Wat heeft deze dag speciaal, hoe interpreteer ik de eerste tekenen van de dag: de geluiden, de grijze luchten, het gelen van de bladeren in de tuin van druivelaar en vijgenboom, het tijdloze van het zijn en het worden, ineen geschakeld in het ene zijnde. En verder, de stapeling van alle dingen die door mij tot stand zijn gekomen, beperkt tot wat tekeningen en wat bladen tekst: hoe interpreteer ik dat alles, welke kroon zet ik er op?

Opstaan en slapen gaan, de dagen die zich opvolgen in een ritme dat we maar al te goed kennen. We rekenen met uren en we komen uit met weken en maanden, met jaren. Het vluchtige is ons bekend, het stilstaande amper, maar het schuiven van de jaren is een feit: is het een heuglijk, een te beklagen feit?

Ik kan me een tijd herinneren dat in het dorp waar ik woonde, de telefoon een rariteit was, evenals de radio en de auto; dat ik door weer en wind te voet, in korte broek en blote knieën, naar school ging twintig minuten ver om te gaan en twintig minuten om te keren; dat ik vóór dag en dauw, met de kannen melk, geladen op een hondenkarretje, getrokken door de hond, naar de melkerij reed of, als de tijd ervoor gekomen was, geladen met een zak koren, door veld en bos naar de molen reed om het graan te laten malen. We zeggen het maar, we tekenen het op opdat geweten zou zijn hoe we zijn opgestaan uit wat nu de middeleeuwen lijkt.

Dat ik de koe van mijn grootvader, langs de graskanten van de weg grazen liet in de zomer, samen met andere jongens en meisjes en hun koeien, dat het oorlog was, ergens, en dat we de vliegtuigen telden, boven onze hoofden, kleine stippen die we met moeite onderscheiden konden op hun weg naar het Duitsland van toen. We wisten niets van de vernieling die ze veroorzaakten, wisten niets af van wat er aan boord van deze vliegtuigen gebeurde, hoe kwetsbaar de bemanning ervan was in hun kisten, hoog in de lucht. Voor ons waren het maar ronkende punten hoog boven ons, terwijl de koeien vreedzaam graasden en wij inkervingen maakten in onze stokken.

En het beeld van vader en de zoon die ik was? Ik kijk naar mijn kleinzoon Anthony en zijn zoon Amaury, dit moet het beeld geweest zijn van vader toen, jong, krachtig en ambitieus, terwijl ik hem nu zie als van de leeftijd die hij had toen ik hem bezocht in het ziekenhuis – het regende in de bomen – en hij sterven zou, in een afzonderlijke kamer.

Feiten, gebeurtenissen die onze jeugd waren en nu vervormd en vervreemd opduiken terug en niets méér nog zijn dan de woorden waarin ze opgetekend worden, omdat je iets ervan, het minimaalste ervan, uitgedrukt in enkele lauwe beelden, bewaren wilt en de impressie ervan op jou, doorgeven wilt naar de generaties na jou.

En nu je er aan denkt, het examen dat je meemaakte van wat toen genoemd werd ‘het Fonds van de meest Begaafden’ en je er geconfronteerd werd met de vraag van de slak die in een put zit van vijf meters diep en elke dag drie meters naar boven en twee naar beneden kruipt, na hoeveel dagen ze zal boven zijn. En je dacht dat de vraag te eenvoudig was om gesteld te worden en je vier zegde, zodat je geslaagd was en je verder studeren ging, weliswaar niet ver genoeg, maar wat dan toch bepalend was voor het leven dat je had en nog hebt. Of, een ‘vier’ antwoorden in plaats van een ‘vijf’, welk verschil het uitgemaakt heeft voor jou. En, indien je een ‘vijf’ had geantwoord, welk leven stond je te wachten: er zou in elk geval geen Anthony, geen Amaury, geweest zijn. Kleine feiten, grote gevolgen; het leven dat we kenden en het leven dat we ontliepen omdat het niet geschreven stond.

Als er iemand was die er voor zorgde dat was wat was, wie was het? 

09-10-2016, 07:36 geschreven door Ugo d'Oorde  

In het vooruitzicht van wat de toekomst me mogelijks brengen zal, ook nog maar eens de wijze woorden van Dante opgezocht - woorden die mijn Blog van vandaag verantwoorden moeten - gesproken door Vergilius, zijn ‘gids en meester’: 

‘Alle luiheid moet je voortaan van je afschudden’, zegde de meester, ‘want het is noch zittend op het dons, noch onder de dekens dat je roem verwerft. Hij die zijn leven op deze wijze doorbrengt laat evenveel sporen na als rook in de lucht en schuim op het water’. 

Woorden die ik, uit respect voor Dante, wil citeren zoals ze staan opgetekend in Canto XXIV, 46 -51, van zijn Inferno: 

‘Omai convien che tu così ti spoltre’ / disse il maestro, ‘ché, seggendo in piuma, / in fama non si vien, né sotto coltre : / sanza la qual chi sua vita consuma, / cotal vestigio in terra di sé lascia / qual fummo in aere ed in acqua la schiuma.’ 

Dit zijn woorden om aan te brengen op de buitenmuren van alle scholen in dit land. Zoals een andere vriend van mij, de schilder, Frans Minnaert (1929-2011), die, op de muren van de inkomhall van de Academie in Anderlecht[1], waar hij directeur was, volgende woorden, zo lees ik toch,  liet aanbrengen van Kabushika Hokusai, een van de grootste meesters van de houtsnedeprent in de eerste helft van de XIXde eeuw:

‘Ik ben gek van schilderen geworden vanaf mijn zesde levensjaar toen ik er voor het eerst kennis mee maakte. Ik vervaardigde enkele schilderijen die ik zeer goed vond: toen was ik al vijftig jaar. Maar niets van wat ik deed, alvorens ik zeventig jaar was had enige waarde. De ouderdom van drieënzeventig bereikt hebbende ben ik er toe gekomen de natuur onder vele aspecten te begrijpen: vogels, vissen, dieren, bomen, gras…, kortom alles. Als ik tachtig jaar word, zal ik nog verder gaan en in de geheimen van de kunst zal ik binnendringen met mijn negentig jaar. Eenmaal honderd bereikt zal mijn kunst subliem zijn. En mijn enig doel zal bereikt zijn rond mijn honderdentiende jaar, want dan zal pas iedere lijn en ieder punt dat ik maak, doordrongen zijn van leven.

Een geladen, licht overdreven, lange tekst om aan te brengen in een inkomhall. Maar ik denk dat hij typerend was voor Minnaert. Als ik zijn monografie doorloop kan ik zien hoe hij begonnen is en welke evolutie hij heeft doorgemaakt om, uit te komen in 1973, bij de acht doeken van zijn Genesis. Een omvangrijk werk waarvan ik me afvraag waar dit  zich voor het ogenblik bevindt en dat centraal staat in zijn oeuvre, zo spiritueel, nijgend naar het religieuze,  als wat het gebruikte doek betrof – hij schilderde toen op een soort jute doek – en zeer verrassend omwille van het sober gehouden kleurenpalet; Minnaert baarde een ‘epos’ vertelde Willy Juwet er over. Het werd geselecteerd om geëxposeerd te worden op de biënnale van Venetië, die echter achteraf werd afgelast.

Minnaert was een zoeker, een ontdekkingsreiziger in het schilderen, zowel wat de techniek, de materialen en de kleuren betrof. Hij was geen Hokusai, verre van, hij was Frans Minnaert maar hij werkte in de geest van Hokusai. Een tweede Minnaert heb ik nog niet ontmoet. 

08-10-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het kan, en het gebeurt, dat wat ik schreef in het verleden, herschreven wordt in het heden, of nog, dat wat ik las in het verleden herlezen wordt in het heden. Elke tekst is dus een mengeling van heden en verleden, samen gebracht in het heden dat verleden wordt in de toekomst. T.S. Eliot wist dit maar al te goed als hij schrijft in de beginregels van zijn Four Quartets:  

Time present and time past / Are both perhaps present in time future, / And time future contained in time past. 

Zo gaat het ook met mijn teksten die ik hier laat verschijnen. De datum ervan ligt vast, maar het schrijven ervan gebeurt gewoonlijk de dag ervoor. Hiervoor vertrouw ik me op mijn goed gesternte; vertrouw ik erop dat ik in de voormiddag de materie zal vinden om mijn blog te schrijven die de volgende dag zal verschijnen. Wachten tot de dag van het verschijnen waag ik zelden, want ik wil dat zij die me om 07.30 a.m. of vroeger nog – en er zijn er - opzoeken, een gloednieuwe tekst vinden.

Maar ik moet deze versregels, die ik telkens opnieuw beleef, al zo dikwijls geciteerd hebben. Ook omdat het heden doordrongen is van het verleden en verleden en heden aanwezig zijn in het komende. Waaruit dan zou kunnen gesteld worden dat alles aldus in potentie al opgetekend ligt, misschien al opgetekend van ver voor ons bestaan, opgetekend in de hand die een van onze voorvaderen afdrukte op de wand van welke grot ook, een symbool en teken van wat komen ging.

Vandaag is het zo dat ik, wat mijn verleden was, of kon geweest zijn, in enkele maanden tijd heb samengebracht in wat toen, telkens mijn heden was, en erna verleden is geworden. De bundeling van dit verleden is blijven liggen, heeft zich gestold, maakt een groot deel uit van de stolling waarover ik het had in een vorige blog. Heb ik nu, vooreerst de moed en daarna de kracht, om de tekst van het gestolde te hernemen en er nogmaals een nieuwe vorm aan te geven?

Deze morgen van 6 oktober, bij het ontwaken was er een grote heldere planeet in het zuiden. Het moet Venus geweest zijn. Welke betekenis ik er ook aan hechten wil, de schittering ervan heeft me verrast, hoewel er nog weinige dingen zijn die me verrassen kunnen. Maar wakker geworden met in mijn hoofd de blog die ik schrijven ging en staande voor het venster, heb ik gezien hoe helder het zicht ervan wel was in vergelijking tot een paar andere sterren die ik zag. En nadat ik dit geschreven had ben ik teruggegaan om te zien of de planeet er nog stond. Het was een paar minuten voor acht. Conclusie, het moet een begoocheling geweest zijn, zoals een groot deel van al mijn schrijven een begoocheling is geweest, want op het teerblauwe van de lucht was het heldere punt verdwenen, had het zich opgelost, was het herleid tot de vlucht van een paar kraaien. Begoocheling van de begoocheling waar ik mijn dagen mee  te vullen heb.

Wat er nu komen zal in de dagen van herfst en winter die nu op mij afkomen, staat al geboekt in de sterren. Alles wijst naar een einde dat altijd een ‘nu’ zal zijn. Of nogmaals uit zelfde bundel, T.S. Eliot:

What might have been and what has been / Point to an end, which is always present.

En, of ik de moed én de kracht zal hebben om te herwerken en te herdenken – grondig te herdenken - wat ik schreef zal de toekomst me leren.

07-10-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

De dag begint voor mij vóór de zon opkomt. Echter beter en juister ware, vóór de kant van onze plaats op aarde, in het licht van de zon is gekomen. Ik dacht er gisteren aan toen ik, in de late namiddag, zag hoe de zon daalde naar de aarde toe en ik me de vraag stelde hoe de mens, het vreemde nieuws - wat in feite het einde van de middeleeuwen heeft betekend - heeft verwerkt, dat wat hij zag, het niet de zon was die rond de aarde draaide maar wet de aarde die omheen de zon wentelde, hoewel alles wijst op het tegengestelde.

En dan zit ik daar, in de opkomende kilte van laat-namiddag, met een wollen sjaal om de hals, te kijken naar de zon die achter de kruin van de bomen verdwijnt, en tracht ik me in te beelden, hoe de aarde zich wel wentelen moet opdat we een dalende zon zouden te zien krijgen. Wat niet zo gemakkelijk is om er zich een beeld van te vormen dat ons volledig in de ban zou houden. Hoe moeilijk dit voor te stellen is, bewijst dat het nog altijd niet is doorgedrongen tot onze taal en het nog altijd de zon is die daalt als de avond valt.

Er zijn wellicht heel wat zaken die totaal verkeerd overkomen bij ons. Zaken die we eeuwen gezien hebben zoals ze ons werden aangeleerd en zoals het geschreven stond en die we nu totaal anders ervaren, omdat, zo denken we toch, wijzer geworden zijn of, omdat andere bronnen zijn ontdekt die het tegengestelde, van wat altijd werd aanvaard, duidelijk bewijzen. En vooral zijn er nieuwe ideeën ontstaan die we nog altijd niet verwerkt hebben, al genieten we ten volle van de technische verworvenheden die er zijn uit voortgevloeid.

Ik heb genoemd, kwantum fysica. Ik heb genoemd wat Einstein heeft uitgedrukt als de formule, die iets 'goddelijks' in zich draagt, E=mc².

Welke impact deze formule en vooral al wat er mede verband houdt, op onze manier van leven heeft gehad, is ontzaglijk, is niet te omschrijven in een paar zinnen. Maar het feit dat we zijn binnen gedrongen in het hart van de materie, het hart van het atoom heeft, meer nog dan destijds de bevindingen van Copernicus, die maar een aanloop waren naar wat we vandaag weten over het kosmisch gebeuren, hebben ons binnen gebracht in een totaal nieuwe wereld die zich thans geleidelijk aan opent voor de mens die we zijn en die, zichtbaar, om het zo te stellen, de wereld van vóór Copernicus nog niet helemaal verlaten heeft wat de baan van de aarde omheen de zon betreft.

We aanvaarden en genieten van al het nieuwe dat de wetenschap, dankzij het binnen treden in de kwantum wereld, heeft verwezenlijkt. We zijn er zelfs niet meer over verbaasd, wat een grove fout is, want wat tot stand is gekomen en wat waarschijnlijk nog in de tunnel zit, is meer dan verbazing waardig.

En wat meer is, en dit verwondert me dan niet, we hebben nog steeds niet begrepen dat wat zich voordoet, en wat zich meer en meer zal openbaren, het effect is van al dit nieuwe dat zich afspeelt in de wereld van de allerkleinste bouwstenen van het Heelal. Het wijst op het tot stand komen van een nieuwe Bijbel die ons vroeg of laat aanzetten zal om het leven te gaan bekijken van uit een totaal andere invalshoek, die meer dan ooit zal gericht zijn op het betreden van de wereld van de geest achter de wereld van de materie.

Welke geestelijke (religieuze) omwenteling hier zal uit ontstaan zal ons echter nog eeuwen bezig houden.

06-10-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Met de herfst stollen de gedachten zoals de sappen in de bomen, in de struiken, in de grassen. Hij ontkomt er niet aan, de stilte zit geronnen in zijn bloed. Het duidt aan hoe zeer hij gehaakt zit in de natuur, hoe zeer verbonden met het licht, dat niet te betasten is, irreëel is zoals de adem van de herfst die over hem is neergekomen. Hij heeft er zich op ingesteld. Heeft vele beelden afzijdig gehouden, toegedekt met logaritmen en rijmen, maar hij wil niet gaan neerliggen bij die stolling, noch langoureus gaan doen om excuses aan te kleden die er geen zijn.

Hij weet echter vandaag niets meer dan dat hij gisteren wist. Hij heeft niet meer woorden nu dan die hij gisteren had, geen betere geen meer sprekende, geen meer illuminerende, hij is wie hij gisteren was. En als hij, in een opwelling, in het midden van de nacht, gaan kijken is wat hij in de vorige eeuw (1988) geschreven heeft, dan is er vandaag weinig of geen andere inhoud te bespeuren met wat hij toen vertelde. Hij dacht nu wel wijzer te zijn, minder uitgelaten, nederiger vooral en ook, er was een zekerheid in zijn stem, die anderen vernamen in wat hij hen regelmatig toestuurde als de dag zich opende; hoe deze dag ook was, helder en krachtig of, de dingen in de mist gehuld.

Zekerheid die evenzeer onzekerheid was, maar het onzekere aanvaardde hij niet voor zichzelf, omdat hij het, steeds voor zich zelf, niet permitteren kon onwetend te zijn over wat er hem te gebeuren stond, op een bepaald ogenblik van een bepaald uur van een bepaalde dag: het ogenblik dat evenzeer herfst zal zijn als winter, als zomer, dat van de tijd zal zijn die eeuwig is. Want, zoals hij van vele dingen weet hoe ze uitdraaien zullen, wil hij ook een beeld kennen van dat precieze ogenblik als hij de stap zal zetten, hopelijk heel bewust en uitkijkend met verlangen.

Dit zijn dus duidelijk herfstgedachten die, stilgehouden in de zomer, wentelend met de aarde van morgen tot nacht tot morgen, opduiken lijk wolken uit het westen geladen met regen. We aanvaarden ze, we laten ze even begaan, laten ze aanzwellen om dan af te zwakken terug en ergens neer te gaan liggen, wachtende op een nieuwe beurt. Zo leven we, begrijpen dat de dagen vol kunnen zijn en andere zonder de glans van woorden.

Dichter komen we niet, dan dat we al waren. En indien het ooit komen zou, je hoort het wel van ons, want weinig zijn de dingen die we verzwijgen, je zult het wel al begrepen hebben.

Zo hebben we niet verzwegen, het stollen van onze gedachten, al weten we nog niet precies tot hoever deze stolling gaan zal, en of er geen openingen komen zullen, die we wel niet verwachten vandaag; morgen echter is altijd een andere dag, die vol verrassingen kan opengaan of zich op een verrassing kan sluiten.

We leven en we dromen en de dromen zijn het zaad voor wat morgen brengen kan.

05-10-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een morgen om te vergeten, dacht ik. Een morgen zoals ik er al heel wat heb gekend de laatste tijd, verschillend van de andere morgens toen ik opstond vol gedachten die ik met moeite, tijdig optekenen kon.

Gelukkig was er een vriend die me een gedicht toestuurde dat hij ooit geschreven had in de Oase van Siwa – niet elk van ons heeft het geluk gekend een gedicht te schrijven in Siwa – en dan nog over Alexander de Grote die met zijn leger, een selecte groep vertrouwelingen zeggen andere, een tocht had gemaakt van 300 km door de woestijn, van Alexandrië naar de oase van Siwa, waar hij, in de tempel van Amon, door de hogepriester begroet werd als de zoon van Amon, volgens andere als de zoon van Zeus. Waarmede Alexander zich uiterst vereerd voelde.

Zijn gedicht doet ons dromen van een lange tocht door de woestijn om aan te komen, vermoeid maar gelukkig, in een groene, levendige oase in de Libische woestijn die ooit het dorp/de stad Siwa moet geweest zijn. En schrijft mijn vriend : 

Poursuivant ma route sous des cieux embrasés, / J’ai traversé le désert pour voir, les yeux lassés, / L’oasis de Siwa et son temple d’Ammon.

Cheminant pas à pas vers le lieu de l’oracle, / J’ai compris que les dieux t’ont confié sur ce mont / Le secret de ta gloire et la clef du miracle. 

Vandaag is het een plaats die je ook bezoeken kunt via Google. Je kunt er nog van dromen, je kunt je zelfs voorstellen hoe Alexander en zijn gevolg er ontvangen werden. Zo zijn er vele gebeurtenissen die een indruk hebben nagelaten, die we getracht hebben ons in te beelden, zoals we ons ook zouden kunnen inbeelden, de tocht van vele uren door de woestijn en aangekomen, het zicht van de palmbomen aan de horizont.

De geest laat vele zaken toe. Is van een grote soepelheid die ons reizen laat, dagen ver en eeuwen terug in de tijd. Zaken die we oproepen kunnen, die nog zijn van in de tijd van Alexander de Grote. Beelden die hij gekend moet hebben en waarvan er nog flarden rondom ons aanwezig zijn – zo we Rupert Sheldrake gelezen hebben – die we verhalen kunnen: de losheid van het zand waarin we in wegschuiven, het zicht van verdorde gebeenten van gevallen kamelen, het vinden van zwarte gesteenten die evengoed in de Ka’aba hadden kunnen terechtgekomen zijn, het zien van de schemersteden die opduiken ver voor ons uit aan de horizont, als in een spiegel.

Vele woorden die van de woestijn zijn waar we ooit waren op weg naar Petra. En het verbeelden van wat had kunnen zijn dat ons, mens gegeven is, om ons te verplaatsen naar verre oorden waar we nooit komen zullen, van het Titicacameer tot de Grand Canyon, tot Mongolië en duizend andere plaatsen die leeg zijn van ons, maar die we beschouwen als binnen bereik te zijn. Maar, wat ons betreft, zijn we er niet deze woorden kunnen er vandaag gelezen worden. Wat een troost en een wonder is.

Groeten we het grote wonder dat van de kosmos is.

04-10-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

‘Tout écrivain, tout homme doit voir dans tout ce qui lui arrive, y compris l’échec, l’humiliation et le malheur, un instrument, un matériau pour son art dont il doit tirer profit .Ces choses nous ont été données pour que nous les transformions, pour que nous fassions des misérables circonstances de notre vie, des choses éternelles ou aspirent à l’être.’ 

Woorden – toegestuurd door een vriend - van de blind wordende Borges, geciteerd door Marguerite Yourcenaer. Van hij die is opgestaan uit de miserie, de vernedering, de mislukking die hij gekend heeft, groter dan wie ook, om dingen te schrijven die ons en de ganse wereld verbaasd hebben en verder ons verbazen, al vrezen we dat hij vandaag nog weinig gelezen wordt.

Maar zinnen zoals deze zijn een sterkte voor velen en een aansporing, om ondanks de miserabele toestand waarmee ze te kampen hebben, de vernedering die ze ondergaan en al het negatieve waarmede ze geconfronteerd worden, werken voortbrengen die alles in zich dragen om de eeuwigheid in te gaan. Borges in elk geval is er het voorbeeld van. En er zijn er andere.

Ik ga nu niet de lijst opstellen van hen die in dergelijke omstandigheden gewerkt hebben, maar ik denk dat het een lange lijst zou kunnen worden. Ik ken niet voldoende deze van Marcel Proust, niet deze van James Joyce, noch deze van Franz Kafka of Multatuli, maar ik denk dat hun schrijven een strijd is geweest en dat het hen heeft recht gehouden en dat het vooral de moeilijke omstandigheden waarin ze verkeerden geweest zijn die gemaakt hebben dat ze de schrijver werden die ze geworden zijn en, werken hebben nagelaten die de tijd getrotseerd hebben.

Borges wist waarover hij sprak, als hij hoger geciteerde zin heeft geschreven, hij raakte gewond aan het hoofd en werd geleidelijk aan blind.

Zijn negatieve omstandigheden eerder dan positieve een voorwaarde tot succes? Ik zou dat zo maar niet wagen te bevestigen. Wat ik wel weet is dat om het even welke vorm van kunst een soort gevecht is en blijft, een gevecht niet alleen tegen zichzelf maar ook tegen alle mogelijke tegenkantingen, waaraan men kan ten onder gaan. Neem het geval van Van Gogh in Auvers-sur-Oise, hij schilderde er heel wat doeken en hij verkocht er amper één. Niemand wilde ervan, hij verbleef er in een onooglijk klein kamertje boven een herberg en schilderde er zijn mooiste doeken. Elke dag was een struggle om voort te bestaan maar hij bleef schilderen tot hij er bij viel en zich zelfmoordde.

Zou hij, met eenzelfde hardnekkigheid geschilderd hebben indien hij in weelde had geleefd? Ik betwijfel het. Kunst is geen eenvoudig ding, is niet iets dat vanzelf komt. Het eist opoffering, zelfverloochening en doorzettingsvermogen. Kunst is niet eenvoudig, vindt je niet in de straat, het is de uiting van moed en volharding, het is technische onderlegdheid, het resultaat van vele jaren labeur; grote kunst overwint alle omstandigheden, hoe veelvuldiger negatief deze ook moge zijn, des te groter is het gepresteerde.

Je komt er dus niet van af met een vingerknip; niet met een hoop meubels en gebruiksvoorwerpen opeen te stapelen, zoals het gebeurt, je komt er niet van af met een kom mosselschelpen in een museum achter te laten. Dit zijn dingen die je doet na er lichtzinnig te hebben over na gedacht. Maar of het kunst is heb ik mijn twijfels en of het de eeuwigheid zal ingaan nog meer.

03-10-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde