbare, binnenin het onzichtbare. Atomen en subatomaire deeltjes, zegde hij, zijn immers de uiterlijke vorm van wat onzichtbaar erin aanwezig is[1].

Als ik mijn Blog van gisteren begon met de drie eerste woorden van de Bijbel dan is het omdat ik uiteindelijk komen wou tot de vraag naar ‘ lo que es escondido’ van Saramago, naar wat er binnenin het atoom gebeurt, niet zo zeer om te weten wat er is. Want mijn besef dat er binnenin het atoom, binnenin de quark, binnenin het minimaalste deeltje, Iets moet zijn dat leeft, is me voldoende.

En ik ontken niet dat het leven erin, de energie erin, dat het dit is dat me bezig houdt, het element of de factor die we God zouden kunnen noemen, maar dan een God die geen nood heeft aan enige ceremonie of gebed. Hij heeft er geen behoefte aan, Hij vraagt er niet naar. Hij is wat is!

Saramago wist dit op zijn manier, maar hij was wijzer dan ik, hij vond het voldoende te zeggen dat er iets is binnenin het atoom, omdat hij – en ik niet - God uit de weg wou gaan. Omdat hij atheïst was, zo zegde hij toch, en hij hield het bij ‘iets dat onzichtbaar is’.

Echter als het Onzichtbare er IS, dan is het er, en dan wil ik een poging doen het te noemen.

Zo, ik blijf me situeren in het domein van het Onzichtbare, het domein van ‘le dedans des choses’ waaruit alles is ontstaan en alles blijft ontstaan. En doordringen tot wat onzichtbaar is, is een blijvende noodzaak voor de wetenschap en voor de mens.

Ik heb het voorbeeld van Richard P. Feynman die schreef[2]

To find out more about what holds the nuclei together, many experiments were made in which protons with higher and higher energies were smashed into nuclei. It was expected that only protons and neutrons would come out. But when the energies were sufficiently large, new particles came out… It soon became clear that the number of particles in the world was open-ended, and depended on the amount of energy to break apart the nucleus. There are over four hundred such particles at present. We can’t accept four hundred particles; that’s too complicated!

Echter dit is wat het zichtbare element betreft, wat belangrijker is, is te weten wat er aanwezig is aan kennis binnenin die vier honderd verschillende soorten deeltjes.

Pas daar begint mijn probleem.

17-01-2012, 06:14 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het zal moeilijk lezen zijn misschien, even moeilijk als wat ik lees bij Stefan Hertmans die zich echter vergist wat het Arcadië van Dante betreft, zoals ik me kan vergissen wat mijn woorden betreft. Maar.

Het gebeurde lang geleden, echter zeker is het, dat een schrijver-filosoof in onuitwisbare inkt in het Hebreeuws neerschreef: bereshit bara elohim[1]. Waarmee hij op een duidelijke wijze stelde dat het Elohim was die alles geschapen heeft.

Het verhaal van ‘Bereshit bara elohim’ werd in duizend andere talen omgezet en omschreven als ‘in den beginne schiep God’. Wat God schiep werd het Universum, het zichtbare, Hijzelf was en bleef onzichtbaar in het zichtbare.

Een andere schrijver-filosoof, ging heel wat verder en hij schreef: ‘in den beginne was het Woord’. Hieruit ontstond al wat is en zijn zal, ook de mens.

En de mens zou de mens niet zijn ware het niet dat hij op zoek ging naar wat uit het Woord kon zijn ontstaan. En de mens kwam tot het besluit, dat het Universum was ontstaan uit de meest minimale deeltjes en wat meer is dat deze deeltjes, hoe klein en onzichtbaar ook, ‘wisten’ wat ze te doen hadden, opdat een Universum zou ontstaan dat de mens zou voortbrengen.

De vraag of deze minimale deeltjes er waren in den beginne of er niet waren blijft nog steeds onbeantwoord.

Waren ze aanwezig in den beginne, dan waren ze er, ofwel samen met het Woord, ofwel waren ze de materiële vorm van het Woord.

Waren ze er samen met het Woord dan was er én het Woord én de deeltjes als Universum in potentie.

Waren ze de materiële vorm van het Woord dan was er in deze materiële vorm een Universum in potentie aanwezig. Een Universum dat het Woord was. En dit Universum dat het Woord was is gebleven, of Universum = het Woord.

Hierover kan een gedicht geschreven worden dat echter geen schijn van kans zou krijgen afgedrukt te worden in de Standaard[2] als één van de vijf beste gedichten van het voorbije jaar.

En waarom ook zou het een kans moeten krijgen, het zijn maar wat gissingen die ik schreef en zullen gissingen blijven. En zelfs ware het de Waarheid die ik, niet vandaag maar vorig jaar al, en vele jaren er voor al vertelde, telkens en telkens, herkauwd en opnieuw opgediend.

Al ligt er nu niemand wakker van wat er in den beginne was, toch dit:

Genesis

In den beginne was het Woord,

maar het Woord zelf, kende geen begin

zodat het ook geen einde kennen zal.

Een substantie was het,

een subatomair gewemel

inhoudelijk geladen

met een Universum in potentie

vóór het Universum was.

Niet te tellen vormen

zijn hieruit tot stand gekomen,

in elkaar geschoven en vergroeid.

En alle vormen die ontstonden

zijn delen van het Woord,

en alle delen, in hun totale totaliteit,                                       

zijn dragers van wat was  

en dragers van wat komen zal,                                      

Dit was in den beginne

dat begin gebleven is, want niets is af

en niets is dat niet bewegend is

naar buiten als naar binnen

in een mateloze complexiteit.

En het Woord had een zichtbare vorm

en een vorm die onzichtbaar was,

maar niemand was er om te getuigen

van wat zichtbaar was, en niemand

om te noemen wat onzichtbaar was.

Schrijf ik een vervolg hierop om ooit uit te komen in een lang Genesis-gedicht?

Wie weet?

16-01-2012, 00:19 geschreven door Ugo d'Oorde