Neen, nog geen equinox vandaag, nog even wachten leert me mijn Sterrengids, equinox pas op 23 september, vroeg in de morgen. Ik leg er me bij neer, zo belangrijk is het nu ook al niet, ware het niet dat het punt jaren op voorhand gekend is, precies tot op een seconde na berekend, preciezer dan de meest precieze klok, en zoals ik het onlangs schreef, we hierover geen verwondering kennen, wat wijst op onze verwaandheid, deze van de mens in het algemeen, niet van deze in het bijzonder die er wel over verwonderd is en er zijn lessen uit trekt en voldoende weet hoe nietig hij wel is tegenover het geweld van een massale bol die door de ruimte slingert, tollend, waar hij alleen het effect van ziet maar niet voelt of hoort.

Hoe het kan weet hij niet, maar het is, alles wijst er op, maar het is gemaakt om het niet te voelen, noch de snelheid van het gieren door de ruimte, noch het tollen, niets ervan, we lopen op stevige grond, elk onheil is ver af, denken we toch, vertrouwen we toch.

Op een morgen in de tijd werd vastgesteld dat er een hapering was, dat de zon en de schim van de maan hangen bleven op een zelfde plaats, boven Gibeon en Ajalon zeggen de kronieken van de Bijbel en ze bleven daar een hele tijd, een ganse dag wordt er verteld.

We achten het niet mogelijk, het is een droombeeld opgeroepen door een geschiedschrijver, of  een verkeerde vertaling uit het Hebreeuws, bijvoorbeeld naar het Engels dat dan als volgt leest, zoals vertaald in 1611 in het Boek Joshua over  zijn strijd tegen de Amorieten:   in 10: 11:

And it came to pass as they fled before Israel, and were in the going down to Beth-horon, that the LORD cast down great stones from heaven upon them unto Azekah, and they died …

En verder, in 10, 12:

Then spake Joshua to the LORD in the day  when the LORD delivered up the Amorites before the children of Israel and he said in the sight of Israel, Sun stand thou still upon Gibeon; and thou Moon in the valley of Ajalon.

En verder in 10, 13:

And the sun stood still, and the moon stayed, until the people had avenged themselves upon theit enemies. Isis written in nthe book of Jasher? So the sun stood still in the midst of heaven, and hasted not to go down about a whole day.

Het meest sensationele ooit geschreven in welk boek ook, onovertrefbaar: een regen van meteorieten en, een zon die stil stond en ook de maan, een dag lang. Feiten die elkaar aanvullen zoals ze genoteerd staan in het boek van Jasher en overgenomen in de Bijbelkronieken van Joshua de opvolger van Mozes.

Een geschiedenis die we lezen met een glimlach van beter weten, maar wat indien er een rafel van waarheid zou mee gemoeid zijn, wat indien door een of ander fenomeen de baan van de aarde om de zon - met een snelheid van rond de 1600 km per uur aan de evenaar - effectief werd afgeremd?

Het is een gebeuren dat ver van ons bed ligt en geen aandacht meer krijgt of nodig heeft. Je hoeft enkel te weten dat een zekere Immanuel Velikovsky (1895-1979) er een ‘ontstellend’ boek ‘Worlds in Collision’ over schreef dat Amerika en de ganse wereld in de ban heeft gehouden, in de jaren vijftig.

Ik vermeld dit omdat die Velikovsky me nog altijd bezig houdt en dan vooral als iemand me spreekt over de Egyptische chronologie, zoals het onlangs het geval was, een e-mail me toegestuurd door Robert de Telder. Zoals ik, een volger van Velikovsky maar hij in het veelvoud, en wat hij hierover wist te vertellen. Zie eventueel, http://www.bloggen.be/robertdetelder/archief.php?ID=3174737 over de astronomische Sothis(= Sirius)-kalender waar de Egyptische chronologie werd aan opgehangen.

Hier ook zal verwondering je deel zijn.

21-09-2019, 06:22 geschreven door Ugo d'Oorde  

De hoop is altijd, dat de schaal met kweeperen en de geur ervan voldoende is voor nieuwe vertellingen, bijna  zoals voor Sergei Prokofiev ‘drie appelsienen en de liefde ervoor’ voldoende waren om een (satirische) opera te componeren, hij dankte dit wel aan het toneelstuk van Carlo Gozzi.

Nu het is wel niet mijn bedoeling om zo ver te gaan  maar ik zie de kweeperen toch als een inleiding op een nieuwe dag die nog helemaal gesloten is  en waarvan ik vooruitzie naar de ontwikkelingen ervan, zoals ik vooruitzie naar het ontluiken  van mijn verhaal van vandaag.

Alles blijft aldus in verwachting, en het is in deze verwachting dat ik mijn vertelling, of wat het ook is, opbouwen moet, halen moet ergens. Ergens waar deze klaar staat om genomen te worden. Zo gaat het er elke dag aan toe, elk ogenblik ervan dat ik op zoek ben. Hoe ik ook moge ingesteld zijn, het ‘uitkijken-naar’ is er altijd, waar ik ook ben of wat ik ook doe, mentally I am writing my story, tot er het moment is van de afwerking en alles bruikbaar wordt geacht.

Ik weet niet wat er voor Carlo Gozzi of Sergei Prokofiev belangrijk was aan drie appelsienen, maar kweeperen hebben voor mij een grotere betekenis dat appelen of welke peren ook. Ze dragen herinneringen aan grote momenten in mijn leven. Momenten die zich hebben vastgehaakt in mij en, nu oktober dichter komt, de dagen van herfst en weemoed, nu de morgenmist de dingen insluit, komen deze momenten terug in alle hevigheid van hun aanwezig zijn, alsof ik nog altijd onder die kweeperenboom lag, de middag na het maal tijdens de wijnoogst in de Valais, licht beneveld door de paar glazen Fendant bij het eten, ingedommeld, even maar.

Ik lag er uitgestrekt in het gras, gelukkig, onzeglijk gelukkig omwille van de plaats waar ik lag in de wijngaarden van mijn vriend, fratello mio, Gustave Cotter gelegen op de hellingen van de Rhônevallei, met aan de overkant van de vallei de besneeuwde toppen van de bergen waarvan ik de namen kende, van sommige de toppen kende. Ik had dit landschap en ik heb het nog, in mijn bloed, ik kende het licht ervan, hoe het was in de morgen tussen de vochtige wijnranken, gefilterd, hoe het was op de druiventrossen, hoe het was op de middag, hoe het was in de avondschemering als de eerste sterren er stonden, Mars misschien,  Venus misschien. Ik ken dit allemaal nog, en ik wist dit alles als ik even maar, tien, vijftien minuten weg droomde onder de kweeperenboom met peren groter dan een vuist en ruikend, ruikend zoals geen enkele vrucht ruiken kan.

Je hebt er geen idee van hoe het is, in de schaduw van de boom, op het punt even na de noen, het lichaam heerlijk vermoeid. Je waart om acht uur aan de pluk begonnen, je had kisten druiven gevuld opgenomen en op je schouders naar de rand  van de weg gebracht om die daar te stapelen. Je waart de helling af gegaan en de helling op, de inspanning ervan hing in je lichaam, maar, maar je neerlag daar in het gras, eigenlijk even maar. Je lag er in het gras dat rook naar kweeperen en naar de rijke aarde en naar de zaden in het gras en naar al dat was in de luchten over jou, de wolken en al wat was van de dagen van je leven hier nu opgetekend, neergezet in een paar luttele lijnen, wat zo oneindig was: ik zie me liggen in het gras, de ogen gesloten in het gras, roerloos, een gestold lichaam.

Je kent niet het gevoel dat ik toen kende. En nu ingekeerd, alles in mij terugblikkend op hoe het was; terug er neerliggen, jong nog, open nog, van de aarde zijnde, van de wijnranken, van de grassen en de geuren, onder de kweeperenboom, maar ook zijnde van de geest en van het weten hoe het was.

Je beeldt het je niet in, hoe ik er was, maar ik, ik herinner me. Oh, hoe ik me het herinner die momenten, even ingeslapen in het gras, in de warmte van  het stil geweld dat het leven er toen was, de wereld welvend over mij in een wolk als van het niet-zijn, als van het opgenomen zijn in al wat mogelijks zijn kan, een ogenblik ik vereeuwigd was.

Er liggen nu. Er zijn nu. Weten wat de morgen was, wat het plukken van  de druiven was, het dragen van de kisten, helling op, helling af en hoe het was als er het uur van vijf was, het einde  van de dagtaak: moe, maar oh zo gelukkig voldaan. Je hebt er geen idee van.

Je hebt er niet het minste idee van als je er niet waart, als je je moe lichaam, licht beneveld de geest, niet hebt neergelegd in het gras onder een kweeperenboom, in het vroege begin van de namiddag, in oktober van welk jaar ook, van welke eeuw ook, maar van de plaats die van alle plaatsen is waar je ooit waart en niet waart.

Herinnering in de nabijheid van de dood.

20-09-2019, 06:30 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik werd ooit duizelig toen ik de bibliotheek van het ’Convento de Mafra’[1] betrad, duizelig van de massa boeken die ik er zag: geborgen  in hun rekken, dicht opeen, de ruggen uitnodigend. En dit was maar een deel van de duizeligheid als ik dacht aan de oneindig vele boeken in de oneindig vele bibliotheken, verspreid over de ganse wereld.

En te denken dat ik er nog een wou aan toevoegen, een enkel armtierig boekje met wat gedachten van een enkeling die er een gans leven over deed om driehonderd pagina’s bij elkaar te schrijven. Ik en mijn arme ziel hebben  het ons destijds nimmer gerealiseerd dat het er op neerkwam, voor de zoveelste maal in te kleuren en te herhalen wat zo dikwijls al gezegd werd in alle wereldtalen en dit tot vervelens toe. En zeggen dat het schrijven ervan mijn leven was, dat  het woord mijn adem was, het bloed in mijn aderen.

Ik er aan ten onder gegaan ben als ik zie waar ik nu sta en hoe ik er sta, uitbollend met wat ik mijn ‘kronieken’ zou kunnen noemen, waarin ik optreed als een zwever, een dromer die denkt dat alles zich voltrekken zal in het derde millennium. Een waaghals dus, een van de ergste die er zijn, een waaghals van het woord. Er zijn er zo massa’s geweest die de kop heb opgestoken, die dingen hebben verspreid die hangen bleven, zwellen gingen en uithangborden werden waar naar opgekeken werd, waar van geproefd en en er zich in verankerd, zoals een boom in de oerwouden die nu aan het verdwijnen zijn, samen met het immense van het ‘oerwoud-zijn’.

Ik eraan ten onder gegaan ben, al zeg ik het zelf, de enige die het voelt als hij het zegt: ‘hij ging ten onder aan het schrijven van een boek’. Wat men van mij zal zeggen als het moment gekomen is. En wordt het niet gezegd, het zal zijn hoe ik herinnerd zal worden, later. Weinig vleiend, weinig opbeurend, weinig aan eeuwigheid, dat nochtans zijn betrachten was.

Dit is de zoveelste morgen van de waarheid, van het opmaken van een soort inventaris van wat was van een leven dat is voorbijgegaan als een, trage weliswaar, vlucht duiven over de velden; het zichtbare en het hoorbare ervan en dan het niets van de lege luchten, deze van gisteren en deze van morgen en van de dagen erna die geen dagen meer zijn, maar eeuwen.

Ik plukte gisteren drie kweeperen van de  jonge kweeperenboom in de tuin, goudgeel en donzig, maar  hard als steen in de hand, een kweepeer was afgewaaid en lag te rotten op de grond. Heb de drie in een schaal gelegd en op de tafel neergezet, een stilleven om te schilderen, zo dat je ook de geur ervan mee schildert, zo dat ze er zijn zoals ze er liggen toekijkend, ademend, zelfvoldaan.

Ik ook heb mijn woorden neergelegd op een schaal ernaast. Groter tegenstelling is er niet. Ik armer dan ooit. Armer aan krachten, armer aan dromen, armer aan geest, exhausted physically and mentally

Ik wacht nu op de volgende dag om te schrijven. Hoe ik me voelen zal weet ik niet, maar er is een lief meisje, Jane, die me heel nauw aan het hart ligt, waarvan ik verneem dat ze maar twee duizend bloedplaatjes heeft terwijl ze er honderdduizenden zou moeten hebben.

[1] De Bibliotheek ligt in de meest statige zaal van het Convento en heeft een lengte van 83 meter. Het houdt de belangrijkste boekenverzameling uit de 18^e eeuw in Portugal. Het waren de monniken uit het klooster van Arràbida die in de 18^e en 19^e eeuw de 40.000 waardevolle boekwerken op systematische wijze ordenden, hetgeen tot de dag van vandaag gehandhaafd bleef. Ze maakten ook een onomastische (vertrekkende van uit de naam) catalogus waarin alle werken tot 1819 geregistreerd staan. (Bron: Google).

José Saramago schreef een boek over de bouw van het Convento: ‘Memorial do Convento’ 1982

19-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hoe ik de evolutie zie van de mens, ‘hier gewild om getuige te zijn van het bestaan van het Universum’? Vraagt je me, of vraagt je me niet.

Wel, om verder te gaan waar ik gisteren ben gestopt en, hoe ik de evolutie, deze van de geest in de mens, zie gebeuren? Ik denk dat we mettertijd, dieper en dieper gaan doordringen tot het binnenste van het Universum en dat dit exponentieel vlugger zal gaan dan de tijd nodig om van Neanderthaler, of wie ook, te komen tot homo sapiens.

Ik denk dat we het Universum beter en beter begrijpen zullen, dat we beter en beter de schoonheid ervan zullen ontdekken en dat ons ogen meer en meer zullen opengaan zodat we zien zullen wat nu nog verborgen is en weten, et cela crèvera les yeux, hoe het Universum er in feite is en dat het niet anders kan dan dat er een Maker moet geweest zijn, een Genie, die schuil gaat in zijn Universum.

We zullen alsdan geen vragen meer te stellen hebben, we zullen weten wie Hij is en we zullen bereikt hebben wat we bereiken moesten, leven in eenheid met Hem.

Dit is, nu je me het vraagt, het beeld dat ik deze morgen hierover heb. Noteer het in je dagboeken, noteer het somewhere in je geest, in je handelingen, in je wensen, in je dromen. Het is het scenario dat ik durf open vouwen vertrekkende van de stelling dat de mens gewild werd om hier te zijn. Want als hij gewild was dan had hij een functie en die was, een klaar, ingrijpend beeld hebben van het Universum  om een even duidelijk beeld te hebben van zijn Maker. En dan weten met een absolute zekerheid dat het Universum het beeld is van de Maker zelf. Dit is dan mijn profetie. Ik kan eraan ten onder gaan, maar mijn logica drijft me, jaagt me in deze richting en in geen andere. Het is een kwestie van het standpunt van waaruit je vertrekt.

De evolutie, een eigenheid van het Universum, heeft zijn impact op de geest in de mens. Hij ontsnapt er niet aan. Hij denkt na en blijft nadenken over het mysterie waarin hij gewikkeld is. Hij zoekt en blijft zoeken, verder en verder, tot het mysterie is opgelost.

‘Le XXI^e siècle sera religieux ou ne sera pas’, zou André Malraux geschreven hebben. Ik zie het niet zo dichtbij, mijn visie heeft meer tijd nodig, heeft minstens nood aan een derde millennium of dan toch een deel ervan. Maar wie ben ik om dit wagen te meten in een module van tijd.

Nu ik dit hier geschreven heb stel ik me de vraag, over wat schrijf ik morgen en overmorgen? Want ik moet terug er gaan staan met beide voeten op de grond en de tijden zijn uiterst onzeker. De wereld waarover ik het had is de wereld van de geest die totaal los staat van de wereld van de realiteit. Kunnen beide naast elkaar bestaan. Ik denk het.

Een zaak is zeker, de wereld van de geest is tijdloos en niet plaats gebonden.

18-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Op Canvas: een uitzending over de planeet Mars. De (nog) jong uitziende professor Brian Cox die ons, in een zuiver Engels, vertelt over het ontstaan van deze zusterplaneet, samen met het ontstaan van de aarde, vier miljard jaren geleden - de Kosmos zelf was toen al negen en half miljard jaren oud. Hij gaf ons zijn visie, wellicht deze van de wetenschap, hoe het gebeurde dat Mars daarna een dorre, dode planeet werd in tegenstelling tot de Aarde die opfleurde en evolueerde tot een blauwe, een van leven zinderende planeet.

Ik volgde zijn uiteenzetting, bewogen, overdonderd door de beelden en de muziek, meer dan door de woorden. Ik kan er wel een commentaar over kwijt hoe deze tegenstelling tot stand kwam, maar het zou me te ver brengen in de fysische wereld waar ik een leek ben. Maar er was plots één gedachte die oprees en mijn verder luisteren verlamde en met deze gedachte, zoals  het zo dikwijls gebeurt,  verliet en verlaat ik de fysische wereld: hoe kon het dat uit deze enorme, wriemelende, verwarrende massa, de aarde, dat er uit de oceaan van leven die de aarde rijk was, uiteindelijk de mens zou opduiken niet zoals een plant of een dier, maar als een denker.

En ik val onvermijdelijk terug op mijn blogs van de vorige dagen, die me blijven achtervolgen, gedragen door mijn besluitvorming die tot stand kwam zoals een donderslag in klaarlichte dag: de denkende mens is er  bij, omdat het ‘gewild was’ dat hij er bij zou zijn.

Hij is er bij alsof hij er noodzakelijk bij hoorde, om vast te stellen en te getuigen dat het Universum er was én hoe het er was, en met een zeer belangrijke vraag die openbleef, ‘waarom het er was’.

Brian Cox had het enkel en alleen over de tegenstelling in hun ontstaan en bestaan van de twee ‘sister planets Earth and Mars’. Hij inspireerde me. Ik heb zijn terrein verlaten en heb het onderliggend terrein, dat van de metafysica bewandeld. En dan waag ik het ver te gaan, ken ik geen grenzen meer, neem ik de vrijheid om te verklaren aan Brian Cox, die me niet lezen zal, en aan jullie: de mens is er, niet alleen om te getuigen dat er een Universum IS, maar hij is er ook - en dit is nieuw van mij - om verwonderd te zijn over het bestaan ervan zoals het is.

En dit is waarom we er als ‘denker’ bij lopen en niet als plant of dier maar wel als Neanderthaler zoals we begonnen zijn en met de millennia, zoals we zijn open gebloeid tot een Brian Cox, tot een homo sapiens. En het is er voornamelijk om doen om deze verwondering, want wat hij te zien krijgt is dermate intrigerend dat hij zich afvraagt, wie is de maker ervan?’

En hier begint het - of zou het moeten beginnen - komt er een resem vragen en wordt de geest van de mens voortdurend in het nauw gedreven en aangespoord om een oplossing, om een antwoord. Een antwoord dat de evolutie ons bij brengen zal, niet ineens, maar geleidelijk aan in een tijdloos tempo. Vandaag zijn we zo ver al gekomen  dat we antwoorden ‘menen’ gevonden te hebben, of dan toch een begin van antwoorden.

Maar ik herhaal en blijf herhalen, er kunnen zo duizenden universums zijn, maar wat is de zin ervan als er niemand is om erover te getuigen?

 Of, ga ik te ver in mijn beschouwingen; beeld ik me wat in, zit ik volledig op een zijspoor, is het maar al te duidelijk dat Jacques  Monod het goed heeft gezien, dat de mens zuiver toeval is? Wat dan inhoudt dat de structuur van het atoom zuiver toeval is, dat het bestaan van het Higgs bosson, zuiver toeval is.

Het toeval dat noodzakelijk was opdat de mens, maar niet de mens zo maar, maar de denkende mens er komen zou. Gekheid.

Ik evengoed schrijven kan met een even grote, zo niet grotere zekerheid: beredeneerd ja, tot in het diepste van zijn cellen gewild ja. Ik denk dat het deze gedachte is die zal groeien tot een overtuiging, mais il nous faudra du temps.

17-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Half september is er, bijna ineens, alsof ik pas nu terug in de dagen sta en zien kan  hoe vlug de avond valt, hoe de zon nog even draalt bijna in het zuivere westen aangekomen, een gouden bol gelijk om stilaan uit te doven. Intrigerend hoe alles hier geregeld wordt tot op een seconde, tot op een fractie van een seconde na. Het meest opvallende bij dit alles is dat het ons niet verbaasd, dat we er niet verwonderd over zijn dat een massa die de aarde is, aangetrokken door de zon die een vuurmassa is met een zelfde snelheid en een zelfde accuraatheid door de ruimte slingert, tollend, geen millimeter afwijkend van haar baan.

Of, hoe we verwend worden en hoe verwaand we door het leven gaan alsof hierover geen ogenblik moet worden nagedacht. We zijn blind en doof voor dat alles, het raakt ons op geen kanten. Het is zoals het is en we gaan er elke dag aan voorbij. De beweging van de aarde om de zon een ver van ons bed zijnde beweging. Nochtans is het essentieel, is de regelmaat van de planeten in hun baan om de zon iets waarover we begrip moeten hebben opdat we ons de vraag zouden stellen hoe het kan dat het zo is en niet anders; hoe het kan dat uit de ontploffing, want dit was het, die Georges Lemaître de oerknal, de Big Bang, noemde - het ‘aartsdomme’ België verkoos een Damiaan De Veuster als grootste Belg - en, opdat deze vraag ons minstens, nu en dan, eens zou bezighouden om te weten, of trachten te weten, wie of wat er achter steekt, hoe het kan dat er zo iets gekomen is.

Doen we het, is het een van onze Leidmotieven? Neen, neen, we gaan er aan voorbij, we nemen er de tijd niet voor, gerust gesteld als we zijn in de goede afloop, het ogenblik van de Herfstequinox staat al precies berekend afgedrukt in de Sterrengids die vorig jaar werd opgesteld, waarom ons zorgen maken.

Verwend zijn we en verwaand, verwaand omdat we denken dat we dit verdienen, we ons geen vragen stellen over hoe het komt dat we verwaand kunnen zijn. En het is de afwezigheid van die vragen die mede aan de basis ligt van de  achteruitgang wat onze beschaving aangaat. Het uitdoven ervan in een nimmer gekende mate, als we zien waar de kunst van de hedendaagse mens is aanbeland. Hoe de uiting van wat Kunst ooit was evolueerde naar de kunst van vandaag: of de verwaandheid van de mens die zich ziet als meester van al wat is, als voortbrenger van al wat is, ook van de grote regelmaat waarmede de aarde haar baan aflegt.

Ik had het onlangs over de beelden die ons bereiken van uit de ruimte. Ik noemde ze pluksels van God. Een vriend schreef me en ik herneem zijn woorden: ‘Je uitleg over deze fenomenen op de wijze die er staat heb je in een zeer klare taal uitgelegd aan de leek die ik ben.’

Heb ik het wel ‘zo goed’ gedaan,? Ik weet het niet, ik ben een even grote leek. Wat ik wel weet is dat er behoefte aan is om te weten hoe het is, hoe het er toe gaat in het Universum opdat we even verder zouden denken, hoe alles er is en vooral hoe het kan dat het er is, zoals het er is.

Ik schreef dit de zondagmorgen, het was mijn morgengebed, het was mijn zondagsmis.

16-09-2019, 12:03 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er is een reden waarom ik gisteren mijn ‘Grévisse’ heb bovengehaald, ik heb een geschrift willen nalaten voor mijn kleindochter Gwendoline die in de Valais geboren is en Nederlands onkundig is. Maar ze studeert en ze schrijft. Niet over - gelukkig - wat ik schrijf, maar ze zit ‘geborgen’ voor het ogenblik in de  archieven van de Valais, met hgar ‘mémoire de maîtrise d’études avancées’ handelend over ‘le trésor de Sion à travers les anciens catalogues de reliques’. Ze stuurde me het werk dat haar, als ik de voetnoten bekijk, heel wat opzoekingen moet gevergd hebben en waarin ik enkel vreugde vinden kan in de taal die ze gebruikt om haar bevindingen kond te maken.

Ze weet dat ik schrijf, dat ik een blog heb, maar ze heeft niet de minste notie over wat ik schrijf. Heb ik er goed aan gedaan haar te verrassen met mijn gefilosofeer met religieuze inslag? Ik wacht af hoe ze reageren zal, ze is amper vijfentwintig.

Ooit schreef ze me dat ik het was die haar geïnspireerd had om te studeren en, zegde ze, schrijfster te worden. Ze had, telkens ik er op bezoek kwam, van kinds af, me zien schrijven in een dik rood dagboek - ‘a page a day diary’ van de Economist - en ze vond dit zo intrigerend dat ze dat ook wou doen. Ze studeerde aan de Universiteit van Lausanne en is nu werkzaam in de musea van Sion.

Ik aarzel nog even om haar mijn blogadres te geven en haar lastig te vallen met mijn beschouwingen over God en Universum. Maar anderzijds moet ze weten dat de leeftijd wat doet met de mens. Op haar ouderdom had ik hierover niet de minste zorg, ik vermoed zij dus ook niet, en ik weet niet hoe ik zou gereageerd hebben hadden ze me op de ouderdom van vijfentwintig over God en zijn Universum gesproken hadden zoals ik het waag te doen. Zou ik wel geluisterd hebben?

Wat meer is, ik weet niet hoe ze is ingesteld ten opzichte van de Kerk, of ze gelovig is, pratikerend of niet. Ik heb het altijd veel te druk gehad - mijn schuld natuurlijk - om dichter bij mijn kleinkinderen te staan, zelfs mijn eigen kinderen moeten er onder geleden hebben. En nu word ik diep verrast door haar studiewerk die de stempel draagt ‘1560 schola Genevensis’.

Ze verwacht van mij dat ik het grondig lezen zal en haar mijn bevindingen laat geworden. Het is het tweede werk dat ze me toestuurt, wat bewijst dat ze zeer actief is. Ze zit vast, voel ik, in de geschiedenis van de Valais. Ze moet al heel wat weten over bepaalde families die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de Valais.

Eens, zegde ze me onlangs, schrijf ik een roman over één van die families. Nog wat geduld, pappie Carl, zegde ze, de roman is al bedacht, ik moet hem nog juist schrijven. Wat ze moet gehoord hebben van een beroemde Franse toneelschrijver, was het niet Molière of Racine, die dit antwoordde aan ‘le roi Soleil’ die de vraag stelde hoe het stond met zijn toneelstuk?

Nu dit geschreven staat weet ik, dat ik haar toch maar naar mijn blog van 14 september, die ik schreef voor haar, moet verwijzen.

15-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Weten jullie, als ik schrijf, op dagen zoals deze van gisteren, over wat ik schrijf dan ben ik een ander persoon; dan is het iemand totaal anders dan de mens die ik ben in de omgang en die niet verschilt van jou of van wie ook; echter, zodra ik neerzit om te schrijven vindt er een metamorfose plaats en word ik die iemand die totaal anders is, een stuk filosoof, een bezetene die meent dat hij over dingen schrijven moet die buiten het alledaagse liggen.

Ik verbaas dan mezelf als ik lees wat er geschreven staat. Het is me duidelijk dat hij die schrijft een zwever is, een dromer, een soort afvallige die je te aanvaarden hebt zoals ik hem te aanvaarden heb, want zonder hem weet ik niet of ik de volharding kennen zou die ik nu wel ken.

Il m’ invite avec insistance, à me lever avant le soleil, pour qu’il puisse se mettre à écrire et sa façon d’insister est telle que je ne puis que lui donner satisfaction pour qu’il se taise. Chaque jour commence ainsi. Je ne sais plus comment c’était lorsqu’ il n’était pas encore là. Peut-être qu’ il n’y ait jamais eu de moment qu’il n’était pas là, mais comme les choses se présentent en ce moment même, il me laisse faire, la langue ne lui convient pas, il n’est pas accoutumé à s’exprimer autrement qu’en Néerlandais, et il attend patiemment que je finisse à dire ce que j’avais l’intention de vous dire.

Vous savez : au fond, c’est un homme poli et civilisé, un homme raisonnable, mais il connaît aussi des moments que je qualifierais d’ excentrique, il tient parfois des propos d’un hors-la-loi. C’est ainsi que je le connais et c’est ainsi qu’il se présente à vous, un homme possédé par la parole, possédé par le Verbe, par le ‘au commencement était le Verbe’. Depuis que je le connais tout ce qu’il dit, tout ce qu’il écrit est imbibé de cette adage qui est un des facteurs clés de notre civilisation.

Et il y croit fermement, c’est sa source d’inspiration, il n’en a pas d’autre, c’est son Alpha et son Omega. Sa vie spirituelle se passe entre ces deux extrêmes. Un jour il est tout entier de l’Alpha, un autre jour il est de l’Omega, et un autre jour il est des deux simultanément.

Je ne puis le suivre tout le temps, ni où il va, ni comment il y arrive, mais j’ai confiance en lui. Je sais qu’il ne quittera jamais le chemin qui est le sien, qu’il ne niera jamais sa croyance en l’esprit qu’il considère comme étant une particule de l’esprit de l’Univers, qui est en même temps, l’Esprit du Dieu de ‘baereshit bara Elohim’, ‘au commencement Dieu créa’: les premiers mots de la Bible, le livre des livres.

Même s’il avance qu’il n’y avait rien à créer, que tout était là en puissance d’être, et que ce tout s’est matérialisé à partir du moment du Big Bang, il croit en outre pouvoir dire que cette matérialisation représente le corps et le visage de l’ Esprit-Dieu.

Ce corps et ce visage étaient là, abandonnés  comme une île perdue en plein océan. Il leurs fallait un observateur, un témoin, sans lui l' Univers en soi, n' avait pas de sens, il était là, sans y être. C'est l'homme qui lui a donné existence!

Il en résulte que si Dieu s’est présenté sous forme d’Univers, c’est qu’Il voulait être vu, et qu’il lui fallait quelqu’un qui pouvait Le voir, et Le voir comme Il voulait être vu. Et si l’ Univers-Dieu y est, c’est que l’ homme y est, les deux sont inséparables. Oserais-je avancer que l'homme était le but même de l’Univers? Toutefois s' il ne l' était pas, sans lui, l’Univers seul, n’avait aucune signification.

Nous, l’homme, sommes ici pour découvrir Dieu représenté en son Univers  et peut-être de nous rapprocher le plus possible de l’Esprit à Lui. C’est ce qu’Il attend de nous, les siècles, les millénaires à venir.

Nous autres, ici présents, nous ne sommes qu’en route. Y arriverons-nous un jour?

14-09-2019, 07:35 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik krijg bijna dagelijks beelden toegestuurd genomen door de Hubble Space Telescope. Als leek, wat het fenomeen Universum betreft, noem ik deze beelden ‘pluksels van de Geest/God’ omdat ik weet dat ze komen van uit het diepste diep van het Universum. Dergelijke beelden moet schering en inslag zijn voor de astronomen die ze bestuderen om er uit te halen wat er uit te halen is. Wij echter durven eraan voorbij gaan als waren het landschappen van bij ons, wat ze hoegenaamd niet zijn, het zijn bewijsstukken van wat er is en dat we niet weten dat het er is.

Maar we zijn toch gemaakt om uit die beelden een filosofie over te houden die ons bezig houdt op een totaal ander vlak dan de filosofen van vandaag en van gisteren We hebben oog voor het essentiële, het zijnde van het zijnde. En deze conclusies zijn tweevoudig,

Allereerst is er het concept Universum. Alles hierin was geregeld van in den beginne - misschien zelfs ervoor in het tijdloze - tot in het minste van zijn atomaire geledingen, tot in het minste van zijn wetmatigheden, opdat het zou zijn zoals het is, perfect in al zijn maatstaven opdat de mens zou kunnen ontstaan.

En vervolgens is de mens geëvolueerd tot homo sapiens dankzij de structuur en wetmatigheden van het Universum,  zoals die er zijn en staan - elke andere structuur of wetmatigheid hadden dit onmogelijk gemaakt - een Hubble Space Telescope weten te bouwen en niet alleen te bouwen maar op te hangen in de ruimte om er optimaal gebruik van te kunnen maken.

Aan de mens nu om, én te zien wat hij ziet en er zijn besluiten uit te trekken, én te weten tezelfdertijd dat wat hij ziet slechts mogelijk was dankzij de aard van het Universum; dankzij het feit dat dit alles van in den beginne, van bij de Big Bang was voorzien.

Anders gezegd en herhaald: we zijn aangekomen op een punt, met het Universum zichtbaar tot in zijn verste geledingen, bijna tot in zijn ontstaan. En dit dankzij de mogelijkheden die het Universum hem bood om een Space Telescope te bouwen en in de ruimte te houden. Een telescoop die ons de mogelijkheid biedt te ontdekken hoe de ruimte er uit ziet en er onze conclusies uit te trekken.

En dan, vanuit een andere gezichtshoek, is het Universum zo geconstitueerd dat het ook mogelijk is voor de mens die hij is, door te dringen tot het diepste diep, het oneindig kleinste deeltje van het atoom. De CERN in Genève is er het voorbeeld van.

In één woord, van in de beginne, van bij de aanzet, de Big Bang, was alles geregeld opdat de mens die komen zou in de mogelijkheid zou kunnen gesteld worden dieper en dieper binnen te kijken in de structuur van al wat is. Dit betekent dat hij in staat zou zijn te zien, niet alleen wat zichtbaar is maar ook en vooral wat onzichtbaar is.

Dit proces van het zien van het onzichtbare is aan gang. We zijn al zo ver gevorderd dat we de grens van de fysica hebben bereikt en dat we binnengedrongen zijn in de metafysica, de wereld die meer van de geest is dan van de materie.

De evolutie die aan de basis hiervan ligt is een kosmische evolutie, die zich situeert  binnenin de materie. We vragen ons dus af, welke de volgende stappen zullen zijn die de evolutie, ons bij brengen zal.

Aan de finale conclusie durven we al even denken, we evolueren naar het beeld van God toe, en als ik sprak over de ‘pluksels van God’ zijn dit de eerste tekenen van zijn Geest die ook deze van het Universum is?

Ik had vanmorgen kunnen schrijven over het vormen van een nieuwe regering of, over de vorming van Allah’s kinderen in hun meest prille jeugd, maar ik ben, zoals zo dikwijls al, afgedwaald omdat er beelden waren opgedoken vanuit de Kosmos.

Veel is er niet nodig om van gedacht te veranderen.

13-09-2019, 06:20 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik schreef mijn dag van 12 september maar het  brengt me geen voet vooruit. Ik sta terug waar ik gisteren stond en waar ik straks zal staan, met altijd een blog te schrijven, eindeloos, a never ending story, zoals er boeken zijn die nooit eindigen, best niet eindigen. Boeken die pas beginnen als ze gelezen zijn, die uitzwermen in de geest, in de in de mogelijke ontwikkelingen die ze in hun laatste zinnen verbergen. Dit is het magische van een boek, van een roman, als lezer schrijft je er verder aan, de personages leven verder, zelfs als ze dood zijn. Voorbeelden genoeg van boeken die ik las.

‘For whom the bell tolls’ is er zo een: Roberto die de trekker overhaalt, de luitenant die sterven gaat, en  Maria, zijn meer dan lief, die wenend meegevoerd wordt door Pilar. Hoe sterft Roberto en wat gebeurt er met haar en het kind dat ze draagt van hem? Geen enkel verhaal is af, zelfs als ze daarna ‘lang en gelukkig leven’ dan  nog wil je weten hoe ze dit zullen zijn.

Ik stel me de vraag wat er bij jullie hangen blijft van de blogs die je dagelijks voorgeschoteld krijgt. Bijvoorbeeld, wat er overblijft van wat ik, op een bepaalde dag, in de mond heb gelegd van een vriend, beeldhouwer die de formule van Einstein, E = MC², in een beeld had omgezet, namelijk dat de factor ‘C^2’, de snelheid van het licht in het kwadraat, iets goddelijks over zich had; dat alleen een God aan zo iets zou kunnen denken - God het binnenste van het Universum zijnde - Ik heb het hergebruikt achteraf, maar wat ik toen in een opwelling heb gedacht is me bijgebleven.

Is het zo of is het niet zo, ik vond dat het de wereld mocht ingestuurd worden want het gebeurt niet zo dikwijls dat je iets origineels, weliswaar als uitdrukking, schrijven kunt. Er is al zoveel gezegd en geschreven in de wereld van het woord.

Ik heb er andere geschreven die spontaan opwelden in mij, die ik nergens anders gelezen had - wat heel logisch is want ik lees weinig nowadays - de twee: lezen en schrijven zijn niet gemakkelijk te verzoenen, vooral als je blijvend geconfronteerd wordt met een prioriteit die je niet uit het oog moogt verlezen.

Ik word dan meer geraakt als ik hoor van een vriend dat ze rondtoeren in Zuid Frankrijk, in de streek van Maussane-les-Alpilles. De streek waar we ettelijke malen samen waren, samen ‘le moulin de Daudet’ bezochten, la Chapelle de l’Ange Gabrie, de wondere, bijna witte Abdij van Montmajour. Ik weet hoe gelukkig we er waren, en ik voel me gelukkig voor hen: Paul en Yo en Anita, grote mensen op alle gebied en grote vrienden. Je bent er met hen, je loopt er met hen in de straten van Les Beaux de Provence, in de straten van St.Rémy, de stad van Van Gogh. Je bent met hen in Avignon, je bezoekt er le Palais des Papes. Het is, erover schrijvend, dat je er aanwezig bent met hen.

Dit ook is van een soort boek van er samen te zijn. Het boek dat we samen lazen en beleefden. Er is een onverbreekbare band die maakt dat we er zijn samen met hen, en vermelden ze het niet, ik weet dat we in hun gedachten zijn als ze bepaald plaatsen bezoeken.

Zo: gisteren was ik op l’arrête du Zinalrothorn, vandaag in ben ik in Maussane -les-Alpilles. I’am travelling a lot these days.

12-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Doomsday: als ik denk wat er op een ‘elf september’ ooit gebeurde, een vliegtuig dat zich boorde in de Twin Towers in New York. Het beeld bij de datum 11, overvalt me, dit op het ogenblik dat ik dacht te schrijven: ‘ik kan er niet over dat ik bij hoog en bij laag durf beweren dat het ontstaan van het Universum, van de Big Bang af, en zelfs, er vóór  indien dit kan,  de mens en dan de geest in de mens, centraal staat en dat alles erop gericht was en is, de mens voort te brengen.’

Dat hiervoor een oneindig, schijnbaar eeuwig, Universum in volle beweging nodig was opdat de homo sapiens tevoorschijn zou komen, die mee genomen wordt,  innerlijk zeker - door de evolutie in het Universum.

Hoe waag ik het dit te verklaren bij hoog en bij laag. Het is als een ‘nine eleven’ maar dan op een totaal ander en totaal onverwacht vlak, op het vlak van de geest in de materie.

Ik schrijf dit, ik kan het blijven herhalen, maar ik kan de volgende vraag niet ontwijken: ‘En nu, stel dat het zo is, hoe verloopt het verder, nu de mens er is, hoe ziet zijn toekomst er uit? Het Universum blijft uitdeinen, ook de geest van de mens is begrepen in die uitdeining, en dan wat, wat of wie komt er uit voort, een homo sapiens/sapiens?

Ik heb me, met mijn verklaring klem gereden, ik kan niet verder of beter, ik waag me niet verder. Wat er staat is ofwel een vloek, een onwaarheid in het kwadraat of, is een lichtpunt, een fosforescerende  baken naar het komende toe.

Teilhard de Chardin als hij schreef dat we evolueren van het Alfa naar het Omega, was het dit dat hij op het oog had - en dan nog hij betrok er Christus bij - moet ik hem gaan herlezen of, moet ik Dantes ‘Paradiso’ gaan herlezen om een gelijk te krijgen; want ik wens gelijk te krijgen. ik wens een nine eleven in de omgekeerde richting, namelijk dat de geest, deze van de mens, als deel van de geest van het Universum het doel was voor het ontstaan van het Universum

Jullie die me lezen: weet dat jullie me uitdagen; dat jullie me vragen dingen te schrijven die ongewoon lijken, maar waar ik achter sta. En dit elk ogenblik van de dag. Elk ogenblik dat ik  in beweging  moet blijven opdat ik dingen zou verkondigen, die zich situeren, het liefst, op de snee van het mes.

Ik ken zo een plaats in de Alpen. Vertrekkende van uit Zinal, over la cabane du grand Mountet, de weg naar de top van de Zinalrothorn. En, eens voorbij le Blanc de Moming, op de kam van de berg, een lange gebogen  lijn naar l’épaule du Zinalrothorn, een lange, stijgende lijn in de sneeuw, amper dertig centimeter breed, met de afgrond links en rechts, een ‘wegje’ dat je te volgen hebt tot aan l’épaule, vanwaar, in het rots-gedeelte de klim verder gaat tot aan het kruisbeeld op de top.

Het is op deze snede dat ik geschreven heb deze morgen. Nu het licht er is als ik de gordijnen openschuif, ben ik enigszins gerust gesteld, de dag opent zich normaal en wordt het een morgen zoals alle voorgaande, ogenschijnlijk dan toch.

PS.

Er zijn twee mogelijkheden om de Zinalrothorn te beklimmen, de ene vertrekt uit Zermatt, de andere uit Zinal. Ik ken alleen deze laatste, maar ik kwam niet verder dan ‘l’épaule’, na le Blanc de Moming te hebben ge-‘escaladeerd’. Google toont je het hele gamma beklimmingen in de Alpen ook deze vertrekkende van uit Zinal.

11-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik herlees wat ik gisteren schreef en voeg er iets aan toe, iets dat ons de ogen zou moeten openen, une idée fixe à moi die ik maar blijf herhalen: zonder de aanwezigheid van de mens is het ganse Universum zinloos; of het er is of niet is; of er maar één is of er nu duizend zijn van dergelijke Universa, het is en blijft betekenisloos als er niemand is om het op te merken, om erover te oordelen, te interpreteren waarom het er is.

Dit iemand is er en toch zien we het niet of willen we het niet zien. Toch komt het in ons niet op waarom we er zijn, wij de mens, en als ik spreek over ‘de mens’ dan is het over de geest in en van de mens, het centrale punt waar omheen alles draait. Dus niet zijn stoffelijke gedaante die maar is als het stoffelijke in het Universum, maar de geest die leeft in al dat stoffelijke. Het is daar dat het om gaat, en meer specifiek, de geest in de mens dat een slechts een deeltje is van de geest die van de Kosmos is.

We blijven, en zeker als atheïst, gefocust op het stoffelijke, we hebben geen oog voor wat binnen in de stof is, het hart ervan, de ziel ervan, en we dwalen en verdwalen in ons eigen woorden.

Atheïst zijn is zeggen, al dat gedoe van de New Physics - nog iets dat een hoofdletter krijgen moet - we zien er geen jota van, dus is larie en apekool. Dit betekent dat ze geen beeld hebben van wat evolutie is, een evolutie die plaats vindt in het binnenste van de materie met zijn weerslag op wat van de geest is, wat van het kennen, het weten is. Want het binnenste is meer dan wat aan en in elkaar geankerde cellen of atomen.

Ik maak me wel zorgen over de inhoud van wat ik geschreven heb: Is het grillig wat ik schrijf, onbenullig, gemakkelijk te weerleggen, is het simpelweg wat gebazel, wat literair gedoe? Er tegenover is er een troost, een versregel uit de bundel ‘Four Quartets’ van T.S.Eliot die ik wel eens durf gebruiken als ik me vragen stel over wat ik voorop stel. Eliot heeft het over zijn pogen, woorden te gebruiken om zijn gedachten uit te drukken, maar dicht hij: elke poging is een gans nieuwe start en ook een andere soort van mogelijke  faling. Maar, zegt hij verder: ‘For us, there is only the trying. The rest is not our business’.

Het is zo iets als, doe wel en zie niet om. Echter, voor iemand die schrijft is het niet zo eenvoudig, al wat je neerzet op je blad met deze stelregel te bedekken. Het is een zuiver oosterse stelregel  die Eliot gaan halen is uit de Bhagavat Gita:

‘Let your reward be in the actions themselves; never in their fruits. So be not moved by the fruits of actions. Nor let inaction dwell in you’.

Het komt er dus, en voor mij zeker, vooral op aan, actief te zijn in het landschap van de geest, en actief te blijven. Te trachten woorden te gebruiken om gedachten, beelden, herinneringen, gebeurtenissen, op de meest frappante wijze weer te geven. Eens dit gedaan is mijn werk af. Heb ik, zoals nu,  gezegd wat ik deze morgen meende te moeten zeggen.

Is het de waarheid, is het een deel ervan, is het gemakkelijk weerlegbaar, wie zegt het me als ik het niet zou zijn?

10-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik heb me gisteren onbewust - een ogenblik dat ik de controle verloor - laten gaan. Om terecht te komen in een bui van gelatenheid, van niet meer weten waar ik stond en waar ik heengaan wou. Verloren in een herfstlandschap, een tol die zijn snelheid verliest en waggelend nog wat pogingen doet om niet stil te vallen.

Jij als lezer oordeelt erover, maar je hebt niet de leeftijd die ik heb en je weet niet dat de jaren je bij momenten zwaarmoedig maken,  momenten die thans veelvuldiger opduiken dan een paar jaren terug, met centraal staand, het weten dat ik een massa geschriften ongeordend ga achter laten.

Het zijn  al die bijkomende ongemakken van het lichaam die je ineens, sterk opgeblazen, overvallen en je geest benevelen. Gelukkig zijn er vrienden die reageren op je uitval, je et de neus op de feiten duwen. Een troost en de mogelijkheid tot een opflakkering zijn de mails die ik als reactie op mijn blog van gisteren ontvangen mocht. En dan vooral een verwijzing naar de on-line magazine ‘www.doorbraak.be’ met de titel ‘God of Niets’.

Niemand in dat artikel zegt me hoe die God is. Er wordt over Hem gesproken alsof hij een persoon was, een entiteit, een vergoddelijkte mens. Er wordt niet gedacht aan de God van Spinoza, of aan de God waar ik het over had onlangs, gekneld in een simpele formule die ik herhaaldelijk heb trachten te bewijzen, maar waar ik volledig achtersta, namelijk, ‘God = Universum’, een twee-eenheid. Welke betekenis er alsdan kan aan gegeven worden en of er nog sprake kan zijn van atheïsme, betwijfel ik, want atheïsme verwijst naqr God als persoon. Een persoon die Hij zeker niet is.

Een passage heb ik uit de tekst ‘God of Niets’ gelicht:

‘Het lijkt er op dat alles in het universum precies zo is zoals het is om ons bestaan mogelijk te maken. Deze kosmologische constante zorgde in 1998 voor zeer veel consternatie in de wetenschappelijke wereld omdat deze niet nul bleek te zijn (zoals altijd gedacht) en dit bijna het ultieme bewijs leek te zijn dat het ganse universum bestaat enkel en alleen om ons bestaan mogelijk te maken.’

Wat weten we, ‘arme zondaars die we zijn’, wat weten we van wat er overblijft van onze essentie, na de dood. Niet van ons omhulsel, ons lichaam, maar wel van onze, om het even welke deeltjes: elektronen, quarks, partikels, Higgs-bossons. Deeltjes die ik zie eerder als een vorm van kennis, van geest, dan als stof.

Ik heb dit onlangs nog verteld in een blog. Het Universum - omwille van de formule gebruik ik een hoofdletter - is er omwille van de mens, en niet omgekeerd. Natuurlijk is dit schokkend voor iemand die zich atheïst noemt, het mag dan nog Steven Hawking of Steven Weinberg zijn. Het feit alleen zich als atheïst te zien bewijst dat ze een achterhaald beeld van God zijn blijven aankleven.

Een totaal andere visie haalde ik ooit uit de Hindoe geschriften, waar te lezen staat:

Never have I not been, never have you not been, and never have these princes of men not been; and never shall the time come when all of us shall not still be. As the tenant soul goes through childhood and manhood and old age in this body, so does it pass to other bodies.

Of, zoals de ziel die we in pacht kregen - die we ontleend hebben - overgaat in ons lichaam van onze kindsheid, naar onze volwassenheid en naar onze late jaren, zo gaat ze over op andere lichamen.

En ik begrijp dat het deeltje geest dat we als mens in pacht hebben gekregen, onsterfelijk is en overgedragen wordt van leven op leven en, ‘altijd ben ik er geweest en altijd zal ik zijn’.

Het oerbeeld van het levende ‘nu’, komende van ‘in den beginne’ en uitgerekt tot in het eeuwige, doorgegeven van mens tot mens, zoals het geschreven staat in de Bhagavad Gita. Het is dit beeld van het deeltje geest dat ons in pacht gegeven werd dat even belangrijk is als het beeld van God.

Zo niet, nog belangrijker.

09-09-2019, 08:22 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het poëtisch-filosofische landschap dat ik bewandel in mijn dagen, is er niet vandaag. Vandaag is mijn lichaam, mijn rug, pijn in de morgen, pijn in de avond, en de pijn houdt me bezig, breekt mijn gedachten af en laat me met gesloten lippen achter.  Zelden heb ik me zo gevoeld zoals nu, al was die pijn er gisteren ook, maar ze drong niet door zoals vandaag, ze was geen belemmering voor  mijn geschriften, wat nu wel het geval is. Tenminste zo voel ik het aan als het schrijven niet vlot. Of anders gezien, hoe het lichaam ons bespeelt als de geest aan het wankelen slaat, en de bovenhand niet meer houden kan. Als de dag zich opende vanmorgen scheen het me toe dat ik aan het verdorren was van binnen.

Het is een akelig gevoel in een leegte te zijn terecht gekomen, zijn dit mijn laatste stuiptrekkingen van wat woorden zijn?

Ik heb altijd geschreven over heel wat dingen, over droge als over diepzinnige waarbij ik me verloor telkens en telkens, ik verlies me nu in mezelf, ik ken me niet meer. Ik beluister me niet meer omdat er niets meer te beluisteren valt. Vandaag toch niet.

Oud worden is niet erg, het is een evolutie; oud zijn is een toestand, een zware ziekte. je dromen ineens weggeëbd, de doos waarin ze zaten dicht geschroefd. Je nog ademt, maar dit is alles wat er nog is.

Je schrijft het maar, het vermelden is wat je nog rest van het vele dat er was. Of hoe je bent opgestaan deze morgen met een duidelijk gevoel van herfst en in meer, het vermoeden dat de dagen voor je uit, geen uitkomst bieden op verandering. Ook, er is me geen verrassing weggelegd, geen hoop op enige beterschap, vooral nu mijn geest schijnt te begeven. Ik zegde het al, ik ben verdord van binnen, de regen als hij komt zal me niet meer helpen.

Mijn vriend, de schrijver, jij me nu verlaten gaat, het heeft er toch alle schijn van, ik ga je missen en ik alleen zal overblijven. Moedeloosheid overvalt me. Het leven is plots een grote onzekerheid, een open vlakte zonder horizon, een woestijn, zonder ook maar ene oase.

Vanwaar deze gedachten, terwijl ik gisteren nog aan het dromen was; terwijl ik de vorige dagen nog een eeuwigheid voor mij had; terwijl ik dacht verder te gaan met moed en doorzetting?

Vanwaar deze gevoelens, alles te laten voor wat het is, dit moeë lichaam, deze moeë geest, zijn rust te gunnen. Geen woorden meer nodig, geen gedachten meer, een leegheid van hart en ziel, enkel ademen om in leven te blijven.

Terwijl ik buiten loop, de  plotse zon voel in mijn witte haren; terwijl de druiven zwellen tussen de ranken, de kweeperen een donzige laag hebben gekregen, het leven, in de pas een paar weken geleden  gesnoeide hagen, nog wordt aangewakkerd met nieuwe scheuten erin. En ik nodeloos vandaag ten gronde. Een grote begoocheling te denken dat een blog schrijven de remedie is die alles oplossen zou.

De dag die naar zijn einde neigt: een vage schaduw nog, een late ekster neergestreken op de tafel in de tuin waar ik een hoopje kaassnippers had neergelegd. De avond die vallen gaat.

Wat voor morgen?

08-09-2019, 06:32 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een goede dichter biedt een lezer iets dat anders is dan anders, maar toch vertrouwd aanvoelt. Op die manier leg je een essentie bloot die al ergens vermoed werd. (Rutger Kopland, 1934-2012)

Wat de avond voor de rozen is,

het licht is voor de nacht

kennelijk overbodig,

maar toch hier neergeschreven,

hoe verweven,

het ene in het andere in elkaar gebed,

als in gebed verzonken:

dromen van wat ons kan overkomen,

van ogenblik tot ogenblik,

samen genomen.

De dagen die waren en de dagen die zijn,

die uiteenlopend de toonaard zijn:

het blad waarop geschreven wordt,

het doek waarop geschilderd wordt

de marmeren blok en in dit blok

het beeld alvorens het te houwen,

vastgelegd: creatief te zijn,

de regen ons bevruchten zal zoals de velden

doordrenkt, we zelf de regen zijn, 

wij zijnde wat wordend is.

Terwijl zo teder, zo onopgemerkt,

de sterren een voor een gekomen,

de bedwelming van de avond ons geroerd,

omdat de rozen stil er stonden

de geur van de aarde die ons beving,

toen we, hoe ver is dit geleden,

laat wandelden de velden langs

en het regende, het wijde land,

met floers omfloerst, de nevel.

De tijd, een doek gesponnen,

tot zo lang nog als de dagen.

07-09-2019, 06:31 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik overloop voor het ogenblik mijn blogs van 2012, in totaal 675 pag. Vele blogs zijn tijdsgebonden, andere die het niet zijn handelen over ideeën die niet naar behoren zijn uitgewerkt. Vandaag, arm zijnde aan ideeën, keer ik terug naar wat was en voeg ik er aan toe wat de zeven voorbije jaren me hebben bijgeleerd. Al is het niet veel, het is dan toch een andere benadering, zeker geen kopiëren, maar een aanvulling, een herinterpretatie. Ik stel vast echter, zeven jaren is niet zo heel veel, en ook er vonden geen hemeltergende gebeurtenissen plaats. Soms heb ik zelfs de indruk dat het eergisteren was dat ik geschreven heb wat ik herlees. Dit om jullie te zeggen waar ik mee begaan ben deze dagen, maar ook met zaken die me plots te binnen vallen.

Nu, gebeurt het jullie ook dat je, je tracht in te beelden hoe de elektronen bewegen omheen de atoomkern; hoe binnenin die kern de neutronen en de protonen zich gedragen en dan, deze atomen zelf, hoe kleven ze samen met de eromheen liggende; en, eigenlijk, hoe ziet de structuur van de materie eruit herleid tot de massa atomen?

En ik ga verder, hoe is een dergelijke, eigenzinnige - want het atoom bezit kennis - structuur tot stand gekomen, wie of wat heeft die, absoluut noodzakelijke structuur, ooit bedacht of ooit kunnen bedenken. Dus eerst op een of andere wijze bedacht om daarna op te bouwen?

Gevaarlijk om zo iets te schrijven want dan moet er een bedenker geweest zijn of, moet de formule ertoe ergens - maar er was nog geen ergens - ‘en suspens’ of, in potentie, voorhanden zijn geweest. En, even gevaarlijk is het om die vraag te stellen, zo maar, voor de vuist weg, op een doodsimpele morgen, aangekomen op het einde van de zomer.

Dit is geen dagelijkse praat, ook geen praat tegen de vaak, dit is ernst, dit is van ons allen, dit is van het inwendige, van het kloppend hart van al wat is, dit is van het leven en van een bewegende Kosmos, alsof er in het Al enkel beweging zou zijn en niets anders dan die beweging.

Ik vind het aanstekelijk - de reden waarom ik er regelmatig op terugval - vast te stellen  dat in gesprekken over religie en over God, het voorgaande over het leven in en van het atoom, zelden ter sprake komt; verzwegen wordt alsof het totaal belangloos is, terwijl het voor mij de essentie is en er van een God nimmer sprake kan zijn als er niet verwezen wordt naar de structuur van de stof waaruit de sterren en wij, zijn gemaakt.

En nu weten we, of is het een groot vermoeden, dat aan de kennis over de materie een nieuw deeltje, het Higgs bosson[1] toe te voegen is dat, zo wordt er gezegd, aan de allerkleinste deeltjes van de materie, massa toekent; Waarbij een andere vraag oprijst is het enkel massa die wordt toegevoegd, is het geen vorm van kennis tezelfdertijd, want die deeltjes weten wat hen te doen staat? En onvermijdelijk: welke diepere betekenis er kan aan gegeven worden. Een vraag die velen zich zelf niet stellen. Zich zelfs geen enkele vraag stellen hierover.

Ik kan niet schrijven in den beginne was het atoom want dit is onjuist. Ik kan niet schrijven in den beginne was er de minimaalste partikel want deze ook moet van ergens komen, van een Ergens dat er niet was.

Ik val aldus terug op wat ‘ik’ als waarheid aanvaard: ‘in den beginne was er het Woord’ of was er, volgens Lao Tse, ‘in den beginne was er Tao’. Als er in den beginne het Woord was of Tao was, dan zijn we deel van het Woord, deel van Tao, dan is de essentie van ons zijn wat in den beginne was, het Woord of Tao.

En dit kan niet het Niets zijn, anders zijn we slechts deel van het Niets!

[1] Dan weet ik ook waarom men het waagt het, het Godsdeeltje te noemen, maar dan niet de God van Abraham of van de tien plagen van Egypte.

06-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Moeder, vader, wat is het dat me aanzet tot schrijven; welke genen draag ik in mij, voortkomende uit jullie en geconditioneerd door de positie van sterren en planeten? Genen die in zich de (zo voedende) drang kennen tot het ‘creatief-zijn’ onder om het even welke vorm: beroepshalve, zoals het in een ver verleden was, en tevens op een totaal vrijblijvende wijze in om het even welk domein dat ik het wil zijn.

Welke hunker leefde in mij, toen ik als tien-, elf-, twaalfjarige aan tafel zat te schrijven en vader me vroeg of ik straf aan het schrijven was, en ik hem vrij en vrank antwoordde dat het een boek was dat ik schreef. Vandaag weet ik dat ik gans mijn leven geschreven heb, hetzij in gedachten, hetzij in realiteit, aan dat ene grote boek – het was ook de wens van Zhivago/Pasternak – dat zou verbazen. Natuurlijk, als ik het aantal boeken zag waarmede de markt overspoeld werd, dat ik ook verleid werd om mijn boek in de etalage te zien liggen. Maar met de jaren echter en het on-succes dat ik op dit domein kende - en ook wat betekent het een boek als het een ‘Einzelgänger’ zou zijn - is deze menselijke droom afgezwakt en denk ik, diep kijkend in mezelf, dat de noodzaak en de wil creatief te blijven in deze laatste dagen/maanden/jaren misschien/misschien het haalt van het absolute ongemak van het ‘niets-doen’.

Dit is hoofdzakelijk de reden waarom ik blijf blogs produceren, de ene wat beter dan de andere, de ene wat lichter dan de andere. Het feit dat jullie me lezen is mooi meegenomen en ook tezelfdertijd, en ik beken het ootmoedig, een (geweldige) aansporing om door te gaan.

Ik moet dit  al geschreven hebben in de tien jaren die voorbij zijn, en heb ik het nog niet gedaan ik heb het al honderdmaal gedacht. En, als lezer verrast me je soms als ik vaststel op basis van de cijfers, dat mijn blog vier maal werd opgezocht na middernacht en vóór zes uur de volgende dag.

Ik weet wel dat mijn kinderen me lezen, soms, dat bepaalde vrienden me lezen, me herlezen misschien, en me bijna angstvallig in het oog houden; zodat ik dus zo maar niet één dag mag overslaan wil ik hen - en vooral mezelf - niet ontgoochelen of verontrusten. In feite is het maar normaal wat ik doe, gegrepen als ik ben door de beweging die een eigenschap is van de Kosmos over ons.

Een dierbare vriend schreef me over mijn blog, mooie woorden. Ik weet dat ze gemeend zijn, anders doet je niet de moeite om eraan te beginnen. Ik weet ook dat er andere zijn die het niet aandurven me te schrijven, die een soort track hebben me te schrijven.

Maar nu mijn woorden er staan voor de dag van 5 september, een bekentenis.

In reactie op wat ik gisteren las in de Standaard wou ik vandaag beginnen met te zeggen dat ik een hekel heb - ook, maar dit doet hier niets ter zake, en meer en meer, aan de baarden die ik overal zie tevoorschijn komen, maar dit weet je al, het is een besmettelijke ziekte - dat ik een hekel heb als ik lees, én wat er gezegd wordt over het onnut van religie, én over het beeld van een God die wordt voorgesteld als een soort persoon ergens in de wolken boven ons.

Ik heb vandaag die ‘hekels’ die ik heb, gehouden voor het laatste, maar niet voor het allerlaatste want een vriend schreef me mooie woorden over mijn blogs en wat ze betekenen voor hem. Ik dacht onvermijdelijk, en dit is dan een soort ziekte van mij, aan Saint-John Perse in zijn ‘Anabase’:

‘… Mais de mon frère le poète on a eu des nouvelles. Il a écrit encore une chose très douce. Et quelques-uns en eurent connaissance…’

En ik zou niet durven schrijven, dat wat ik schrijf ‘très douce‘ is; zeker is evenwel, er zijn er ‘quelques-uns’ die me lezen.

Ik weet het, moeder, vader, broer, het is, alles samen genomen, voor hen dat ik schrijf en blijf schrijven.

05-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een tere schijn al in het oosten, maar je weet nog niet hoe het licht  de nacht zal breken: lichtend groen of helrood, of als een schijf grijs die opstijgt tot hoog in de luchten, gezapig, om er lang te blijven, een laken gelijk. Wat je niet zou verwachten, toch niet in deze dagen van vroeg september. Anderzijds, al weet je evenmin hoe je dag zal zijn als de uren schuiven over jou, onopgemerkt maar met grote zekerheid er geen stop is ingelast, geen remmende beweging maar koud berekend de dagen tot het einde toe.

Hoe je het ook begrijpen wilt de tijd houdt niet stil als de dag nog beginnen moet. Ik heb lang geaarzeld wat ik denken kon hierover. Hoe ik  het verwerken zou, maar het overvalt me telkens als het begin van een verhaal dat niet verder doorloopt dan zijn aanhef. Je erover struikelt.

September is je niet gunstig, is je nimmer gunstig geweest. Dit is je oordeel erover. je voelt al oktober, je voelt de herfst al in je leden, wat er ook nog komen mag aan zonnige dagen, de geuren zijn er van paddenstoelen in de weiden, de groei vertraagd om ineens stil te vallen en bladeren die los komen, kringelend naar beneden in het weke gras. Het trage einde van de zomer kennen we, dragen we in ons, als we er op letten.

Maar of je er op let of niet, of je het gade slaat met argus ogen of er blind aan voorbij wil gaan, je zit er middenin, je zit erin vergroeid, de herfst palmt je in en het is aan jou om te verwerpen wat kan verworpen worden: het voorbijgaan van de dagen.

Je hoeft het niet meer te zien, je hoeft het niet meer mee te maken. Je hebt het zo dikwijls al ondervonden, zodat je het weet zonder het te zien, hoe alles zich nogmaals wijzigen gaat naar een dood punt toe, met tentakels tot diep in jou die er worden vastgezet.

De tijd is niet schreef je, nog niet zo lang geleden, maar alles is ingesteld op het verloop ervan. Al kunnen we dit omkeren en zeggen dat wat er is, is het verloop, is het bewegen getekend door wat dag is en wat nacht is, door wat lente is en herfst en, dat er enkel en alleen het bewegen is in de richting van Teilhards Omega. De rest is inbeelding, behoort ons niet om erover te oordelen. Ook, je ontkomt er niet aan, zoals je niet ontkomt aan al wat je verkeerd hebt gedaan in je leven en dat zich nu naar jou toekeert als een muur waar je over moet of er dwars door heen, een bres die je slaan moet. En de ingesteldheid ertoe die je ontbreekt. Je een donkere dag tegemoet gaat als je zitten blijft waar je zit, de ogen gesloten op je gedachten, ingekeerd.

Deze morgen, le qui je fus me parle, le qui je suis se tait. Een ander heeft zich meester gemaakt van jou, je hebt hem vrije teugel gelaten, al wist je dat hij te donker naar de dingen keek.

Jij er een andere kijk op hebt. Jij altijd gedacht aan de herfst als een symfonie van nieuw licht en nieuwe kleuren. Nieuwe geluiden dacht je, zoals deze van Mahlers vierde symfonie, elk instrument een andere geluidskleur, een schilderij van Seurat dacht je. 

04-09-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Aan de vijver: je plaats to be, to observe, to write, zoals je er gisteren waart en de dagen ervoor; altijd is er de zang van de wind in de bomen, al een eeuwigheid lang. Soms niet meer dan een gefluister, maar je kunt niet laten het te vermelden, omdat het van de stilte is, omdat het is van de glinster van de morgen, van de glinster van de sterren is. Vooral omdat het woord je adem is.

Aldus weet je iets van vele zaken die er zijn, of die je denkt dat ze er zijn, zo van de Muze dat ze komen zal. Echter, vandaag heb je, je dagblad nog niet geopend. Je hebt nog niet gelezen wat velen zoals jij, maar ijveriger, geschreven hebben, gisteren of de dagen ervoor. Gedachten neergezet waarvan gehoopt werd dat ze zouden echoën over de wereld, zoals donder en bliksem. En, indien niet, indien in alle verwarring ongelezen gebleven, neergezet om te verdwijnen ergens op een eiland, in het midden van de oceaan, een soort Paaseiland, waar alle ooit geschreven overbodige woorden stranden zullen om er te vergaan in het geruis van de golven.  

Woorden en nog woorden, tijdloos overspoeld met licht en donkerte. Dat ze, betoverd na een laatste stuiptrekking, moge rusten in peis en vrede.

Ondertussen wou ik je nochtans enkel zeggen vanmorgen dat je niet denken moogt dat een blog rozengeur en maneschijn is en dat me het schrijven ervan geen moeite kost. Neen, het kost me telkens, om op te staan uit de flarden droom die de slaap heeft achtergelaten om de dag in te wijden. met wat volzinnen, gedachten of beelden, nu het liefst à la Michaux, die me blijft belagen, om een gesprek te beginnen met mezelf en jullie erbij te betrekkern als rechter.

Al weet je het niet, het is toch met dit inzicht dat de woorden ontstaan, in overmoed soms bijna in overdrive. Ik er niet altijd meester over ben, ik me laat gaan tot in het ongerijmde.

Het is me dus duidelijk dat Michaux besmettelijk is voor iemand die meent te moeten schrijven, zo helde deze morgen mijn opening over naar iets vreemd, iets irreëels, iets droom gebonden en heb ik gemeend er niet te moeten op ingaan omdat je zo iets niet verwachten zou van mij. Eens zal het er toch uitkomen ten gepaste tijde, maar voorlopig houd ik het nog wat stil, en laat ik het verder evolueren in de richting die het nemen zal. Ik beloof dus in de komende dagen, een blog in navolging van Henri Michaux die even vreemd is, even bizar’ van inhoud als van vormgeving.

Nu Michaux is ook, en dit is het grote pluspunt ervan, een band, een teken van vriendschap, een blijvend geschenk van een goede vriend nu opgeslorpt door de jaren en niet te bereiken via e-mail, Een vriend van vroeger, met wie ik elke werkdag, na de lunch, op het terras van de Bank op en neer wandelde, sprekend over muziek, over kunst en vooral over grote namen in de literatuur, en voor hem, niet de minste, als hij het had over Musil, Canetti, Proust, Stendhal. Hij las veel, hij neuriede Bach en Beethoven en ik, ik leerde hem Gustave Mahler kennen, dezes vierde Symfonie, dezes ‘Lied von der Erde’.

Muziek die ikzelf had opgeraapt van een andere vriend met de naam Leonard Hoendervangers, overleden nu, een goede collega, een groot kenner wat de Amerikaanse literatuur betrof en de klassieke muziek destijd tot Michael Tippett toe, tot ‘la Symphony des Psaumes’ van Igor Strawinsky toe, tot de sonate voor piano en slagwerk van Bela Bartók, toe.

Zo leren we, zo stapelt het resultaat van de ontmoetingen van mensen onderling en met de werken en gedachten van die mensen zich op in ons; dragen we die uit en bevruchten we ermee de wegen die we betreden. Op ons eigen zijn we maar een eiland, eerder onvruchtbaar, het is maar als we aanmeren aan andere eilanden dat we ons rijker voelen, meer voldaan en voller mens, klaar om een baken te zijn op de weg die van het leven is.

03-09-2019, 06:11 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een goede vriend, een collega, Michel Jamar, met wie ik tijdens de middagpauze, op en neer wandelde op het terras van de Bank in Brussel, ‘koutend’ over literatuur en muziek, over kunst in het algemeen, schonk me ooit - na de Bank verloren we elkaar uit het oog, weet ik niet of hij nog leeft - het boek van René Bertelé over ‘Henri Michaux’[1].

Ik heb het gisteren uit zijn rek genomen, het gebeurt regelmatig dat ik het neem, maar heb het zelden met zo een intensiteit gelezen als gisteren aan de vijver, waar ik een lange tijd alleen was, met Michel in gedachten. En, misschien, ben ik er, en wel voor het eerst binnengedrongen in het werk van de rare, eenzame, afgezonderde auteur en schilder die Henri Michaux was.

Amélie Nothomb schreef ooit over de inspirerende kracht die uitging van het werk van Michaux, en verwondering was mijn deel, naarmate mijn lectuur vorderde.

Ik kwam tot de conclusie dat hij even eenzaat is als Rimbaud het is, dat hij nergens onder te brengen is, noch als dadaïst, noch als surrealist, noch als symbolist, maar dat hij schreef en schilderde op een wijze die niemand hem heeft voor- of nagedaan.

Hij heeft zichzelf ook nimmer willen situeren. ‘Il déconcerte’, zegt Bertelé, hij zet ons op een dwaal spoor. Als wereldreiziger schrijft hij over reële als over ingebeelde landen, over reële feiten als over ingebeelde met metafysische inslag, gesierd met bevreemdende monologen.

‘Je suis habité, je parle à qui-je-fus et qui-je-fus me parlent’ … ‘ou le désir d’écrire un roman, et l’on écrit de la philosophie’.

De passages lezend, aangehaald door Bertelé, voel ik me, om eerlijk te zijn, een beetje, als Henri Michaux, of zou ik me willen gevoeld hebben als hem, als ik schrijf.

Bertelé vergelijkt de manier van schrijven van Michaux, met het regenwoud – dat van voorheen – waar alle soorten van planten opwellen uit de humus en, geholpen door het klimaat gaan woekeren: ‘à chaque instant beaucoup naissent et beaucoup meurent, il suffit que quelques-unes puissent lancer dans le ciel le jet de leur sève originaire’.

Het valt niet gemakkelijk om over de veelzijdigheid van Michaux iets te schrijven met weinig woorden. Hij profileert zich in een wereld van realiteit en droom in een grote afzondering met eigen taal en vormgeving, van alle andere schrijvers en schilders van zijn tijd, en zeker van deze van nu.

Ik lees zijn verhaal ‘Wozzeck’ en realiseer me hoe inspirerend hij wel is voor iemand die schrijft. Amélie Nothomb die een veelschrijver is, moet zeker door zijn werk geïnspireerd geworden zijn:

En Michaux: ‘Ce soir j’avais pris une dose normale de chanvre’ begint hij en hij volgt de uitvoering van de opera van Alban Berg op de radio. Het is avond en het venster staat open op de tuin en dan ziet hij een persoon staan die duidelijk meeluistert, de blik gericht op de radio. En Michaux volgt de muziek via de reacties en gelaatsuitdrukkingen van die persoon.

Ik lees het verhaal. De vreemde, verrassende wendingen ervan geven me een gevoel van ruimte en van mogelijkheden, een gevoel alsof ik dit ook had kunnen schrijven:

C’était trop beau, c’était trop de malaise aussi… et je détournai les yeux, pour n’écouter plus que la musique… et l’écouter seul.

Als hij terug de ogen opent zijn ze met drie om Alban Berg te beluisteren, ‘avec naturel, installés dans les arbres, regardant comme s’ils étaient chez eux et confortables  sans du tout s’occuper de moi.’

Een vreemd verrassend verhaal, een opeenvolging van details, prikkelend die de geest opent op nieuwe gegevens die je plots aanwezig voelt ergens, ergens en je aanzetten om te schrijven, in de zin die Michaux gebruikte, even verrassend en even koelbloedig. En het is wel degelijk zo, als ik het boek op zij leg, als ik terug het geruis van de wind in de bomen hoor en gefascineerd kijk naar de rimpelingen van  het licht op het water, voel ik, zoals Michaux het schrijft, de sappen stijgen omheen mij, en met de sappen stijgen de woorden in mij. Is er het gevoel dat ik hierover schrijven moet.

Dit gevoel is blijven woelen in mij.  Er is nog heel wat gebeurt, een mosselfestijn die uitliep tot ver in de avond, tot het begin van de nacht bijna. Pas dan heb ik kunnen schrijven wat ik jullie nu aanbied, over Henri Michaux een groot man, miskend misschien, maar volgens mij, helemaal ten onrechte.

Michel Jamar, waar hij ook moge zijn, als hij er nog is, wist het toen hij me het boek gaf, ik groet hem hier met warmte en erkentelijkheid.

 [1] René Bertelé : ‘Henri Michaux' (Namur 1899 - Paris 1984), édition Pierre Seghers, Paris, (1957, 1969), 1973.

02-09-2019, 07:07 geschreven door Ugo d'Oorde