Ik ben streng en blijf streng voor mezelf, omdat ik het beste van mezelf wil geven, Omdat ‘bijna goed’ niet mijn betrachten is. Ik schreef dit reeds, geen middelmatigheid, maar de volle pot die ik beoog. Helaas, die hoogte bereik ik zelden, te hoog gegrepen denk ik dan, iets voor fenomenen, laat het  maar, het wordt toch begrepen.

Als ik een dagboek van mij opensla, wat meer en meer gebeurt, om het even, dit van de eerste jaren – en dan ga ik ver terug – of dit van de laatste jaren, dan zie ik van waar ik kom en hoe ik ben blijven trappelen op een bijna zelfde plaats. Evenwel, altijd is het een plons in het verleden, en soms gebeurt het dat er iets herleven gaat, iets dat lang hangen bleef en zelfs, soms aangewakkerd door Bach of Mahler, of gewoon door een ‘I’ll be seeing you’.

Maar vandaag vond ik Ionesco terug. Hij was - en is het gebleven - een wijs man die ons grote dingen heeft nagelaten, onder meer zijn in het Frans geschreven Fragmenten van dagboeken, in 1969 verschenen bij Editions Mercure de France. Pas in 1990 kwam de Engelse vertaling van zijn ‘Journal en miettes’, die ik vond bij De Slegte. Een waardevol boek, voor mij een hoogtepunt in de wereldliteratuur als ik er lees, pagina 33:

‘I assert that learning is useless. I assert that science can never get to the essence of our being. I don’t care if I know nothing, for learning is ‘mundane’, and I am not interested in such things: what takes place, what’s done, what moves. I am not interested in the mechanisme of our movements, not at all; what lies behind, the Unknown, He or It, is alone worthy of our interest[1].

Wat hij schrijft is ook mijn probleem, ik ook kijk uit naar ‘the Unknown’, naar wat er is van de quarks en de Higgs bosson, of dit soms niet de materiële deeltjes zijn van de geest, en dan van welke geest?

En Ionesco zegt ons nog:

‘We were born cheated, for if we are not to know, if there is nothing to know, why do we have this longing to know?’

En hier heb ik een punt. Ofwel ligt het antwoord open en bloot en zien we het niet, ofwel zijn we nog niet voldoende ver gekomen – nog niet zo lang geleden plaatsten we nog de afdruk van ons handen op de wanden van de grotten waar we woonden – om het te zien. Maar als het ‘te-wetene’ knaagt aan ons dan is het antwoord er, ligt het verscholen in de vraag, en is het stellen van de vraag al een begin van antwoord.

Maar het zijn grote momenten in onze dagen om van Eugène Ionesco de ‘kruimels’ te lezen van zijn dagboeken. Ik heb er nog wel voor enkele dagen nu. het boek ligt goed in de hand en ik neem het mee waar ik ga in het huis; En, ce ne sont pas que des miettes que je lis, ce sont les évangiles des temps modernes, die we begrijpen willen en uitdragen omdat het deze zijn die ons recht houden in deze tijden van verwarring.

Eugène Ionesco (1909-1992), geboren in Roemenië maar opgevoed in Frankrijk was niet zoveel ouder dan ik, We zijn op weinig na van een zelfde generatie - amper 18 jaar verschil - wat we gemeen hebben is de opkomst van de ‘New Physics’ die ons parten hebben gespeeld. Waar andere schrijvers er blindelings zijn aan voorbij gegaan, en er zijn er heel wat, is bij ons de impact ervan doorgedrongen tot onze gedachtewereld en tot onze houding ten overstaan van wat is achter de dingen.

En dan ook, als hij schrijft:

‘I should have had more books to my credit, I should have used, improved, invented other systems of expressio … more varied aspects and a greater richness within the same creation. As soon as I shake off despair I feel the urge, the overwhelming desire to create’, (pag.32).

hebben we dit ook gemeenschappelijk, maar ik zou het misschien niet vermeld hebben had hij het me niet voorgeschreven.

[1] Eugène Ionesco: ‘Fragments of a Journal’, translation of ‘Journal en miettes’, Paragon House, New York, 1990

 [KLM1]

17-11-2019, 00:08 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hoe van alle bomen bladerloos

de populieren waar we kwamen, 

en over het water onze ogen 

een effenheid, een vreemd vermogen 

ons gedoken hield,

het vuur hier aangestoken,

dit toen over ons de avond.

Hoe de lissen en de waterlelies nog,

de biezen en de reiger, later.

En, ook zij van vele tijden

en van vele plaatsen 

hier gekomen om te getuigen

van de dingen, de grote en  de kleine,

dit toen over ons de avond.

Dit toen in de schemer

wij, gezellen in een kring,

geduffeld om het vuur gezeten

oosterse gedachten strooiend

over  wat  er was en wat er nog ging komen.

Hoe poëzie we waren, hoe Hamlet

onder ons gekomen, hoe wijs gedronken,

wijnen en wat waters en wat woorden,

luidop gedacht,

omdat zo uitzonderlijk, we er nog waren, 

omdat we zagen hoe goed het was,

hier allen zo te samen, 

dit toen over ons de avond.

We vertelden wat de omtrek van de aarde was,

en wat, indien een meter meer hij was: 

en het ons niet kon deren, omdat

dit precies de avond was en enkel te begrijpen 

van de avond dat hij enig was,

ons hij niet zo vlug verlaten zal,

vergeten.

En het vuur dat alles hoorde

en de vlammen het noteerden,

en hij die ook er was:

het laatste licht van paarlemoer

hem een gedicht gebracht,

gegrift in wat van de stilte was.

De nacht, nog een lange tijd  

van ingetogenheid.

PS, dit gedicht Ilya Leonard Pfeijffer ten spijt. 

16-11-2019, 07:06 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik luister en kijk naar Bernard Haitink die Gustave Mahler dirigeert. Ik zie hoe hij met de beweging van zijn lichaam en zijn armen, met de beweging van ogen en gelaat het orkest leidt, hoe de fagotten, de klarinetten, de trombones, de trompetten, de violen, zeg maar alle instrumenten van het orkest hem op de voet volgen, ze aangezogen worden door hem.

Ik zou willen dat mijn zinnen zich volgen zoals klarinet volgt op fagot volgt op trompet, volgt op viool, een geheel vormend dat er staat zoals een massa bomen in de wind. Ik droom maar, overdonderd als ik ben door Bernard Haitink en Gustave Mahler in zijn eerste symfonie - hoe hij zich moet gevoeld hebben als een God bij het componeren ervan - duidelijk getekend in zijn instrumenten, in zijn ritmes, in zijn briljant coloriet van klanken.

Ik zou het willen maar ik bereik het niet en zal met mijn zinnen nooit de kracht van expressie bereiken die de symfonie van Mahler bereikt, onevenaarbaar, als een kathedraal van de twaalfde eeuw, eenzaam maar o zo krachtig op de horizont. Ik denk dat dit het summum is dat de muziek brengen kan. Ik ken weinig andere symfonieën die me zo diep treffen als Mahlers eerste. Het ligt wellicht aan mij, anderen zullen er anders over denken, maar ik volg Mahler al van mijn twintigste en ontdek, telkens ik hem beluister, nieuwe facetten in zijn werk. Ik ben er toe gekomen hem te volgen in zijn opbouw, te zien hoe hij de melodie beheerst in zijn ritmes, in zijn kleur van instrument, in zijn variaties, en hoe de dirigent en dan vooral Haitink - het beeld op televisie van 13 november ll. dateerde van 1994 - de partituur beheerst in volume en vertelling.

Ik kan me de vraag stellen waarom het Mahler is, meer dan Bach eigenlijk, meer dan Beethoven, waarom hij het is die me het diepst raakt. Wat heb ik gemeen met hem, het poëtische, het sterk persoonlijke, het kosmisch verbondene?

Want dat is hij in zijn muziek, kosmisch verbonden. Er komen in zijn eerste symfonie passages voor van een grote innigheid, van een onnavolgbare tederheid die blijft echoën in ons, en dan ook passages, ongekende uitbarstingen als van een storm die plots in alle hevigheid opsteekt.

Weliswaar, ik moet bekennen dat mijn voorliefde voor Mahler niet zo maar gekomen is, dat ik in den beginne toen ik hem leerde kennen, hij niet overkwam als een Beethoven of een Mozart - trouwens, vijftig jaar geleden was Mahler niet zo bekend - en dat ik tijd heb nodig gehad om met zijn muziek vertrouwd te worden. Maar eens zo ver, eens gekomen op het punt dat enkele noten volstaan om te weten dat het Mahler is, heeft hij een plaats bereikt in mij, die boven alle andere componisten uitsteekt.

Ik wil het gezegd dat zijn ‘Kindertotenlieder’, zijn ‘Lieder eines fahrenden Gesellen’ en dan vooral zijn ‘Lied von der Erde’, voor mij hoogtepunten zijn in de geschiedenis van de muziek. Het heeft me een zekere tijd gekost om deze als hoogtepunten te zien, maar hij zit nu in mijn bloed, hij vloeit door mijn aderen.

Weet dat ik zijn muziek nog hoorde terwijl ik dit hier schreef.

15-11-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Humor ontbreekt me, altijd blijf ik doodernstig. Is het dit dat van mij wordt verwacht elke dag, ernst?

Ik zou wel een oude mop kunnen vertellen, maar ik heb de indruk dat het vertellen van moppen uit de wereld is, dat er geen plaats meer voor is, geen tijd meer, zelfs samen onder vrienden. In elk geval dat is de impressie die ik mee draag. Het is een verliespunt, het tekent de tijden waarin we leven. Tijden die ons nopen ernstig te zijn, enkel ‘De Slimste Mens’ tracht nog humor te verkopen en slaagt er soms in. Soms, maar niet altijd, soms is het lachen om te lachen, te doen alsof, wat uiterst storend is.

Denkt nu niet dat ik er nimmer aan denk iets humoristisch te vertellen. Ik zou wel willen maar mijn geest is vervormd door de jaren ernst, gekenmerkt door een blijvend gefilosofeer, wat uiteindelijk schadelijk wordt of, toch niet?

Ik dacht vanmorgen aan wat ik gisteren schreef over de hostie. Hoe het me ineens te binnen viel, hoe vreemd het is te horen dat je het lichaam van Christus binnen krijgt en niet de geest van hem. Hoe terre à terre dit is en hoe terre à terre als je verteld wordt dat je van stof bent en tot stof keren zult.

Het is me duidelijk men heeft altijd laag dunkend gehandeld met de mens alsof hij, er even buiten, nog op de drempel van de grot stond. Hij was nog niet veel, of het kon ook dat zij die het voor het zeggen hadden, het voor het uitvinden hadden, niet veel verder stonden toen. Het stapelen van de lichamen in de catacomben van Rome en elders in Alexandria, in afwachting van het Laatste Oordeel, is er het bewijs van.

Ik heb me altijd afgevraagd, hoe zou onze westerse wereld er uitgezien hebben hadden we, van bij de aanvang in de vertalingen, in welke taal ook, van de Hebreeuwse Bijbel gelezen dat we van geest zijn - van de geest van God, van de geest van het Universum - en keren zullen tot deze geest zoals Fabre d’Olivet het vertaalde, en ver na hem Paul Nothomb en, wij het niet anders begrijpen kunnen/willen.

Als we terugblikken dan is het duidelijk dat de geest in en van het Universum zich is gaan roeren, drie à vierduizend jaar geleden. Zijn bijna gelijktijdig tot stand gekomen, de Gilgamesj, de Bhagavat Gita, de Tao van Lao Tseu, de Bijbel. Deze hebben hun rol gespeeld, hebben de verdieping gebracht waar de mens hier op aarde naar snakte. En nu, sedert het begin van de eeuw is klaar en duidelijk de Nieuwe Fysica op het voorplan gekomen, een beeld van het ‘zijn’ dat al de voorgaande opslorpt en uiteindelijk alle filosofisch-religieuze levensbeschouwingen opvangt, vernieuwt en voedt.

Dit is, ik weet het, een ruwe schets, maar het is de lijn erin die tot mij spreekt, namelijk het opduiken op een treffende wijze van de geest die zich meer en meer begint te tonen. Door velen nog onbegrepen, maar de beweging is zichtbaar geworden, een vergeestelijking van al wat is, is komende, is groeiende.

Het is echter niet de mens die deze heeft ingezet, het is de Kosmos zelf, die nood heeft aan de geest van de mens, opdat deze zien zou wat er te zien is.

14-11-2019, 06:27 geschreven door Ugo d'Oorde  

Na al die tijd dat ik jullie frequenteer, zullen jullie me al kennen tot op de naad, beter dan ik mezelf ken, meen ik soms, want wat ik verzwijg voor jullie verzwijg ik ook voor mezelf. We staan dus, wat mij betreft, op een voet van gelijkheid. Ik heb me uitgezaaid en ik blijf het doen, en ik weet, en ik lees ook, dat er zelfs iemand is onder jullie die een studie maakt over de schrijvers/boeken die ik ooit heb geciteerd in mijn geschriften. Alsof ik een studie waardig zou zijn. Wellicht, iemand die elke dag verschijnt op het toneel moet een studie waard zijn zo niet is het beter dat hij sterft.

Ik haal dit bij Karel Jonckheere, uit zijn ‘Spiegel der zee’: ‘Wie veertig wordt zal zich zelve kennen of anders is het beter dat hij sterft’. Hij zal het wel niet zo bedoeld hebben, het ging niet over het sterven maar over het zwijgen of, als je jezelf niet kent is het beter dat je zwijgt, wat een boude uitspraak is waar ik niet aan meedoe. Want wie durft zeggen dat hij zich zelf goed kent?

Beter je niet te kennen. Beter dat er nog hoeken zijn waar je nog niet waart, dingen in het duister nog die je verrassen kunnen, dan liefst in de goede zin. Niet dat ik er naar uitkijk, maar je weet maar nooit wat er ineens uit jou opstaat, als je bezig bent zoals jij bezig bent.

Het wondere eraan is dat je, Ouspensky indachtig zijnde, weet dat jij het bent die neerzit, dat jij het bent die woorden neerzet die je aangereikt worden, maar toch heb je er een vreemd gevoel bij, verwacht je dat er nog iemand anders is, in jou, of omheen jou, die de touwtjes in de handen houdt als je schrijven gaat. Je ontkomt er niet aan je te voelen alsof je een dubbel leven leidt: een toneelspeler, die ophoudt te zijn wie hij is als hij op de scène staat.

Ken jij ook dat gevoel als je me leest, ben je nog wel helemaal jezelf als je mijn woorden opneemt of ben je dan ook, een beetje de persoon die mijn ‘dubbelganger’ is?

Of hoe communiceren we, jij en ik, hoe neem je me elke dag, toch niet lijk een hostie? Of toch, precies zoals een hostie want, wat mij betreft, ik heb nooit het gevoel gehad als ik ter communie ging, als ik de hostie op mijn tong kreeg gelegd, dat het, het lichaam van Christus was - hoewel we er eerst niet mochten op bijten, want ze zou kunnen bloeden. Ik heb me dat nooit ofte nooit kunnen inbeelden, of durven inbeelden.

Het is waar ik gefaald heb om een goede Christen te zijn. Als ik er nu aan denk, weet ik hoe het had moeten zijn, en wat men mij had moeten zeggen: niet ‘het lichaam van Christus, maar de geest van Christus’, wat ik dan had kunnen voelen, als een verbondenheid, een innig, diepzinnig, diep tastend, diep verweven één zijn met de geest van Christus, hij zichzelf verliezend in mij en ik in hem.

Het te laat is voor dergelijke gevoelens, maar had ik ze gehad, zodat er wellicht velen zijn geweest, ik ware een totaal andere persoon geweest, een gelovige, zo denk ik er toch nu over.

Dit is dan de verrassing, waarover ik het hoger had, schrijven over iets waar je in de verste verte nog nimmer had aan gedacht. Het kan gebeuren en het gebeurt nu en dan.

13-11-2019, 06:51 geschreven door Ugo d'Oorde  

Natuurlijk voel ik me goed telkens ik erin slaag mijn pak woorden te schrijven. En dan zeker als ik er een tijd voor nodig heb gehad. Het gebeurt dus niet altijd in een brede zwaai van de hand - als van een zaaier, een boer Vermeulen, over zijn veld - zin na zin aan elkaar en in elkaar gedoken, maar het gebeurt. Hoe heeft geen belang.

Vandaag is het alsof het ergens al lang voorzien was dat ik hier, in huis, rond zou lopen met een bundeltje gedichten van Hedwig Speliers, die hier soms in de streek ronddoolde tot bij de vrienden Godfroid, en ik erin een zin zou vinden die hij overgenomen heeft van Jacques Lacan: ‘Het is de wereld der woorden die de wereld der dingen schept’, wellicht de vertaling van ‘C’est le monde des mots qui crée le monde des choses.

Wat me getroffen en me een tijd heeft stil gehouden omwille van een andere zin die ik ooit ontmoette in een oud boek, de bladen los gekomen, in een oude chalet in Grimentz, ‘La Kabbale’ van Henri Sérouya, ik er toen las dat het de wereld van de geest is die de Kosmos in beweging houdt. De Kabbale gaat dus een hele stap verder, ze maakt er kosmische geschiedenis van.

Elk woord is een papaverknop, wachtend tot hij zwellen gaat en bloedrood openbarst naar het licht om bloem te worden, bevrucht en zaad te worden. Het zaad, het voortbestaan, het punt zijnde waar alles heen neigt. Zaad als woorden die zich openplooien om nieuwe woorden voort te brengen, of een wereld bezaaid tot in de uiterste hoeken ervan met woorden, een oceaan van woorden. Wij erin worden rechtgehouden, als was het tezelfdertijd een woud van woorden, ons spiritueel vermogen te zijn wie we zijn. Het binnenste van het woord spirit zijnde.

Het binnenste van alles, van het minuscule tot het oneindige, kennis zijnde, geest zijnde en het de geest is die alles bewegen doet, zoals het binnenwerk van het uurwerk de wijzers bewegen doet. We hebben het al zo dikwijls gezegd en geschreven we het toch nog eens herhalen willen, niet tot vervelens toe, maar omdat het noodzakelijk is te worden herhaald en neergeschreven. Het, het paradigma is van het woord dat we hoog in het vaandel willen dragen.

Speliers, die Lacan aanhaalde zal het ook geweten hebben, zoals hij het wist van Guido Gezelle en dezes ‘van die avond en de roze’, en voor wie het gedicht was bestemd. Woorden waren kristallen voor hem als hij schreef:

Kristallen graven uit de dagtaal / is mijn taak, dagelijks en bloedverweven;

Ik had het niet beter kunnen zeggen, het woord verweven in het jagen van het bloed.

Hedwig Speliers (° 1935) is een van die vergeten Vlaamse dichters uit de naoorlogse periode, een dichtersgemeenschap waarover Ilya Leonard Pfeijffer zich ooit kleinerend uitliet. Het was in de Standaard van 29 april 2004. Pfeijffer wist de Nederlandse poëzie van het moment ‘oneindig veel rijker, gevarieerder, vitaler en spannender dan de Vlaamse, die als een vermoeide oude man bevend in zijn fauteuil voor zich uit zit te mummelen boven het vergeelde familiealbum van een verleden waar de zon nog scheen.’

En hij gaat verder om uit te komen, bij wat hij ziet ‘als een misvatting, namelijk dat in Vlaanderen de taal heilig is en hierdoor zitten de dichters gevangen in de taal zoals zij is en die uit dankbaarheid en ontzag voor die taal; de moed missen om los te breken door de taal te mishandelen.’

Hij bazelt, Pfeijffer, hij kende noch de poëzie van Hedwig Speliers, noch deze van iemand van bij ons, Gaby Desmyter, de dorpsdichter van Lierde. Speliers in mindere mate, maar zeker Desmyter aarzelen niet hun poëzie te ontwortelen, schrijven verzen die zij alleen schrijven, creëren woorden die de taal ontwrichten, het is hun handteken, en vooral ze ‘mummelen’ niet, ze zijn springlevend, subtiel verrassend, ze zijn als dichter een voorbeeld van wat Pfeijffer wil zien als hechte poëzie.

Maar, heeft hijzelf wel voldoende zeggingskracht om zich het recht toe te eigenen, de Vlaamse poëzie van het jaar 2004 en daar voor, Hugo Claus uitgezonderd, als ‘gemummel’ te zien?

12-11-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

We kennen allicht allen van die vreemde gewoontes die mettertijd ons eigen zijn geworden. Zo neem ik (bijna) elke dag een boek mee naar de huiskamer, een boek dat me dan de ganse dag vergezelt waar ik ook ga in het huis. Niet dat ik zinnens ben het te lezen of te herlezen, neen, ik neem het bij mij als een soort talisman die me helpen zal mijn dag door te brengen. Ik open het nu en dan willekeurig om een paar zinnen te lezen, in de hoop ‘de’ zin te ontmoeten die ik nodig heb, maar of ik die nu vind of niet, het even openen, het even in de hand houden volstaat om me er goed bij te voelen.

De man en zijn boek, er zijn er die er een hond of kat op na houden. Ik houd er een boek op na en, ook een orchidee die ik elke dag ga groeten en even aanraak. De plant, de gezel ook, staat altijd, in een laagje water. Ik weet niet of het zo hoort, maar ik zorg dat het zo is en ik word beloond, de plant leeft groot, aan elke stengel ervan is een scheut gekomen die groter en groter wordt en een nieuwe tak gaat vormen. Ik voer een kort gesprek ermee, en ze kijkt uit naar mij, zo denk ik, als ik voor haar zit om te schrijven of te lezen. En wat meer is, ze luistert, ze antwoordt me zonder woorden. Ze is, zoals ik durf denken dat ook het boek is.

Het is me meer en meer duidelijk, ik word van jaren, ik word uiterst gevoelig voor de kleine zaken, ‘les petites choses qui donnent la paix’ wist (mijn vriend) Bernanos in zijn ‘Journal d’un Curé de Campagne’. Hoe graag ik hem citeer; hoe graag ik me hem herinner, hij eens gezeten achteraan een jonge man op de moto, de wind voelend in zijn gelaat en hij, eens de laatste woorden van zijn stervende vriend: ‘Qu’est-ce-que cela fait? Tout est grâce’. Het is een boek dat ik niet meenemen zal in de huiskamer, het is een boek dat te geladen van inhoud is om er mee rond te lopen. Ik had het destijds in een mooie uitgave van ‘La Guilde du Livre’ (ch), met een zwart couvert en een gouden kruis of de harde kaft. Ik hield van dat boek, ook als boek. Ik heb de onvoorzichtigheid begaan het uit te lenen aan een vriend, en het is, zoals het de vriend gegaan is, niet meer teruggekeerd. Nu heb ik het nog, och arme, in een pocket uitgave.

Zoals ik het thans zie is mijn drama - als er van een drama kan sprake zijn - dat ik blijf vertoeven en rondwandelen in de boeken van mijn jonge jaren, dat er weinig of geen vernieuwing is gekomen. Ik heb simpelweg de literatuur niet gevolgd, ik heb zelf literatuur willen bedrijven met alle gevolgen van dien.

Ik voel me dus bijna even oud als de datum van 11 november die een vreemde klank heeft, een bel die me denken doet aan John Donne en aan Ernest Hemingway; aan hen die meer dan honderd jaar begraven liggen in de vlakte rond Ieper, in deze van Noord-Frankrijk; ik denk aan de vele vrienden die ik al verloor, heengegaan, nog altijd wachtend - aan de hemelpoort - op mijn komst.

Hopelijk, worden ze niet ongeduldig.

11-11-2019, 06:53 geschreven door Ugo d'Oorde