Dante en Mohammed. 

Heb van 2006 tot 2009 gewerkt aan meer dan 300 pagina’s tekst over het ‘Inferno’ van Dante, een tekst die sindsdien, onaangeroerd is gebleven. Waag ik het in de tijden van nu, het verhaal over Mohammed een kans te geven?

Waag ik het te beweren dat Canto XXVII, handelend over de tocht van Ulysses, gezien kan worden als een van de mooiste en meest diepzinnige en daarentegen Canto XXVIII, over Mohammed, als een van de meest gruwelijke?

Mijn eerste reactie was om over dit Canto niet te spreken en dus niet over Mohammed die door Dante gebrandmerkt wordt als een tweedrachtzaaier en in Canto  XXVIII aanwezig is samen met Alì, zijn schoonzoon, maar dan zou mijn lezing van het Inferno een leemte vertonen en zou, wat er over Mohammed gedacht werd in de XIIIe, XIVe eeuw, bedekt blijven. Laat ons dan maar het risico nemen te verhalen wat Dante hierover schrijft.

De Hel van Dante was een vreselijke plaats, maar toch meen ik dat Dante niet alleen hier overdrijft, maar ook in tal van andere Canti. Ik zelf wens geen oordeel uit te spreken over Mohammed en zijn volgelingen die tot vijfmaal toe, elke dag van hun leven, hoe dit ook moge verlopen, een woord van dank hebben voor de God die hen op aarde heeft gezet en niet ophouden te bidden: Allah akbar, Allah akbar, dat Hij voor hen de grootste is.

Ik wil respect hebben voor hen als ze op hun beurt begrip en respect tonen voor anderen voor wie ook hun God eveneens de enige en de grootste is. En ook in meer, als ze openlijk hun mening zouden laten kennen over zij die zich in Mohammed’s naam aan stukken laten rijten om dood en vernieling te zaaien.[1]

Hoe moeilijk het wel was om over het geval van de tweedrachtzaaiersr te schrijven zegt Dante ons zelf:  

Wie zou ooit, zelfs met geselecteerde woorden voluit kunnen spreken over het bloed en de wonden die ik nu zag, om er blijven over te vertellen ?

Omwille van de taal en de onvolmaaktheid ervan en van onze geest, is elke taal ontoereikend om te zeggen wat ik zeggen wil.[2] 

Wat hij te zeggen heeft is inderdaad niet met woorden in detail te beschrijven. Hij tracht een voorbeeld te vinden in het bloed dat in diverse oorlogen werd vergoten, - en zijn opsomming toen was al aanzienlijk - maar dit beeld heeft niets te betekenen in vergelijking met wat hij meemaakte in de negende Gracht zoals hij daar zag van Mohammed, die:

opengereten van kin tot aars, zijn darmen tussen de benen, hart, lever, milt en longen waren open en bloot evenals de smerige zak die al het voedsel dat men tot zich neemt met drek opvult.

Ging je hier niet te ver, Dante, is het op deze wijze dat de zondaars gestraft moeten worden, in tweeën gespleten omwille van de tweedracht die ze zaaiden?

En zegt Dante: 

Terwijl ik daar stond en hem aanstaarde, bekeek hij me, en met zijn handen zijn borst openend zegde hij : “Zie hoe ik mezelf openscheur, zie eens hoe Mohammed verminkt is. Hij die daar al wenend voor mij gaat is Alì [3], zijn gelaat is gekliefd van kin tot voorhoofd.[4] 

En Mohammed specifieert nog dat alle anderen die er te zien waren, bij leven tweedrachtzaaiers en schismatiekers waren en het is om deze feiten dat we hier op deze wijze gespleten worden. Een duivel houdt zich verscholen en telkens we onze ronde gedaan hebben en hier voor hem verschijnen zijn onze wonden gedicht en treft hij ons opnieuw met het scherp van zijn zwaard”. 

‘Maar jij’, zegt Mohammed nog, ‘jij die daar op je rots staat toe te zien, wellicht om de straf nog uit te stellen die werd uitgesproken tegen jou, wie ben jij?’ 

En het is Vergilius die antwoordt:

‘de dood heeft hem nog niet gegrepen en schuld om gefolterd te worden draagt hij niet, maar omdat hij er ten volle kennis van zou hebben is het aan mij, die gestorven is, om hem hieronder in de Hel, van kring tot kring rond te leiden. En dit is even waar als ik tot jou spreek.’

Toen ze dit hoorden, zegt Dante, bleven er meer dan honderd staan in de gracht om naar mij te kijken en verbaasd als ze waren vergaten ze hun smarten. 

[1]  Ik denk aan paus Benedictus XVI die de onvoorzichtigheid beging in zijn toespraak op de universiteit van Regensburg een zin aan te halen uit een gesprek dat de Byzantijnse keizer, Paleologos rond 1391 zou gevoerd hebben met een Perziër, over het thema van de heilige oorlog waarbij de keizer zou gezegd hebben: “Maak me dan eens duidelijk wat voor nieuws Mohammed gebracht heeft? Je zult alleen kwade en onmenselijke dingen vinden, zoals zijn bevel om met het zwaard het geloof te verspreiden dat hij gepredikt heeft.”

Gelukkig heeft de paus Dante niet geciteerd!

Anderzijds had hij ook kunnen beseffen dat vele volgelingen van Mohammed, in hun geloof, aangekomen zijn waar de Kerk zich bevond ten tijde van Dante. Met dit voor ogen had hij wellicht een andere opmerking kunnen maken.

[2] Chi porὶa mai, pur con parole sciolte, / dicer del sangue e delle piaghe a pieno/ ch’i’ ora vidi, per narrar più volte? / Ogni lingua per certo verrὶa meno,/ per lo nostro sermone e per la mente / ch’hanno a tanto comprender poco seno. (XXVIII : 1-6)

[3] Alì, schoonzoon van Mohammed die een scheuring veroorzaakte in de musulmaanse religie en op weg naar de moskee vermoord werd met een slag van het zwaard die zijn hoofd kliefde.

[4] Mentre che tutto in lui veder m’attacco,/ guardommi, e con le man s’aperse il petto,/ dicendo: “Or vedi com’io mi dilacco;/ vedi come storpiato è Maometto!/ Dinanzi a me sen va piangendo Alì,/ fesso nel volto dal mento al ciuffetto (XXVIII: 28-33).

29-09-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Heb deze morgen voor het eerst sedert lang mijn dagboek geopend. De laatste inbreng dateert van 23 en 25 augustus. Ik schreef toen:

Diep in de morgen waag ik het nog niet mijn laptop te openen en op te tekenen wat me te binnen valt op ogenblikken zoals deze als ik, verdoofd door de pijn, de slaap niet meer vind.

Mijn hand is totaal onzeker, zoals mijn vooruitzichten wat de komende dagen/weken betreft. Wat ik weet is dat de tijd is voorbij gehold en dat ik tal van werken heb laten liggen die me nu overwoekeren. Echter de pijn in mijn rechterhand verlamt al wat ik te zeggen heb.

Ik denk dat mijn jaar ten einde is, mijn zoveelste maand september komt er niet, evenmin als mijn zoveelste herfst. Het leven overgroeit de tuin en ik lig er in weggedoken. Wat zin heeft het nog dit hier neer te schrijven. Het neigt naar het einde, zo voel ik het toch.

Ik hoorde de cantate van Johan Sebastian Bach, ‘Ich freue mich auf meinen Tod’. Bach ook zal  op een gegeven ogenblik in zijn leven gedacht hebben dat het genoeg was geweest.

En op 25 augustus, heel vroeg, 05.53, een paar lijnen nog, bijna niet te ontcijferen: de pijn die gisteren even weg was is terug. Ik tracht mijn pagina te schrijven. Mijn geschrift is beschamend. Een zaak houdt me bezig het is nutteloos een boek te schrijven als je qua taal en inhoud het niveau van Franz Kafka niet kunt bereiken. Het is een troost.

En later die morgen: de pijn is niet te houden. Er is een zin die ik niet ontcijferen kan. En dan: ik denk dat ik de bladeren niet meer zal zien vallen. Ik denk aan Bach, ik denk aan de verlossing. Ik schrijf omdat ik schrijven moet.

Op 26 augustus werd ik opgenomen in het ziekenhuis.

Vandaag 28 september denk ik terug aan de dagen van toen die, zo voel ik het toch, nog helder aanwezig zijn. De pijn in mijn rechterarm is geen pijn meer, is draaglijk.

28-09-2013, 09:44 geschreven door Ugo d'Oorde  

Old men ought to be explorers

Here and there does not matter

We must be still and still moving

Into another intensity

For a further union, a deeper communion[1]

Hoe diep Eliot in mijn kleren zit, zich vermengd heeft met al wat ik als literatuur in mij meedraag, weet ik niet, maar het is heel wat. Het bundeltje de ‘Four Quartets’ dat ik, een halve eeuw geleden in een Engelse Bookshop op de Adolf Maxlaan in Brussel uit zijn rek heb genomen op het ogenblik dat iemand zijn arm op mijn arm heeft gelegd, is helemaal losgekomen, de bladen zijn vergeeld, maar de taal is prachtig en de inhoud ervan doorstond ruim de tijd ( de eerste uitgave bij Faber dateert van 1959). En Eliot blijft me boeien, zijn werk is meer dan mijn livre de chevet, het zit in mij gegroeid. 

Een vriend stuurde me een mail, in verband met een van mijn blogs: ‘De kracht van de sterken is dat ze nederig zijn in het denken’. Ik had hem met Eliot kunnen antwoorden: 

The only wisdom we can hope to acquire is humility,

humility is endless.

Iemand zoals ik, die een zoeker is, an explorer, weet dat wat hij vindt of zou kunnen vinden, hoogstens een miniem deel is van de waarheid die ergens bestaan moet en dat wat hij schrijft, de spiegel is van wat hij op het hic et nunc ogenblik van het schrijven zelf, heeft gemeend te mogen vooropstellen. Het is een monoloog met zich zelf die hij in zijn blogs in alle nederigheid wenst te delen met anderen, die zoals hij, zoekers zijn en wiens bemerkingen of aanvullingen hij hoop te kunnen delen. Zijn woorden zijn zoals een gebed, wachtende op de echo ervan.

And what you own is what you do not own

And what you do not know is the only thing you know

And where you are is where you are not.

Eliot heeft zonder twijfel de Bhagavat Gita gelezen, hij heeft er een deel van zijn wijsheid uit gepuurd. En hij weet dat:

For us there is only the trying,

The rest is not our business.

Ik volg hem op een zeer respectabele afstand en ik ook, ingesloten tussen de bomen, de bomen van mijn hart, de luchten krachtig en helder deze als bonus verworven morgen van mijn schrijven:

I said to my soul, be still, and wait without hope for hope would be hope for the wrong thing… 

27-09-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Mijn blogs komen moeilijker, ik leef nog steeds in de schaduw van het ziekenhuis waar ik een te lange tijd verbleef. Mijn geest ontbreekt elke soepelheid, heeft wel de grote zorg door te dringen tot onder de oppervlakte, maar hij komt er niet toe.
Vandaag ben ik gewandeld tot het museum Gevaert-Minne. Het is gelegen in een grote open  boomrijke ruimte. Ik had geen zin om binnen te gaan en zit neer in de schaduw, op een bank tegen de muur.
Er is geen bewegen, alles is lucht en rust. Nu en dan glijdt een blad naar beneden en valt het voor mijn voeten waar het liggen blijft. Ik denk aan een versregel van Hugo Claus:

Voor de herfst komt het blad van de kerselaar los…

Een vriend, reeds overleden nu, liet deze zin aanbrengen op de grafzerk van zijn zoon, een knaap nog, slachtoffer van het verkeer. Heb dit al geschreven in een van mijn vroegere blogs  wellicht maar de zin, in bijna gotische letters aangebracht op het marmeren blad van de grafzerk verlaat me nimmer meer.

Ik dacht aan Hugo Claus, eens stond ik naast hem aan de toog van de door artiesten meest bezochte pubs van de stad. Ik hoorde hem zeggen dat, telkens hij een mooi gedicht geschreven had, hij nood had aan een glas champagne, te drinken op de boomgaard onder de bomen. En de aanvangsregel hier boven zal wel wat champagne waard geweest zijn.

Dan was er ook Pasternak die, gezeten voor het raam in een of andere kliniek, grote schaduwen zag naar beneden komen, hij dacht dat het vogels waren maar het waren vallende bladeren.

En dan T.S.Eliot uit zijn ‘Four Quartets’[1]enkele regels die ik zo citeren kon:

While the dead leaves still rattled on like tin

Over the asphalt where no other sound was… 

Ik zat hier, ‘At the still point of the turning world’, eenzaam in gedachten, midden de literatuur die kwam en ging van mijn vroegere jaren. Geroerd door een afgevallen blad dat geroerd door de licht suizende wind, lijk tin over de stenen schuurde, ritselend. 

26-09-2013, 12:42 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hij dacht aan de schilderkunst van vandaag toen hij in een opzij gelegd knipsel uit ‘le Monde’ van vóór zijn ziekenhuisperiode las, over ‘Erewhon ou de l’autre côté des montagnes’de Samuel Butler[1]:


L’essentiel dans les exercices, les cours et les travaux de toutes disciplines, consiste à ne rien dire de clair, d’assuré ni de tranché… L’éducation erewhonienne est donc la plus parfaite organisation de l’inculture et de la sous-information qu’on puisse rêver. Car ‘il vaut mieux pour une nation  que ces centres d’éducation fassent plus pour combattre le développement de la pensée que pour l’encourager’.

De auteur Roger-Pol Droit, van de recensie, voegt er aan toe dat hij de indruk heeft dat het moeilijk is, na het lezen van Butler, niet de indruk te hebben qu’il décrit effectivement nos collèges et nos établissements d’enseignements actuels.

En ik denk in dit verband aan kunstenaars als Jeff Koons en Damien Hirst – Michel Houellebecq begint zijn ‘La carte et le territoire’ met een uiterlijke beschrijving van hen – en vele anderen, ook bij ons, die figureren als grote kunstenaars die niet (willen) uitstijgen boven het oppervlakkige en zeker nimmer enige spiritualiteit in hun werk beogen. Het is niet omdat een stierenkalf op sterk water wordt gezet of een doodshoofd met diamanten wordt bekleefd, cfr Damien Hirst, dat dit als kunst zou mogen bestempeld worden. Dit is in elk geval mijn mening hierover.

Vandaag dan toch.

25-09-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hoe dikwijls had hij niet gedacht dat de lijn van zijn leven bepaald was voor hij eraan begonnen was. Dat de lijn dieper en dieper in zijn hand getrokken werd, en hij verder, achteloos, onbewust over de weg die hij aflegde, in een bepaalde richting werd gestuwd opdat hij uitkomen zou waar hij uitkomen moest en zich bevinden zou op het punt waar hij zich thans spiritueel bevindt.
Hij weet ook dat zijn spirituele ingesteldheid sterk bepalend is geweest voor de omstandigheden waarin zijn leven zich voltrokken heeft. Pas achteraf weten we wanneer we te onachtzaam zijn geweest voor wat er zich mogelijks kon afspelen.
Enkel een boek schrijven is de rode draad in zijn leven geweest. En hij is er niet in geslaagd na tal van pogingen. Nu  voelt hij zich  haperend en matig machteloos. Al weet hij ook - maar het duurde lang voor hij het beseft heeft - dat één geschreven boek evenmin een oplossing biedt.

Waarom zou hij zich dan losgeslagen voelen

24-09-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

En toch zullen we opstaan

en opengerukt de geest in ons

om creatief te zijn  in woorden en gedachten.

Dit wordt alsdan van de aarde het grote gebaar:

de meidoorn in één nacht wit geworden

als met late sneeuw bedekt,  zoals Eliot het wist.

En  wij  ondergedompeld erin om ook

meidoorn te zijn en open te barsten,

meeldraad en stamper met  stuifmeel bestoven

klimopranken omheen de nucleus.

Verbazing echter is geen deel van ons.

Ik kon evengoed  dit gedicht niet geschreven hebben. Het ontstond zo maar om later - maar wat of wanneer is later? - te herwerken, zinnen te verwerpen en andere eraan toe te voegen of met de woorden ervan, nieuwe ideeën te verkondigen, vergetend misschien, zoals het zo dikwijls gebeurde dat het hier poëzie betreft en geen filosofische ontboezeming. Maar wat geschreven is blijft geschreven, ik ben er nog immer meester over, kan het weghalen met een ruk of opschroeven met weinig zeggende woorden, maar voorlopig is het er en zal het voorlopig zo blijven.

23-09-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde