Ik lees dat zwart gekaft boekje ‘Het Putje van Milete’ waar ik mee rondloop in huis. Ik lees Stefan Hertmans.

Ik lees de grote soepelheid van de Nederlandse taal, de rijkdom ervan, de kracht van de zinsbouw, de preciesheid waarmee gezegd wordt wat is en niet is. Niet gemakkelijk om volgen als je niet de inspanning doet die Hertmans heeft gedaan om het niveau van taal en zegging te bereiken.

Ik schrijf in mijn dagboek, en ik meen wat ik schrijf:

‘Ik lees over Adorno en over anderen, en vergelijk met wat ik schrijf en hoe ik schrijf. Ik weet nu, dat over wat ik schrijf en hoe ik mijn zinnen formuleer, maar wat spelen is met woorden in de kindertuin – ook deze die ik nu schrijf. Hij drumt me in de hoek,

Ik herinner me een beeld uit mijn vroege jaren, de speelplaats in de winter, de bijtende koude en wij allen, knapen onder het afdak in een hoek gedrumd, dicht tegen elkaar aan, zingend, bibberend van de koude, zoekend naar het greintje warmte van andere lichamen - zoals de monarch vlinder van Freeman Dyson overleeft, op elkaar gekleefd aan een boomstam, in de bossen van Mexico –- en wij, meer roepend dan zingend: ’Kom maar bij, kom maar dichter, dichter bij’!

Ik denk dat vele schrijvers van bij ons in de hoek worden gedrumd door Hertmans. Ik denk dat hij het niveau bereikt van George Steiner, zo wat zijn taal betreft als zijn kennis van de literatuur, als wat de kracht van zijn woordgebruik en zinsbouw betreft.

Heb het geniale in het werk van Steiner bewonderd, dacht dat hij niet te evenaren was. Heb me nu duidelijk vergist, er is Stefan Hertmans.

Ik schrijf dit niet om iets te schrijven, maar, lezer van mijn proza, als literatuur en taalgebruik je iets zeggen, lees dan Hertmans. Ik weet nu waar ik sta met mijn woorden.

En nog iets.

Ik heb de indruk, een paar dagen geleden, niet zo enthousiast te hebben gesproken over Paul Demets’ poëzie. Ik denk dat ik verkeerd zit met te denken – T.S.Eliot zit er voor iets tussen – dat poëzie voedsel moet zijn voor de geest. Het mag, maar het hoeft niet. Het kan ook een spel van woorden zijn, woorden op elkaar ingehaakt op een wondere verrassende manier en als ik het bekroonde gedicht van Demets lees en herlees, dan ontdek ik er de poëzie in.

Zo, mea culpa. Maar of ik in staat ben een gedicht te schrijven waar het woordenspel in primeert, weet ik niet, denk ik niet.

Karel

29-01-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het gebeurde dat een Antwerpenaar, een D.C.Janssens, een goede kennis van de vriend van een vriend van Ugo, op een bepaalde dag met zijn wagen, in Auvers-sur-Oise, in panne was gevallen, juist vóór ‘l’auberge Ravoux’, een oude herberg die te koop stond. En die Janssens er wachten moest tot zijn wagen opgehaald werd. Hij vernam daar, sprekend met de garagist, dat Vincent Van Gogh, in een kamertje van die herberg[1], de laatste dagen van zijn leven had doorgebracht.

Kleine gebeurtenissen hebben dikwijls niet te voorziene gevolgen. Wat die kennis van de vriend van Ugo’s vriend toen bezielde, welke inspiratie of welke levens hij toen met één zet van hem, - er waren vele Japanners aanwezig toen Ugo er was - naar Auvers-sur-Oise zou lokken kon niemand voorzien, maar in 1987 kocht hij, omwille van het kamertje, de auberge van mevrouw Micheline Tagliana.  

Hij restaureerde de herberg en maakte dit diets over de ganse wereld. Het bericht viel ook binnen in de Lions Club van Ugo en omwille van dit kamertje werd een reis gepland  met een groep vrienden, een reis naar, eerst Versailles en Auvers-sur-Oise op de terugweg.

Het was in de dagen dat Ugo Dante las, en niet alleen las, maar een binnen-gesprek had met hem, en dat hij de woorden van dat gesprek optekende in een boekvorm. Hij was begonnen met het Inferno. Hij las de tekst in het Italiaans en vertaalde die aan de hand van de vertalingen in zijn bezit, een Engelse die hij al lang bezat, twee Franse en een Nederlandse – de prozavertaling van Van Dooren - hij kon er zelfs nog het werk van kanunnik A. De Beer, gekocht bij De Slegte en gepubliceerd door het Davidsfonds, aan toevoegen.

De idee Dante te gaan lezen was ontstaan uit een onooglijk gebeuren, de vondst in een boekenwinkel in Alicante van ‘Nueve ensayos dantescos’ van Jorge Luis Borges en, dat hij na het lezen ervan, besloot al zijn nog resterende energie te wijden aan de lectuur en de studie van de Divina Commedia. Het resulteerde in een soort gesprek dat hij had met Dante.
Twee jaar lang – hij dacht met het Inferno klaar te komen op zes maanden - duurde het dat hij Dante en Vergilius volgde doorheen de Hel. Pas toen hij zich realiseerde dat zijn vrienden hem zagen als een Dantefreak, als iemand die verliefd was op Dante, ontwaakte hij als uit een lange droom. Maar Dante verlaat je zo maar niet van vandaag op morgen. Dante was in hem gegroeid, hij had er wortel geschoten en in de eenzaamheid van zijn dagen in die oude halfvergane woning – hij had vanmorgen potten moeten plaatsen op de zolder om de regen op te vangen – zette hij vele avonden en morgens zijn gesprek met Dante verder.

En terug thuis gekomen na die reis naar Versailles en Auvers-sur-Oise wou hij Dante vertellen over het geval Van Gogh, de schilder die verging van armoede en dingen schilderde die vandaag de wereld in vervoering brengen. En dan vooral hem vertellen over dat ene doek, zijn ‘Champs de blé aux corbeaux’, geschilderd met erin en erover het voorspel van het drama dat erop volgen zou. Hij vond dat er in dat laatste doek te lezen stond, de vreugde van het schilderen en de wrangheid van het leven. Wrang omwille van teveel factoren: en meest van al, het falend succes van zijn werken. Maar bezeten door het schilderen, zoals jij, Dante, bezeten waart door je Commedia - telkens en telkens een ander onderwerp, om keer op keer geconfronteerd te worden met de hoop onverkochte werken die zich opstapelden.

En het was aldus dat hij dat korenveld schilderde, het rijke, warme leven onder een dreigende, donkere lucht, met de (te grote) zwarte kraaien erover om duidelijker het contrast tussen het leven en de nakende dood uit te beelden?

Hij schilderde dit doek in één ruk, ruwweg, met tranen in de ogen, tranen van onmacht omwille van het onbegrepen zijn, tranen van wanhoop en eenzaamheid. Hij schilderde de halmen met volle trekken van het penseel, in en over elkaar, hij schilderde de wind erover die hij voelde in zijn verhit gezicht. Hij schilderde de wegel met wat groen afgeboord tussen de velden, hij schilderde de dreiging van het nakende onweer, de dreiging van de dood, geaccentueerd door de wilde wemeling van de kraaien. Hij schilderde alsof hij wist dat dit zijn testament, zijn afscheid van het leven was.

Hij had in die tijd een afbeelding van het schilderij op het scherm van zijn PC geplaatst. In het licht van de morgen, in de donkerte van de nacht was hij aldus geconfronteerd met wat eens uit de gedachtewereld van Van Gogh, uit zijn geest en hand en penseel en tubes verf was ontstaan. Het proces en het product van vele dagen van de man die dronken van het schilderen was en elke dag een nieuw doek beginnen wou.

En dan zijn vraag aan Dante, waar zou jij, in je wereld van Hel en Hemel Van Gogh hebben geplaatst?

Zou je hem in de Hel hebben geduwd bij de zelfmoordenaars?, of, zou je hem gezien hebben tussen de groten der aarde; zou je hem misschien, als gedoopte, dan toch een plaats hebben gegeven in je Limbo?

Wat is er van de mens en wat is er van God, of wat is er van God in de mens? Hij herinnerde zich dat Dante, in zijn Paradiso, Beatrice laat vertellen over de reden van Gods schepping.

Haar antwoord is klaar en duidelijk: Niet opdat hij nog meer zou zijn voor zichzelf, want dit kan niet, maar opdat zijn schittering in zijn weerspiegeling zou kunnen zeggen “ik besta”.[2]

Hij herinnerde zich het equivalent van deze zin al ontmoet te hebben bij Karen Armstrong, maar bij haar kwam hij uit een hadith van de Profeet Mohammed[3] Had jij, Dante, enige kennis van deze hadith die je hier of daar, komende van de Murciaan, Ibn al Arabi, kon gelezen hebben, en als je hem in je verzen hebt opgenomen was het dan niet omdat het een zin zwaar van betekenis is die het doel en de reden van ons bestaan hier op aarde behandelt?

Is het dit wat je bedoeld hebt, Dante, dat God zichzelf wou kunnen zien via de ogen, zijnde de geest van de mens; wat dan betekenen zou dat, bij afwezigheid van de mens, niemand weten zou dat Hij is en dat Hij zou vergaan van eenzaamheid en, dat God aldus nood heeft aan de mens opdat het geweten zou zijn dat Hij, God bestaat of dat dan toch tenminste over Hem zou gesproken worden zo door zij die in Hem geloven als door zij die niet in hem geloven.

Is het ontdekken van de exponentiële toename van de gecompliceerdheid van natuur en leven, het bewijs dat het correcte beeld van God in de mens, duidelijker en duidelijker wordt?

Vragen en nog, vragen tot in het oneindige en misschien ook vragen die jij je niet openlijk hebt durven stellen omdat de geur van de brandstapels nog in je neusvleugels hing.

Ugo

28-01-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een dag te laat.

Mijn jongste dochter had een gedicht verwacht op mijn blog maar in de plaats vond ze een gesofistikeerde moeilijk te volgen tekst. Ze heeft gelijk, natuurlijk. De tekst is zo uit mij gevloeid, heb hem amper herlezen, et voilà.

Ze heeft tweemaal gelijk, ze had een gedicht mogen verwachten, maar ik liep de ganse dag met een zwart gekaft boek in de hand, zoals vroeger mijn leraar met zijn brevier, en ik dacht aan andere zaken om te schrijven dan een gedicht. Want wat poëzie betrof - ooit schreef ik dat amper 0,50% van de bevolking zich interesseerde aan poëzie - was er ook mijn ontgoocheling omdat het gedicht van Sylvie Marie niet was uitverkoren als het beste gedicht voor de Herman de Coninckprijs, maar wel ‘Zonnehemel’ van Paul Demets.

Niet dat ik iets heb tegen Demets. Ik las wat Luuk Gruwez wist te vertellen – en het was heel wat - over zijn bundel ‘Bloedplek’, en dat scheen me voldoende, om te begrijpen dat ik zijn gedichten niet moet meenemen naar mijn bed om er enig voedsel in te vinden voor de geest. Hij zal wellicht ook mijn gedicht hieronder, niet meenemen in de wintervelden.
 

Maar tot daar toe, lieve Cathy, hier gaat mijn gedicht – hoewel jij mijn gedicht zijt.

Vers 3, 19 uit Genesis;

Zo zul je nimmer vooraf weten wat je hand

zal schrijven als je zitten gaat en de roep er is

van een oude bijbel op de tafel en van stenen -

na Leibnitz gelezen – die je raapte in de bergen,

gehouwen door wind en water, door de tijd.

En zo vlug de morgen weggeschoven,

de deemstering, de nacht gekomen

en in Job’s vergeelde woorden terug

vernomen dat de adem van de Almachtige

ons het leven gaf, al zegt ons niets of niemand

met enige zekerheid wie die Almachtige is,

een immanentie toch, een lichtbron toch

in ons gegleden, een oorsprong
die bestemming is, en zo geweten

dat ons de eeuwigheid is toegemeten.

Kap dan, zoals je netels kapt, het stupiede vers,

‘je bent uit stof en tot stof keer je terug’,

uit Genesis weg, want dit hoefde niet, voldoende

is geweten dat dit lichaam van atomen  is, en ook

als er gelezen moet, zo leerden Fabre en Nothomb

en zo geloven we:

‘je bent uit geest en tot geest keer je terug.

De ene zin die zinnig is.


Karel

27-01-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik zocht, gisterenavond in ‘Fragments of a Journal’ van Eugene Ionesco[1], een passage op die ik er aanwezig wist, Ionesco plaatste deze tekst tussen haakjes. Een tekst die ergens voorkomt in of omheen zijn toneelstuk ‘Le Roi se meurt’, maar die hij niet weerhouden had:

(Is there a universal consciousness? Is consciousness all pervading? Is there a dormant consciousness in stone, as I believe Leibnitz thought? Neither Planck, nor Heisenberg, nor Einstein, nor de Broglie wholly rejects the idea of a universal, cosmic consciousness. There may be some plan, some intention. If there is an intention, there is consciousness. These thinkers do not exclude the idea of a God who would be that consciousness)’.

Een ‘kosmisch bewustzijn’ aanwezig in de steen van Leibnitz, of wat ik deze morgen, toen ik wakker werd, dacht – ik ben er voor op gestaan - en wat indien het Universum het levend lichaam van God zou zijn, zou er iemand me zeggen dat dit niet kan, of iemand zeggen dat er én het Universum is, én God?

Mon Dieu, ik ga deze gedachte: ‘het Universum zijnde het lichaam van God’, laten rusten voor betere dagen, want wie of wat is de mens dan, een soort atoom, deel van het Universum, deel van het lichaam van God? En wie lichaam zegt, zegt geest, dus ook de mens deel van de geest van God, zoals de steen van Leibnitz deel is van God of, al wat is of was of komen zal, atomen van God. Alles wat is en niet is, één groot, massaal groot, onbegrijpelijk groot, kloppend, levend lichaam, het Al in elkaar verweven en gegroeid.

En de geest van de mens vandaag, atomen die te slim geworden zijn, die Hem imiteren willen, verdringen willen. Had Hij dit voorzien, zal Hij dit blijven aanvaarden?

Deze-morgen-conclusie die van ergens komt, die in de luchten hangt om genomen te worden, die anderen voor mij moeten geformuleerd hebben, nu ze geschreven staat please, , man, laat ze rusten nu.

Waag ik het deze woorden, die neigen in de richting van Mevrouw Catherine Pozzi - van een paar dagen terug - te laten binnendringen in mijn blogs?

Karel

26-01-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

25 januari

N’être bon qu’à écrire.

Je dacht dat het geen zin had, tweehonderdvijftig pagina’s en meer te schrijven om die daarna, gebundeld, in je schuif te laten verdwijnen, maar de Ugo in jou vond het een uitdaging, hij wou een boek, terwijl jij voldoende had aan het optekenen van het gesprek dat je hield met jezelf dat nu ook je blog geworden is,.

Dit was, wat jou betreft, de toestand vroeger, en na dertig jaar is er in feite, wat er ook gedacht of gezegd wordt over je teksten, geen enkele geldige reden om te stoppen. Toch nu nog niet.

Zo, als je even terugblikt, ben je altijd blijven nadenken over wat er gebeurde in de wereld, heb je altijd boeken gelezen, verrassende die je gelukkige momenten bezorgden, andere waar je bij in slaap viel.

Je vond openingen die, zo meende je toch, dicht de waarheid benaderden, al wist je niet wat die waarheid wel was of zijn kon.

Je las in de Bijbel over gebeurtenissen die van de hand Gods waren, maar je twijfelde omdat deze niet strookten met het beeld dat je had van God. En toch waren er die de Apocalyps lazen en ontcijferden en eruit puurden dat in het jaar van nu – het jaar van de Draak volgens de Chinezen - de wereld zal vergaan. Jij las de brieven van Paulus en vernam aldus tot je verwondering dat hij, na getroffen te zijn door de bliksem(!), naar Arabië was vertrokken om pas na drie jaren Petrus en Jacobus op te zoeken in Jeruzalem. En je bleef je vragen stellen hierover, tot je het meest vreemde boek las, wellicht ooit geschreven, over het leven van Jezus en je dacht dat het een mogelijke opening kon zijn naar de reden van Paul’s verblijf in Arabië.

Je las Boris Pasternak en Freeman Dyson, Fritjof Capra en Richard Feynman, je las George Steiner en vele, vele anderen. En alles wat je dacht werd geschreven in je hoofd en de woorden waren als gistende deeg in de trog en lieten je niet los. Sommige van die ideeën werden opgetekend andere bleven ongeschreven en je weet voldoende wat Pessoa zegt over wat in gedachten geschreven wordt.

En je las Borges en wat hij wist over toeval en je las T.S.Eliot van wie schilfers terug te vinden zijn in de weinige gedichten die je waagde te schrijven.

Je las over de New Physics en je ontdekte hierin een nieuwe Bijbel, ditmaal niet geschreven in woorden maar in beelden die in te beelden waren.

En door de dwingende osmose van de dingen aanwezig in je vingers, bleef je schrijven al wist je wel dat je nergens uitkomen zou – eigenlijk geldt dit meer voor Ugo - je had de verwittiging nog maar pas deze morgen teruggevonden in een hoop knipsels, zo uit Le Monde[1], het knipsel dat de reden is voor je blog van vandaag:

Pourquoi écrit-on? Pourquoi des milliers de Français noircissent-ils du papier à longueur d’année, sans la moindre garantie d’être publiés?

Het is een eenennegentigjarige schrijver, Roger Grenier, waarvan je nog nooit hoorde, die deze gedachte opwerpt en wat hem zelf betreft, openlijk bekent:

Ecrire a tourné à l’habitude, pour ne pas dire à la manie. Une manie dans laquelle je m’enfonce chaque jour davantage, de sorte qu’à présent, je suis incapable de goûter aucune autre activité, aucune autre distraction.

Roger Grenier haalt er de woorden van Beckett bij : Schrijven omdat ‘on n’est bon qu’à ça!’.

Ik weet dus aan welke ziekte ik lijd want ik ook, je ne suis bon qu’à ça.

                                                                   Karel

25-01-2012, 00:37 geschreven door Ugo d'Oorde  

Onder elke blog verschijnt de melding ‘Geschreven door Ugo d’Oorde’, het is de fout van de beginner die ik was en die ik meedraag sinds 18 juli van vorig jaar, de dag dat ik met een blog begonnen ben. Maar er zijn tot hier toe meer teksten geschreven door Karel Mortier dan door Ugo d’Oorde, om deze reden ga ik voortaan mijn blogs tekenen met Karel of met Ugo. Hoewel de lijn tussen beide soms moeilijk te trekken valt want soms vloeien ze in elkaar.

Zo is Ugo nu begaan met een tekst over het laatste schilderij van Vincent Van Gogh, een schilderij waarin hij Van Gogh’s afscheid van het leven meent te lezen. Een van de komende dagen geef ik hem het woord en kan hij zich uitleven. Ondertussen echter maak ik me zorgen over wat ‘ik’ begonnen ben, een blog bijhouden waar José Saramago aan de basis van ligt. En wel met één zin die ik las in Le Monde, in verband met zijn ‘Cahier’ of ‘Cuaderno’, waarin hij op de dag van zijn 86^ste verjaardag schreef “Ik omhels de woorden die ik schreef, ik wens ze een groot leven toe en herbegin mijn schrijven daar waar ik het gelaten heb”. Deze woorden werden verspreid onder de vorm van blog.

Ik was toen, de dag van 18 mei 2010, zo dwaas te schrijven:

‘Ik ook omhels vandaag de woorden die ik schreef, wens ze een lang en groot leven toe en ik begin nu, omdat ik niet kan stoppen met schrijven, mijn schrift, mijn cuaderno, dat doorlopen zal tot de dag van mijn 83ste verjaardag. Zo hoop ik toch omdat ik hoop que Dieu me prètera vie jusque-là.

Maar op die verjaardag ben ik niet gestopt, mijn wandeltocht in en met het woord liep gewoon dag aan dag verder om van half juli van vorig jaar, in navolging van José Saramago, dag aan dag, als blog te worden verspreid. Als een blok aan mijn been schreef ik al eens.

Maar is het wel zo? Is het niet, omdat ik me wou laten opmerken en wel als schrijver, als iemand die iets te zeggen had wat nog niet gezegd was, op een wijze die nog niet gebruikt was, een Einzelgänger in de literatuur, zoals elke schrijver er een denkt te zijn?

Ik mis mijn broer Daniël die veel te vroeg is weggegaan. Hij was mijn mentor, hij zou me al lang gewezen hebben op mijn fouten, al lang gezegd hebben, dan vooral wat ‘De Adem van de Dagen’ betreft:

‘Man, stop ermee, je schrijft ouderwets over ouderwetse zaken op een wijze die niemand nog interesseert. Je schrijft zoals een zondagsschilder aan de Leie die zijn doek vult met fotografische koeien en bomen, met een kerktoren middenin, zonder voldoende background, misschien met een vleugje Gilliams, een vleugje T.S.Eliot, misschien, maar meer niet. De rest komt uit je kleinburgerlijk zelf, en het ergste is, wat je schrijft is niet te begrijpen voor de mens van vandaag, zoals het evenmin te begrijpen was voor de mens van gisteren. Destijds, in je zelfgeborgenheid schreef je zonder argwaan, schreef je omdat je hand stond naar het schrijven. Vandaag met dat fameuze blog van jou, zijn er die je lezen, maar je schrijft vanuit je wereld naar je eigen wereld. Je schrijft als vastgeketend op de contouren van een cirkel, langs je lezers heen, je raakt hun klederen, maar je dringt niet binnen langs de poriën van hun geest en evenmin van hun hart.

Zou hij dit zeggen tegen mij indien hij er nog was, en die andere broer, Georges, die zwijgt, wat zou die kunnen zeggen: ‘Man stop ermee maak dat ik in jou nog mijn broer herken?

                                                                   Karel

24-01-2012, 00:38 geschreven door Ugo d'Oorde  

Mag ik vandaag nog even terugkomen én op Dante én op Samuel Beckett, de man van dat prachtige ‘Neither’-gedicht, van een paar dagen terug, om over te nemen wat hij in zijn Disjecta[1] schrijft over het Italiaans van Dante:

“Dante schreef in een volkstaal die door een denkbeeldige Italiaan, die alles wat goed was aan dialecten van zijn land in zich had opgenomen, gesproken had kunnen worden, maar die feitelijk zeer zeker niet gesproken werd of ooit gesproken was”.

En verder waar hij de vergelijking trekt tussen de taal van Dante en deze van James Joyce:

“Dante schreef wat in zijn eigen stad op straat werd gesproken terwijl geen sterveling op aarde of in de hemel ooit de taal van ‘Work in Progress’ (Finnigans Wake) sprak. We zullen moeten erkennen, dat een internationale verschijning in staat zou kunnen zijn haar te spreken, net zoals in 1300 een interregionale verschijning – en niemand anders - de taal van de Divina Commedia had kunnen spreken.

We zijn geneigd te vergeten dat Dantes literaire publiek Latijns was, dat de vorm van zijn gedicht beoordeeld zou worden door Latijnse ogen en oren, door een Latijnse esthetica die vernieuwing niet duldde en die wel ontstemd moest raken toen de zoetgevooisde elegantie van ‘Ultima regna canam, fluido contermina mundo,’ (ik zal van volmaakte landen zingen die grenzen aan deze vluchtige wereld) werd vervangen door de barbaarse directheid van ‘ Nel mezzo del cammin di nostra vita’. Net zoals Engelse ogen en oren de voorkeur geven aan ‘Smoking his favourite pipe in the sacred presence of ladies’, boven ‘ Raucking his favourite turkvu in the smukking precincts of lydias’.”

Je moet natuurlijk Beckett zijn, om sprekend over de kracht van de taal, het Italiaans van Dante te gaan vergelijken met het Engels(!) van Joyce. Echter, als ik het aantal taal-voetnoten zie bij mijn Italiaanse tekst van de Divina Commedia dan is het me duidelijk dat het Italiaans van Dante problemen stellen moet aan de doorsnee Italiaan van vandaag. Zelfs al beweert Jacqueline Risset[2] dat ‘un Italien contemporain peut encore, sans difficulté excessive, lire la langue médiévale de la Comédie’.

Wij ook zijn nog in staat ons middeleeuws Nederlands te lezen maar of we het begrijpen zoals het hoort begrepen te worden is een andere zaak.

23-01-2012, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde