Heb ik de foto van Vassili Grossman gezien of heb ik gemeend hem gezien te hebben?

Ik heb nogmaals het volledige dagblad overlopen, gekeken of alle pagina’s er waren, gekeken naar alle foto’s ik heb niets gevonden. Nochtans had ik durven zweren dat die foto er was. Hij stond er niet als illustratie bij een recensie van een boek van hem, maar als publiciteit voor een boek van hem.

Vreemd, uiterst vreemd en nu ik er over schrijf nog vreemder. Heb trouwens nooit voorheen een foto van Grossman gezien, en ineens zit hij in mijn gedachten. Hoe?

Wat er wel was is het feit dat ik al enkele dagen rondliep met die bewuste passage uit ‘Vie et Destin’, maar is dit een voldoende reden opdat ik een foto van Grossman zou zien die er niet is, welke vreemde machten besluipen mij, besluipen ons?

Ik ben er me voldoende van bewust dat, zoals er zijn die leven – zelfs beroepshalve – in een wereld van sportevenementen en van koersen in het bijzonder, zoals er zijn die leven in een wereld van zeeën en boten, ik, och arme, leef in een wereld van schrijvers en boeken, wat me enigszins plaatst buiten de realiteit der dingen, me plaatst in de wereld van de visioenen, de inbeeldingen, de mirages en dat het kan gebeuren dat ik gevoerd wordt naar de plaatsen van mijn verbeelding, plaatsen waar ik nimmer geweest ben of, dat beelden of gebeurtenissen opgeroepen worden die volledig uit de lucht geplukt zijn.

Ten ware – en mijn lezer zal erover oordelen – tenware, In het geval van Vassili Grossman en zijn foto in Le Monde des Livres[1], het een boodschap zou zijn komende uit een andere wereld, uit de Elyseese Velden of nog beter, uit die bijzonder plaats in de Hel van Dante (canto IV), de plaats van schrijvers, dichters, wetenschappers en kunstenaars - ik vergeet of ze gedoopt zijn of niet – die daar, in alle rust, gezeten of wandelend op het lichtend groene grasperk van de binnenkoer van een kasteel omringd door zeven muren en voorzien van zeven poorten – en dan nog een riviertje eromheen waar je door wandelen kunt zonder je voeten nat te maken - discussiëren met elkaar en ‘onderwijl’ een oogje in het zeil houden op wat er gebeurt op de aardbol onder hen.

En als er een Arcadia is, a kind of ceilidh place up in the stars, dan is het daar om te zijn.

18-03-2012, 00:07 geschreven door Ugo d'Oorde  

In ‘Le Monde des Lettres’ van 16 maart een foto van Vassili Grossman, met een aankondiging van de vertaling van een boek van hem. Grossman is een naam die me heel wat zegt, en zeker een blog waardig.

Onmiddellijk zoek ik zijn ‘Vie et Destin’[1] dat ik een paar jaar geleden herlezen heb.

Opmerkelijk is het feit dat het manuscript van Grossman twintig jaar ondergedoken is blijven liggen, vooraleer het in 1980 in het Westen werd gepubliceerd. Het is een boek van meer dan 800 pagina’s over het Rusland tijdens de tweede Wereldoorlog en onder meer over de slag om Stalingrad.

Een bijzondere korte passage eruit is me bijgebleven - na verloop van tijd herleid een boek zich tot enkele bijzondere passages die nu en dan opduiken – een passage die zich afspeelt de avond dat één van de hoofdpersonages, de fysicus Victor Strum, in de half verlichte straat een plotse ingeving heeft die bepalend zal zijn voor zijn verder werk.

Ik wist dat deze passage voorkwam onderaan de linker bladzijde en ook dat ik ze wellicht met potlood had aangestipt. Na een lange tijd bladeren vond ik wat ik zocht. Ik had wel juist geraden wat de plaats op de pagina betrof maar had me vergist over de plaats in het boek, namelijk pagina 270, terwijl ik aan het zoeken was in de laatste 300 pagina’s:

‘Il - het betreft hier de fysicus Victor Strum -, marchait dans la rue déserte et mal éclairée. L’idée surgit brutalement. Et aussitôt, sans hésiter, il comprit, il sentit que l’idée était juste. Il vit une explication neuve, extraordinairement neuve, des phénomènes nucléaires qui, jusqu’alors, semblaient inexplicables ; soudain, les gouffres s’étaient changés en passerelles. Quelle simplicité, quelle clarté ! Que cette idée était gracieuse et belle ! Il lui semblait que ce n’était pas lui qui l’avait fait naître mais qu’elle était montée à la surface, simple et légère comme une fleur blanche sortie de la profondeur tranquille d’un lac, et il s’exclama de bonheur en la voyant si belle’.

Wat vreemd was voor Strum is dat deze idee plots opdook na een lange discussie met vrienden, niet over de wetenschap maar over de zin van het leven, een discussie van vrije mensen onder elkaar waarbij voor het eerst sinds lang, vrij van gedachten werd gewisseld.

Achteraf vernemen we dat de idee van Victor Pavlevitch Strum niet goed wordt onthaald bij de leiders van het labo waar Strum opzoekingen doet in het raam van de kwantum fysica. Ze vinden dat wat Strum naar voor brengt, hoe schitterend zijn idee ook moge zijn, zijn theorieën de aard van de materie tegenspreken.

Waarop Strum openlijk, tot schrik van zijn vrienden, reageert als en onomwonden zegt, dat de mathematische logica van zijn idee de theorieën van Engels en Lenin ruim overstijgt. En dat het de theorieën van Lenin zijn die moeten aangepast worden aan de wetten van de fysica en niet de wetten van de fysica aangepast aan de theorieën van Lenin.

*

Is mijn verhaal hier af? Neen, zeker niet. Na mijn blog geschreven te hebben, ga ik opzoeken welk boek het was dat gepubliceerd werd. Ik doorblader ‘Le Monde des Lettres’, ik doorblader de rest van het dagblad en vind helemaal niets. Drie maal keer ik blad na blad. Ik weet dat de foto beneden, in de rechterhoek van de bladzijde voorkwam. Maar ik vind helemaal niets over Vassili Grossman. Het lijkt me onmogelijk en toch. Ik keer een vierde maal alle bladzijden van het dagblad, maar niets, nada.

Ik overloop de Standaard, maar vind nog minder dan niets. Nochtans weet ik heel zeker de foto van Grossman gezien te hebben, er is geen twijfel over. En het is laat geworden.

Lijd ik nu ook al aan zinsbegoocheling, is dit een ander teken van het ouder worden, of is het mijn blog die me parten speelt?                            

17-03-2012, 00:50 geschreven door Ugo d'Oorde  

De bomen kenden een moeilijk moment,

ze stokten, de sappen.

Wel was er Ravel’s adagio, was er Elgar’s

maar ook de crocussen kleurden

donker

en bleven gesloten de knoppen
van de camelia.

Zo was het ogenblik doorgedrongen

tot het allerwezenlijkste, zelfs

tot wat in de boeken geschreven staat.

Wel was er Mahler en Bach en Barber,

was er Scarlatti.

Maar toen het elf was stopte alle bewegen,

zelfs zon en maan boven Gibeon ooit

en nogmaals nu.

Wat nog bewoog

waren de letters voor zijn ogen,

ademend.

16-03-2012, 10:42 geschreven door Ugo d'Oorde  

St.Luc in de Val d’Anniviers, Valais, herinnert hem aan een vriend, John S. die hem eens schreef:

J’admire tes centres d’intérêt, peut-être cherches-tu le sens de notre existence? Pour ma part je ne l’ai pas encore trouvé, tu pourrais m’aider…

Heeft hij hem toen geantwoord, hij denkt van wel. Het is niet zijn gewoonte brieven onbeantwoord te laten. Maar wat indien hij het niet zou gedaan hebben?

Het licht is van een grote helderheid over het erf, het valt met een brede band door het open venster binnen in de kamer, over zijn blad, het omhult hem alsof hij in het licht het antwoord kan vinden op de vraag hem gesteld.

Hij herinnert zich de tochten die ze samen maakten. John verbleef elk jaar in augustus in St.Luc, hij was met zijn familie in Grimentz, het dorp aan de overkant van de vallei. Elk jaar spraken ze af om samen de Bella Tola te beklimmen, een tocht van drie à vier uren zonder al te veel klimperikelen. Jacques D., een vriend uit Parijs vergezelde hen. Hun tocht was echter meer een wandeling in de diepte van het woord, naar de essentie van het zijn, dan naar de top van de Bella Tola.

Nu, gezeten in het vernieuwde licht van een beginnende lente, dacht hij eraan dat we nu weten, of zouden moeten weten, dat we samengesteld zijn uit een immense, bewegende massa atomen en elektronen en andere nog minimalere deeltjes, en aldus, dat ons ganse gestel, onzichtbaar verweven is met al wat ons omringt, van de dichtste boom tot het verst afgelegen melkwegstelsel. En het is met deze visie op de achtergrond, dat we kunnen gaan denken welke de reden zou kunnen zijn van ons bestaan en ook, want dit geldt niet alleen voor ons, maar terzelfdertijd voor het bestaan van de kosmos.

En dan de vraag, zijn we niet het zaad van het spiritueel element in de kosmos en etaleren we niet in onze gedachten de uitstraling van dit spirituele?

Het grote wonder is, en we beseffen het nauwelijks of helemaal niet, dat we als onooglijk zaadje geest, een beeld hebben van de totaliteit, een beeld van het oneindige van die potentialiteit van geest in het Universum. Het Universum en zijn zelfbewustzijn.

We kennen pas het begin van de zin van ons bestaan als we beseffen in welke mate we verbonden zijn met die totaliteit, waar we ons, op onze wondere tochten, bewust van waren. Bewust van de krachten in ons en omheen ons als we ‘s morgens, voor dag en dauw vertrokken uit St.Luc, om op te klimmen via dat moeilijke pad, langs de cascades, voorbij le chalet blanc, over de alpenweide, en verder, altijd verder langs het gebaande pad in de flank van de Bella Tola, om gelukkig, in het licht van de opkomende zon, de top te bereiken.

Hoe intens, was ons leven toen, vrienden samen, één in geest met elkaar, één met de bergen, één met licht en lucht en water. Lag hier niet de reden van ons bestaan, nader te komen tot de top, nader te komen tot God of hoe je Hem ook noemen wil, of hoe je ook denkt wat Hij zou kunnen zijn, Hij de Grote Levende. En was dit naderen tot Hem of Het of Wie of Wat ook, tot l’Ineffable, niet de reden van ons gelukkig zijn toen we, na een zware inspanning de top - op weinig na 3000 meter hoog - bereikten?

Bergen zul je beklimmen, mon cher John, wateren bevaren, wegen bewandelen, expedities verrichten tot in de diepte van het woord, de geest ons wapen zijnde.

Of ‘be mindful’, weet dat je leeft, zoals het geschreven staat in het wapenschild van het kasteel – dit van Macbeth wordt gezegd – hoog in het Noorden van Schotland, in Cawdor.

Of, zoals op een affiche van de Rijksuniversiteit Gent in de stad - die niemand las – van jaren terug: ‘leef bewust’.

Ugo

16-03-2012, 00:49 geschreven door Ugo d'Oorde  

Uit respect voor de slachtoffertjes en slachtoffers in de rampbus,  komende op 13 maart in de avonduren van St.Luc in de Val d’Anniviers - een dorp dat me dierbaar is - en in diep medeleven met de ouders en de familie, hangt er vandaag een grote stilte over mijn Blog.

Karel Mortier

15-03-2012, 07:44 geschreven door Ugo d'Oorde  

Vanuit Dubrovnik, vanuit een plaats waar ‘zoet ruikende violieren bij de branding groeien’, kreeg ik, klein, gedoken onder de bomen, van uit de open, hoge luchten, de groet van een vriend die ik in mijn hart draag, al ontmoette ik hem enkel via het woord – er zijn er nog zo.
 

Een groet uit Dubrovnik is misschien weinig merkwaardigs, ware het niet.

Ware het niet dat het meer dan opvallend is, niet dat iemand denkt aan mij in Dubrovnik, maar wel dat die iemand de behoefte voelt het me te zeggen via zijn PC omdat, en hierover gaat het, violieren hem doen denken aan de gentianen van D. H. Lawrence en aan de gentianen van mijn blog die hij las – of was het omgekeerd? En het precies onder meer deze elementen zijn die tussen ons een diepere band smeedden dan samen een avond doorgebracht in een bar.

En de spelregels van de geest zijn ondoorgrondelijk, want hiermede zou alles gezegd zijn ware het niet dat ik, bijna op het precieze ogenblik dat hij me mailde, hem heb binnengebracht op een waardige plaats, in mijn blog van 13 maart – ik schrijf zoveel mogelijk mijn blogs de dag ervoor – en dit ingaande op een plotse ingeving, zijnde zijn mail onderweg – of was het omgekeerd?

Is het simultaan gebeuren van zijn mail en mijn inbreng, een ongewoon iets, voor velen wellicht een toevalligheid, neen, helemaal niet.

Gedachten worden overgebracht op een meer subtiele wijze dan e-mails. Ruikende violieren via gentianen die niemand heeft in zijn tuin, kunnen niet anders dan te verwijzen naar een gedicht waarin gentianen wel te vinden zijn op de Lona-alp als het sneeuwt in augustus, een gedicht dat als blog bij hem terecht kwam waar het, gelukkig, hangen bleef in de poriën van zijn geest.

Wat ik ontving is meer dan een groet, meer dan een woord, het is een wereld. Iemand die denkt aan jou in het verre Dubrovnik. Iemand die groot levend is in het geruis van vele zeeën en de geuren van bloeiende violieren en blauwende gentianen. Iemand die zoals ik, maar in een andere optiek, de ziekte van het schrijven kent, - zich zeker niet verveeld zoals Couperus tussen de rozen, was het in Nice?

 Iemand dus die een warme hand uitstak naar mij die ik – onbewust – gegrepen heb, if not at the same moment, for sure, almost at the same vibrating moment.

Dankbaar ben ik ook omdat zijn bezoek mij een Blog heeft opgebracht en dan nog geen alledaagse. In feite zijn vele van mijn blogs a kind of anonymous  letters, written in code.

14-03-2012, 00:05 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik dacht ooit alles gesloten te houden. Ik dacht ooit dat het geen zin had pagina’s vol te schrijven om die daarna, in een schuif te laten verdwijnen. Wel bleef ik getrouw in mijn dagboek, het gesprek optekenen dat ik dag aan dag hield met mezelf.

De laatste dertig jaren van mijn leven heb ik zo, elke dag mijn pagina geschreven.
Ik dacht na over wat er gebeurde in de wereld, ik keek televisie en las boeken en dagbladen en ik schoof alle nieuwe gegevens over de oude.

Ik vond openingen die, zo meende ik, dichter naar de grote waarheid overhelden, al wist ik niet wat die waarheid wel was of zijn kon.  

Ik las in de Bijbel over gebeurtenissen die van de hand Gods waren, maar ik twijfelde omdat deze niet strookten met het beeld dat ik had van die God. Ik las in de brieven van Paulus dat hij, na getroffen te zijn door de bliksem (!), onmiddellijk naar Arabië is afgereisd om er drie jaren te verblijven. Ik las bij Kamal Salibi dat Kyriat Arba en de grotten van Makfella, waar Sarah en Abraham, Jacob en Israël begraven werden, in Saudi Arabië waren gelokaliseerd, ergens ter hoogte van Mekka. Ik vond dat de door geen beitel gepollueerde dolmen en menhirs in de vlakte van Stonehenge, een functie konden hebben die overeenstemde met de functie van onze eerste gotische kathedralen.

Ik las Boris Pasternak en Freeman Dyson, Fritjof Capra en Richard Feynman, Ik las George Steiner en zijn Vlaamse evenknie, Stefan Hertmans, en vele, vele anderen. En alles wat ik dacht werd opgetekend in mijn hoofd maar al dit was als gistende deeg in de trog. Sommige dingen werden opgetekend andere bleven ongeschreven.

En ik las Borges en wat hij dacht over toeval en ik las T.S.Eliot van wie schilfers terug te vinden zijn in de weinige gedichten die ik meende te mogen/kunnen schrijven.

Ik las over de New Physics en ik ontdekte hierin een nieuwe Bijbel, ditmaal niet geschreven in woorden maar in beelden en in verbeeldingen. En door de dwingende, osmoserende kracht, die zoals de kracht in het zaad, aanwezig is in mijn vingers, bleef ik schrijven al wist ik wel dat ik nergens zou uitkomen.

Ooit las ik, het was in Le Monde:

Pourquoi écrit-on? Pourquoi des milliers de Français noircissent-ils du papier à longueur d’année, sans la moindre garantie d’être publiés?

Het waren gedachten van een meer dan negentigjarige schrijver, Roger Grenier, waarvan ik nog nooit had gehoord, die daarenboven, wat hem betrof, openlijk bekende:

Ecrire a tourné à l’habitude, pour ne pas dire à la manie. Une manie dans laquelle je m’enfonce chaque jour davantage, de sorte qu’à présent, je suis incapable de goûter aucune autre activité, aucune autre distraction.

En Roger Grenier haalt er de woorden bij van Beckett: Schrijven, omdat ‘on n’est bon qu’à ça!’. Ik weet dus aan welke ziekte ik lijd want ik ook, je ne suis bon qu’à ça.

13-03-2012, 01:03 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een reproductie van de natuur is het onmogelijke beogen, dit is bijvoorbeeld een landschap willen herleiden tot het vlak of de ruimte binnen de lijnen van de omlijsting. En dit terwijl we in realiteit binnenin het landschap staan, terwijl de natuur ons ontvangt in haar schoot, in haar geladenheid, met de luchten erboven en de ruimte voor je, als achter je, als naast je, met de wind in je gelaat, de geuren  van de velden in je neusholten.

Maar het is niet de weergave van de natuur of van het omringende dat betracht moet worden, maar de weergave van het mysterieuze in de natuur en in het landschap of, om het anders te zeggen, het onzichtbare in de natuur te halen uit het zichtbare, dit is trouwens een eigenheid van de poëzie, alleszins van de poëzie van vroeger.

Dit is haar opdracht, kunst moet ons optillen, ons verheffen, moet uitzwermen naar de gewelven van de geest en niet rondploeteren in de grondlaag, wat de dag van vandaag aan de orde is. Kunst zuigt ons naar omhoog, is in zekere mate elitair omdat ze van ons, als toeschouwer, immer een inspanning vraagt, die gelijk loopt aan de inspanning die deze van de kunstenaar was, we zijn hem dat verschuldigd. Wordt deze inspanning niet nodig geacht door de kunstenaar, dan mag er ook geen inspanning worden verwacht van de toeschouwer of lezer.

12-03-2012, 00:02 geschreven door Ugo d'Oorde