Er waren deze morgen op KLARA, vier Impromptu’s van Franz Schubert. Lieve, tere, melancholische stukjes muziek, wellicht gecomponeerd op klare lentemorgens of, op zomeravonden als het licht verzwakt en de weemoed lijk mist over de dingen liggen gaat. Pianoklanken die Schubert zo maar, alsof het niets was, van ergens haalde, ergens in het ijle van het zijn; ergens van uit een tussenin: droom die werkelijkheid is en werkelijkheid droom, daar waar de inspiratie huist en waar het goed is te vertoeven om componist van het alleszeggende te zijn.

Hij wou, zoals Schubert, componeren maar met woorden. Hij wou op zoek gaan naar dat ‘tussenin’ dat zich ergens als een impromptu bevond, waar hij heen wou met zijn woorden als noten muziek. Woorden die hij licht wou als dons opwaaiend in de luchten, alsof het gedachten waren of afbeeldingen van gedachten.

En hij wou, zich niets herinnerend van zijn vroeger zijn, noch van zijn omgeving, als totaal nieuw opgestaan onder de levenden:

Hij wou,
vertrekkende van uit het binnenste
van de aarde
opklimmen langs de wortels
van de oudste boom,
en langs het merg ervan, de lucht ingaan
de sterrenstelsels doorkruisen,
om aan te komen
waar niet aan te komen is
tot hij er blijven zou,
onbeweeglijk.

Hij wou
van uit zijn diepste ik tot de hoogste luchten 
stijgen
en onvervaard zijn woorden
mengen met het licht van sterren en planeten
om te schrijven
wat niet te schrijven is,
tot hij er blijven zou,
onbeweeglijk.

Hij wou
in één ademstoot
alle gedachten van vóór hem 
omhelzen
om het punt te bereiken
waaruit hij is opgestaan
en het aan te kleden met zijn woorden
om duizendvoudig méér te zijn
tot hij er blijven zou,
onbeweeglijk.

Hij wou
die niet te omvatten muziek van Schubert
heim’lijk wegschieten met hem
om pijl te zijn, de tijd
hollend tegemoet
en al van Schubert er te horen,
hij er blijven zou
onbeweeglijk luisterend
voor heel lang.

18-10-2020, 07:49 geschreven door Ugo d'Oorde  

DDIN: telkens ik de dood ontmoet op mijn weg wring ik me als een paling om als overwinnaar uit de strijd te komen. Het is sterker dan mezelf. Ik sla het gevecht niet af, integendeel ik zoek het op, zoals Fabre d’Olivet, zoals Paul Nothomb, Deze twee hebben de strijd aangegaan, zich steunend op wat ze in de Hebreeuwse tekst van de Bijbel (Genesis) lazen, maar vandaag is het gefilosofeer erover veraf, is het kijkend binnenin de materie zelf, is het, het ontbolsteren van de materie dat aan de orde is, wat een correcter en meer vaststaand beeld geven moet, Jean E. Charon, filosoof en fysicus, schrijft er openlijk over in zijn ‘Mort, voici ta défaite’(Albin Michel).

In feite, wat de dood betreft, en wat er is na de dood heeft de filosofie het afgedaan, is ze niet meer nodig, het houvast dat ze bood aan velen, wordt bevestigd door wat de materie zelf ons leert; de materie die geleid wordt door de geest, of het sterfelijke geleid/opgevoerd door het onsterfelijke: twee elementen die noodzakelijk zijn om de wereld draaiend te houden. Met dien verstande dat de functie van de  geest meer en meer naar voren treed terwijl deze van de materie meer en meer afbrokkelt.

Aldus is deze morgen niet verschillend van deze van gisteren, mijn gevecht loopt door, het kent geen einde, het is inherent aan het leven zelf. En uiteindelijk het verschil tussen leven en dood, is heel dun, de annamiet, de vliegenzwam, is er een voorbeeld van,  prachtig om aan te zien als je ze ontmoet in het bos of waar ook, maar ze draagt de dood in zich.

Uiteindelijk is het, het enige waardevolle onderwerp waarover kan  gesproken worden, de posities erin liggen ver uit elkaar, ofwel is het, het einde, ofwel is het een nieuw beginnen, maar voor de mens hier op aarde is er geen tussenin, geen soort Vagevuur, het is het een of het ander, en ik voel me beter te wachten op het nieuwe dan te vergaan met het oude.

Het is dus ook de wijsheid die een beslissing, een oplossing brengen kan, sterven in het licht of vergaan in de donkerte. De keuze is gauw gemaakt.

Wat ik hier tot besluit beklemtonen wou: de dood is geen voer meer voor de filosofie, maar voor de fysica. Een gewaagde stellingname die meer en meer aan overtuiging winnen zal naarmate men verder doordringt tot het aller diepste hart van de materie.

En ook, het is maar, en zo voel ik het, dat je eens je dit onderwerp over de dood en wat erna is, aansnijdt, je er moeilijk van los komt. Je blijft argumenteren, je blijft zoeken naar een uitweg, alsof er een uitweg zou zijn.

In elk geval, wat mij betreft, ik heb ‘Mort, voici ta défaite’ naast mij gelegd. Ik herlees wat ik er heb in onderlijnd met potlood op vroegere dagen.

17-10-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Wat ik vergat te zeggen, want ik heb de recensie van Paul Demets pas achteraf gelezen: Erwin Mortier heeft een antwoord op de vraag gesteld door Louise Glück, hij weet via zijn moeder - al schijnt het me wat kinds toe - hoe het er toe gaat in de hemel. Wat een voordeel is, weten waar we later gaan terecht komen, zelfs al is dan nog elders anders, want, who cares? Ik schrijf dit om mijn dag te beginnen, hoewel het niet veel is en er volgens mij méér moet zijn, eens we verdwijnen van de aarde.

Een zekerheid is er, al wat zichtbaar is van ons verdwijnt. Echter we zijn meer dan het zichtbare, want wat is er dat me schrijven doet, wie of wat zit er achter dit willen doen wat ik doe? Is dit inherent aan het stoffelijke dat mijn lichaam is of is het iets dat omheen het stoffelijke is of en er onzichtbaar met verweven is?

Zoals Erwin Mortier, stel ik me vraag na vraag, is mijn ganse betoog van vandaag één grote vraag: wat rest er, hier of elders, eens we zijn heengegaan?

Mijn God, ik zou het niet weten omdat ik niet weet hoe het gebeurt dat ik dit zeggen kan; hoe het gebeurt dat ik de vraag stellen kan. Niet  dat ik me er zorgen over maak, er is wat is. Maar eens is er ooit niet meer het lichaam van mij dat zich elke dag neerzet om te schrijven en dan, wie is het die schrijft, of liever wat is het die schrijft en, schrijft het niet, dat erover nadenkt om te weten wat te schrijven, want op die vraag komt het neer.

Wel, ik ‘wil’ er een antwoord op hebben en dus heb ik er een: ik verwerp de gedachte dat er ‘Niets’ zou zijn, niets in meer dan mijn lichaam. Trouwens Niets is zo iets als Eeuwigheid, als Oneindigheid, het is niet te verklaren met woorden, zelfs niet in te beelden en toch is het.

Een zaak is zeker, en als ik binnen kijk, of tracht binnen te kijken in de ongelooflijk ingewikkelde machine die mijn lichaam is, waar elke atoom ervan, elke elektron, elk deeltje van elke elektron, ‘weet’ wat het te doen heeft - beeld je dit maar even in - ‘weet’ wat het doen moet om dit mechanisme dat mijn lichaam is, draaiend te houden, dan ben ik een en al verbazing, het overstijgt me en ik duizel als ik een poging doe om me hierover een beeld te vormen. Onmogelijk, onmogelijk in het kwadraat is het. En toch het is zo.

En dan denk ik én aan het mechanisme erin én aan wat er is over het weten, over de kennis erin aanwezig, is deze kennis eigen aan het mechanisme zelf of ligt het er buiten? Is het een kennis eigen aan elk mechanisme van leven, onzichtbaar, ontastbaar, maar er wezenlijk in aanwezig, en wat meer is eigen aan het totale van het Universum: sterren en sterrenstelsels, kometen en planeten en al wat erop aanwezig is, een kennis om te doen wat moet gedaan worden, een weten hoe het Universum moet beheerd worden?

Er is dus duidelijk en onweerlegbaar een ‘iets’ dat in mindere of meerdere mate aanwezig is in elk om het even welk organisme, van kei tot bloem tot elk levend iets, een innerlijk iets, een soort geest die elk organisme regelt, ook het mechanische van ons lichaam en, dat van buiten uit komt.

Ons lichaam zit erin verweven tot in zijn minimaal-minimaalste geledingen, ons lichaam functioneert en we weten no-thing hoe het komt dat elk deeltje ervan, hoe klein ook weet wat het te doen heeft, en wellicht zullen we er nooit iets meer van weten.

Waarom dan zouden we ooit iets weten over de dood, een toestand waarop het mechanisme van het lichaam stil valt, maar het deel kennis erin, geladen met wat we ermee hebben verricht, dat van buiten komt niet verdwijnt maar gaat terug naar zijn bron in het hart van het Universum.

Of anders verwoord, op het ogenblik van ons sterven schuift het deeltje van de totaliteit aan kennis, aan geest, van het Universum, dat ons werd toevertrouwd, weg van - niet uit - het afgestorven organisme van ons, en keert het deeltje terug naar dit ‘geheel aan kennis, het geheel aan geest’ dat het ego is van het Universum, en één en ondeelbaar is.

Wat sterft is dus niet het denkend deel, de geest die we zijn, dit deel kan niet vergaan, het keert terug naar zijn bron.

En aldus de hespvraag: wat nu aan het schrijven is, de geest in mij, is die van het lichaam of is die van de kennis/geest in het Universum? Mijn antwoord hierop is, het is van het Universum zelf, de dood heeft er niet in het minst vat op, het is de onsterfelijkheid zelve.

Zoals ik destijds in mijn jonge jaren mijn geschrift beginnen moest met bovenaan mijn blad, AMDG, zou ik nu moeten beginnen met DDIN ‘De Dood is Niet’.

Dit, het resultaat zijnde van mijn geestelijke wandeling van deze morgen, bezield als ik was door het oktoberlicht.

PS.

Noteer dat mijn blogs over het algemeen geschreven worden de morgen ervoor; weet dat ik het me niet riskeer deze te schrijven de morgen zelf. Ditmaal echter zag ik me genoodzaakt wat ik in de morgen geschreven had in de nacht te herzien, ik had mijn twijfels.

16-10-2020, 00:56 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik word in de SdL[1] geconfronteerd met de dichtbundel van Erwin Mortier. Noem ik het poëzie als ik lees wat ik lees. Ik verwijt me nu, als ik terugblik op de gedichten die ik schreef, dat deze veel weg hebben van deze van Erwin, dat ze alle te veeleisend zijn, te diepzinnig en door het gebruik van te veel abstracte woorden, te hol klinkend. Ze ontbreken soepelheid, lichtheid, klaarte. Te veel filosofie in een gedicht schaadt, het neemt het poëtische uit het woord weg, het verveelt. En als het niet kan het filosofische erin te verbergen dan beter geen filosofie.

Vele van de gedichten die ik schreef lijden eronder, misschien vind ik nu nog de tijd om, wat ik destijds schreef aan zee in San Juan, Cabo de las Huertas - maar dit gaat jaren terug - te herschrijven met een blik op wat ik denk hechte poëzie te zijn.

Als ik het gedicht neem  dat in de SdL werd overgenomen en ik lees :

Ma,

Ik stel me voor dat je daar in Andromeda met de wetten de Plejaden 
bindt en Orions sokken verstelt.

Vertel me, mamaatje, wie heeft de wijsheid in het binnenste gezet, 
het raderwerk der melkwegstelsels?

Wij dichters vergaten het antwoord te verbeelden,
waar hebben we onze heuglijke vleugels der pauwen gelaten?

De veders van de ooievaar?
De struisvogel zijn gepluimte?
In welk zand warmt de zon ons broedsel?

Waar is Behemoth, of Leviathan?
In welke dierentuin kauwen ze mak
op zakjes pinda’s van Japanse toeristen?

In het verdomde kwadraat van de nacht
slaap ik altoos alleen.

Ik ben geen recescent, ik lees en herlees. Terwijl ik alle moeite moet doen om te begrijpen wat hij zeggen wilt zoek ik naar dat vleugje poëzie dat ik zou moeten vinden in de vleugels van de pauwen,  niet in hun staarten. Ik denk aan Louise Glücks ‘NIght Migrations’.

Het is maar een vaststelling en tezelfdertijd een mea culpa. Ik ook schreef:

Levend, meer dan ooit,
ondanks de vele jaren, ondanks de haren wit
- alhoewel geen triomf, verre van –
maar hier verblijvend waar wind en zee
de adem zijn, ons toeverlaat, ons onbevangen
streven, dringen we de schoot
der Wijsheid binnen zoals in het begin
der tijden, door het Woord bezeten,

over de grenzen van wat zichtbaar
en onzichtbaar is, luisterend naar de stem
van wie we zijn en wie we waren
en van wie we hadden kunnen zijn,
maar ‘only in a world of speculation’[2] dan.


En zo verder, terwijl het heel wat anders kon en met meer gemak gelezen, zoals ik het nu herschrijven wil:

De zee 
bij San Juan, Cabo de las Huertas

Hier verblijvend
waar ons ademen
wind en water is
willen w’ binnen dringen
door het Woord bezeten
zoals in het begin
het was,

van wie we zijn
van wie we waren en
van wie we hadden kunnen zijn
samen  genomen
al wat zichtbaar
en onzichtbaar is.

Ogenblikken
aan elkaar geregen,
een kwantumwereld
erin verweven,
een opening
die we betreden.

Hemel en aarde, 
zeeën
hoog gehouden,
uitgeschreven
op folio’s oud papier
in simpele woorden
weergegeven:
alle weelde die er is.

We waren er,
We hadden er lang
willen blijven
op de rots gezeten,
maar de tijd,
de tijd ontbrak

al is hij niet.

Ik zeg het maar, hoe eenvoudig het ook kan. Ik was aan zee en ik zat er hoog op een rots, de zee en het licht erin, diep onder mij, schrijvend. Ik zat er terwijl de tijd vergleed, de tijd die niet is. Ik zou er keren willen nu en zitten op de plaats waar ik vroeger zat en, verder schrijven, lichtvoetig nu.

[1] De Standaard der Letteren van 10.10.2020. Paul Demets over: 'Moeder de Muze', dichtbundel: ‘Precieuze mechanieken’ van Erwin Mortier, De Bezige Bij, 114 blz. 22.99 €

[2] T.S.Eliot: ‘Four Quartets’

15-10-2020, 07:30 geschreven door Ugo d'Oorde  

The Night Migrations

This is the moment when you see again
the red berries of the mountain ash 
and in the dark sky
the birds' night migrations.

It grieves me  to think
the dead wont see them -
these things we depend on,
they disappear.

What will the soul do for solace then?
I tell myself maybe it won't need
these pleasures anymore;
maybe just not being is simply enough,
hard as that is to imagine.

Je kunt altijd een schuchtere poging doen het gedicht te vertalen. De beelden, de gedachten erin om te zetten in het Nederlands met het behoud van de poëtische zinsvorming. Je bereikt dan bijvoorbeeld - we hebben mogelijkheden genoeg wat de woorden betreft - het volgende:

De nachtelijke trek.

Dit is het ogenblik dat je terug
de rode bessen van de lijsterbes ziet
en in de donkere hemel
de nachtelijke trek van vogels.

Het bedroeft me te denken
de doden zullen het niet zien -
deze dingen, waarop we rekenen
ze verdwijnen.

Wat zal de ziel dan doen als soelaas?
Ik vertel mezelf, misschien heeft ze
geen nood meer aan deze vreugdes,
misschien is simpelweg het niet-bestaan toereikend,
moeilijk als het is dit in te beelden.

Het schilderij dat Louise Glück ziet in haar herinneren, zien we ook: het moment dat ze terugdenkt aan de lijsterbes vol rode bessen, met in de nacht de trek van de vogels in zwermen erover. En het maakt haar droef te denken dat de doden - familieleden en vrienden - die gingen, dit beeld niet meer kunnen zien. Maar troost ze zich, er zijn zovele dingen die verdwijnen in het leven.

En ook welk soelaas zou het betekenen voor de ziel, wellicht heeft deze geen behoefte meer aan dergelijke vreugden, misschien volstaat het, het niet-bestaan; volstaat het, het er niet meer zijn, al is zo iets als het niet-bestaan, moeilijk voor te stellen.

Ik vind dit een perfect gedicht, alles is er voorhanden en vooral het situeert zich in het kosmische van het bestaan  van de lijsterbes in vrucht en van de trek van de vogels erover.

En dan de dichter die denkt aan de dood en de vraag die in haar oprijst, wat betekent het, ‘er niet meer te zijn’, heeft de ziel het nog wel nodig de lijsterbes te zien en de vogels die er over trekken? Moeilijk is het, zegt ze, zich zo iets voor te  stellen.

Is het niet de vraag van elk van ons?

14-10-2020, 07:23 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hoe schrijf je over iets dat niet als iets dagelijks overkomt of, hoe schrijf je over iets dagelijks, dat óverkomt als iets ongewoons. Het is je betrachten van elke dag, de opdracht waar je voor staat.

In de nacht ben je wakker geworden en dacht je wat je gelezen had over Louise Glück: ‘whose poems have abundant intellect and deep feelings.’

Dit is altijd het doel geweest dat je je gesteld hebt: intellect and feelings, de twee slagwoorden die leiden tot originaliteit, tot een zekere wijze van optreden dat een unieke tint geeft aan wat is van de woorden die je laat op je blad (of op je scherm). Wat ook met zich brengt dat poëtisch schrijven over iets intellectueels, de neiging  heeft langdradig te zijn, zoals bij Mozart too many notes, jij too many words nodig om iets eenvoudigs te zeggen.  Gedichten, die hun poëtische kracht verliezen omdat ze te lang uitvallen, te  veel zeggend, te prozaïsch. Het omgekeerde zou ook kunnen dat mijn proza te poëtisch is om proza te zijn en omwille hiervan, het onbegrepen achter blijft.

Het is mijn Paasbiecht die ik afleg over het enige waar ik denk nog te kunnen zondigen. Het enige, het in mijn ogen nog waardevolle dat ik presteer. Het overige is niet veel zaaks meer om nog te spreken over zonde.

En over biechten gesproken. Ooit hebben we, onder collega’s, na een discussie, afgesproken allen samen - we waren vrij vanaf drie uur in de namiddag op Goede Vrijdag - te biechten te gaan in de kapel gelegen halfweg de Nieuwstraat in Brussel en elkaar, na de biecht, gezuiverd als we waren, terug te vinden in een ouderwetse bowling, waar er iemand aanwezig was om, na elke beurt, de negen kegels terug recht te zetten. Hoe dit is afgelopen weet ik niet meer, maar de feiten waren wat ze waren, en waarom vertel ik dit allemaal, omdat ik bij het buiten komen uit de kapel aangesproken werd door een zigeunermeisje, deze mijn hand vastnam en me zegde dat ik schrijver ging worden.

Er gebeurden nog vreemde dingen in die dagen, we voelden het te biechten gaan nog als een plicht waar we minstens eens in het jaar niet aan ontkwamen en dat was de dagen rond Pasen. En heb ik al ooit gezegd of geschreven over het  zigeunermeisje en wat ze me toen vertelde?

Hoe wijs we geworden zijn ondertussen; Bevrijd van God en zijn gebod, ingesteld op ons eigen oordeel, onze eigen biecht, en meenemend de last van het voorbije: het goede, het minder goede en ook, en dit weegt het zwaarst, het verkeerde dat we mee dragen in onze dagen en dat regelmatig de kop opsteekt. Ook James Joyce, in zijn Ulysses wist wat ‘sins or evil memories’, vermogen: ‘Yet a chance word will call them forth suddenly and they will rise up to confront him…’

Maar, er over denken is erover schrijven. Eens te meer werd voltrokken wat beter verzwegen bleek en zet ik mezelf en jullie op het verkeerde pad voor enkele ogenblikken. Het was echter niet mijn bedoeling, geloof me.

Waarom dit te vertellen vanmorgen? Wel weet ik dat ik gisterenavond naar bed ben gegaan met een grote droefheid in mij. Een droefheid die me plots overvallen is en waarmee ik ben ingeslapen. Gelukkig is Louise Glück opgedoken in het midden van de nacht. Waar zou ik het anders over gehad hebben vandaag, over het droef zijn, het verdrietig zijn?

13-10-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik denk, het is een grote dag die ik te vieren heb: de Poëzie, deze van mijn hart, is op het hoogste podium gekomen, aan een Amerikaanse dame van zeventig, Louise Glück werd  de Nobelprijs Literatuur toegekend.

Ik ken haar niet, heb nooit van haar gehoord, maar nu lees ik over haar:  ‘whose poems have abundant intellect and deep feelings’. Wat verlang je meer van een gedicht dan diepe gevoelens met een intellectuele inslag. Ik heb dit altijd betracht maar eindigde telkens (misschien) te diep in het ‘te’ onwezenlijke.

De poëzie in dit land hier in opgang onder de jonge dichters en dichteressen, is aldus ineens van de kaart geveegd. Ik vraag me af met welke gevoelens deze wiens verzen de laatste tijd, in de Standaard der Letteren beschreven werden en bewierookt, zich gaan voelen als ze zich herlezen op zoek naar die twee elementen, gevoel en intellect; hoe vervreemd ze zich hebben gevoeld - een Pfeijffer zelfs - als ze kennis hebben genomen van het soort poëzie dat bekroond werd.

Ik wacht op wat Louise Glück vertellen zal over poëzie als ze haar prijs in ontvangst zal nemen. Ik herinner me, toen hij er stond, de woorden van Saint-John Perse: ‘la grâce poétique, l’étincelle du divin, vit à jamais dans le silex humain.’

Perse ging tot op het bot, hij maakte van de poëzie een sprankel van God. Umberto Eco zou er een sprankel van de Kosmos van gemaakt hebben, wat op weinig na hetzelfde is. Want poëzie is wandelen in het verhevene, in het sacrale of het bijna-sacrale en tezelfdertijd binnendringen in het hart van het woord, het hart dat wordt blootgelegd, zodat de woorden een betekenis in meer krijgen, een innerlijkheid die er is maar ongrijpbaar is. Als ik lees van Louise Glück:

This is the moment when you see again
the red berries of the mountain ash
and in the dark sky
the birds' night migrations.

Wat kan er meer kosmisch zijn, de tijd van de rode bessen van de lijsterbes (mountain ash) en het trekken van de vogels. En wij die het zien gebeuren, die weten dat de zomer voorbij is en de winter op komst, en dan volgen deze prachtige verzen, om lang bij stil te staan:

It grieves me  to think
the dead wont see them

‘Het maakt me verdrietig want zij die stierven, zij die heel dicht bij mij waren, zullen het niet meemaken, ik zal er staan, alleen, starend naar de zwermen vogels over mij.’

Ik hoef er dus ‘niet’ meer aan te denken dat je, om ‘in’ te zijn, om mee te gaan met de stroom der hedendaagse Letteren, liefst ’dode’ poëzie moet schrijven en dat woordkramerij voldoende is, zelfs al is die goed geschreven, al is die goed bedoeld. Het voorbeeld dat gegeven wordt door het Nobelprijs Comité is klaar en duidelijk: de Poëzie van Louise Glück is, wat we lezen willen. De maatstaven die altijd hebben gegolden, worden her-uitgezet, de richting ervan  her-aangegeven, we weten terug hoe het dichten moet. Als Glück schrijft - het vervolg op de twee hogervermelde versregels -

these things we depend on,
they disappear.[1]

'These things’? Het zal dan toch niet de poëzie zijn die verdwijnen zal, opgeslorpt door de tijd.

[1] Gelicht uit het gedicht me toegestuurd door een goede vriend: ‘The night migrations’.

De laatste strofe gaat als volgt: What will the soul do for solace then?/ I tell myself maybe it won’t need / these pleasures anymore; maybe just not being is simply enough,/ hard as that is to imagine.

12-10-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde