Ik heb het over de vijf door de vakjury genomineerde gedichten voor de Herman de Coninckprijs. Het is de poëzie van vandaag. De poëzie zit niet in wat gezegd wordt maar in wat niet gezegd maar begrepen wordt, precies omdat het niet verwoord werd. Het is niet de poëzie die ik schrijf, wel de poëzie die ik zou willen kunnen schrijven, maar nooit leren zal. Heb al dikwijls geschreven dat ik niet weet wat poëzie is. Ik heb er hier een staal van.

Mijn poëzie zit dieper, is minder poëtisch misschien maar meer geladen, grijpt naar de diepte, naar wat achter de dingen is, neigt naar het kosmische. En zelfs al zou ik willen, het zal maar sporadisch zijn dat ik een gedicht zou of zal schrijven dat aanleunt bij de poëten van vandaag. Nu ik zal geen keuze doen, ik laat dit over aan zij die de nominatie hebben gedaan, zelfs al heb ik een voorkeur voor het gedicht van Annemarie Ector. 

En dan, ten bewijze, het gedicht van lang geleden, toen ik nog dichten kon, met wat andere woorden hier hernomen: 

Wat indien ik nimmer

de Bijbel had gekend en God gezocht

of wie Hij was of wezen kon.

Wat indien ik nimmer Dante had gelezen,

Cervantes noch Chateaubriand,

een bloem gedroogd, een boom

gehouden alsof het een broeder was,

de zee niet had gekend, de bergen.

Of diep bewogen, de tijdloosheid

van sterrenconstellaties niet had begrepen

en genoemd daar waar een naam gegeven.

Wat indien geen Mozart, geen Beethoven,

geen Mahler, geen Johan Sebastian.

En dichterbij, geen Saverijs,

Van de Woestijne niet,

geen Hertmans of geen Gilliams.

Wie ware ik geweest, hoe had ik hier

gestaan, de armen leeg, de mond gesloten,

de ogen dicht en niet gezien

hoe groot het leven,

hoe geordend quark en elektron.

Al begrijpen we er weinig van

de orde is en zal er blijven.

En wij, dit weten we, erin gegrepen

tot orde in ons genen.

Wie ware ik geweest

en hoe had ik het ooit begrepen

wat George Steiner schrijft[1]:

La mort je le sens,

sera chose intéressante.

En voor eens, er niets aan toegevoegd,

maar dan toch gedacht,

het kan, het zal, het staat geschreven.

20-01-2013, 00:11 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een kort verhaal, om misschien later te gebruiken, een meer naar binnen gerichte gebeurtenis, toen ik in Genève was, en ik veel te vroeg, voor mijn vliegtuig naar Brussel, gewandeld was tot aan het meer.

Het was zondag, mensen zaten in groepjes neer in het gras onder de bomen. Het water, een grote spiegel kringelend licht en aan de overkant in een lichte nevel, de bergen in de verte.

Ik was neer gaan zitten met een dichtbundel van Odyseus Elitis[1] in de hand. En een ogenblik, verloren in gedachten, opende ik de bundel en las:

                               Her soul took on a certain lightness

                               From the mountains opposite

     Though the day had been cruel

     And tomorrow was unknown.

Het was toen dat een jonge vrouw in een lang wit kleed naar mij toekwam en ging zitten op enkele meters afstand. Haar blik was over het meer, haar ogen gezwollen. Ze weende of ging wenen of had geweend, ze hield een wit zakdoekje in haar hand: Though the day had been cruel, and tomorrow was unknown.

Ik wachtte, mijn vingers tussen de bladen van het boek. Voor zich uitstarend borg ze haar zakdoekje weg in haar tas en haar gelaat klaarde op: Her soul took on a certain lightness from the mountains opposite.

Ik dacht nog aan haar toen ik in het vliegtuig zat. Had ik het gedroomd, toen ik het las en was er helemaal geen vrouw in een lang wit kleed geweest die geweend had, en had ik Elitis, half in slaap, omgezet in beelden?

Maar ik wist met zekerheid dat ze naast mij was komen zitten. Misschien wachtte ze op een woord van troost van mij, een onbekende man die haar helpen kon met een simpel woord, een woord dat de greep om haar hart verlichten zou?

Maar ik was zwijgend gebleven, starend naar de zeilboten op het water. Had ik haar moeten toespreken en was dit de weg die ik had kunnen nemen en de zoveelste die ik niet genomen heb, omdat het niet de weg was die opgetekend stond voor mij?

Ik was blijven zitten in het gras met de treurende vrouw op enkele meters van mij, het boek in de hand en toen het tijd werd was ik opgestaan en toen, even maar, een ogenblik maar, hadden onze ogen elkaar geraakt, een fractie maar, en las ik haar bede. 

Wat is er van een ontmoeting die kon maar niet was?

Gebeurt het nog dat zij, zoals ik nu, terugdenkt aan die namiddag op het gras voor het meer toen ze weende en een man dicht bij haar zat met een boek in de hand: een ogenblik in het leven dat kwam en ging zoals zovele dingen die gebeuren of dingen die niet gebeuren.

Zo gaat er zelfs niets verloren van wat had kunnen zijn. Misschien, maar dit is Bashevis Singer die zo iets zou schrijven, was er tezelfdertijd op een andere plaats, in een ander land, een zelfde gebeuren waar de man wel is opgestaan om naar de vrouw toe te gaan en naast haar is gaan neerzitten om haar nimmer nog te verlaten.

Zou Jung dit voorval bestempelen als een voorbeeld van synchroniciteit?

19-01-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een prachtige herfstdag, een zondag met veel zon en veel wind. Het bos was een symfonie van geluiden, van stemmen door elkaar. Een wilde wereld zoals hij het bos kende van vroeger als hij er in rond dwaalde om deel te zijn van de geuren van het bos, van het leven van het bos, het bos dat zijn jeugd was, zijn blijheid, zijn kracht, zijn toevlucht als het bloed riep in hem.

Eens, wat hij zich nog altijd herinnerde, kwam hij alleen, te voet terug van een toneelvoorstelling in het nabijgelegen W. Het was nacht of toch heel laat in de avond. Hij moet toen zestien geweest zijn. Hij had de gewone baan verlaten en had de kortere weg door het bos genomen. Er stond een stormwind, heviger dan nu. En wellicht was het om deze reden dat hij de weg door het bos had genomen. Hij was verbaasd geweest door het geweld van takken lijk armen die hem grijpen wilden, geluiden die van alle kanten kwamen, een vreemde wereld van stemmen en geschreeuw die zich op hem stortte, en doorheen de slingering van takken, de vluchtende wolken die voor de maan schoven. Hij kon bij momenten amper vooruit. Maar hij voelde dat hij leefde, dat hij krachtig genoeg was om te overwinnen en roepend, tegen de wind in strompelde hij vooruit. Grote ogenblikken van het jonge leven in hem die hij  vast zal houden. Dit waren eens herinneringen die nimmer sterven zouden, die hij gehouden heeft: de stemmen, de zwiepende takken, zijn luide schreeuw.

En vandaag bij een wind die zijn jonge jaren was geweest, had hij de kinderen uitgenodigd en was hij gisteren al met de voorbereiding van het maal begonnen.

In de winkel van het dorp had hij twee kippen besteld, de bazin had hem gezegd van welke boer ze kwamen. Hij had die in stukken gesneden en bruin gebakken in de olijfolie. Had er daarna allerlei kruiden aan toegevoegd, thymus, rozemarijn, salie, laurier, jeneverbes geplet, sjalot, groene en zwarte olijven, met stukken tomaten en pepers, en had alles overgoten met een licht van ouderdom vergeelde wijn.

En dit stond nu op een klein zacht vuur. De ganse keuken rook ernaar, het ganse huis. Hij had eerst gedacht de rijst toe te voegen aan het geheel maar dan vond hij het beter de rijst afzonderlijk te koken en op te dienen gemengd met kleine stukjes half rauwe groenten.

Gisteren ook had hij de tafel afgeruimd die vol met boeken en papieren lag en een groot wit laken gelegd over de verlengde tafel. Met dertien, kinderen en kleinkinderen waren ze, maar allen zouden er de afwezige aan toevoegen. Hij had de mooiste borden en glazen genomen en het zilveren bestek en kaarsen in hun houders. En met de laatste flessen ‘Pinot noir’ die hij nog over had en wist hij dat het goed was, en zo voelde hij het aan als hij nog even neerlag op de sofa voor de vlammen van de haard waar de wind in joeg.

Hij lag er naast de hoge, oude Luikse bollenkast, een levende aanwezigheid, een gezelin die hem zegde dat alles perfect was. Die hem zegde dat hij even de ogen sluiten mocht, dat hij nog een uur had voor ze kwamen.

Het was toen dat ze binnenkwam dwars doorheen de muren van de kamer. Ze kwam binnen, hij was zelfs niet verwonderd, in een lang donker kleed met een witte doos in haar handen, de bodem ervan gevuld met bloemen en bladeren, de doos die ze neerzette op de tafel en ging neerzitten aan de tafel voor hem waar hij aan het schrijven was.

Hij zag hoe ze een voor een de bloemen nam, het steeltje afsneed tot juist onder bloemkroon, zoals ze het altijd had gedaan en de bloem plat duwde alvorens deze zo voorzichtig het maar kon, op te sluiten tussen de vergeelde bladeren van het boek in haar hand. Hij zag de zorg die ze eraan besteedde, alsof het kleine schatten waren die ze wegborg, Hij zag hoe ze van sommige bloemen meeldraden en stamper verwijderde om die afzonderlijk te leggen op een andere plaats in het boek. Kleine gemeten bewegingen. Hoe stil ze was, hoe doorzichtig bijna.

Zag hij de traagheid van haar handen in het licht, terwijl onder het donkere kleed, in de diepte van haar lichaam, de ziekte knaagde aan haar, woekerde in haar.

‘Er zijn geen bijen meer’ zegde ze, ‘vorig jaar gonsde het van bijen en waren er vlinders en libellen, nu zie ik er geen meer, hoogstens één enkele hommel in de ganse tuin’.

Haar stem kwam van heel ver, het was alsof ze zong. Hij zag hoe vreemd ze het greintje leven hield dat ze nog haalde, een ietsje meer dan het leven in de geknipte bloemen die ze drogen wilde. Hij zag alles van haar, van wat hij nimmer had opgemerkt, alsof het pas nu opgemerkt kon worden al wat was van de wereld om haar en de wereld in haar.

Hij vroeg of hij haar kon helpen.

‘Ja’, zegde ze, ‘ja, ik geraak er niet meer wijs uit. Wat doe ik eigenlijk? Leg de bloemen en de bladeren tussen de bladen van de boeken, zoals ik het heb gedaan, ik ga me wat neer leggen boven, ik kan het niet meer, trouwens’, en haar stem brak, ‘wat nut heeft het nog’.

Het heeft nut, Bea, wou hij antwoorden, het helpt je te leven, maar hij was wakker geschoten, verdwaasd om zich heen kijkend met woorden op zijn lippen, woorden die zich bleven herhalen, het heeft nut, het heeft nut, maar de kamer was leeg van haar met de grote bollenkast die keek naar hem, vragend.

‘Ja’, zegde hij, luidop, ‘ik heb gedroomd en dan wat’? Maar, was het wel zo, was het een droom geweest, of was ze in de kamer? “Beatrice, ben jij het, ben jij het”?

Hij wist de kamer boven met een muur vol met kadertjes die ze gemaakt had, en kadertjes ook verspreid over de woning. Gedroogde bloemen en stukjes plant eigenzinnig geschikt maar met veel structuur in de compositie, gekleefd op een wit blad, met in minuscuul geschrift haar naam eronder, Bea, meer niet.

18-01-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Beelden uit mijn kind zijn die ik houd, die ik meeneem waar ik ga of wat ik doe, tussendoor, een relikwie, een tederheid.

Het is het bos dat me opneemt in zijn geurende schoot. We hadden een hut gebouwd, met takken en kleine boomstammen, in de bedding van een uitgedroogde vijver, die geurde naar wat resten van brak water en van rottende bladeren – wie kent nog die geuren? – met in de kanten de tekening van de vrijgekomen haarfijne wortels, gehaakt in de nog even vochtige aarde.

Een fractie van een beeld, en een vleugje van de geuren die hij nog raden kan in een vleugje van een herinneren dat een ogenblik hangen blijft om dan weer te verdwijnen. Maar nu, omgezet in woorden terug tot leven komt als een onooglijk feit uit de zovele feiten uit die jeugd van hem.

Laat me nog even, denkt hij, laat me nog even de geuren, laat me nog even het beeld van de tekening van de bloot gekomen haarfijne worteling van salomonszegel en dalkruid, van grassen en van allerlei planten, wortels door elkaar en over elkaar, het wondere leven dat zich vertakt tot diep in de donkere welige aarde, zoals de herinneringen zich vertakken in de diepte van mijn geest, in mij of omheen mij. Ik weet het niet.

En komt ik terug in de hollende tijd, en denkt ik aan een versregel, gebeiteld in de wand van de fontein voor het Dragon hotel in Hangzhou (China): ’Southern hills appear in sight of a leisurely mind’.

De anderen, de ogen gesloten  door internet, facebook, twitter, skype, zien de heuvels niet die opduiken in de mist boven de bomen.

17-01-2013, 07:12 geschreven door Ugo d'Oorde  

Toen werd het lichter in het oosten, een roze gloed tussen de bomen. Hij dacht, met de sneeuw wordt het beter, mijn gedachten zullen zich openen. En als hij buitenkomt om het zaadbakje voor de meesjes en de vinken aan te vullen hoort Ugo het vallen van de sneeuw in de rododendrons en is er de eerste regel van een gedicht dat hij nimmer schrijven zal.
Is het aldus dat hij zijn boek had moeten beginnen?

Hij herinnert zich het begin het evangelie van Johannes in L’Evangile[1] van l’abbé Bruckberger:

Du premier mot l’Evangile de Jean crève le plafond du temps, il transcende les siècles et les générations qui se succèdent, il s’établit dans l’éternité. 

Of, was dit een nog beter begin om te  komen tot een boek dat tijd en generaties doorkruist. Een tekst die zich vestigt voor de eeuwigheid of dan toch voor lang na hem, een echo dragend, zoals die eerste zin van Johannes?

Maar hernemen dat in het begin het Woord was, kan niet meer, maar misschien kan wel nog een zin zoals Dantes eerste versregel van zijn Inferno:

Nel mezzo del cammin di nostra vita

Mi ritrovai per una selva oscura...

Maar wishful thinking, want een boek met een dergelijk begin wordt niet meer geschreven en zelfs indien het nog zou geschreven worden, wordt het niet meer gelezen want te ingewikkeld,  te ver gezocht, te weinig verhalend,  te ongeschikt om te boeien.

Wat wellicht ook gezegd of gedacht wordt van wat hij tracht te schrijven, en waarin hij de grens van de realiteit wil overschrijden, omdat hij binnen wil wandelen, en er vertoeven, in de wereld achter de wereld van elke dag, zijnde deze van het transcendente, het sacrale, het domein van Hij die een naam draagt van amper drie letters en heel wat kosmisch meer is dan die naam van amper drie letters.

En de vraag die opdook vanmorgen met de sneeuw – en met de plotse opduikende droefheid in hem - wat is het nut van de boeken die hij las en nog leest?

Was en is het, om meer kennis op te doen en aldus meer mens te worden en om via de kennis van anderen dichter te komen tot wat niet te noemen, niet te bereiken is?

Boeken zijn soms niet gemakkelijk te begrijpen, maar het zijn uitdagingen. En deze uitdagingen duiken op alsof iets of iemand hem in de gaten houdt en er voor zorgt dat hij leest wat hij lezen moet.

Zoals vandaag, in een e-mail dat binnenkwam - op een ogenblik dat hij dit het meest nodig had - over ondermeer een boek dat hij wil zien als een vingerwijzing.

16-01-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

In de morgen, herlezend wat hij de vorige dag geschreven had, kwam plots een zin in hem, de aanvang van Ernst Jünger in zijn ‘Auf den Marmorklippen’[1], een zin die hij opzocht:

“Ihr alle kennt die wilde Schwermut, die uns bei der Erinnerung an Zeiten des Glückes ergreift…”

Hij ook kent dit nu, hij ook voelt hoe zijn gevoelsleven vertraagt en hoe de herfst in hem gegroeid zit in de eenzaamheid van het even eenzame huis en hoe herinneringen bij het minste teken opduiken. 

Herinneringen in hem gebrand. En deze morgen in het sacrale van de luchten met schilfers licht doorheen de gele bladeren van de  twee oude, maar prachtige canadabomen aan de oostkant, overvalt hem een niet te stelpen weemoed. Een niet te stelpen verlangen naar dat dorp in de Val d’Anniviers[2] waar hij was met haar en de kinderen, vakanties lang, elk jaar opnieuw, er verblijvend tijdens de maand augustus, in een oude maar comfortabele chalet.

Hij was dit dorp, na haar sterven, met de kinderen blijven opzoeken, en was deze chalet elk jaar blijven huren, alsof ze daar meer en intenser aanwezig was. Een door de zon verbrande chalet, un chalet brûlé par le soleil, geplant en gegroeid tussen 'arolles' (pijnbomen) en lorken met enkele berken ook en een pracht van een lijsterbes die glansde van de vruchten. Een eiland van rust waarover het grote licht van de bergen was en in de nacht, onder het laken  van de sterren, de ruisende stilte van de bergstroom in de diepte.

Een chalet die lijk de voorsteven van een boot de vallei scheen binnen te schuiven. En het was ook daar, en in die dagen, bevrijd van elke professionele verplichting, dat alles samengenomen, zijn leven een andere dimensie kreeg en hij daar, met wat hij meende een opdracht te zijn, begonnen is aan zijn boek. 

Het was daar dat het zaad van zijn immer aanwezig geweest verlangen te schrijven, vallen zou in goede aarde, en vruchten opleveren zou, ‘deels dertig-, deels zestig-, deels honderdvoudig’. Het was daar, dat uit de talrijke impulsen van die maand, hij zich gerealiseerd heeft dat uit die dagen van toen, een nieuwe Ugo was opgestaan, herrezen in een wereld die gevoed door haar plotse dood, met de echo ervan klevend aan de dingen, zich opende voor hem.

En nimmer heeft hij een kamer gehad of zal hij ooit een kamer bezitten, die zich als het ware stolde om hem, waar hij zich zo goed voelde, totaal in harmonie met de houten wanden, met de vreemde foto’s en met de vele onbekende boeken omheen de bijbel, op de rekken tegen de wand, en dan nog met de haard die wachtte om te worden aangestoken.

Hij voelde een ziel in die kamer die de eigenaars ‘la chambre des preux’ hadden genoemd, zo iets als de kamer van de dapperen. Een ziel in die kamer, doordrongen met wat zij had nagelaten in hem.

De kinderen betrokken op het verdiep de vele kamers, hij wist zelfs niet wie waar sliep maar de kamer op het gelijkvloers die hij voor zich gehouden had, louterde zijn alleen-zijn, en hij voelde in zich een diffuus geluk telkens hij neerzat aan de door de tijd gepolijste schrijftafel die, ingelegd in het bovenblad, de initialen C.H.E.E. droeg en het jaartal 1699.

En terwijl zij toekeek die er niet meer was, was het aan die tafel, waarin de houtworm aan het graven was en waarover de geest nog hing van de vele geslachten die er zich over gebogen hadden – later zou hij vernemen dat ook niemand minder dan Titus Burckhardt aan die tafel gezeten had - dat zijn eerste zinnen geschreven werden, een schrijven dat, eens terug thuis, doorlopen zou tot het einde van het jaar, en dan een volume te bereiken van meer dan honderd pagina’s om dan stil te vallen, alsof hij leeg geschreven was.

Maar hij kon nu schrijven dat zijn verblijf in deze chalet, het keerpunt betekende in zijn leven; dat haar afwezig zijn en de geest van de kamer, een dergelijke impact hadden gehad, zo dat hij begonnen was alle gedachten op te tekenen die opstonden in hem alsof hij er plots nood aan had de essentie van al het voorbije terug te halen en neer te schrijven opdat ook maar niets van al wat geweest was zou verloren gaan?

Het is in die chambre des preux, met het veldbed tegen de noorderwand dat hij slapen bleef en waar hij kennis maakte met het werk van Titus Burckhardt, een werk dat voor hem een revelatie betekende en dat hem een andere kijk gaf op de esoterische betekenis van de architectuur van de Islam uit de beginperiode.

En, wat meer was, hij begreep nu ook waarom er in de deur van de inkom, het kruis van de Tempeliers was gebeiteld en ook waarom op de gietijzeren plaat achteraan de haard, de twee kolonnes van de Tempel van Solomon waren afgebeeld met de zon er tussenin.

Nimmer zou hij vergeten hoe gelukkig hij toen was, als hij, in afwezigheid van de familie die naar het dorp was om boodschappen te doen, neerzat in de zon om te lezen of te schrijven aan de oneffen leien tafel op het terras.

Was er ooit groter geluk geweest in hem en ook, eigenlijk nu, in deze eerste dagen van wat hij als titel (voorlopig) meegaf ‘De Adem van de Dagen’ aan het werken was; nu hij die tekst van vroeger was gaan opzoeken en passages eruit zal overnemen, deze morgen van een glorieuze herfst, gedoken in wat vroeger was?
Want er was ook Anja geweest.

15-01-2013, 23:59 geschreven door Ugo d'Oorde  

Was uitgenodigd op een lunch. De laatste genodigde die opdook was, zo dacht ik als ik hem zag aankomen, een oud man.

Aan tafel zat ik naast hem. Hij was een passieve sporter en kende goed Roger Moens en mijn broer Daniël. Hij zegde me dat hij van 1930 was, en ik die van 1927 ben,  waagde het te denken dat hij een oud man was.

Wie ben ik dan en hoe komt het dat ik me niet zie staan, pratend bij het aperitief, met mannen van veertig, hoogstens vijftig jaar, alsof ik nog een van hen was? Van de laatst aangekomene zag ik hoe oud hij wel was, terwijl ik me voelde als een van vijftig, en meende met hen te mogen discussiëren op een voet van gelijkheid, ik de man, met witte haren en bruine vlekken op de handen, de man van het jaar 1927.

Niet te vatten dat ik nog vastzit aan de man van vijftig jaar die ik eigenlijk nooit geweest ben, want toen zat ik nog vast aan de man van dertig.

Hoe ervaar ik mijn ouderdom als ik in gesprek ben, als ik zinnen opteken voor de eeuwigheid die er aankomt?

Ik ervaar mijn ouderdom niet. Ik ben zoals Doubrovsky, zonder ouderdom als ik schrijf, zelfs al schrijf ik over de ouderdom die ik heb.

14-01-2013, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde