Het is node dat ik Dante verlaat, dat ik vandaag de literatuur verlaat om iets te zeggen over het gevoel dat me overheerst als ik al die gesprekken beluister van de politiekers die elk op hun manier ons wensen, zo zeggen ze toch, in het zicht van de (moeilijke) tijden die ons te wachten staan, uit het slop te helpen waarin we ons thans bevinden.

Wat geen enkele onder hen schijnt te begrijpen is dat we boven onze stand hebben geleefd, dat we al die tijd geleefd hebben op de rug van onze kinderen en kleinkinderen en dat we allen de neiging hebben de ogen te sluiten hiervoor en verder de weg te bewandelen die we dringend zouden moeten verlaten.

Vroeg of laat komen we tot de bevinding – en eerder vroeg dan laat – dat de sociale gemoedelijkheid waarin we genesteld zitten niet meer houdbaar is. Als ik de tabel voor ogen neem die gepubliceerd staat in het laatste jaarverslag van de NBB over hoe de pensioenen en de nodige budgetten hiervoor, gaan evolueren over de komende jaren, dan heb ik het niet moeilijk om te besluiten dat er meer utopie dan reële toekomst in steekt omdat politiekers en vakbonden[1], de openbare schuld - waarvan de gelden op de rug van hun kinderen werden opgesoupeerd onder het mom van het behoud van onze welstand - hebben laten oplopen tot cijfers waarbij we duizelen.

Een vriend maakte me een filmpje over waarin een Chinese professor economie, zijn allesbehalve lovende visie geeft over Europa dat sedert jaren ver boven zijn stand leeft en er een niveau van welzijn op na houdt op kosten van de komende generaties, die deze lasten nooit zullen kunnen terugbetalen, met alle gevolgen van dien.

Met een openbare schuld die een beletsel is voor het nemen van meer dan dringende maatregelen in de richting van, onder meer, het sterk milderen van de lasten op arbeid en op ondernemen, het voorkomen dat de belangrijkste bedrijven zich gaan delokaliseren.

Voor hem, en de Chinese kijkers weten dit nu ook, is Europa aan het dood bloeien, in tegenstelling tot China dat stilaan het economisch en financieel sterkste land aan het worden is.

Ik neem dit niet met een korrel zout.

Als ik eraan denk dat én het IMF én ECB geneigd zijn alles in het werk te stellen om de inflatie, die beneden 1 % lag in 2013, op te voeren tot minimaal 2 % om de economie aan te wakkeren (zijnde een verarming van 2 %), dan denk ik met weemoed aan de Keynes van mijn tijd.

*

We voorspellen niets, maar we hebben niet de minste zekerheid dat de komende generatie politiekers zich niet geroepen zal voelen om een rechtstreekse aanval te doen op de privé-banktegoeden van de burgers, om de openbare schuld tot een aanvaardbaar niveau terug te dringen.

Maar dat is voor later.

Nu is er het gekweel van de politiekers in het zicht van de komende verkiezingen. 

13-04-2014, 06:51 geschreven door Ugo d'Oorde  

Geachte lezer en vriend, wees niet bevreesd noch bezorgd, ik ga me beperken tot canto I, het eerste gezang van het ‘Inferno’ van Dante dat een soort van inleiding vormt op de 3 maal 33 canti van Inferno, Purgatorio en Paradiso van zijn Divina Commedia.

Wat zou ik zeggen indien ik plots de geest van Dante zou ontmoeten in mijn woonkamer: ‘Ben jij die Dante die de kroon spant boven de letteren van de wereld, ben jij het die dat machtige werk geschreven heeft waar zevenhonderd jaar lang de schrijvende en lezende mens zich over gebogen heeft om het te lezen en te ontcijferen in zijn meest secrete passages, ben jij die onsterfelijke poëet over wie ik nu aan het schrijven ben?’

En, ontroerd zou ik het wagen hem te vragen plaats te nemen in de zetel bij de haard, zou ik het wagen hem te vragen regelmatig terug te keren. Hij zou mijn Muze zijn, mijn toevlucht, mijn hulp, mijn meester.

Ik zou hem zeggen dat zijn boek het grootste is dat ik ooit las, ik zou hem zeggen dat de Gregoriaanse muziek van zijn tijd en de gotische kathedralen die er misschien aan ontsproten zijn en zijn Divina Commedia het grootste is dat zijn tijd heeft voortgebracht en misschien ook, dat na hem, Johan Sebastiaan Bach gekomen is, en ik zou een cd laten spelen, een toccata en fuga van Bach, en stil zijn, en ophouden met schrijven, ophouden met leven, met ademen, met denken, omdat ik een deeltje Dante zou zijn. Omdat zijn gedachten overvloeien zouden in mij en voedsel zouden zijn voor al wat ik nog te vertellen heb om hiermee de laatste dagen van mijn leven in te kleuren en te bezielen. Een leven, zou ik hem zeggen, dat voorbijgeschoven is als een vlucht  kraanvogels over het land.

Ik zou hem zeggen dat ik hem pas ernstig ben gaan lezen, nadat ik in een boekenwinkel in Alicante, op een rek, waar één boekje, één enkel klein boekje met blauwachtig couvert met die vreemde titel “Nueve essayos dantescos”, lag te wachten op mij, misschien had jij het er gelegd, zou ik zeggen.  En hij zou onmiddellijk geweten hebben dat de schrijver ervan Jorge Luis Borges was, die hij ondertussen reeds ontmoet had in het Arcadia of ergens anders.

Ik denk, zou ik zeggen: had dat boekje er niet liggen wachten, open en bloot, op mij, ik zou het nooit ontdekt hebben en wellicht zou het ook zo geweest zijn dat ik vandaag niet over je eerste canto van je Inferno zou aan het schrijven zijn.

*

Canto primo van het Inferno is de inleiding, de proloog tot het grote avontuur dat Dante beleefde, zijn tocht door Hel, Vagevuur en Paradijs waarvan hij nu, na zijn terugkeer, het verhaal gaat optekenen.

Gelukkig heeft hij de schim van Vergilius ontmoet die hem zegt dat hij de opdracht heeft hem uit zijn netelige toestand te helpen door hem te begeleiden langs een andere weg, doorheen een plaats waar hij de kreten zal horen van de wanhopige die er geen tweede dood (!) kunnen sterven. En verder, maar dan geleid door iemand die waardiger is dan ik, Vergilius, langs een plaats, waar zij die er branden gelukkig zijn er te branden omdat ze de hoop kennen later eens terecht te komen bij de gelukzaligen, waar hij, Dante, eveneens zal kunnen heengaan,

“Want Hij, de Keizer die daarboven heerst, wil niet dat ik zijn rijk betreed aangezien ik niet aan zijn wet voldoe. Hij regeert overal en waar hij regeert daar is zijn rijk en zijn hoge troon. O, gelukkige uitverkorene, jij die er heen mag.” [1]

En als Dante hoort dat Vergilius benadert werd door Beatrice, zijn geliefde en dat zij het is die Vergilius gevraagd heeft Dante te verlossen uit zijn netelige toestand, is er geen aarzeling meer bij Dante, en:

“Poëet”, zegt Dante tot Vergilius, “omwille van de God die jij niet hebt gekend, opdat ik hier moge ontkomen aan dit kwade en het nog slechtere, breng me daar waar je zegt me te willen brengen opdat ik de poort van Sint-Pieter moge zien en ook diegenen waarvan je zegt dat ze lijdend zijn”. 

Dan zette hij zich in beweging en ik volgde hem.[2]

*

Dit zijn de eerste terzinen van de Commedia van Dante die later als ‘goddelijk’ zou bekend worden, zijnde het grote avontuur ooit meegemaakt door een sterveling die Hel en Vagevuur en Hemel, levend zou bezoeken en daarna de tijd zou krijgen, tot en met zijn dood, als banneling uit zijn stad, Firenze, te schrijven aan zijn meesterwerk.

12-04-2014, 04:55 geschreven door Ugo d'Oorde  

Als Dante de rand van het woud bereikt bevindt hij zich in een wereld buiten de alledaagsheid van ons bestaan. Nog denkt hij terug te willen, terug te kunnen. Hij ziet boven de heuvel, de eerste stralen van de zon die haar baan omheen de aarde begint. Hij zal de heuvel bestijgen naar het grote verlossende licht, maar een wolvin verspert hem de weg. Hij kan niet terug het woud in, want die weg is een weg die hij vreest als de dood.

En Dante:

Maar toen ik, op het einde van de vallei die mijn hart met vrees had omkneld, aangekomen was aan de voet van een heuvel en omhoog keek, zag ik hoe de rug ervan bekleed was met de stralen van de planeet die elk van ons de rechte weg aanwijst, en

“werd de vrees, die tijdens de nacht mijn hart had bevangen en me met pijn had gelaten, enigszins getemperd [1]

En dan de genie Dante die het beeld vergelijkt met zijn herinnering uit de realiteit van het leven en hiervoor het beeld oproept van een drenkeling die ontsnapt aan de golven:

En zoals hij die, volledig buiten adem uit de wateren komt, de kust bereikt en nog bevreesd zich omkerend, het gevaar van het water ziet, aldus keek mijn geest terug op die tocht (door het woud) die nimmer iemand in leven laat.

Nadat ik mijn vermoeid lichaam even had laten rusten vervolgde ik mijn weg langs de verlaten helling, waarbij de steunende voet altijd de laagste was,[2]

En we volgen hem, achtereenvolgens geconfronteerd met de panter   (lonza), de leeuw (leone), en vooral de wolvin (lupa) die hem, eens hij het woud verlaten heeft, de weg versperren als hij de heuvel vóór hem bestijgen wil. De wijze waarop alles beschreven wordt, ervaren we als reëel, zijnde de realiteit van Dante die de onze wordt.

Het was de tijd dat de ochtend begon en de zon opsteeg met de sterren die met haar waren toen de goddelijke liefde voor het eerst deze mooie dingen in beweging zette.

Hij begint dus met een grote preciesheid, namelijk de stand van de zon in het sterrenbeeld van de ram toen het licht voor het eerst door God geschapen werd. Dit is het meest kosmische ogenblik en Dante, Dante zijnde kon symbolisch geen ander ogenblik hebben gekozen en het is het ogenblik dat hij zich reddeloos verloren waant. Hij kan niet verder, evenmin kan hij terug want het woud is een ijzige kilte, is lijk de wild opspringende golven van de zee. Hij staat besluiteloos en dan, als de verwarring het hoogst is, bemerkt hij

een schaduw die het vermogen om te spreken, als gevolg van een te lang zwijgen, scheen verloren te hebben, en Dante:

Heb medelijden, riep ik tot hem, wie je ook bent, of  schaduw of echt mens”[3].

Mens niet, maar mens was ik. En mijn ouders waren Lombarden allebei uit Mantova. Ik werd geboren sub Julio alhoewel laat, en leefde in Rome onder de goede Augustus, ten tijde van de valse en de leugen-goden. Dichter was ik en bezong de rechtzinnige zoon van Anchises uit Troia toen het trotse Illium in de vlammen opging.

En Dante begrijpt onmiddellijk wie hij is:

Ben jij die Vergilius, die bron van woorden waaruit een zo brede stroom ontspringt?”[4]

*

Al die tijd, hem lezende, stel ik me voor Dante te zijn. Ik ben verdwaald en weet hoegenaamd niet wat me te doen staat, ik kan noch achteruit noch vooruit en dan ontmoet ik een geest, iemand die mens is geweest is en me zegt Vergilius te zijn, mijn geliefde schrijver, wier Aeneis ik bijna helemaal van buiten ken. En ik, Dante zijnde, meer dan verrast:

Maar jij, jij bent mijn meester en mijn schrijver, jij bent het van wie ik die mooie stijl die me eer heeft bezorgd heb geleerd.[5]

11-04-2014, 06:05 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik tracht me Dante voor te stellen en de plaats waar hij deze eerste verzen, misschien bij kaarslicht, misschien in de zon gezeten, in een grote opwelling van gevoelens geschreven heeft. Wellicht niet in een ruk, maar geschreven en herschreven, twijfelend, aftastend hoe hij de overgang van de reële wereld naar de wereld van de droom, die een aanvaardbare realiteit moet worden, kan inkleden. Maar laat ik droom of werkelijkheid terzijde en ingaan met open geest op het woord, het wondere woord van Dante, wel wetende dat ik zijn zorg om wat Hel is of Vagevuur of Hemel niet ga delen. Dat ik me enkel toespitsen wil op wat hij schrijft en een poging wil doen om hem in te schakelen in mijn eigen leven, hem mee te nemen, zoals deze morgen toen ik langs de Leie wandelde en de wind, de heerlijke wind van een veelbelovende lentemorgen in mijn gelaat.

Vreemd is het, een ogenblik te denken dat het de zon was voor Dante die omheen de aarde draaide, vreemd omdat naar de avond of naar de morgen toe, de kleur van de zon verandert van karmijnrood, naar vuurrood, naar hel verblindend. En voor hem ook de zon, even dichtbij als de observerende, wakende, oordelende God. Hoe zou ik en de mens van nu er naar opgekeken hebben indien we nog immer de wereld van Dante, wat zon en God betreft, zouden beleefd hebben.

Ik dacht er nimmer aan, maar met dit beeld van Dante voor mij kan ik me indenken wat de zon en de planeten moeten betekend hebben voor de mens van de Oudheid.

En zegt Dante: “Zo bitter was het woud waarin ik was terecht gekomen dat de vrees voor de dood weinig meer betekende. Maar om het goede te vertellen dat ik er zag vermeld ik ook het andere dat ik er heb gezien”, en:

Ik kan het niet zo goed her-vertellen hoe ik er binnen kwam. Ik was zo overmand door de slaap dat ik de rechte weg verlaten had.[1]

Om me af te vragen welke weg hij verlaten had, was hij een dode levende, iemand zonder contact met de hemel boven hem, zonder contact met de wereld van de levende geest in hem, was het ook niet deze ‘rechte’ weg die hij verlaten had? Maar wat meer was, wist hij toen al dat hij honderd canti verder zou aankomen bij het beeld van zijn God genesteld in de toch voor mij dan vreemde versregel:

de Liefde die de zon en andere sterren bewegen doet [2]

Ik denk dat hij het wist, dat hij het wist met grote zekerheid. Vertrouwend op zijn Muzen, bouwde hij zijn verhaal op canto na canto, zoekend naar de juiste woorden om de ideeën die binnenschoven, weer te geven in een maximaal precieze en meest poëtische vorm en zo bewust mogelijk de realiteit van  een totaal andere wereld te betreden. Hij was slapende toen hij zich van weg vergiste, maar dit is dan ook alles, want van hieruit zal hij vertrekken om, terug gekomen van zijn (pelgrims-)tocht, hoe weten we niet, zo getrouw mogelijk, al wat hij op zijn tocht had gezien en beleefd.

10-04-2014, 09:46 geschreven door Ugo d'Oorde  

Deze morgen heb ik voor de zoveelste maal dit prachtige begin gelezen, een begin zoals er nimmer bij mijn weten ooit een geschreven werd. En ik weet hoe belangrijk de aanvang is van een gedicht, van een boek. Hij geeft de toonaard aan, hij prikkelt de geest om verder te lezen, hij is het aanknopingspunt tussen lezer en schrijver, het punt waar ze elkaar de hand reiken en aanvoelen welke zegen die handdruk in zich draagt.

Dit is Dantes Bereshit:

Nel mezzo del cammin di nostra vita

mi ritrovai per una selva oscura,

ché la diritta via era smarrita.

Ah ! quanto, a dir qual era, è cosa dura,

Questa selva selvaggia e aspra e forte

Che nel pensier rinnova la paura! 

Tanto è amara, che poco è più morte;

(Inferno, canto I, 1-7)

Dit zijn de eerste versregels die Dante optekende op het einde van de XIIIde in het begin van de XIVde eeuw, op een dag om alle andere dagen te vergeten, om al het voorheen geschrevene te vergeten, zich blootgevend, een wereld betredend waarvan hij, zoals ik nu met mijn geschrijf, wellicht niet wist hoe het nu verder moest.

Wat hij wel zal geweten hebben is dat dit begin een groot beginnen was, een wegvluchten uit de realiteit van het dagelijkse leven en dat deze eerste verzen de zaden waren waaruit zijn woud van woorden en terzinen, van metaforen en symbolen groeien zou.

Er zijn woorden die ik zo begrijp, andere blijven onduidelijk, maar de vertalingen in mijn bezit helpen, en het Italiaans van Dante wordt me duidelijk, elk woord precies gekozen én omwille van de klank ervan, én omwille van rijm en ritme. Er zijn geen andere woorden mogelijk, eens geschreven blijven ze geschreven, worden ze verankerd de wereld ingestuurd tot bij ons, zeven eeuwen later.

En ik herhaal zijn woorden in die taal van mij:

In het midden van ons leven[1], afgedwaald van de rechte weg, bevond ik me in een donker woud. Ach, hoe moeilijk het is te zeggen hoe wild, hoe bitter en hoe imposant dit woud wel was, zodat, als ik eraan terug denk, de vrees die ik toen kende me weer overvalt, zo bitter was dit woud dat de dood weinig meer is.

Eigenlijk zegt Dante - maar weinig talrijk zijn zij die dit zo vertalen - mi ritrovai en niet mi trovai. Niet, ik bevond me, zoals ik hoger vertaalde, maar vond ik, nu ik alles verhalen wil wat ik beleefd heb, in mij de mens terug die ik was toen ik me in het donkere woud bevond.

Aldus, wordt onze aandacht van bij de aanvang toegespitst op de waarde van elk woord. Evenzo op de subtiliteit van nostra vita, onze levensweg en niet la mia vita, dus niet de levensweg van Dante alleen, maar deze van ons allen aan wie het kan overkomen, verdwaald als we allen zijn in het woud van de zonde.

Hier dwaal ik af want mijn beslissing te schrijven wat ik schreef, komt niet halverwege van mijn leven, wanneer ik het had moeten doen, maar nu te ver, veel te ver voorbij dit halverwege, komt het op het einde van mijn leven wat heel wat anders is, meer geladen, meer gericht op wat nog komen zal.

09-04-2014, 06:16 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er zijn dagen dat je opstaat met nog steeds een toekomst voor ogen, een toekomst die voor een lange tijd zonder einde is, de toekomst van de dag die zich opent, van de uren die zich aanmelden, uren van bezinning, gezeten voor je scherm dat je opvullen zult met woorden, duidelijk gevormde woorden, niet deze neergezet met een wankele hand. 

En je zit uren weggedoken in je schelp voor de wereld, in je koninkrijk, zoals Shakespeare het ergens zegt, je zit er ruim en goed, want de geest is je landschap, je velden en je bossen, je luchten en je zeeën, je boeken en je muziek en achter dit alles het voorbije, wazig aanwezig maar klaar om je te overvallen.

Naar de avond toe komt de ontnuchtering en weet je dat de toekomst van de morgen niet de toekomst van de nacht zal zijn, dat je, eens opgesloten in de duisternis, de lichtheid die de morgen was zal overgaan in de donkerte die de nacht zal zijn.

Om deze reden, in je oude dagen, is de morgen je lief, ben je dankbaar voor de dag die zich opent. Wie je er dankbaar voor moet zijn weet je niet, al wou je het graag kunnen invullen met een naam. Maar het hindert je niet, het wijzigt niets aan je gevoelens van het dankbaar-zijn, zelfs al zijn er materiële gegevens van allerlei aard die bestaan en zich aanmelden. De morgen is er dankbaarheid omdat deze zich opent op de toekomst die de dag zal zijn, het verglijden van de uren die je levend – dit wil zeggen, schrijvend of denkend aan wat je zou kunnen schrijven – doorbrengen zult.

Dit zijn nu de momenten in je leven waar je aankwam, nu je bent wie je bent en hoe je bent, schrijvend en schrijvend.

En wat je nu, dit ogenblik schrijft wordt bekrachtigd plots met een windstoot in de bomen en met de regen tegen het raam en een donderslag, een heel korte tijd, alsof het de aanvaarding was van de dank die je betuigen wilde, want nu deze zin er staat is even plots de wind gaan liggen en hield de regen op.

Bevestiging van de ogenblikken van dit schrijven hier, van deze o zo korte vaststelling dat ik me goed voelde de Ugo te zijn en een blog te schrijven.  

Deze woorden moeten volstaan voor deze dag. 

08-04-2014, 11:19 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er was In dit oord

of waar ook,

geen gedicht voorhanden

dat op de gevel kon worden neergezet,

geen gissen naar,

geen besluitvorming over God

noch over dood

noch over wat het leven is.

Toch zagen we hoe de appelaar

- de dorte van het oude hing in de schors -

terug gaan bloeien was

alsof het al te simpel was

dat hij dor zou blijven om te vergaan,

later, in de zomer of de herfst.

We raden maar,

we denken om vooruit te zien,

in vele zaken,

te horen hoe de winden,

hoe de zeeën ons verrassen zullen,

als we er niet meer zullen zijn

om ons te vermenigvuldigen,

in woorden

mettertijd, de omstandigheden,

ademend om uit te komen

maar wankelend van kortstondigheid.

Weinigen zijn er aan voorbijgegaan

weinigen zullen er komen,

we stonden klaar een huis te bouwen

In de woestijn,

Khalil Gibran[1] te volgen,

we hadden rotsen uitgehouwen,

een wereld neergezet
in droom en angstvalligheid,

elke reden hiervoor ver te zoeken

zoals we wisten maar we zwegen.

Ondertussen in alle eenvoud

heeft de merel hier zijn nest gebouwd.

We zullen hem niet storen. 

07-04-2014, 02:25 geschreven door Ugo d'Oorde