En Borges gaat verder. Hij heeft het nog over de door Perzische kalligrafen gekopieerde volumes van de Mohkam van de blinde Abensida. En het was belachelijk (irrisorio) te denken dat hij deze niet zou geraadpleegd hebben want hij had 'een nutteloos (ocioso) plezier er in te bladeren.

Averroës hoort dan onder het balkon, waar hij zit, kinderen spelen die om de beurt muezzin – hij die oproept tot het gebed - willen zijn en psalmodiëren: ‘No hay otros dios que el Dios’.  Hij hoort hen twisten in een ruw dialect van het ontluikend Spaans van de muzelman op het schiereiland. En dan opent hij el Quitah ul ain van Jalil en denkt er aan met fierheid dat er in gans Cordoba, misschien in gans Andaloesië, geen andere kopie bestaat van dit perfecte oeuvre, dat de emir Yacub Almansur van Tanger hem geschonken heeft. En dit herinnert hem eraan dat hij met Abulcasím Al-Ashari, de grote reiziger, die terug is uit Marokko, uitgenodigd is om die avond te gaan dineren bij Farach, de korangeleerde.

Wat er gegeten wordt niet verteld, wel over wat er nadien, gezeten in el jardin, gediscussieerd wordt. 

Over rozen bijvoorbeeld. Zo weet Abulcasím dat er geen rozen zijn zoals deze die de Andaloesische villa’s versieren. Farach, echter wil niet onderdoen en merkt op dat de geleerde Ibn Qutaiba een beschrijving geeft van de eeuwige roos, en dat er in de tuinen van Hindoestan karmijnrode rozen voorkomen waarvan de kelkbladeren (letter)karakters vertonen die zeggen: No hay otro dios que el Dios, Muhàmmed es el Apostol de Dios.

Om niet aanzien te worden als een ongelovige, antwoordt Abulcasím ontwijkend en zegt dat de Heer de sleutels bezit tot alle verborgen dingen en dat er op aarde geen groen of geen verwelkt ding (cosa marchita) is dat niet opgetekend staat in zijn Boek. Deze woorden, voegt hij eraan toe, komen voor in een van de eerste Surats. 

(Ik kan en wil niet alles weergeven wat de creatieve geest van Borges in deze conversatie heeft gelegd, maar de inhoud van zijn verhaal, wat de oude Arabische cultuur betreft, is frappant en leerrijk, alles keert en draait omheen Allah en de Koran. Ik weet evenmin of de gesprekken die er in voorkomen, door Borges gehaald werden uit bestaande boeken, en of het geen vindsels zijn van hem zelf. In elk geval hij is er toe in staat met dergelijke vreemde vertelsels voor de dag te komen.) 

Averroes zegt dat het hem minder zwaar valt te denken aan een vergissing bij de geleerde Ibn Qutaiba of aan een fout van de kopiisten, dan te denken dat de aarde rozen voortbrengt die een getuigenis zijn van het geloof[1]. En zo is het, weet Abulcasím en, zegt hij, een of ander reiziger vertelde me over een boom waarvan de vruchten groene vogels waren. Wel, ik heb het minder moeilijk hierin te geloven dan in rozen met letters. Hierop Averroes: dat fruit en vogels tot de wereld van de natuur behoren, maar schrijven is een kunst. Van bladeren overgaan naar vogels is gemakkelijker dan van rozen naar letters. 

Maar een andere gast verwerpt categoriek de idee, dat het geschrift een kunst zou zijn want zegt hij, het origineel van de Koran – la madre del Libro – is er van vóór de Schepping en wordt bewaard in de hemel. En nog een andere heeft het over Chàhiz de Basra die zegt dat de Koran een substantie is die zowel de vorm van een mens als van een dier kan aannemen.

Farach, de gastheer, vertelt overvloedig over de orthodoxe leer. De Koran, zegt hij, is een van de attributen van God, zoals zijn erbarmen (piedad). Hij wordt overgeschreven in een boek, wordt uitgesproken met de tong (se pronuncia con la lengua), wordt herinnerd in het hart, en de taal en de schrijftekens zijn het werk van de mens, maar de Koran is onherroepelijk, de Koran is eeuwig.

Wordt vervolgd.

06-11-2016, 07:53 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik ben teruggekeerd naar Jorge Luis Borges. Ben gaan bladeren in zijn verhalenbundel: ‘El Aleph’[1] waar, in het verhaal, ‘La busca de Averroes’,  Averroës, sinds jaren gekweld in Marrakesh, zijn heimwee naar Cordoba, in enkele versregels, vergelijkt met dit van een Afrikaanse palmboom overgeplant naar de tuinen van Ruzafa in Valencia, en zich troost met een apostrof die koning Abdurrahma richtte tot een palmboom in de tuinen van Ruzafa[2]:

Tú también eres, !oh palma! / En este suelo extranjera… Ook jij, oh palmboom, (vol heimwee) in deze grond die je vreemd is…

Het verhaal van Borges gaat over het zoeken (la busca) van Averroës, geïntrigeerd door de werken van Aristoteles, naar het verschil in betekenis tussen tragedie en komedie.

Voor het eerst lees ik de ware naam van Averroës: Abulgualid Muhàmmad Ibn-Ahmad ibn Muhàmmad ibn Rushd, die eeuwen erna, via Benraist, via Avenrys, Aben-Rassad en Filius Rosadis, uiteindelijk, na een eeuw, bij ons uitmonden zou in Averroës.

En het verhaal begint bij Averroës die - aldus de grote Borges - aan het werken is aan zijn Tahaful-ul-Tahaful, (Destructie van de Destructie) waarin hij zich opstelt tegen het werk van de Perzische schrijver, Ghazali, de Tahaful-ul-falasifa, (Destructie van de Filosofen); Ghazali die beweerde dat God enkel de algemene wetten van het Universum in zake de soorten kende, maar niet het onderscheid maakte tussen de individuen.

Het verhaal, zelfs gedeeltelijk overnemen, is onbegonnen werk, het loopt over meer dan tien pagina’s in zijn bundel ‘El Aleph’. Het is een heel bijzonder en typisch Borgesiaans verhaal. Het brengt ons binnen in de Muhallaqat[3] en leert ons over de poëet Zuhair die aanzien wordt als een van de grootste Arabische dichters van de pre-Islamitische periode. De lezer van Borges wordt dus verondersteld dat hij weet wat de Muhallaqat is en wie de dichter Zuhair. 

Maar het is niet zo zeer de ‘Destructie van de Filosofen’ van Ghazali die Averroës bezig houdt maar een probleem met filologische inslag in het monumentale werk dat hem bevestigen moet bij het volk, namelijk zijn commentaar op Aristoteles[4], die de bron is van alle filosofie. Hij wil het werk van Aristoteles interpreteren, zoals de oelema’s – islamitische Schriftgeleerden - de Koran interpreteren.

Weinig mooiere en pathetischere zaken zullen door de geschiedenis worden geregistreerd dan de toewijding van een Arabische arts aan de gedachten van een man die veertien eeuwen voor hem leefde[5]. Aan de moeilijkheid van het werk moet nog worden toegevoegd dat Averroës noch het oud-Syrisch, noch het Grieks kende en dat hij werkte op basis van de vertaling van een vertaling.

In het begin van de Poetica van Aristoteles, schrijft Borges, waren er twee woorden die Averroës gevangen hielden: tragedia y comedia. Hij had deze jaren terug ontmoet in het derde boek van de Retórica. Niemand in de omgeving van de islam (en el àmbito) vermoedde wat deze woorden konden betekenen. Tevergeefs had hij de pagina’s ‘vermoeid’ (fatigaba) van Alejandro de Afrodisia, tevergeefs de versies van de Nestoriaan, Hunàin ibn-Ishaq en deze van Abu-Bashar Mata geraadpleegd, deze twee woord-arcanen, die uitpuilden in de tekst van de Poetica, waren niet uit elkaar te houden voor Averroës. 

Ik kan en wil niet alles weergeven wat de creatieve geest van Borges in dit verhaal heeft binnengebracht, maar de inhoud ervan, wat de oude Arabische cultuur betreft, is frappant en leerrijk, alles, maar dan ook alles, keert en draait omheen Allah en de Koran. Ik wil morgen er verder mee gaan. 

05-11-2016, 07:21 geschreven door Ugo d'Oorde  

Voor de wereld zit je weggedoken in je schelp, je koninkrijk zoals Shakespeare het ergens zegt. Je zit er ruim en goed, want de geest is er je landschap, je velden en je bossen, je luchten en je zeeën, je boeken en je muziek en achter dit alles het wazige van het vele dat voorbij is maar, en dat weet je maar al te goed, plots in volle scherpte kan opduiken.

Het is het ouder worden, dat gezorgd heeft voor dit veilig schuiloord waar je in wegkruipt als je een beetje filosoferen gaat; als je, zoals gisteren opgestaan uit een droom, je een ogenblik uit het oog verloren hebt en binnen gegaan bent in het lichaam van een andere die er aanwezig was, niet in vlees en bloed, hoefde niet, maar in woorden die beelden wilden zijn, gevoelens en herinnering aan vroegere ogenblikken die er geweest zijn in andere omstandigheden.

En, wat je schrijft wordt plots bevestigd met een windstoot in de bomen en met de regen tegen het raam, een korte, heel korte tijd, alsof het de bevestiging was van de woorden die je schreef, want nu die er staan is de wind gaan liggen en heeft het opgehouden te regenen.

Of de ganse natuur als een gezel die je meeneemt als je op stap gaat, die intervenieert als het wenselijk is, duidelijk of amper merkbaar. Maar de samenwerking is er, is er altijd geweest omdat het uit de zegen van de natuur is dat je bent opgestaan, klein maar stevig als uit een bos van riet met erin verscholen het nest van de rietgors die er woont, vele seizoenen al en het is zijn gezang dat je hoort in het ruisen van wat leeft om je heen.

En je kent die plaats, ze zit in je hoofd, je kent er de stroom en de drie abelen erboven die in elkaar zijn gegroeid, elkaar omhelzend, in vervoering, weerspiegeld. Je las er Eliot, je schreef er, in gedachten, gedichten die nooit werden opgetekend, maar ze liggen er om op te rapen als je er ooit terugkeren zou. Maar dat zal je niet, de wegen er naar toe zijn dicht gegroeid met netels en bramen, zoals zovele plaatsen die voor jou ontoegankelijk geworden zijn; die het stellen moeten zonder jou en jij het stellen moet zonder hen.

En toch ben je er. Weet je dat ze zijn, dat ze voelen dat je er bent als je eraan denkt. Een verbond dat ontstaan is, lang geleden en dat niet meer verbroken kan worden. Aldus ben je aanwezig op tal van plaatsen, zonder er te zijn. Zijn die plaatsen gevuld met jou. Je kunt ze terug gaan opzoeken, bijvoorbeeld – wat je plots overvalt - je kunt binnengaan in het schip van de basiliek van Vézelay, met ver voor je uit, het lichtend punt van het gotisch koor. Je waart er, niet eenmaal maar verschillende malen. Je schreef erover, je vond dat het heilzamer was naar Vézelay te gaan dan naar Rome. Jij, lezer van mijn exploten, die ooit de basiliek, toegewijd aan Marie Madeleine, zou bezoeken, weet dat ik, alvorens het schip te betreden, er gestaan heb in de narthex, voor de levende majestueuze Christus met de spiralen in zijn kleed en het kruis in zijn aureool, waarvan men denken kan dat het vijf en niet vier armen heeft.

Als je daar komt, denk dan even aan mij, arme zondaar.

04-11-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

He awoke out of a silly but lovely dream: he was sitting in her car, next to her, and they were driving on a one way road through a dark wood, a wood as dark as the one of Dante’s Inferno. His arm was on her shoulder and he felt the warmth of her body and something very strange happened to him, it was as if her body was part of his body, a feeling that kept growing and growing and became overwhelming. She must have felt what he felt, for  suddenly she stopped the car and embraced him, her lips wet and o so soft. People were passing by and were looking at them but they didn’t bother them. There was a house across the road, with a door wide open, and a man sat on the roof, weaving at them.

The next moment he was over her, he was in her sea of softness and a feeling of great happiness came over him. She said something but he didn’t grasp if she asked him to stay where he was or that it never ought to end. It was, as he sees it now, surprising and wonderful. He doesn’t know anymore how it was afterwards, he only realised that it struck him with a great longing, an echo he carried with him all day long.

He met her the next day in a coffee shop: 'I dreamt of you yesterday morning just before awaking’, she said.

‘Yes’, he said, I think I do know of it.’

‘You were driving in a car’ she said: ‘it was in a dark wood, and I sat next to you. My arm was on your shoulder and suddenly you stopped and we kissed and then, shall I say it? Then you were over me’.

‘Yes’ he said, ‘yes, yes, I do know, I dreamt the dream you dreamt, we were one body and one soul. I was you and you were me.’

‘Since I first saw you,  it has always been like that’,  she said. ‘We can’t be separated anymore, nothing can stand between us’.

‘No, nothing’, he said.

‘It’s a fairy tale’, she said.

‘No’, he said, ‘it only happens once in a lifetime, it wasn’t a fairy tale, it wasn’t a coincidence, it was as real as it could be. It was an omen, it was a destiny, i’ll have to ask Carl Jung or look it up in one of his books'.

‘Do it’ she said, let it be a fulfilment, but I am happy now and Jung can’t give me more happiness than I already have’.

‘You never know’ he said, ‘maybe it had a special meaning something Jung didn’t think of”.

‘Never mind’ she said, ‘I am very happy now. I’ll lock it up’.

‘Do it’ he said, ‘do it, lock it up for the rest of your days with a double turn of the key.’

The sound of his voice was changing when he suddenly felt that her happiness was flowing into him. 

‘What are you going to do about it?’ she said.

‘I don’t know yet, maybe I am going to tell it to the world’.

‘The world doesn’t mind’, she said, ‘tell it to your God’.

'He already knows, He was there when we met.' 

03-11-2016, 11:09 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hoe komt het dat er zijn die zich tevreden stellen met het Niets, dat ze aanvaarden van stof te zijn en tot stof terug te keren, en hoe komt het dat ik me er met alle middelen die ik zoek en meen te vinden, tegen verzet; dat ik dit absoluut niet aanvaard; dat ik een totaal andere zekerheid uitdragen wil, van een soort mens onder de mensen, met hetzelfde gestel, maar met een andere ingesteldheid?

Wat gebeurde er met mij, wie was ik als kind van mijn ouders, eenvoudige, werkende mensen; opgegroeid in een landelijke omgeving tussen weiden met bloemen en bossen zonder paden, abelen in de beemden en weegbree en smeerwortel en ereprijs en sint-janskruid en zovele andere bloemen en planten. Ik heb dit allemaal beleefd, en vlinders en bijen, en eksters in de bomen en merels in de hagen en eieren in de nesten, en kastanjes en hazelnoten en de geur van de meidoorn in de lente, de geur van van de kamperfoelie in de avond.

Een wereld van duizend en meer wonderen. En ik zou moeten geloven, dat dit alles niet de minste betekenis heeft, dat dit alles er zo maar gekomen is, een exceptionele toevalligheid, zonder enige reden van bestaan?

Zeker is, denk ik nu, dat ik meer een kind van de natuur was dan een kind van mijn ouders. Het is de natuur waarin ik ben opgegroeid die me gevormd heeft samen met enkele boeken die mijn wegen gekruist hebben, om aan te komen waar ik nu, met fluiten en trommels – des fifres et tambours’ - aan het verkondigen ben dat er Iets is dat enorm is, onoverzichtelijk is, onverklaarbaar is, maximaal is.

Wat ik gisteren schreef, wat ik de vorige dagen schreef, is de aanleiding tot wat ik vandaag schrijven wil; is de bron van wat ik morgen schrijven zal, steeds maar trachten e verduidelijken, trachten dieper door te dringen tot het magische van het leven. Ik kijk dan niet naar wat er gebeurt in de wereld: het afschuwelijke van oorlogen, het vernederende van armoede en honger, van ziekte en lijden en sterven. Allemaal zaken die komen en voorbijgaan, maar ik kijk naar wat van het Leven is, hoe dit leven in elkaar zit, hoe een orchidée tot bloei komt, hoe een egelantier zijn zaadbol vormt en kleurt, hoe de bladeren gelen in de herfst en naar beneden dwarrelen waar ze vergaan zullen.

Dit alles is van het Grote Leven, het overige is van de mens en zijn gebeuren dat hij uitlokt of ondergaat, maar dat niets gemeen heeft met wat van het leven is, van wat is achter de dingen, wat zich voor doet in de diepte van het zijn.

Zeg ik dan, dat ik geworden ben van de diepte van het zijn en niet van de dingen die gebeuren; dat ik geworden ben van wat de geest me leert en niet van wat ik zie rondom mij, en dat ik hiermee, voor de wereld van nu – ook de literaire wereld - in een verloren positie ben gekomen. Ik neem die erbij, én omdat het deze is die me eigen is, én omdat, zelfs indien ik het willen zou, het te laat is om er nog iets aan te wijzigen.

02-11-2016, 10:45 geschreven door Ugo d'Oorde  

Eeuwen geleden gebeurde het, dat een schrijver-filosoof die lang had nagedacht, in onuitwisbare inkt op een rol neerschreef: ‘bereshit bara elohim’. Hij formuleerde dit in conventionele Hebreeuwse tekens die door ingewijden begrepen werden en in onze taal werden omgezet als: ‘in den beginne schiep God’. Wat Hij schiep werd het Universum, het zichtbare, Hijzelf was en bleef onzichtbaar, verscholen in wat het zichtbare was.

Eeuwen later kwam een andere schrijver-filosoof die een andere mening had, en deze schreef: ‘in den beginne was het Woord, en uit het Woord is alles ontstaan.’ 

Maar de tijd, de onafwendbare, alles omwentelende tijd, schoof nieuwe ideeën binnen, preciezere formuleringen en de wetenschap kwam tot het besluit dat het Universum, in den beginne - of het nu door God was of door het Woord of door om het even wie of wat - gevormd werd uit minimale deeltjes die schijnbaar ingesteld waren  op elkaar, die dus ‘wisten’ hoe te werk gegaan om, na verloop van miljarden jaren het Universum te bouwen zoals wij het vandaag menen te kennen. Evenwel, onbeantwoord bleef, en blijft nog steeds  de vraag of deze minimale deeltjes er al dan niet al waren, vόόr het begin begonnen is: waren ze er nog niet, dan ontstonden ze noodzakelijkerwijze uit wat ‘niet’ was, uit het Niets dus; waren ze er wel, dan waren ze er, ofwel samen met hun Maker, ofwel waren ze de materiële vorm, het lichaam van hun Maker, en was het ontstaande Universum het materiële lichaam van de Maker.

Aldus komen we, samengevat, tot de vraag: was er een Maker in den beginne die de slimme deeltjes gemaakt heeft, of waren er in den beginne de slimme deeltjes – in potentie aanwezig – die de Maker gemaakt hebben?

Gezien niets kan ontstaan uit het Niet, opteren we, en zo zou wellicht Spinoza geredeneerd hebben vandaag, voor de tweede stelling, de Maker die zich zelf aan het maken is; en is er enkel, verscholen in het Universum, de Maker, zijnde het Actieve, het Handelende, zijnde het Woord.

* 

Als hij op dit punt in zijn leven ertoe gekomen is zijn gedachten vrije loop te geven dan is het hoofdzakelijk omdat de God waar hij in zijn jeugd zo naar opkeek en op wie hij vertrouwde, met het schuiven van de jaren, een woord werd zonder volume, zonder het aroma van het Absolute dat eigen is aan God. Jahwe echter had nog de echo van Elohim, de echo van schepping en eeuwigheid. Zijn daden echter, zoals getekend in de Bijbel, hebben hun goddelijkheid verloren en kregen de kleur van het menselijke.

En de gebeden die voortdurend tot Hem worden gericht opdat Hij hulp zou bieden of terugkomen op wat Hij normaal moet hebben laten gebeuren, staan in schril contrast met het massale, het enorme dat nu voltrokken wordt, al was het maar in de Orionnevel waar een nieuw sterrenstelsel aan het ontstaan is, met miljarden sterren en wellicht planeten ook, die later, zoals dit het geval was op aarde, leven kunnen dragen, leven dat geest betekenen zal. Maar dit niet in te beelden gebeuren in de Orionnevel, is nog steeds deel van het continue ontstaan - uit de intelligentie van de deeltjes-bouwstenen - van het Universum.

Hoe anders kan de God die door elke religie hoog in het vaandel wordt gevoerd gesitueerd, benaderd en begrepen worden. Hij, zijnde het Woord, zijnde het ‘Actieve’, het ‘Handelende’, Hem deze eigenschappen ontnemen en Hem herleiden tot wat ‘des mensen’ is, was nog te begrijpen tot vóór Galilei, vandaag grenst dit aan het kleingeestige.

01-11-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Wat van de morgen is, is van de goden, wat van de nacht is, is van de dromen, tussenin is er de dag die van de dingen is en alles is van de tijd die van de kosmos is, die van het begin van alle beginnen is. Welke wijsheden we ook verkondigen, ze komen hier uit voort.

Dit zijn je eerste woorden vandaag, je zult er nog vele schrijven, si Dieu te prête vie, omdat je schrijft zoals je ademt en het woord je hartslag is, je leven. Maar van de tijd weet je dat je hem niet houden kunt. Je kunt wel dingen doen en boeken lezen, je kunt wel wandelen gaan en vertellen over wat is of neer gaan liggen op de sofa, maar de tijd neemt je mee, jij, tollend om de zon, waartegen je je niet kunt verzetten.

Spreken over de tijd, is zoals spreken over de dood en wat er is na de dood; de tijd bestaat niet, gezien we er geen vat op hebben, maar van de dood weten we dat het een metamorfose is, een overgang is naar een nieuw, een totaal ander leven.

De Bijbel leert ons wel dat we van stof zijn en tot stof keren zullen, maar Fabre d’Olivet die zijn tijd ver vooruit was, vertaalde in de XIXe eeuw deze zin in zijn ‘La Langue Hébraïque restituée’ als: ‘mens, weet dat je van geest bent en dat je tot die geest terugkeren zult.’En dichter bij ons, vertaalde Paul Nothomb deze zin van de Bijbel op een identieke wijze.

We zijn materie wat het lichaam betreft, cellen en moleculen, maar we zijn ook atomen en elektronen, we zijn ook quarks en deeltjes die zo klein zijn dat ze misschien niets anders dan geest kunnen zijn, de geest die er in den beginne moet geweest zijn en waaruit we zijn ontstaan.

Het zal zelfs niet meer zo lang duren dat de specialisten van de Quantum Physics het bewijs zullen leveren dat de minimaalste bouwstenen van ons lichaam deeltjes geest zijn en dat deze deeltjes onsterfelijk zijn; dat het deeltjes zijn, hoe klein ook die weten, die kennis zijn en kennis opstapelen, en dat de dood hier geen vat op heeft. Een Jean E. Charon schreef er een boek over: ‘Mort voici ta défaite’ en hij vertrok van uit de Quantum Fysica.

Je herhaalt dit maar. Je krijgt er niet genoeg van het te herhalen, nu vooral op de drempel van Allerheiligen, op de drempel van de bezinning, stijgt het eens te meer op uit jou, en wil je triomferen op wat de dood genoemd wordt.

Je hebt het recht het te doen, het recht en de plicht. Er is hier niets vreemd aan, zoals er niets meer vreemd is aan een kloppend hart, een mechanisme waarvan het geniale erin ‘crève les yeux’. Maar we zien het niet meer, we zijn te geblaseerd, zoals we van de dood, meer aandacht hebben voor het sterven dan voor het binnen treden in het nieuwe leven.

Het is een regel om naar te leven, zoals je de nacht verkiezen kunt in plaats van de dag als zijnde van de dingen – Hertmans had een nacht nodig om de inval van de kruisvaarders in het dorp Monieux te beschrijven - ook van de morgen, vóór het licht opkomt kun je zijn, je hebt vele keuzes die je maken kunt, maar de dingen die komen en gaan kun je niet weigeren, je zit er middenin, het komt er enkel op aan ze naar je hand te zetten.

31-10-2016, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde