Scriabine: pianoklanken toen ik hier aankwam, die de lucht in dreven, zich mengden met licht en schaduw, met het groen van grassen en struiken, van de wind in hoge populieren. En, ik dacht aan de jonge Pasternak die met zijn ouders verbleef in een datsja, dicht bij Moskou, gelegen naast de datsja van Scriabine, en ook deze klanken hoorde en er in zijn overmoed, uitgebreid over schreef in zijn autobiografie. Die er door geïnspireerd  werd om zelf muziek te gaan schrijven, muziek die hij ooit tonen zou aan de componist.

Een feit, een gebeuren dat maar de waarde heeft van wat een oude poëet er kan mee aanvangen: zinnige klanken die me bereikten aan de vijver en een meerwaarde hadden verworven om wat ik er over las en, waaraan ik me vastklampen wil om de tijd te grijpen en vast te houden.

Klanken en beelden en herinnering aan wat geschreven staat, ergens, op vergeelde bladen, in een vergeelde tijd op een vergeelde plaats.

En nu terug tot leven komt en ik, en zoals vroeger, veel vroeger, Pasternak luisterend naar Scriabine. Omdat het nu eenmaal zo hoort dat het verteld wordt: een soort band van iets dat gebeurde, een jonge man luisterend naar de pianoklanken in het wemelen van de bladeren en een oude poëet, luisterend naar zelfde pianoklanken; hij die het opmerkt, die het neerschrijft opdat het opnieuw zou bestaan, hernomen worden als het effect van een lange echo die regelmatig terugkeert, eens het volle lente is en de piano van Scriabine de ruimte een ander soort leven geeft.

Het staat er nu opgetekend, het wacht om gelezen te worden en weggeborgen, om later terug op te duiken verdrievoudigd.

Pasternak en Scriabine, voor mij nu een eenheid vormend. Ik kan Scriabine niet meer beluisteren zonder te denken aan Pasternak, en Pasternak niet meer vermelden zonder te denken aan Emile Verhaeren in zijn graftombe aan de Schelde, neerzittend als model om getekend te worden door de vader van Boris en vertelt over Rilke, die zijn vriend is.

Het bevreemdende van de geest, die ongeacht de tijd erover en er omheen, alles opnieuw samenbrengt tot een tuil beelden, samen gehouden zoals de bloemen in een bruidsboeket.

Waar ik nooit zou aan gedacht hebben, laat staan het ooit vermeld, ware het niet dat ik hier aan de vijver, aangekomen met Scriabine in de wagen, het venster open. Nog even ben  blijven neerzitten omdat ik verder luisteren wou in het geruis van de wind in het bosje naast mij en het gezang van de merel en ik, denkend aan wat ik een korte tijd eerder gelezen had van de oude Pasternak die het had over de jonge Pasternak die hij ooit geweest was en luisterde, zoals ik nu, die ook jong geweest ben, naar dezelfde klanken wellicht, of dan toch klanken uit een zelfde geest.

Aldus ik een echo gesponnen heb tussen heel wat elementen die ooit bestonden in het hoofd van Pasternak en ik hier samen heb gebracht, om doorgegeven te worden, met mijn persoon als een soort bemiddelaar, onvermijdelijk ermee verbonden.

Of hoe het gebeuren kan dat klanken betekenis krijgen die ze oorspronkelijk nimmer gehad hebben, een betekenis die zelfs de klanken van de piano en de hand van de meester die de sonate componeerde, overstijgen.

Scriabine: de klanken die Pasternak bereikten doorheen het bos van jonge berken en erover schrijft. En ik die lees wat hij erover geschreven heeft en er aan denk, luisterend naar diezelfde klanken, precies een eeuw later, en er ook ga over schrijven. Misschien, maar dit tussen haakjes, dat, een eeuw later dat ik de klanken hoorde en erover schreef, er iemand zal zijn die, verbaasd als hij is, op eenzelfde wijze het navertellen gaat. 

Veel nieuws is dit niet, alleen wat spel van woorden, van klanken en van beelden: wat gedachten bij elkaar gezet, een niemendalletje.

27-05-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

In 1913 was Emile Verhaeren in Moscou en bezocht hij de vader van Boris Pasternak, een illustrator van de werken van Tolstoï, die een portret van hem zou maken. Hij was een stug, moeilijk te tekenen  man, vond vader Pasternak, tot zijn zoon, de jonge Boris – hij was toen 23 - het aandurfde Verhaeren te vragen of hij ooit van Rainer Maria Rilke had gehoord. De man, schrijft Pasternak in zijn ‘Essai d’autobiographie’ (Gallimard 1957), bloeide ineens helemaal open hij zegde: ‘C’est le meilleur poète d’Europe et pour moi un frère bien aimé’.

(Het was ook in die tijd, en zelfs vroeger nog dat de werken van Bonnard en Vuillard, van Matisse en Rodin tentoongesteld werden in Moscou, aldus Pasternak.)

Waarom vertel ik deze ontdekking, wel ik ben verwonderd Verhaeren terug te vinden in de geschriften van Pasternak die ik ken als de schrijver van ‘Doctor Zhivago’, het boek – ik las het in het Engels - dat ik altijd als een groot meesterwerk heb gelezen. Nu nog herinner ik me heel wat passages eruit, al dateert het werk van de jaren 1958, toen de eerste Engelse vertaling verscheen. Ik bezit nog altijd het boek dat ik voor het eerst las in 1962, het was een ‘Fontana monarchs’ pocket uitgave, waarvan nu de bladeren niet alleen vergeeld maar ook losgekomen zijn, maar ik bewaar het als een relikwie.

Ik heb het teruggenomen uit zijn rek naast een even kramakige uitgave van 1965 maar deze dan met de figuur van ‘Zhivago’ zelf zoals hij vertolkt werd door Omar Shariff  in de film van het boek. De film echter, hoewel zeer geslaagd en gesmaakt, kon de literaire finesses van het boek niet benaderen.

Na de film gebeurde er ook een metamorfose. Voorheen kende je de naam en de persoon erachter die je, als lezer, eigen was; eens de film gezien was het heel moeilijk voor een, erna nog bestaande lezer, zich een ander beeld te vormen en van Zhivago en van Lara en van welke hoofdpersoon ook. Het boek had alle personages, landschappen en gebeurtenissen, een nieuwe identiteit gegeven.

‘Doctor Zhivago’ was, wat ik zo graag noem een baken voor mij, een nieuwe soort Bijbel die ik openen kon op gelijk welke bladzijde wetende wat eraan vooraf ging en wat er op volgen zou. Mettertijd waren er wel, zoals ik vaststelde bij het doorbladeren ervan, openingen gekomen die ik niet meer zo goed opvullen kon, maar de voornaamste passages lagen nog altijd heel klaar in mijn hoofd.

Pasternak heeft maar een boek geschreven. Het was trouwens zijn wens, een groot boek te schrijven waaraan hij zijn ganse leven werken zou. Of het hem zijn ganse leven heeft gekost weet ik niet, zegt hij niet, maar hij heeft een machtig boek geschreven, hij won er de Nobelprijs mee.

In zijn ‘Essay d’autobiographie’, vertelt hij helemaal niets over zijn ‘Zhivago’, wat ik nochtans verhoopt had. Hij zwijgt erover in alle talen. Wel wat hij weet over de wereld van zijn jeugd:

‘Et voilà qu’il s’est retiré dans le lointain des souvenirs, ce monde unique et à nul autre pareil, et il est suspendu à l’horizon, comme des montagnes vues de la plaine ou comme une grande ville lointaine embuée dans les lueurs de la nuit.’

Het beeld dat we allen hebben van de dingen die voorbij zijn.

26-05-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Soms is het veel, soms heel weinig dat het me kost om iets bij elkaar te brengen waarmede ik kan binnen komen in je dagelijks bestaan en je hopelijk te verrassen met wat ik vond dat ik je sturen mocht. Ik besef nu dat ik me meer zelf buiten spel zou moeten zetten, dat ik jullie absoluut niet voortdurend mag lastig vallen met mijn gemoedstoestand, telkens met een tijdspanne van 24 uur er tussen. Want zo gebeurt het, zo is het, er is een tijd van opstaan en slapengaan tussen elke blog en al wat er op een dag en nacht gebeuren kan. En het storende is dat het altijd over mij gaat, zelden over iets of iemand anders. Moraliteit ik zou, bij dit alles mezelf moeten wegdenken, ben te veel gefocust op mezelf.

Commentaar geven bij wat er gebeurt in de  wereld, ware misschien een betere oplossing: een mening hebben over een Radja Nainggolan die niet geselecteerd wordt om deel uit te maken van de nationale voetbalploeg, terwijl er andere spelers zijn die er evenveel recht op hebben en niet vermeld worden; of, wat beter is, over het overlijden van de Joods-Amerikaanse schrijven Philip Roth, die ik tot mij scha en schande niet las. Een man die de tijd en de inspiratie vond om 31 boeken te schrijven, over onderwerpen die typerend zijn voor wat er omgaat in de USA en zijn idee heeft hoe het gesteld is met de lezende mens in dat land, over wie hij zich weinig vleiend uit laat.

Eenendertig boeken aan 300 pagina’s per boek (minstens) geeft me 12.000 pagina’s, niet zo maar woorden die te rapen lagen, maar woorden die hij gaan halen is in het diepste van het zijn. Ik vermeld dit met enorm veel respect, al kan ik niets vertellen over het resultaat, over de waarde ervan, ik sta in bewondering  voor hem.

Ik kan nu naar Google gaan en lezen wat er over hem verteld staat, maar ik zal het niet doen, eens te meer sta ik met de mond vol tanden omdat ik de laatste jaren van mijn leven niet anders - waardevol of niet - gedaan heb dan geschreven, en al het overige verwaarloosd heb. Ik heb ook mijn 12.000 pagina’s geschreven, maar ongeordend en richtingloos, geen fut erin, geen lijn en geen uitkomst, geen uitgestrekt landschap met huizen en bomen, maar slechts wat rimpels op het water.

Neen, het zijn boeken uit verre tijden die ik nog frequenteer, alsof ik, wat mijn lectuur van romans aangaat, overleden ben in1980. ik was aan het bladeren in de autobiografie van Boris Pasternak toen, op alle mogelijke zenders, het bericht kwam dat Philip Roth, de onsterfelijke schrijver, was heengegaan.  Ik ben dus maar een half gebakkene, ik weet niets af van wat de laatste veertig jaar geschreven werd, buiten enkele uitzonderingen als Noteboom, als Hertmans en ken ik er nog?

Wat doe ik er aan, of wat kan ik er nog aan doen? Niets, de verloren tijd kan niet worden herwonnen. Wat voorbij is, is voorbij. Een mea culpa is hier passend. 

25-05-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er zijn zaken, er zijn gedachten waar ik me, zeker in mijn geschriften, niet wil met geconfronteerd te zien, die ik niet wens bloot te geven, niet wens dat geweten is dat ik er dagelijks mee rondloop. Ik tracht wel deze donkere holtes te mijden, maar ze overvallen me telkens en telkens. James Joyce heeft die donkere plaatsen en de impact ervan, op een meesterlijke wijze beschreven in zijn Ulysses. Ik heb deze al eens overgenomen – ze spoken in mijnhoofd - ik ga het ditmaal niet doen, want ik ben nog altijd niet verlost van die vreemde toestand van een paar dagen geleden, de gevoelens van toen hebben zich nog altijd niet uitgeklaard.

Wel las ik, ondertussen, de recensie van de Luuk Gruwez bij de dichtbundel van Anton Korteweg[1] in de SdL van 18 mei, die hij als volgt afsluit:

In ‘Het leven deugt. Althans in zijn onderdelen’ voel je voortdurend dat daar een dichter aan het woord is die niet kan verhullen dat zijn sterfelijkheid hem kwelt.

Korteweg is 74, hij is dus nog relatief jong, hij kan zich nog permitteren gekweld te worden door wat hem ooit wacht. De jaren opschuivend zal hij zich, hoop ik toch, verzoenen met het feit dat aan alles een einde komt; zal hij er misschien gaan naar uitkijken, hopen dat het niet meer zo lang duren zal, dat zijn lichaam te afgezwakt is opdat hij nog door iets anders dan zijn lichaam, gekweld zou worden.

Trouwens, ik maakte me hierbij volgende bemerking: wat indien in onze genen duidelijk ware ingeprent dat dit aardse leven een verplichte proefschool is, een voorbereiding op het andere, het echte leven dat ons wachtte na het sterven; een absolute zekerheid op iets totaal anders wat ‘leven’ betreft. Hoe we er zouden naar uitkijken. Niet, zoals dit nu gebeurde: een belofte op een Hemel - wat ook uitdraaien kon op een Hel of een Vagevuur - waar we terecht konden komen, al naar gelang we respect hebben getoond voor de tien geboden, gegrift op twee stenen tafelen door de hand van God, op de top van de Sinaï berg in de nevel gehuld.

Welke  verschil zou de in onze genen geborgen belofte, gemaakt hebben op het verloop van het leven hier op aarde vergeleken met het verloop van nu? Natuurlijk, utopisch dergelijke gedachte, maar het had gekund, zoals zovele zaken hadden gekund en gemogen

Echter niets ervan. Als je de zekerheid wil verwerven dat er nog een leven is, na dit leven, dan ligt dit bij jezelf, dan moet je dit zelf uitmaken op basis van wal wat je voorgeschoteld wordt én van het allergrootste, het Universum, maar ook van het allerkleinste, dat enkel met de geest te zien is. Alle elementen zijn aanwezig, wie zien en horen wil, zal bij leven en bij sterven zien en horen.

Ons is heel veel gegeven, ook aan Anton Korteweg die mooie gedichten heeft geschreven, andere, meer heldere, meer aangrijpende dan de gedichten die ik schreef.

[1]Anton Korteweg: ‘Het leven deugt. Althans op onderdelen’, Meulenhoff.

24-05-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik zat op een dieptepunt als ik terugblik naar gisteren, een punt waar ik nu en dan eens aan voorbij moet. Het betekent dat, wat mijn lichaam, mijn spieren, mijn beweeglijkheid, mijn hart betreft de verzwakking ervan, duidelijk en duidelijker, niet alleen zichtbaar maar ook voelbaar wordt. Er is geen kruid tegen gewassen, ik moet het accepteren of er aan ten onder gaan. Wat me recht houdt, wat mijn medicijn is voor de geest, is mijn schrijven. Als ik hier mee ophoudt, ik weet het, verdor ik helemaal, sterf ik een vroege dood.

Ik wil, ik moet er overheen, zelfs al is er niemand meer dan ikzelf die me leest, dan nog, ten overstaan van mezelf, van wat er overschiet van de krachtige man die ik ooit was, moet ik verder. Geïnspireerd of niet, desnoods herhalend wat ik vroeger schreef, want, ik ben altijd, zoals T.S.Eliot het zegt en zoals ik het begrijp, een ‘explorer’ geweest, dit is een verworvenheid. En het is als ‘explorer’ dat ik verder de oceaan wil in zeilen, gebruik makend van wat er nog rest aan lucht en winden.

T.S. Eliot[1] zegt het, o, zo duidelijk en aanvaardbaar:

Old men ought to be explorers / Here and there does not matter / We must be still and still moving / Into another intensity / For a further union, a deeper communion… 

Al weet ik dat hij zeker niet de leeftijd had die ik heb, niet de zwaarte van het lichaam kende zoals ik het nu ken, maar hij wist dat het leven een queeste was, een zoeken naar wat verborgen was.

Zo, ik heb hem altijd, zelfs van voor ik hem leerde kennen, gevolgd. Heb altijd getracht binnen te dringen in die vierde dimensie, gestuwd en me geroepen voelend, om mijn dagen in de diepte te beleven.

Dit betrachten is mijn leven geweest, ben er zelden van af geweken al wist ik dat mijn levenswijze niet altijd, of dan toch zelden, begrepen werd; dat ik geen prater was, geen aangenaam gezelschap om over simple dingen te spreken; dat ik maar in vuur en vlam schoot als het hem ging over de zaken van de geest. Ik was een eenzaat en ben het gebleven.

Zo, na dit moet ik verder, tot er terug een zwarte dag opduikt, die naar ik vermoed, er wel zal zijn in elk leven. En het heeft geen zin het gemakkelijker aan te doen, het zou een verzwakking zijn, een toegeven, het zou het begin zijn d’une défaite, que je ne veux pas envisager. pas encore, want het kan niet dat het lichaam en de zorgen die het me geeft de bovenhand nemen.

Ik ben een ‘duiker’ geweest naar wat binnen de dingen leeft. Niet wetende waar ik beginnen moest, niet wetende waar ik aankomen zou. En hoe dieper ik dook hoe verder ik me verwijderde van wat er te vinden was. Ik zit gewrongen in een kafkaiaans gevoel dat me overhoop gooit. Maar alles wel overwogen weet ik, en dit is belangrijk, weet ik dat ik onderweg ben, uitkijkend naar wat op mij afkomt,  in vertrouwen, of het nu hier is of daar, het positieve dat ik beleef is mijn onderweg zijn naar, zoals Eliot het zag, een grotere levensintensiteit,gedragen en gevoed door een diepere vereniging met al wat IS, met al wat verborgen is. Dit is niet voortdurend zo, geweest, integendeel er zijn vele dode momenten geweest in mijn leven. Echter, deze ogenblikken van nu, zijn ogenblikken van bezinning zijn telkens opvallend omdat ze er torenhoog boven uitsteken.

Het is het torenhoge dat onze bestemming is.

[1] T.S.Eliot: The Four Quartets, East Coker, V, 202, Faber & Faber

23-05-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Had ik niet de leeftijd die ik heb, ik zou kunnen wenen, niet om wat was, niet om wat is, niet om wat er rest, maar wenen om te wenen. Een totale onmacht te staan waar ik sta, te zijn zoals ik ben, te doen wat ik doe.

Ik verlang er zelfs niet naar deze morose toestand van het zijn te verlaten, ik wil me erin wentelen, ik wens me erin te verpoppen en ogenschijnlijk te verdwijnen lijk iemand die wordt opgeslorpt door de woestijn, waarvan daarna enkel nog het gebeente overblijft, gebleekt in de zon.

Radeloosheid.

Niet wetende wat te schrijven om hieruit op te staan. Wat gisteren was is niet vandaag, wie er gisteren was is er niet vandaag: er zit geen poëet in mij, die is al gestorven, zo hoe moet het verder?

De mist hangt meer in mij dan over mij, het woord heeft me verlaten, zoals de morgenzang van de vogels. En kijk ik om me heen, de boeken zijn gehuld in een zwijgzaamheid die ik van hen nimmer heb gekend.

Stop ik hier, armtierig overgebleven, na al gezegd te hebben wat ik te zeggen had, de enkele restjes die nog overblijven niet waard nog vermeld te worden, mijn inktpot, als die er nog zou zijn, droog op enkele droppels na.

Verteken ik de zaken als ik zeg dat ik me elke dag slachtoffer op het altaar van het woord; dat ik tracht meer te zijn dan dit woord, het te ontsluieren, en tezelfdertijd het toe te dekken met symbolen en vreemde beschouwingen om uit te komen waar geen normale mens uitkomen zou: denken dat, en doen alsof, ik van buiten uit beïnvloed word om het boek te nemen dat ik nemen moet en na te laten wat ik een ogenblik ervoor nog niet wist.

Woorden zijn zoals klanken, ze zijn er zonder er te zijn, ze zitten in de stiltes, in de holtes van de dag en van de nacht, ze hangen lijk de wind in de bomen, ze drijven in de wolken. We grijpen ze zoals ze zich aanbieden , de componist zet de klanken vast in een sonate, in een symfonie, de arme schrijver die ik ben duikt erin weg om woord te worden en als woord neer te liggen op het altaar, zoals het gebeurde in de tijden van vroeger.

Word ik het moe?

Natuurlijk word ik het moe, de moeheid zit in mijn aderen, stroomt als bloed door mijn lichaam en legt me lam, waardeloos lam. Soms sta ik er uit op, soms is het met een sprong, soms zoals deze morgen, in de lente die ik anders wou dan alle vorige lentes, met een greep om het hart.

Dit ook zal opgetekend staan, een doffe pagina die vergelen zal, verbrokkelen eens het papier broos geworden, de letters alleen die nog overblijven zullen, opeen gehoopt, onleesbaar geworden in het vergankelijke.

Je sterft soms elke dag een beetje, sommige dagen meer dan anders.

22-05-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Had ik gisteren ‘l’Homme éternel’ niet uit zijn rek gehaald – een boek dat ik in jaren niet geopend had – dan had ik niet geschreven wat ik geschreven heb; dan had ik niet gesproken over de intelligente wezens aanwezig op andere planeten en niet gezegd dat deze, ofwel veel verder konden staan dan wij, ofwel ons niveau van zijn nog niet hadden bereikt.

Dan ware ik niet tot de conclusie gekomen dat er wezens konden zijn die zo ver reeds geëvolueerd waren, dat ze nog juist zuiver geest waren, dat ze zich verplaatsen konden met een snelheid groter dan de snelheid van het licht en, dat ze ons regelmatig bezochten om ons te zeggen dat ze ons helpen wilden:, niet om het groot lot te winnen in Monte Carlo, maar om ons de weg te wijzen naar de wijsheid van het zijn, opdat we weten zouden in welke richting we evolueren moeten om, uiteindelijk, aan te komen waar zij nu aangekomen zijn, een kopie, een afbeelding van het pure zijnde.

Eens te meer laat ik me aldus verleiden, verklaar ik dat het schijnbaar toevallige, het nemen van een boek uit zijn rek, niets te maken heeft met het toeval, dat het telkens vingerwijzigingen zijn die ons helpen willen om dingen te verkondigen die anders geen schijn van kans zouden hebben vernoemd te worden. Ik schrijf nu al lang genoeg, heb ondervinding genoeg, om een dergelijk, overmoedig ik beken het, besluit achter te laten ter uwer beschikking.

Het zijn dergelijke zaken die je van mij moogt verwachten. Of ze gesmaakt worden vrees ik. De jaren dat ik schrijf hebben me geen massa lezers opgebracht, slechts enkele trouwe volgelingen, misschien eerder uit vriendschap dan omwille van wat ik schrijf. 

Wat er ook van zij, ik stel me er vragen bij. Ik stel me vragen bij het feit dat ik na al die jaren niet meer volgelingen heb die me lezen. Ik schrijf dus, zo begrijp ik het, over dingen die niemand interesseren omdat ze zich over de grens van het gemakkelijk begrijpbare bevinden, in een wereld achter deze wereld van elke dag; dingen, zaken die een bepaalde ingesteldheid nodig hebben om toegankelijk te zijn.

Om het in andere woorden te zeggen, ik schrik af met wat ik schrijf.

Nu, ik zou er iets aan wijzigen indien ik het kon, maar ik kan het niet, ik verlaat mijn wereld niet, ik blijf binnen de grenzen die ik van in den beginne heb opgetrokken. Als jullie me bereiken willen moeten jullie de grens overschrijden, moet je komen aankloppen, zoals de wezens van andere planeten, misschien, regelmatig komen aankloppen, waarvan ik maar nu en dan eens hun geklop hoor. Begrijpen wat ze me vertellen willen is dan nog altijd een andere zaak.

Beschouw deze blog als een homilie, uitgesproken, zoals het vroeger het geval was, van op de preekstoel in de kerk.

Hoe ver we zijn afgedwaald van: ‘Mijn lieve parochianen’? Het biedt geen enkel voordeel dit ooit gekend te hebben, integendeel, het verwijst naar tijden dat je er al waart, te ver in het verleden. [KLM1]

21-05-2018, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde