In de Knack van 4 november, volgt Simon Demeulemeester een discussie tussen twee Spinozisten, Herman De Dijn (°1943) en Tinneke Beeckman (°1976). ‘Deze bekijken Spinoza elk van uit een andere hoek. ‘Herman De Dijn die hem ziet als een conservatief iemand en Tinneke Beeckman als een vrijdenker’.

Het wordt een discussie op het filosofische vlak die ik volg met interesse omdat ik me ook een beetje Spinozist voel en dezes ideeën over God en het Universum op een bijna identieke wijze heb gevolgd en beleefd. Hij bewoog zich als een van de eersten buiten de God van de Bijbel met een blik op de Kosmos en het is vooral op dat vlak dat ik hem heb gevolgd en gewaardeerd, en nu hem ook, in zijn voetsporen verlengen wil naar de eenentwintigste eeuw.

In de loop van het gesprek worden filosofische standpunten belicht, die hoewel uiteenlopend toch alle gericht zijn op de figuur van Baruch Spinoza als een pionier van de verlichting, vooral dan zijn blik op de religie met de nadruk op zijn onpersoonlijke God die hij zag, gelinkt aan het Universum en duidelijk niet als de schepper ervan, maar ik laat de Spinoza van de zeventiende eeuw over aan de Spinozisten en ik tracht verder te kijken, Spinoza heeft zijn tijd gehad, hij was de man van de  verlichting, de baken ervan.

Ik volg die Spinoza van toen niet meer omdat de ganse filosofische wereld vandaag voorbij gestreefd wordt - in een zekere zin besmet wordt - door wat de New Physics ons leren of zouden kunnen leren. Als ik hier inga op bepaalde discussie-aspecten tussen de twee filosofen dan is het omdat ik de blik gericht op het komende, evenwel met groot respect voor begrippen die voorheen als waarheid konden gezien, maar de dag van vandaag anders kunnen/moeten geïnterpreteerd worden.

Ik leef me dus niet in, in de Spinoza van de zeventiende eeuw, zoals Herman De Dijn en TInneke Beeckman, maar ik heb toch uit elk van hun betoog een aspect gelicht dat ik anders zie.

Een eerste is van Herman De Dijn die zegt:

‘De échte verlichting zit in het beeld dat hij aan de Bijbel ontleent, namelijk dat van de pot en de pottenbakker. Wij zijn allemaal potten gemaakt door een pottenbakker. Niet jij beslist hoe en wat en wie je bent, de pottenbakker doet dat. Nu, Spinoza zou Spinoza niet zijn mocht hij het daarbij laten. Want natuurlijk bestaat die pottenbakker voor hem niet echt. Toch niet als scheppende god. De pottenbakker is de natuur en die produceert maar wat, die schept niet doelbewust – je zou het kunnen vergelijken met de blinde horlogemaker  van evolutiebioloog Richard Dawkins. Dat je tot verlichting kunt komen, aldus Spinoza, heeft dus alles met onvermijdelijk toeval en geluk te maken. Je hebt gewoon een brein en een geest toebemeten gekregen die dat kunnen.’

Ik neem een zin hieruit, namelijk : ‘de natuur en die produceert maar wat, die schept niet doelbewust’

Als dit van Spinoza komt en bekrachtigd wordt door De Dijn dan denk ik dat een Spinoza van de eenentwintigste eeuw er een andere mening zou op nagehouden hebben. Als er iets is dat doelbewust schept tot in het minste van zijn geledingen - maar scheppen is een verkeerd woord - dan is het de natuur, dan is het, het evolutieproces dat ingecalculeerd zit in wat is van de natuur, en dan is de mens wél doelbewust ontstaan uit dat evolutieproces en zeker niet ‘zo maar’. En wel omdat hij broodnodig was, want zonder hem was er geen Universum - er was er wel een maar er was niemand om erover te getuigen dat er een was, zo wat zou de zin ervan kunnen geweest zijn? - want het is de mens die zin geeft aan het bestaan van een Universum, hij hoort er noodzakelijk bij, onafscheidbaar bij, Dante wist dit al.

En wat Richard Dawkins betreft en zijn ‘The Gods delution’ vind ik een magere vergelijking, als ik denk aan zijn zeven mogelijkheden[1] om te oordelen over God, maar deze dan van de Bijbel, en niet deze die Spinoza op het oog had. Trouwens ik ga evenmin akkoord met Dawkins als hij zegt, en De Dijn schijnbaar ook, dat alles ontstaan is uit de materie, ook de geest.

En dan wat de passage van Tinneke Beeckman betreft die antwoord op de vraag: Waarom vindt u Spinoza nog relevant? Met:

 ‘Om te beginnen omdat Spinoza’s ethiek een soort levenswijsheid bevat waarin elk individu zijn weg kan vinden. Filosofie als praktijk, zoals in de oudheid, en niet enkel als theorie. Veel mensen hebben iets aan hem omdat hij een enorm psychologisch inzicht had in onze emoties en passies. Daaruit vloeit mijn tweede reden voort: Spinoza was als verlichtingsdenker zijn tijd ver vooruit omdat hij besefte dat mensen geen rationele wezens zijn, maar worden gedreven door passies. Veel van de postmoderne kritiek op de verlichting, bijvoorbeeld geïnspireerd op Friedrich Nietzsche, is precies dat de verlichting de rationaliteit van de mens overschat. Volgens die kritiek werd de wetenschappelijke kijk een nieuw onrealistisch geloof dat onderschatte hoe de mens wordt gedreven door emoties én hoe weinig inzicht de mens daarin heeft. Dat inzicht vind je wel bij Spinoza. Tot slot was hij ook politiek erg relevant, door zijn idee van fundamentele gelijkheid, die aansluit bij onze tijdgeest: niemand heeft van nature het recht op macht over de ander. Daarop baseert hij de democratie. En het strookt met zijn naturalisme: de mens maakt deel uit van de natuur. Hij is dus niet het centrum of het doel van de schepping. Dat ging in tegen de Bijbelse, theologische visie.’

 Ik weerhoud: ‘De mens maakt deel uit van de natuur. Hij is dus niet het centrum of het doel van de schepping…’

Ik heb de Bijbelse visie niet nodig om te weten dat de mens meer is dan deel uitmakend van de natuur, hij is er een kopie van, hij is én de materie ervan én de geest ervan, hij is er een integraal deel van. Indien alles herleid zou worden tot de meest minieme deeltjes van het ‘zijn’, dan zou hij zelfs niet worden opgemerkt als mens, zo groot is zijn uiterlijke als innerlijke verbondenheid ermee. Ik bedoel dus dat je niet over de mens kunt spreken zonder oog te hebben voor de zeer intieme band die hij heeft als materie en geest met  het Universum in zijn totaliteit, en wat meer is, voor mij is hij het doel, zeker de geest in hem, van dit Universum. Ik heb dit in het verleden regelmatig herhaald in mijn geschriften en ik blijf het doen. Zonder de mens is er GEEN Universum.

Deze gedachten, wat zijn plaats betreft in het Universum en zijn verbondenheid ermee, dank ik aan de Spinoza in mij van nà de 'New Physics', wie weet waar ik was uitgekomen ware hij er niet geweest?

[1] Om op de Dawkins van De Dijn terug te komen: Richard Dawkins in zijn ‘The God delusion’ van 2006, houdt er een spectrum op na van de menselijke mogelijkheden van geloof in God. ‘It can be presented by the following milestones along the way’ schrijft hij en we vertalen:

1. Sterke theïst. 100 % zekerheid van het bestaan van God. Zoals C.G.Jung het zegt: Ik geloof niet, ik weet.
2. Zeer hoge waarschijnlijkheid, maar dichtbij de 100%. De facto theïst. Ik kan het niet weten met zekerheid, maar ik geloof sterk in het bestaan van God en ik leef mijn leven in de onderstelling dat Hij bestaat.
3. Hoger dan 50% maar niet veel hoger. Technisch agnostisch maar in de richting van theïsme. Ik ben zeer onzeker, maar ik ben geneigd te geloven in God.
4. Exact 50%. Volledig onpartijdig agnostisch. Het bestaan van God of zijn niet-bestaan is even waarschijnlijk.
5. Lager dan 50 % maar niet veel lager. Technisch agnostisch maar in de richting van atheïsme. Ik weet niet of God bestaat maar ik ben sceptisch.
6. Heel lage waarschijnlijkheid, dichtbij zero. De facto atheïst. Ik kan het niet weten met zekerheid maar ik denk dat God zeer onwaarschijnlijk is en ik leef mijn leven alsof hij niet bestaat.
7. Sterke atheïst. Ik weet dat er geen God bestaat met dezelfde overtuiging als Jung het ‘weet’ dat hij er is.

15-11-2020, 07:07 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik  durf van mijn leven zeggen dat het niet kort is geweest, integendeel, maar ook, dat het een lange aanloop heeft gekend om uiteindelijk aan te komen in, wat ik noem, zijn eindfase, de nagloei van alles wat er is geweest en nog is, en met een blik naar mijn einde toe; een vunzen nog, met enkele opflakkeringen en een stilaan doven in mijn laatste woorden.

Zo zal het geacteerd staan in het kruis over mij dat er onvermijdelijk aankomt, eens, én met een spijt om het schone van het leven dat ik achterlaat, én met een zekere nieuwsgierigheid om eindelijk te weten - maar het zal eerder een ondergaan zijn - van wat erna komt en dat ik nu al zie als een groot helder iets, als een wegglijden in het dons.

Niet dat ik uitgeleefd ben, niet dat ik alles gezegd en gedaan heb wat ik wou doen, verre van; neen, er zijn nog duizend zaken die ik zou willen doen, maar ondanks het feit dat ik aangekomen ben waar ik sta, ondanks het feit dat ik mijn dagen geteld meen, toch loop ik hier rond alsof ik me van dit alles dat me te wachten staat, niets is en niets komen zal. Ik ignoreer het niet maar ik verwacht het nu nog niet, ik geef me nog elke dag een oneindigheid die me toelaten zal nog een hoop dingen te af te werken.

Het is dus geen kwestie van nederig mijn lot te aanvaarden en er naar toe te leven, neen, het is voortdurend doen alsof er niets boven mijn hoofd hangt en ik nog tijd zat heb om normaal verder te gaan, de dood veraf zijnde en zeker niet wachtend op mij in Isfahan waar ik rustig heen kan gaan.

Boude taal die ik gebruik, maar het is hoe ik me voel in de dag als ik schrijf, er is geen haast om af te maken wat er nog ligt, ik heb het gevoel dat ik nog de tijd heb om de jaren blogs van 2010 tot 2020 te herzien en de belangrijkste eruit over te houden, een bundel bladen die zou figureren als ‘une recherche du temps utilisé’, want verloren was de tijd niet. Tenminste zo voel ik het niet aan.

Mijn brief van vandaag - ik dacht te schrijven over een Spinoza-artikel in ‘Knack’, maar dat is voor morgen of overmorgen al naar gelang - is er dus een , de zoveelste, geschreven in een dagboekstijl, een eerlijk me bloot geven aan jou, omdat het in mijn aard is je te vertellen wie ik ben in het diepste van mijn gedachten - was het Willem Kloos niet die schreef dat hij een God was in het diepste van zijn gedachten? Nu zo ver ga ik niet - maar ik vind toch heel wat aan roerselen van de geest, als ik diep kijk in mij.

Ik verheug me nu reeds met de woorden die ik schrijven ga over het Spinoza-artikel in de ‘Knack’ van 4 november, dat een vriend me toestuurde. Hij weet al hoe ik me voelde toen ik het las. Ik moet het nu nog juist de gewenste vorm geven.

Morgen al, misschien.

14-11-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Van vele dingen, zijn het de boeken die hij las die leven in zijn herinneren. Niet zo zeer, het boek in zijn totaliteit, maar wel bepaalde zinnen of passages eruit die opduiken op de meest onverwachte ogenblikken  en drager zijn van wat hij elke dag achterlaat als geschrift. In feite, het moet gezegd, dat zijn geschriften zijn wat overblijft van de dag, nu  ik niet meer te gaan heb van hier naar daar, geen afspraken meer na te leven heb, geen voordrachten te geven, geen reizen meer voor te bereiden, alles ligt binnen het zich openen en sluiten van de dagen, hij wachtende op de nodige tekenen die gedachten kunnen voortbrengen.

Ik ben dus niet veel meer dan een man op zoek naar woorden die hem verrassen, die ook de lezer zullen verrassen. Maar het zijn in de eerste plaats woorden voor mezelf, ik ben het die in de eerste linie staat om te lezen wat er vers geschreven staat, waarbij ik me telkens afvraag - in vele van mijn brieven zeg ik dat - hoe het komt dat er staat wat er staat: is het Ugo, die het geschreven heeft of ben ik het? Dit is ten minste de idee die Borges me ingefluisterd heeft. Een idee die te nemen of te laten is, want de schrijver ervan heeft zich al teruggetrokken en ik kan hem niet meer terugroepen om het te verbeteren of aan te vullen.

Van dan af ben ik op mezelf aangewezen. Het moment van de inspiratie is gone en haal het maar eens terug. Ik denk dat een schilder, een componist -  ik luister meer naar muziek dan dat ik lees de laatste tijd - dit onvermijdelijk ook beleven moet het stoppen van de klanken of de beelden die binnenkomen. Er wordt ineens iets afgesloten, een kraan wordt dicht gedraaid, je bent op jezelf aangewezen voor wat je er nog wenst aan toe te voegen.

Ik wil altijd een minimum van 500 woorden bereiken, voor minder doe ik het niet, maar het kost me soms heel wat. Ik loop dan rond, zoekend naar een vervolg terwijl ik met andere zaken bezig ben, denkende dat de zinnen  wel komen zullen als ik er blijf mee bezig zijn, dat ze plots oprijzen zullen van achter een hoek van het huis, of van achter een haag, of een lichtpunt zullen zijn geprojecteerd op een donker doek. Ik blijf hopen, ik ben niet diegene die het laat liggen voor de volgende dag, want ik weet dat die dag even goed gevuld zal zijn en dat het dus best is niets uit te stellen. Wat je ook helpt is het weten dat wie zoekt vinden zal. ‘Mein Geduld hat Ursach’ schrijft Ernst Jünger in zijn ‘Auf den Marmorklippen’ en dit is een wijze raad, zelfs al is het Duits spraakkundig niet correct, zoals een vriend me zegde, maar het komt uit de taal van het volk en ik heb het zo onthouden en ook toegepast. En het blijft me helpen. Trouwens ik weet dat je van mij geen wereldschokkende gedachten verwacht, al wou ik soms die wel verkondigen kunnen, maar ik zit, zoals wij allen vast geankerd in wat van de tijd is.

Van de tijd die niet is.

13-11-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik heb ditmaal - ook de vorige jaren misschien - 11 november aan mijn geschriften laten voorbijgaan. De velden witte, opstaande stenen van de dodengraven in het land rondom Ieper, ook deze van de eiken en de grijze platte stenen met, hier en daar, enkele heel ruw gehouwen kruisen in de aarde van Langemark, dit alles en nog heel wat meer aan mij laten voorbijgaan. Ik was er nochtans dikwijls toen ik in Ieper woonde. De dood wandelt er door de velden als je de stad verlaat in welke richting je ook gaat of rijdt, de graven komen je tegemoet.

Vanmorgen, luisterend naar het vioolconcerto van Sibelius duiken plots de beelden van vroeger op, blijven ze hangen, zie ik de graven terug in het licht van de herfst, in het licht dat door de nevels heen dringt lijk, een laatste roep of schreeuw van zij die er gesneuveld liggen. Ik volg de melodielijn van de viool en duidelijker dan ooit zijn er de graven en de stem van hen die er liggen, met de wind en de vroege zon erover.

Ik heb de muziek nooit zo gehoord, nooit zo geïnterpreteerd, ik vermoed ook niet dat Sibelius die gravenvelden kende en dat hij die beschrijven wou. Maar in werd er, ingaande op het you-tube-verhaal  van een vriend - een beeldreportage van de streek waar hij woont, de Vlaamse Ardennen - werd ik naar het concert geleid,  gleed mijn cursor erover, et la musique de Sibelius, le concerto, fut.

Ik heb het beluisterd, de muziek is passend tot het einde van de eerste beweging, het allegro moderato van het concerto. Voor mij is het duidelijk, als er ooit een reportage gemaakt wordt over de grafvelden rondom Ieper, zoals deze van mijn vriend over de Vlaamse Ardennen, dan is het de muziek van Sibelius die (het best) passen zou bij de beelden, want de muziek, in zijn aanhef benadert en onderlijnt de sfeer van een 11 novemberdag zoals wij die in het westen kennen, ook in Amerika denk ik, ook in Australië, ook in Canada. Het is de dood die verweven zit in de klanken

Trouwens, wat de kerkhoven betreft, ik ben er altijd door geïntrigeerd geweest, bezeten zelfs, vooral de oude, schijnbaar verlaten kerkhoven, zoals er zijn in Schotland midden in de velden of verscholen achter wat bomen of struiken. Zo is er een op het eiland Mull - te bereiken met de ferry van uit Oban - op de weg naar Fionnphort, waar je de boot neemt naar Iona, the holy Isle[1]. Een totaal verlaten kerkhof, schijnbaar althans; Ik ben er met twee vrienden Guy M. (+) en Jean)François C. een eerste maal gestopt, we hebben erin rondgelopen en ergens achter een steen lag er een marmeren vrouwenbeeld met een kindje op de arm, maar het hoofd ontbrak; Ik heb het beeldje laten liggen, waar het lag,  tot ik er, twee of drie jaar later, met een andere vriend, Pierre H. er ben langs gekomen. Het beeldje lag er nog op, dezelfde plaats. Ik wou het laten waar het lag, maar Pierre zegde niet sentimenteel te doen

en stopte het in de koffer van de wagen. Het bevindt zich thans in de tuin van mijn dochter Ann.

Van een ander kerkhof, dichtbij het Giverny van Claude Monet, vond ik de scherven van een klein oud vaasje. Ik heb die meegenomen, heb de scherven gelijmd en het vaasje staat thans naast mij, ik bewaar er mijn drie vulpennen in, Twee die ik soms nog gebruik van de jaren zestig en een gekocht in Harrods, waar ik nooit met geschreven heb, maar toch bewaard.

Ik hou van die dingen, ze wijzen me op mijn leeftijd. Ik word er wijzer bij, gelatener, vooral op een dag zoals deze.

[1] Isle of Iona :  the Birthplace of Celtic Christianity. Where Saint Colomba settled in 563 ad. To built Iona Abbey and spread Christianity to the Celts; Next to the Abbey you’ll find a small graveyard where 48 medieval kings are buried, including Macbeth. ( Bron, Google).

Ik zag het als mijn pelgrimstocht als Kelt als ik boven op de hoogste top van het eiland stond.

PS. De beschermengel op mijn blog van gisteren heb ik pas gisteren ontdekt om 20.20. Het is geen idee van mij geweest. Misschien was het de man die ik heb zien staan aan de vijver.

12-11-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een nieuwe dag met nieuwe beschouwingen over wat is, over wat was, over wat zou kunnen geweest zijn, maar stilte over wat komen gaat, grote stilte. Zoals er stilte is aan de vijver, geronnen stilte van de natuur die in elkaar aan het zakken is, behoudens het watervlak, een rilling nog van leven en van het leven erin tot de reiger op de rand ervan, opgevlogen.

Wat we weten is wat we schrijven, ook wat we denken dat er is: de ruimte van het er-zijn, het er-zijn dat alles omvat, alles in zijn greep houdt, mezelf inbegrepen omdat ik er deel wil van zijn, mezelf légend van mezelf, van al wat is van mij - wat ik denk van mij te zijn - alles vergetend , mezelf erin oplossend, erin opgenomen en niets méér zijnde aan inhoud, dan wat is van al wat zichtbaar is: de luchten en de aarde, de grassen en de rieten, de struiken en de bomen en ik die er zit op een hoek van de tafel, voor mij uitkijkend. Niets meer dan het ‘daarzijn’ van de man op een schilderij van Michel Borremans, gedachteloos, het kleine ogenblik van het er nog zijn tussen het leven en de dood, uitgerekt in wat is van het tijdloze ervan.

Het ogenblik, zoals ik er zit, van het niet meer weten wie ik ben, van waar ik kom of waar ik heen wil gaan en niet de minste noodzaak te weten wat was en wat nog komen gaat, niets meer dan er nog even te zijn, even nog en nog even, om dan heen te gaan om terug mezelf te zijn, alsof ik was binnengegaan in het zijn van het er-niet-zijn, er ogenblikken heb vertoefd en nu teruggekomen in het zijn van elke dag.

Wie was het die daar zat op de hoek van die tafel, was ik het wel? Of was het iemand die uit mij naar buiten getreden was en daar was gaan zitten, terwijl ik aan het schrijven was, of aan het denken in de kamer, of rondlopend in de velden, of wandelend omheen het watervlak, kijkend hoe die man daar zat onder de bomen en hoe de bladeren neerzegen over hem, lijk woorden geschreven in het Sanskriet.

Je zult het nimmer weten, maar ook, je zegde het al, je schrijft maar wat je weet, waarop dit dan een uitzondering is, iets geschreven om te weten wat er is van het beeld van de man op de hoek van de tafel waar je het over hebben wilt, omdat je niet weet hoe hij er kwam, opgedoken uit het niets dat even goed het bosje er achter kon zijn of, evengoed er gekomen, uit de tijd gestapt, de tijd die er ooit geweest is maar nu al lang voorbij, een potloodtekening uitgewist door het licht van de dagen er overheen.

Toch weet je dat hij er was, neergezeten op de hoek van de tafel die er nog altijd is, alleen hij is er niet meer.

Vreemd is dit gebeuren, je tekent het op, je had het evengoed kunnen verzwijgen, nu maakt het, het voorwerp uit van gissingen. Eigenlijk is het beter zo. Er rest iets voor het nageslacht.

11-11-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het is niet op hoge leeftijd dat je een losheid verwerft, of dromerig schrijven gaat, neen, je woorden zijn eerder een afspiegeling van je lichaam, ze neigen naar een stijfheid, eerder naar een onbeweeglijkheid waarin je weg zinkt als persoon. Of het iets te maken heeft met het feit dat ik soms de hij-vorm gebruik in plaats van de ik-vorm weet ik niet, het gebruik van een van deze vormen gebeurt spontaan, is niet van op voorhand bedacht.  In het eerste geval ben ik het die schrijft, er is geen twijfel over, in het tweede geval is het een complex iets, is het eerder iemand in mij die de ik-vorm opzij schuift, iemand die toeziet op de gedragingen van die ‘ik’ en zegt wat die doet of denkt. Het is de toeschouwer die schrijft, de toeschouwer die voor een deel ook de lezer kan zijn.

Jorge Luis Borges schreef er een aardig stukje over die in het Engels werd overgenomen in 'The Mind's I' van Douglas R. Hofstadter en Daniel C. Dennet[1]

'Borges and I' is de titel van het korte essay van Borges die begint met te zeggen: ‘The other one, the one called Borges, is the one things happen to'.

‘Ik, zegt die hij, Ik wandel in de straten van Buenos-Aires en zie de dingen om me heen. Borges  ken ik van de naam op de lijst van de professoren of van de naam in een biografisch woordenboek. Ik, ik hou van zandlopers (hourglasses), van achttiende-eeuwse typografie, van de  smaak van koffie, van Stevenson; hij (Borges) deelt deze voorkeuren, maar voor hem zijn het maar de attributen van een toneelspeler. Er is wel geen vijandschap tussen ons beiden, ik leef, ik laat mezelf leven opdat Borges zijn literatuur kan bedrijven en zijn literatuur justifieert mijn bestaan'.

Prachtig, niet? De ‘ik’ die zich laat leven opdat Borges zou kunnen schrijven, en dankzij dit schrijven blijft de ‘ik’ in leven.,

En de 'ik' gaat verder: 'het kost me niets, te zeggen dat wat hij schreef niet zonder waarde is, maar dit kan me niet redden, wellicht behoort wat goed is tot niemand, ook niet tot hem, maar tot de taal en de traditie. Trouwens ik ben bestemd om uiteindelijk te vergaan, enkel een deel van mij kan overleven in hem'.

En dan: 'Little by little, I am giving over everything to him, though I am quite aware of his perverse custom of falsifying and magnifying things.’

Ikzelf gaf mijn ‘hij’, mijn dubbelganger, mijn man die schrijft een naam, ik noemde hem Ugo d’Oorde. Maar eigenlijk ging ik te ver, het was, ofwel ik, Karel die schreef, ofwel Ugo. Ik zal overblijven in wat Ugo schreef, hij niet in wat ik schreef want daar heeft hij niets mee te maken. Ik denk ook niet dat Ugo zich voelt als een toeschouwer die nauwlettend toekijkt op wat Karel doet, er is tussen beiden nog altijd een soort filter, hoewel er overeenstemming is, neemt Ugo niet de vaart die Borges ons voorhoudt.

Hoewel ik absoluut-absoluut geen Borges ben, herken ik mezelf in wat hij schrijft, weet ik ook, zoals Borges, dat mijn leven én dit van hem, maar de vlucht is van ‘Bede's sparrow through the banqueting-hall on a winter’s day’; dat ik alles achterlaten zal en dat, wat die 'ik' en die ‘hij’ betreft, alles tot de vergetelheid behoort,  behoudens, misschien,  wat er geschreven staat.

Op het einde van zijn essay zegt Borges, en van hem alleen kun je zo iets verwachten: 'I do not know which of us has written this page'. Wel, wat deze onderliggende brief betreft weet ik het heel duidelijk, het is Karel die deze schreef.

[1] Basic Books, Inc. Publishers, New York, 1981.

10-11-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Eens te meer, eens te meer, de dagen schuiven op met een niet in te beelden snelheid. Een tijdje geleden schreef ik 1 november, nu al 9 november. Stopt die dan nooit eens voor een week of een maand of, is dit nu precies niet het bewijs dat de tijd niet is; dat het maar een uitvindsel is van de mens om de zaken beter te kunnen rangschikken in wat voorbij is en wat nog komen moet, niets meer dan dat? Destijds, en ik denk er pas nu aan, bleef ik weken, maanden met Martin Heideggers ‘Sein und Zeit’ van 1927 op mijn schoot. Ik hield er schijnbaar weinig van over want het was me totaal ontgaan tot deze morgen toen ik terug op weg was om te schrijven dat Tijd en Zijn één begrip is.

Om het te bewijzen weten we dat, wat er is tussen het voorbije en het komende, het NU is; dat het enige Zijn dat is; dit van het ogenblik is en dat het Nu-ogenblik, de enige tijd is die er is, het Nu van mijn schrijven.  

Ik blijf schrijven op de scheidingslijn tussen wat was en wat komt, tussen het voorbije en het komende. In feite is er dus enkel het nu, er is geen andere tijd: het wondere Nu dat én het verleden wordt én het komende inhoudt, of zoals de eeuwige T.S. Eliot het schreef in zijn ‘Four Quartets:  Burnt Norton: 

Time present and time past
Are both perhaps present in time future,
And time future contained in time past.
If all time is eternally present
All time is unredeemable.

Of alle tijd is de nu-tijd en deze is on-recupereerbaar. Ik heb dus de vorige daen, niets origineels gezegd, ik heb alleen maar herhaald wat velen al voor mij hebben gezegd; En als Eliot met zijn ‘perhaps’ in de tweede versregel, een toegeving heeft gedaan dan was het - denk ik - alleen omwille van het ritme.

En in een bepaald verband hiermee weet dat Ik altijd een grote voorliefde heb gehad voor de ‘Sibylla Sambetha’ van Hans Memling. We weten dat het, het portret is van één van de elf dochters - er waren ook vijf zonen - van het gezin Willem Moreel en Barbara van Vlaenderberghe. En ik heb altijd het portret waardevoller gevonden dan de Mona Lisa van Da Vinci, en wel om het ontoegankelijke ervan;

De Mona Lisa, zit daar en kijkt naar ons, ze verwacht, glimlachend, dat we naar haar zullen opzien. Maria Moreel daarentegen, kijkt niet naar ons, ze kijkt binnen in zich zelf, omdat het daar is dat er iets gebeurt. Iets dat zij weet en ook iets dat de schilder weet.

Van het eerste ogenblik af, dat ik het schilderij gezien heb in het Brugse Hans Memlingmuseum, vermoedde ik dat die twee verliefd waren op elkaar en dat Memling, het berusten in  het onmogelijke van hun liefde voor elkaar, heeft vastgelegd in de houding van de handen, en de dromerigheid van de blik in Maria’s ogen. In elk geval, wat je er ook moge over denken, haar blik vertelt meer dan de glimlach die Da Vinci overhad  voor de Dame en de Dame voor hem. Ik zou zelfs durven stellen dat de Mona Lisa een momentopname is, en Maria Moreel een voorbeeld van de tijdloosheid van het zijn. Ze zit er en ze wordt nog altijd geschilderd, nog altijd bemind.

Dit is echter maar één aspect van het schilderij, opvallend zijn de alchemistische kleuren van haar kleding, rood, zwart, wit - wijst het op een perfectie? -  zijn de zeven ringen die ze draagt aan haar vingers en de gouden hanger met zeven bollen of cirkeltjes, maar hier een betekenis aan geven kan ik niet. Ik heb er ook niet naar gezocht. Haar gelaatsuitdrukking, die ook deze van Memling moet geweest zijn, is me toereikend genoeg om dit schilderij hoog te achten en erover te schrijven opdat je weten zou hoe ik me er bij voelde, lang geleden in mijn jonge jaren toen ik nog wist wat het was, als jonge man verliefd te zijn.

PS. Een afbeelding van het schilderij vind je op Google: ‘Sibylla Sambetha’

09-11-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde