Een vriend kwam op bezoek. Ik had hem gisteren ontmoet toen hij joggend me tegemoet kwam gelopen en ik gelukkig was hem te zien. Welk gevoel legt men in een begroeting, welk enthousiasme in het terugzien. Ik nodigde hem uit een glas te komen drinken en vandaag klopt hij aan rond de middag.
Ik heb een fles gehaald uit de kelder, een ‘Porte de Novembre de Gilliard’ uit de Valais, en de wijn is het teken van onze vriendschap, pittig op de tong en vol aroma’s. We zitten buiten aan de oude oneffen stenen tafel, de zon nog hoog boven de roerloze bomen maar het licht is het licht van de herfst.
Achteraf weet ik dat ik teveel gesproken heb over Dante, over de koord die in de afgrond wordt gegooid, over de noodzaak van het rijm, over de verzen die erna komen en die ik nog niet ontrafeld heb.
En verder als de fles gedronken is en de vriend je verlaat, hij je vraagt of de boom die over het erf hangt, die boom met zijn rode bessen of het een vlier is en jij hem zegt dat het een lijsterbes is en jij hem onvermijdelijk vertelt – jij je eeuwig herhalend - over Zhivago en de bevroren lijsterbessen in het verlaten bos onder de sneeuw, en hij je moeilijk volgen kan omdat een woord bij jou een boek is, een periode uit je leven is.

En na zijn vertrek ga je naar binnen en je schrijft maar, je tekent alles op zoals het in je gedachten komt, maar je weet onvermijdelijk dat je uitkomen moet bij Dante, en je weet ook dat canto XIX een moeilijk – zeg maar vervelend - iets is om te vertellen, terwijl je al dagen wacht op het ogenblik dat je over Ulysses zult kunnen spreken of over Ugolino, ook omdat Borges er iets over te zeggen wist.
Terwijl je eigenlijk de eerste gedachte die je overviel deze morgen, neerschrijven wou, zijnde de bekentenis dat je leven een leven zonder avontuur is geweest, dat je enig avontuur de boeken zijn geweest die je las, de weinige boeken die je las. Eens, na een toespraak die je gehouden had en iemand je feliciteerde, en het was de kardinaal zelf, en zegde dat je een belezen man waart, antwoordde je dat je duizend boeken te weinig gelezen had.
En inderdaad nu weet je dat je beter Homerus had moeten lezen en zeker beter Vergilius, dat je Ovidius onvoldoende las, Kafka, Jünger, Steinbeck, Hemingway, Sholokov, Pasternak, Gide, Sartre, Bernanos, Musil, Joyce en zovele anderen, je zegde het niet maar je dacht het achteraf.
En het antwoord dat je toen kreeg was het antwoord van een wijze man, je kunt toch niet alles lezen. Wat een troost is nu, je kunt niet alles lezen!                                                                                                 

Mon Dieu, wat een rijkdom en wat een geestelijk avontuur eens je de wereld van het gewone waagt te verlaten.

Et les trois décis de blanc aidant – elk de helft van de fles – als ik deze lijnen schrijf. Onsamenhangend en niet wetend of ze zullen overblijven, niet wetend of ze leesbaar zijn nu ze in een lange ruk werden neergezet op de harde schijf, zo gaat het nu de dag van vandaag, terwijl ik ze eerst volledig had moeten uitschrijven in mijn dagboek dat nu al enkele maanden achterbleef.

Zeggen nog dat ik ook iets wou schrijven over de geest in de mens; dat het deeltje – klein, maar groot in zijn minimaal-zijn - geest in ons is van de Kosmos.
Maar dit komt nog wel ik heb nog heel wat te schrijven voor ik aan het einde kom van mijn verhaal en van mijn leven, zo hoop ik toch, want ik meen in het verleden, ooit zinnige dingen te hebben geschreven over Het of De Onnoembare, die ik inbrengen wil in de goddelijke (of niet) Commedia van Dante.

En Shakespeare – een andere vriend - die even binnenkomt : O God, I could be bounded in a nutshell and count myself a king of infinite space (Hamlet II, 2)

21-09-2014, 03:43 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik was, Dante lezend en herlezend, aangekomen in de eerste gracht van Malebolge, eigenlijk is het geen gracht want er vloeit geen water, maar de vertaling van bolgia (bolge in het mv) als gracht, vergemakkelijkt het schrijven van wat ik begin te noemen, ‘de Dagen dat ik Dante las’, of, Mijn dagen - en er zijn er heel wat - met Dante. En ik besef dat ik hiermee niet overdrijf, dat ik overvol Dante ben en ik als een geestelijk gestoorde moet overkomen, vandaag misschien zelfs in mijn blogs. Maar zoals Vergilius herhaaldelijk Dante aanmaant om verder te gaan, volg ik hen.

                                                                                               *

Ze ontmoeten op hun tocht voortdurend nieuwe gezichten en zegt Vergilius:

Zie welke grootheid daar aankomt en ondanks al zijn pijnen, geen traan vallen laat. Zie welke koninklijke houding hij nog toont. Het is Jason die door moed en inzicht, het schaap weghaalde bij de Colchiërs [1].

Hier maken we kennis met Jason, de kapitein van de expeditie van de Argonauten, op zoek naar het Gulden Vlies (il vello d’oro), die op zijn tocht, op het eiland Lemnus landde waar de vrouwen, zonder enige vorm van medelijden alle mannen hadden omgebracht. Daar maakte hij de jonge Isifile zwanger en liet haar alleen achter op het eiland. Dit is de zonde waarvoor hij hier boeten moet en op deze wijze wordt ook Medea (dochter van de koning van Colchië en ook verleid door Jason) gewroken.

Allen die meelopen met hem hebben op dezelfde wijze gezondigd en meer hoef je over deze gracht niet te weten, zegt Vergilius.

Intussen hebben ze, via de boogbrug, de tweede gracht bereikt. Op de boorden ervan hing een dikke laag schimmel waarvan zicht en geur uiterst onaangenaam waren voor neus en ogen. De bodem van de gracht was heel diep.
En dan overdrijf je, Dante.

Daar zagen we beneden in de gracht gestalten liggen, bedekt met drek die uit menselijke latrines scheen te komen en terwijl ik naar beneden keek zag ik een hoofd zo bevuild met stront dat ik niet onderscheiden kon[2] of het een leek of een geestelijke was.

De gekwelde was echter kwaad omdat Dante zo naar hem keek en vroeg waarom hij meer naar hem keek dan naar de anderen die ook in de ‘stront’ lagen.Wel zegde Dante het is omdat ik je nog gezien heb met droge haarbos (coi capelli asciutti). Je bent Alessio Interminei uit Lucca. Hierop antwoordde Alessio (een tijdgenoot van Dante),

als ik hier lig dan is het omdat mijn tong nooit genoeg kon krijgen van het vleien.

Vergilius echter raadt Dante aan eens beter rond te kijken opdat hij het gelaat zou zien (en hij neemt geen blad voor zijn mond):

van deze vuile meid met verwarde haren die zich krabt met haar ‘stront’nagels, nu eens hurkend dan eens rechtopstaande.[3]

Taide,(la puttana), de lichtekooi, haar geschiedenis is Dante gaan halen, zo leren me de vele voetnoten hierover, uit de Eunnuchus van de Latijnse schrijver Terentius, die Dante kennen moet via Cicero. Om je maar te zeggen de inspanningen die Dante heeft moeten doen en de belezenheid die hij moet gekend hebben, om aan honderddertig à honderdveertig verzen per canto te komen.
Hadden deze beschrijvingen met de door Dante gebruikte woorden, (eigenlijk normaal voor zijn tijd en stilaan terug normaal geworden voor de tv-tijd waarin we leven vandaag), iets te maken met de toestand waarin hij zich op het ogenblik van het schrijven bevond?

[1] ... guarda quel grande, che viene / e per dolor non par lagrima spanda / quanto aspetto reale ancor ritiene/ Quelli è Giason, che per core e per senno / li Colchi del monton private féne (Canto XVIII, 83-87).
[2] op basis van tonsure of niet.
[3] di quella sozza e scapigliata fante / che là si graffia con l’unghie merdose,: ed or s’accoscia ed ora è piede stante. (canto XVIII:130-132)

20-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Maar al mijn vragen hebben hun antwoord. Ik was enkele jaren geleden met vrienden in de Abdijkerk van La Chaise-Dieu (Departement Haute-Loire), een monument, al was het maar om enerzijds het prachtige meterslange Vlaams wandtapijt uit één stuk geweven, dat destijds als bescherming tegen de winterkoude het ganse koor afsloot, en anderzijds om zijn prachtige Dodendans-fresco’s.
Ik kocht er een dun boekje van le Père Marie-Bernard, F.J. over ‘La Danse Macabre de la Chaise-Dieu dans son contexte artistique et religieux’. Een historisch waardevol document, over hoe de Kerk en de theologen, komende uit de middeleeuwen, nadachten over de dood, het Laatste Oordeel en het Hiernamaals.
Het volgende citaat brengt een duidelijk theologisch beeld over de hereniging van lichaam en ziel na het Laatste Oordeel, al betwijfel ik sterk dat men er heden nog zo over denkt:

… L’unité de l’homme, âme et corps, étant brisée à la mort il convient de la reconstituer. Grâce à la résurrection de la chair, la personne est rétablie dans son intégralité. Il y a là comme une nécessité par rapport à la victoire du Christ: le péché commis par Adam, qui a provoqué la mort, séparation de l’âme et du corps, ne sera véritablement vaincu que lorsque l’âme sera de nouveau réunie à son corps dans la résurrection de la chair.
La résurrection des corps se produira à la fin du monde; elle est impossible à imaginer puisqu’elle présuppose l’action de la Toute Puissance recréatrice de Dieu; elle précède le jugement dernier.
Ce jugement ultime n’est pas un véritable nouveau jugement puisque le sort de chacun est fixé dès sa mort…[1]

Dante tracht evenmin te begrijpen wat de Allerhoogste bedoelt met deze hereniging. Hij wacht dus het Laatste Oordeel, waarvan hij weet, dankzij de profeet Joël, waar het zal plaats vinden, niet af. Hij heeft nood aan de onmiddellijke veroordeling, de aanduiding van de plaats in de Hel en de toepassing van de straf die ermee gepaard gaat. En we weten ondertussen al dat de ziel, de schim, de schaduw, nog meer lijden zal eens herenigd met het lichaam.

Dantes verzen lezend zijn dit bemerkingen die ik niet laten kan en die ik kwijt moet, hier of ergens anders. Het geeft me in elk geval het gevoel dat hij het is die alles regelt alsof hij een blauwdruk maken wou over hoe de Hel het best zou kunnen ingericht en beheerd worden.

[1] Pag. 22

19-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

De Geryon heeft hen neergezet in de eerste van de tien grachten van de Malebolge. Dante en Vergilius ontmoeten er zwermen zondaars komende uit de tegengestelde richting en worden terzelfder tijd voorbijgestoken door schaduwen die onder de zweepslagen en het geschreeuw van de duivels in hun richting vluchten. Dante maakt er hier zelfs gebruik van om te verwijzen naar het jubileumjaar 1300 om te zeggen dat alsdan het verkeer op de brug over de Tiber ook verliep in twee richtingen, zijnde deze naar il castello (Engelenburcht) en Santo Pietro en deze die gingen in de richting van il monte (Monte Giardano).
In deze eerste gracht ontmoeten ze diegene die er, omwille van het verleiden van hun naaste of het tot elkaar brengen van man en vrouw, verzeild zijn, Allen worden ze achterna gezeten door gehoornde duivels met lange zwepen die ze laten neerkomen op de ruggen van de zondaars. Dante herkent het gezicht van een onder hen en vraagt of hij soms niet Venedico Caccianemico is en ook de reden waarom hij zich hier bevindt, en deze hem antwoordt, al zegt hij het niet graag:

Ik ben het, hoe men ook dit schandelijk verhaal moge vertellen, die Ghisolabella er toe verleidde de markies ter wille te zijn[1]

En er nog aan toevoegt dat hij hier niet de enige Bolognees is die hier moet lijden want onze gracht hier is er vol van:

Op dit moment, wonen er tussen de Sàvena en de Reno (twee stromen) minder mensen die ons dialect spreken dan hier. En als je hiervoor een bewijs zoekt dan moet je maar denken aan de hebzucht waarvoor we gekend zijn.

De voetnota’s in de tekst identificeren wie die Venedico Caccianemico was. Misschien bedoelde hij het goed door zijn zuster Ghisolabella te willen binden aan de Markies opdat zij hem ter wille zou zijn, wat dit ook moge betekenen. Maar wat me stoort is het feit dat hier in dit geval en in vele vorige gevallen Dante zich hoegenaamd niet bekommert om de gemoedsgesteltenis van de nakomelingen van de door hem bij naam genoemde zondaars die hij zogezegd ontmoette in zijn Hel, want het is wel degelijk de Hel van Dante.
De fout die ik aldus bega is het los koppelen van het poëtische van zijn woorden van wat hij te vertellen heeft.

Als ik dan terug grijp naar wat T.S.Eliot schreef,

‘that Dante is, in a sense to be defined … the most universal of poets in the modern language[2].

En nog, dat:

The enjoyment of the Divine Comedy is a continuous proces. If you get nothing out of it at first, you probably never will; but if from your first deciphering of it there comes now and then some direct shock of poetic intensity, nothing but laziness can deaden the desire for fuller and fuller knowledge[3].

En ik weet en het is de bevestiging ervan, dat het de poëzie van het woord is dat me soms doet opspringen en me aanzette verder te werken. Maar niet iedereen is hier van overtuigd als ik denk aan Jacques Le Goff en wat hij zegt over Dante:

‘Sa théologie mystique se dégrade aisément en une imagerie populaire qui lui assure un retentissement énorme.[4]

Le Goff is hier ingesteld op de theologie van Dante niet op de poëtische kracht van Dantes woord.
Moet ik er dan nog zorg mee hebben hoe het kan dat zij, die nog op hun lichaam wachten, om er hun ziel op de dag van het Laatste Oordeel mee aan te kleden, hier al kunnen gestraft worden en dan nog wel - vooraf door Minos veroordeeld - vóór dat dit Laatste Oordeel heeft plaatsgevonden.

[1] Io fui colui che la Ghisolabella / condussi a far voglia del Marchese, / come che suoni la sconcia novella. (Canto XVIII: 55-57).
[2] Selected Essyas, pagina 238
[3] Selected Essays, pagina 75
[4] In La Civilisation de l’Occident médiéval, Pagina 189.

18-09-2014, 00:23 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik wou er eerst en vooral het gevoel aan toevoegen dat ik ken, telkens ik een blog de wereld heb ingestuurd. Het is een goed gevoel, een jeugdig, fris, openbloeiend, dankbaar, verwachtingsvol gevoel, gekleurd al naar gelang de vreugde die ik kende bij het schrijven. Dit doet hier wel niets terzake, maar een plotse ingeving moogt je nimmer weigeren.

*

Vergilius en Dante – en ik ook - werden door de Geryon neergezet in de achtste cirkel van de hel, in het deel ‘de grachten van het kwaad’, Malebolge genaamd. Tutto di pietra di color ferrigno, helemaal bestaande uit ijzerkleurige rotsen. In het midden van de Malebolge ligt een diepe en brede holte. ‘Un pozzo assai largo e profondo, waarover zegt Dante, ik later iets meer vertellen zal.
In cirkelvorm, de ene lager dan de andere liggen hier tien grachten (bolge). Deze grachten zijn verbonden met elkaar door boogbruggen langs waar de onderliggende gracht bereikt wordt.
Dit is wat ik me van deze donkere ruimte op basis van de tekst voorstellen kan. Ik verwaarloos de details die op vele plaatsen maar bladvulsel zijn, want in feite heeft het allemaal niet zoveel belang hoe het eruit ziet. Als je maar het beeld bijhoudt van een soort trechtervormige krater waar nu, telkens vertrekkende langs de linkerzijde, de verdere tocht van Dante en Vergilius verlopen zal, van een hoger liggende gracht via een gemakkelijke of moeilijke boogbrug naar een lager liggende. Om aldus uit te komen in het diepste deel van de hel, de negende cirkel, zijnde het centrale punt van de aarde.

*

Het licht in bundels, gefilterd door de hoge bomen, dat me verblindt. Ik denk aan Dante, vóór Vergilius gezeten, zoals twee Tempeliers op de rug van een paard, neerdalend op de rug van de Geryon, het ondier met mensenhoofd en slangenlijf en eens afgestegen, verdwaasd nog, zich amper realiseert waar hij zich bevindt.
Ik betrap er me op dat ik me tracht de gemoedstoestand van Dante in te beelden eens hij terug met beide voeten op de rotsvloer staat. Hijzelf zegt er niets over. Eens aangekomen in die trechtervormige holte begint hij onmiddellijk met de beschrijving ervan alsof de afdaling eens voorbij niet het minste effect nog heeft op hem.
En er valt niets in meer over te zeggen. Hij is een Tempelier, hij is een volgeling van hen, en zijn broeders in zijn genootschap weten voldoende dat hij hier zijn ware identiteit bevestigen wil.
Maar het kan ook, en het zal wel zo geweest zijn, dat er dagen waren dat hij andere zaken om het hoofd had en eens zijn tekst terug opgenomen hij weinig aandacht had om te weten hoe hij de laatst geschreven verzen had afgesloten. Ik ook ken vele dergelijke dagen dat mijn schrijven stil ligt terwijl Dante op de achtergrond aan het wachten is.

*

Of het kleine bijna niet te vermelden voorval van deze morgen, toen ik met de wagen langs de rozenvelden en de weiden reed, het kristallen licht flitsend doorheen de wilgen langs de weg, met Mozart op de radio en de muziek en de herfst in mij, de roekeloze herfst in mij, de eerste zin uit een boek van mijn jeugd[1], dat nu niet meer gelezen wordt en die ik me blijf herinneren: ‘de eerste dagen van september doen me pijn’. En nu, dit neerschrijvend, het voorval, een fractie maar, waarover ik het wou hebben: een man van mijn ouderdom op de fiets die me tegemoet rijdt.
Ik zie dat zijn glimlach glanzend is, dat zijn witte haren glad gekamd zijn tegen zijn hoofd. En een ogenblik benijd ik hem. Want wie is er gelukkiger, ik met mijn vragen over Dante of de man op de fiets (ik durf hem zelfs niet oud noemen want dan noem ik mezelf), die me tegemoet komt en die ik in een flits, als een foto in mij opneem. En, nu terwijl ik schrijven wil over Dante, het beeld terug oproep om me opnieuw de vraag te stellen.
En ik dacht dat hij het gelukkigst was omdat het bij mij kommer was, een blijvende inzet om creatief te zijn en vrezende zoals Shostakovich, niet te schrijven met alle krachten in mij. Terwijl er bij hem een grote losheid was, een jeugdigheid in de manier waarop hij me tegemoet kwam op de fiets langs de graskant van de weg, zijn gezicht breed open, een glimlach in zijn ganse houding. Zoals hij een fractie was, was ik een fractie de man op de fiets.
Het deed me denken aan het verhaal van de twee wijze chinezen boven op de boogbrug (de brug misschien uit Das Lied von der Erde). En kijkend in het water, de ene tegen de andere: ‘zie toch eens hoe gelukkig deze vissen zijn in het water’ en de andere: ‘hoe kun jij weten dat de vissen gelukkig zijn, jij bent toch geen vis’.
Ik weet niet goed meer hoe het einde ervan was maar ik vermoed dat het antwoord zal geweest zijn: ‘Ze zijn gelukkig omdat ik me gelukkig voel hier te zijn, samen met jou, op deze brug, boven dit water met de vallende bladeren die wegdrijven over het water zoals de zomer wegdrijft in de luchten boven ons’.

De oudere man op de fiets die ik zag, een flits maar, de man die gelukkig was, omdat ik me toen ook, een fractie, gelukkig heb gevoeld alsof ik het was op de fiets.

[1] Van Hoogenbemt : De stille Man

17-09-2014, 04:25 geschreven door Ugo d'Oorde  

Geschreven de avond van 14 september 2014:

Alvorens verder te gaan wil ik, de dag waardevol zijnde, voor de tijd van een blog, terug naar de laatste levensdagen van Dante en dan vooral naar het feit dat na zijn dood – hij overleed in Ravenna op 14 september 1321 - door zijn zoon Jacopo werd vastgesteld, dat de dertien laatste canti van zijn Paradiso ontbraken.

William Anderson[1] in zijn Dante the Maker schrijft hierover dat het verhaal gaat, dat acht maanden na de dood van Dante, de zoon Jacopo een droom had waarin rond twee uur in de morgen zijn vader verscheen gekleed in een wit gewaad en met een lichtend gelaat.
Jacopo vroeg zijn vader of hij leefde en zijn vader antwoordde: ‘ja, maar ik leef in het echte leven, niet dat van jullie.’ Dan vroeg hij hem of hij zijn gedicht had beëindigd en indien dit zo was waar het ontbrekende deel was. Dante in de droom leidde zijn zoon naar de kamer in een ander huis die hij gebruikt had als slaapkamer in zijn leven
‘and touching the wall pointed it out as the place where he should look. Jacopo woke up, fetched Piero di Giardino and went to the bedroom which was in another house. At the place indicated in the dream they found a mat fixed to the wall. On removing the mat, they found a manuscript coated with mould from the damp wall and on brushing the mould off they discovered the missing thirteen cantos. They were overjoyed and, copying them out, sent them to Can Grande, following the habit of Dante who had published the other cantos in this way’

The story, zegt Anderson is not impossible.

Het kan, een droom die de waarheid onthult - ik ook droomde deze morgen over het plotse, grote succes van mijn blogs - niets zegt ons echter over het tijdstip waarop de laatste dertien gezangen werden geschreven en verborgen.
Waren de resterende gezangen volledig afgewerkt en gebeurde het verbergen, vóór zijn vertrek naar Venetië of, bleef nog een gedeelte ervan te schrijven of te herzien, en gebeurde dit pas, nà zijn terugkeer en dus tijdens zijn ziekte, en werden ze pas, nadat Dante ze had afgewerkt, opgeborgen door hem omdat hij de gelegenheid niet meer had de tekst ervan te overhandigen aan zijn zoon?

Met een vraagteken dus dat eeuwig blijven zal en waarvan ik gemeend heb gebruik te mogen maken om te gepasten tijde mijn versie erover te geven.

[1] ANDERSON William: ‘Dante the Maker’, Routledge & Keagan Paul, London, 1980

16-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik las op facebook:

I like cooking my family and my pets.

Of de macht van de komma.Waarop het antwoord van G. S. op facebook

‘De taal heeft komma’s nodig, zoals de mens lucht. Maar steeds meer mensen hechten geen belang meer aan de taal’.

Dit herinnert me aan de ‘barbaren’ waar Alessandro Baricco het over heeft. Een boek dat ik wel niet gelezen heb, maar Karel Verhoeven in zijn recensie in de Standaard van 5 september [1]schrijft er voldoende over opdat ik me er een idee zou van kunnen vormen.
De ouden - waaronder ik me reken - lees ik, ‘zweren bij complexiteit en diepgang, terwijl de barbaren plezier scheppen in snelheid en oppervlakkigheid … het edele ruilen ze in voor het spectaculaire’.

En hier komt Baricco’s gouden raad:

‘De beschaving lijkt ten onder te gaan, maar jammer niet, kijk goed naar wat er in de plaats komt. Zo voorkom je dat je de stoomlocomotief afwijst omdat die in vergelijking met de paardenkoets maar een ordinair stinkend ding is en nog gevaarlijk ook’.

Wat neer komt op wat hij aan zijn lezers uit de oude wereld liet verstaan:

‘Ga drijven, neem nog wat mee uit de oude wereld nu het nog kan, maar laat je geleidelijk aan muteren tot een barbaar’.

Wat voor mij overkomt als weinig bemoedigend en totaal geen slaagkansen biedt aan het manuscript van een soort roman die op het getouw staat. Ook mijn Dante-geschiedenis is totaal overbodig en maakt geen schijn van kans. Al wat ik schrijf vervliegt lijk de geur van rozen in het luchtledige; het blijft een onnodige inspanning die me niet alleen uren slaap kost die me weghouden van de hedendaagse ‘barbaarse’ literatuur.

Zo zie ik nu het weglaten van de komma’s en andere zintekens als de voorbode van het tijdperk van de ‘barbaren’.

José Saramago, die ik niet verdenk een ‘barbaar’ te zijn, in zijn ‘Memorial do Convento’– over de bouw van het klooster van Mafra – daarentegen, had een voorliefde voor de komma. Hij gebruikte die zelfs op het einde van een zin, waarna hij, alsof het een punt was, begon met een hoofdletter. De punten in zijn Convento waren dan ook zeer schaars. Waarop ik op facebook als antwoord kreeg: ‘Heb je de punten al geteld in Gangreen van Geeraerts? Een vraag die me, gezien ik Gangreen niet las, met een nieuwe vraag achterlaat: was er bij Geeraerts een overvloed aan punten of een gebrek eraan.
En dan toch, wat bemoedigend blijft, want facebook kan heel gemakkelijk de dag vullen van iemand die op de hoogte blijven wil van wat er intellectueel onder de barbaren van Bariocco gaande is.
Maar ik troost me er is zeker en vast een keerzijde. De weinige keren dat ik er heen ga vind ik op facebook heel wat nuttige gegevens die ons als ouden, (nog een tijdje) gerust stellen als ik het volgende te lezen krijg:

The rules of texting:

1. Write something thoughtful
2. Check your spelling
3. Check your punctuation
4. Repeat steps 2-3
5. Click ‘Send’

Ik zal dit maar zien als een vingerwijziging waaraan ik maar al te graag wens te voldoen, te beginnen met 1. Als ik iets schrijf laat het mindful zijn en 2, 3 en 4 zorg dat dit ‘mindful’ karakter waardig wordt uitgedragen.
Zo het is nog niet zo zeker dat de barbaren van Baricco het halen zullen.
Trouwens morgen ben ik er terug met de klassieker, Dante, de voorloper van de 'paardenkoets' van Bariocco.

[1] Allessandro Baricco : ‘Een bepaald idee van de wereld’ De bezige Bij, 224 blz. 18.90 €

15-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

De wereld waarin ik leef, de woning waarin ik me beweeg en de enorme spirituele rijkdom als ik kijken en luisteren kan naar de uitvoering van de XIIIe symfonie van Shostakovich, de sublimatie van wat creativiteit kan zijn.
Ik luister naar de Russische tekst en krijg, bewogen, de vertaling in lijnen onderaan het beeld. De tekst die zich concretiseert in de maker zelf: I write haunted with the fear of not writing with my full strenght, en zijn allerlaatste zin: I make a career for myself by not following one.
Ik nam die zinnen mee met mij, ik nam de koordgeschiedenis van Dante, zijn godsidee, de laatste klanken van Shostakovich’ ‘Babi Yar’-symfonie mee met mij deze morgen, toen ik door het bos wandelde, langs de met netels en bramen dichtgegroeide wegels, toen ik in het geruis van de bladeren het stille vloeien van water hoorde, toen alles zich mengde en ik, bedwelmd door Dante, dacht aan het boek van Volkov over Shostakovich, en het gebeurde dat ik plots het gevoel had overrompeld te zijn door het levende bos over mij, maar tevens dankbaar, dankbaar te kunnen schrijven dat alles – ook datgene waar ik me geestelijk over buig - beweging is; dat al wat IS beweging is. En dit alles samengevat in die ene sibyllijnse zin van Yaweh aan Mozes bij de brandende braamstruik:

Yo soy el que soy[1]: dat ik vertaal als – en wellicht schreef ik het al - Ik ben het Universum dat beweegt, het Universum dat IS, dat ik ben.

*

Ik val terug op mijn woorden van daar zo-even. De beelden van deze morgen overwoekeren alles, de grond bezaaid met hazelnoten, met netels en in elkaar verweven bramen, de beek met helder stromend water waarin stukjes boom liggen weerspiegeld. Het is de zoveelste herfst die ik beleven ga, intenser wellicht dan alle andere omdat hij gevuld zal zijn niet alleen met wind en regen en vallende bladeren, maar met Dante en met wat ik schrijven zal over zijn Divina Commedia. En ik denk eraan simpelweg te spreken over zijn Commedia en niet dat deze goddelijk zou zijn. En wat zijn begroeting van de sodomieten uit Firenze betreft vermoed ik dat hij misschien zelfs zal gedacht hebben, al was het maar een fractie van een ogenblik, dat ze hier evenmin als zovelen niet op hun plaats waren en dat, als hij het verlangen kende hen te omhelzen, het misschien wel was omdat ze broeders waren van eenzelfde geheime genootschap.
Al deze zaken en nog tal van andere, lopen door en over elkaar, zijn een verzameling van gedachten die met elkaar verweven liggen al zijn ze van een totaal verschillende aard.

Alles is zo wijd

[1] La Biblia de Jerusalen: Exodo 3: 14, een zakbijbel die ik eens kocht om mijn Spaans bij te houden.

14-09-2014, 04:04 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik houd het beeld even vast. De staart van de Geryon lijk de schroef van een helicopter. Dante denkt aan Phaëton die de teugels losliet en de hemel verschroeide, denkt aan Icarus die zijn vleugels ziet smelten en op zijn vader roept. Uiteindelijk landt de Geryon aan de voet van de loodrechte rotswand waar hij hen afzet en hij daarna vertrekt als een pijl uit een boog.
Eens te meer heeft Dante zich overtroffen en het verbaast me dat nog geen Spielberg dit beeld heeft gebruikt: het beeld van een in cirkels dalende Geryon, half mens, half slang, met behaarde bokkepoten en op zijn rug, de levende, angstige Dante met (de geest van Vergilius) achter hem.
Dante aarzelt niet het beest te vergelijken met een valk die zoekend naar een prooi, tevergeefs heeft rondgevlogen en nu in eindeloze cirkels, zonder acht te slaan op de teleurstelling van zijn valkenier, zich onvoldaan ver van zijn meester gaat neerzetten.
Heb je een betere metafoor om de zweeftocht van Dante te beschrijven, is er een meer passend middel om af te dalen in het diepste van de Hel?

Dalen we, gekneld tussen Dante en Vergilius - het beeld van de twee tempeliers te paard - even mee met hen.

En beste lezer, ik weet dat mijn gesprek met Dante - de monoloog met de Dante in mij - wel ooit eens een einde zal kennen. Vandaag, op een punt gekomen in de dagen die voor mij nog opgetekend staan in het Grote Boek - psalm 139, vers 16 - kan ik de Commedia niet zo maar opgeven en achter laten, al moet ik er aan toevoegen dat ik in de verste verte, met mijn woorden, niet de poëtische geladenheid haal die Dante bereikt in zijn verzen en terzines. Ik haal slechts de schors van zijn ‘weelderige’ woorden, en evenmin, de diepere achtergrond die zijn woorden verbergen.
Ik geef er me voldoende rekenschap van, bij het luidop lezen van zijn Italiaans en woord na woord laat doordringen tot mij, dat wat ik begonnen ben, van bij de opzet een verloren zaak is geweest. Het verassende is dat dit pas nu bij momenten doordringt tot mij.
Zo, lukt het me niet in mijn verder leven, hem te volgen tot de laatste versregel van zijn Paradiso, het zij dan zo. Ik hoop in elk geval vóór het einde van het jaar, het einde van zijn Inferno te bereiken.

Je kent het ook, waarde lezer, gedachten komen en gaan, zijn lijk de golven van de oceaan, immer dezelfde en toch immer verschillend wat hun lichtinval wat hun aanzet en aankomst betreft; gedachten ook komen aangerold, doven uit en keren terug. En iemand als ik, die dagelijks deze gedachten screent, herhaalt zich en loopt er soms in verloren.
Dante is een oceaan voor mij die zich keer op keer uitstort over mijn stappen op de breuklijn van wat is en niet is en toch is. Het ‘ti giuro’ van de verteller Dante die zweert te zien wat hij schrijft, al weet hij dat hij het is die het creëert.

En over einde gesproken, wat je Commedia betreft, zindert diep in mij, de meest belangrijke versregel na, en stel ik me de vraag waarom je in die laatste versregel van je derde luik, je Paradiso, spreekt over ‘l’Amor che move el sol e l’altre stelle’, en niet over ‘Dio che move el sol e l’altre stelle’,waarom, Dante, is het niet de schepper van alles, je God, die de zon en de andere sterren bewegen doet, maar Amor?

Ik denk, en ik wil dit neerschrijven dat ik na je Inferno beëindigd te hebben – Ik ben nu ongeveer halfweg – de suggestie van T.S. Eliot volgen zal en beginnen aan je Paradiso, maar dan in vrije val, zonder er een woord nog over te vermelden in mijn blog.

In elk geval, Dante, voor mij ben je een ‘gotieker’, ben je een kathedraalbouwer, een voorloper van Ruusbroeck. God volstond je niet, die naam was te eng, te mens gebonden. Voor jou was het zoals voor Ruusbroeck – of was het toch, zoals bij Gilliams, zuster Hadewijck? – ‘Alle dinghe sin mi te inghe, ic ben so wid’.
En, zoals Urbain Van De Voorde[1] over Ruusbroeck schreef: ‘iemand die onmogelijk kon blijven stilstaan bij een eens voor allemaal vastgelegde geloofsregel’, zo waart jij ook.
Voor jou zoals voor Ruusbroeck lag er heel wat meer in het woord God. Het was Beweging, het was het grote denderende Leven, het was het Allesomvattende, het enige dat IS. Dit was voor jou de betekenis van ‘Amor che move el sol e l‘altre stelle’ de kosmische energie die je Amor noemde die alles bewegen doet en niet alleen in beweging houdt maar gericht doet evoluëren naar het Omegapunt dat in potentie reeds is bereikt.

[1] Urbain Van De Voorde : Ruusbroeck en de Geest van de Mystiek, Uitgeverij De Sikkel, 1934, pag 56.

13-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik herhaal wat ik schreef, en wat Frans van Dooren zo duidelijk heeft aangevoeld: de eenzaamheid van hij, die de dag van vandaag Dante opzoekt, is groot en (bijna) onhoudbaar.
En ik, van uit die eenzaamheid richt me tot jou, Dante, waarom zweer je hier, op deze meest vreemde plaats, de waarheid te spreken?
Is het omdat het beeld dat je gaat oproepen van de Geryon, helemaal niet strookt met het beeld uit de mythologie namelijk dit van een wrede koning met drie hoofden, zes armen en zes benen; en evenmin met dat van Vergilius, die het beschrijft als een wezen met drie lichamen?
Jij, zag het anders in je Hel, je zag het als een wezen:

met drie naturen: het hoofd dit van een mens, met zelfs een rechtschapen blik, de behaarde benen deze van een dier en het lichaam dit van een slang, versierd zoals een Turks of Tartaars tapijt, met een giftige en puntige staart die opkrolt zoals deze van een scorpioen.

Oprijzend uit de donkere diepte, blijft het met hoofd en bovenlijf liggen op de rotsrand terwijl de staart kronkelend in de diepte hangt.
Je bezworen beeld, Dante is van een afschuwelijke schoonheid, een beeld uit een horror-film, het gedrocht leunend, voor je ogen, op de rotsrand, terwijl de vlammen als sneeuw maar blijven vallen. Je bent een toneelgenie, Dante, je bent regisseur, ensceneerder, script en acteur, je regisseert jezelf én als Dante, én als Vergilius, én als toeschouwer, daarenboven ben je theoloog en filosoof.Je bent alles en je weet al wat er te weten is.
Daarom ook is het je toegelaten te zweren dat de beelden in je Inferno, en wellicht ook deze in je Paradiso en Purgatorio, de waarheid zijn. Niemand kan of mag eraan twijfelen en je lezende, bewaar ik de indruk, dat er heel veel geweest zijn die je geloofden en met angst en afkeer je verzen zullen gelezen hebben, zich afvragend welke plaats in de Hel hen te wachten stond.
 
En wat die ti giuro (ik zweer je) van vers 128 betreft, was het niet in de eerste plaats, omdat je nood had aan een woord dat rijmde op scuro van vers 130 en op sicuro van vers 132, zoals dit ook het geval was met cinta en dipinta, hogervermeld?
En ook dat er metaforen gebruikt worden omwille van het rijmwoord en nog, dat onvermijdelijk het woordgebruik en de zin van sommige verzen bepaald wordt door het vereiste rijmwoord. Dit is echter geen kritiek van mij, het is hoogstens een vaststelling waarvan elke rijmende dichter gebruik maakt. Het rijm bepaalt dan ook het gebruikte woord, in sommige gevallen zelfs de zin. Dit is de reden waarom ik zo weinig mogelijk rijmende gedichten schrijven zal, wat niet belet dat ik, waar het kan, dankbaar gebruik maak van een rijm.
Ik vermoed echter Dante, dat je als schrijver heel wat zorg zult gehad hebben om te weten hoe je er in slagen zou af te dalen in het allerdiepste van de Hel, de koord die je om de lenden droeg – ik verdenk je ervan dat die ook een figuurlijke betekenis had - was een schitterende oplossing. Je moet er maar aan denken, je moet maar de creativiteit bezitten om met een opgerolde koord, een Geryon, een vreselijk iets om aan te zien, naar boven te lokken om daarna te kunnen afzakken tot in het middelpunt van de aarde, het diepste van de Hel.

Het is Vergilius die de afdaling met de Geryon gaat negociëren terwijl jij op verzoek van Vergilius om je heen kijkt. Je ziet een groep gestalten die in de Hel zijn afgedaald met hun geldzak om de hals, met op de zak de tekening van hun wapenschild zodat de familievaders te herkennen zijn. Je leest de pijn in hun ogen. Zij ook zitten onder de vlammen, maar in het ene vers zegt je dat ze neerzitten, in het andere lopen ze rond om de vlammen te ontwijken.
Dan begint voor jou het grote avontuur, je gaat vὁὁr Vergilius, op de rug van het monster zitten en Vergilius heeft zijn armen om jou heen geslagen. En ik lees, Dante, dat je het besterft van de schrik als het ondier in grote cirkels afdaalt, zijn staart als een schroef gebruikend, terwijl het met zijn poten de lucht naar zich toe haalt.

12-09-2014, 04:27 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het gebeurt, soms, dat een gedicht je ontsnapt voor het geschreven is. Je weet dit pas na enkele dagen als je ontwaakt uit de roes waaruit het gedicht als paddestoelen in het bos uit de aarde, te voorschijn kwam, ontoereikend aan woorden, omdat meer dan nodig werd verzwegen. Wat staat er je dan anders te doen dan het to remake it..

Ik aan de Leie dacht,
hoe in sprankele meanders,
ze zich open spreidde
ontvankelijk,
ik bewogen,
te overkoepelen
met gebloemde verhalen
die ik uit de wolken haalde
toen de wind me riep
om een oud boek
in de hand te houden,
te lezen
om ook Leie te zijn,
niets meer dan Leie te zijn.

Of, hoe gelukkig ik was,
toen ik, geborgen als in een kelk,
Francis Jammes las
en van de bomen reeds
de bladeren rezen
alsof het herfst al was,
alsof het licht
van duizend zomers over me,
als metamorfose
van grassen en ranonkel
waar ik in het stuifmeel
dronken lag
te laat gekomen

met mijn woorden,
om er te blijven.

Ik aan de Leie dacht,
droeg het beeld met mij
toen ik verder was
en het land het me vertelde
alsof, ik ademend in tekens
die op mij van alle kanten
kwamen afgestormd,
haar zo maar vergeten kon.

Ik aan de namiddag dacht,
de vriend, vriendin,
de notelaar, het kopje porselein
met thee,
en immer overal
het ruisen in de bomen;
Van Ostaijen,
ware hij er geweest,
hij had dit uitgeschreven
in een minimum:

Ik aan de Leie dacht.

11-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

En op het smalle pad vervolgen Dante en Vergilius hun weg. Ze komen aan bij een enorme waterval die, zoals de stroom die vanaf Monviso langs de oostkant van de Apenijnen naar het laagland afdaalt en daar Acquaqueta wordt genoemd, bij Forlὶ de naam Montone krijgt, en daarna, boven de abdij van San Benedetto, met donderend geraas in een enkele waterval die er wel duizend zouden kunnen zijn, naar beneden valt, zo stortte daar het donkere water van de bijna loodrechte rotswand met een hels lawaai naar beneden.

Frans van Dooren die de Commedia vertaalde in een prozavorm, was dermate Dante-minded, dat hij alle plaatsen, door Dante vermeld in zijn Commedia, bezocht heeft. De man schreef er een boek over: ‘Met Dante door Italië’(Ambo–Amsterdam 2005). Hij beschrijft hierin ook zijn bezoek aan de waterval boven San Benedetto in Alpe.
Maar hij vertelt ook een andere waarheid. Hij schrijft: ‘Je treft niemand aan wie je je bewondering voor zijn poëzie kwijt kunt en je voelt je een buitenstaander, een vreemde vogel, een zonderling.’(pag.25).
Nu ik amper halfweg gekomen ben van zijn Inferno is het me duidelijk, de eenzaamheid van hij die Dante uitdragen wil, is heel groot.

Dan maar terug al mijn aandacht naar Dante:

Ik had een koord om de lenden waarmee ik nog gedacht had de panter met de gevlekte huid te kunnen vangen en op verzoek van mijn gids maakte ik deze volledig los en gaf ze opgerold aan hem.[1]

Vergilius keerde zich naar rechts en van op een bepaalde afstand van de rand gooide hij de koord in de grote diepte. Dante vermoedt dat hierop een nieuwe reactie zal komen. Maar zegt hij:

Hoe oplettend moet men niet omgaan met mensen die niet slechts iemands daden zien met de ogen maar die ook, met hun geest, tot in het diepste van de gedachten kunnen doordringen.
En zo hoort hij dat Vergilius zijn gedachten gelezen heeft, want deze zegt hem: Wat ik nu verwacht en waarvan jij een vaag idee moet hebben, kan nu elk ogenblik te voorschijn komen.
En dan Dante terug:
Normaliter moet men bij een waarheid die de schijn heeft een leugen te kunnen zijn zo lang mogelijk de lippen op elkaar houden opdat men achteraf niet met beschaamde kaken zou staan,

Maar het verzwijgen kan ik niet en met de verzen van deze Commedìa zweer ik, lezer, hopende dat deze nog lang genade zullen vinden, dat ik door die dikke en duistere lucht een gestalte naar boven zag komen die elk onverschrokken hart zou doen huiveren. Hij kwam met de beweging van iemand die in het water gedoken is om een anker of iets anders, dat vastzit aan een rots, los te maken, het bovenlijf strak gehouden en de benen intrekkend om terug naar de oppervlakte te stijgen[2].

Een eigenaardige situatie, Dante die zweert dat wat hij beschrijft de waarheid is en niets dan de waarheid, terwijl wat hij zo prachtig gaat beschrijven, een beschrijving die aanvangt in zijn canto XVII, alhoewel het een afschuwelijk beeld is, de vrucht is van zijn verbeelding

[1] Io avea una corda intorno cinta / e con essa pensai alcuna volta / prender la lonza alla pelle di pinta./ Poscia che l’ebbi tutta da me sciolta, / sὶ come il duca m’avea comandato / porsila a lui aggroppata e ravolta (canto XVI: 106-111)
[2] Ma qui tacer nol posso, e per le note / di questa Commedia, lettor, ti giuro / s’elle non sien di lunga grazia vὸte / ch’io vidi, per quell’aere grosso e scuro / venir notando una figura in suso, / maravigliosa ad ogni cor sicuro/si come torna colui che va giuso/talora a solverl’ancora,ch’aggrappa/o scoglioo altro che nel mare é chiuso,/ che in su si stende, e da piè si rattrappa. (canto XVI: 127-136)

10-09-2014, 18:10 geschreven door Ugo d'Oorde  

Dante en Vergilius bevinden zich nog steeds in de derde kring van de zevende hellecirkel, bij zelfde soort zondaars, de sodomieten.

En, Dante: ik was reeds aangekomen waar ik het gedonder hoorde van het water dat zich in de andere cirkel stortte, toen ik zag hoe drie schimmen zich hadden afgescheiden van een groep die onder de martelende vuur-regen in grote vaart kwam afgelopen. En de drie riepen naar Dante:

‘Stop eens jij, aan wiens kleding we zien dat je herkomstig bent uit de verdorven stad waar wij ook verbleven’.

Vergilius schijnt hen te kennen, want

Hun geroep met aandacht aanhorend keert ‘mio dottor’ zijn gezicht naar mij en zegt: ‘Wacht, hier moet je hoffelijk zijn’ [1]

En Vergilius voegt er aan toe:

Ware er niet het vuur dat valt en de aard van de plaats dan zou de haast jou beter passen dan hen.[2]

Ik blijf me afvragen, Dante, hoe jij de schimmen of gestalten of zielen wel zag. Zoals je ze hier beschrijft, hebben ze een gezicht en een lichaam en kun je hun wonden zien, oude als nieuwe, gebrand in hun leden, wonden die zo erg zijn dat het je nu nog pijn doet. Je kunt ze enkel zien met de ogen van je geest, van je creatief-zijn en niet met de ogen van je lichaam. Dit is ook voor mij de enige wijze om je te volgen in je beschrijvingen, hoewel ik me er nu moeite mee heb, Dante, om het me voor te stellen als je de drie ziet blijven lopen,

om me heen draaiend hun gelaat steeds naar mij gericht zodat de hals steeds tegengesteld aan de voeten, zich bewoog..[3]

En, lezer van de door mij vertaalde woorden, luister naar de verzen die Dante hen laat spreken:

‘Als de miserie van deze zandvlakte, ons en ons verzoek en onze verbrande en afgepelde gelaten, ons in discrediet zou brengen’, begon de ene,’moge dan toch onze vermaardheid je geest beroeren en ons zeggen wie je bent, jij wiens voeten zo verzekerd door de Hel lopen.’

En elk van hen zegt wie hij is en Dante verneemt aldus dat het drie vooraanstaande personaliteiten zijn uit Firenze en hij is verrukt over deze ontmoeting, en, ware ik bestand geweest tegen het vuur dan ware ik naar beneden gesprongen om hen te vervoegen:
Maar omdat ik me verbrand zou hebben en gebakken zou worden, overwon de vrees mijn wil want hen te omhelzen was mijn verlangen [4].

Weet, zegt hij, dat uw toestand geen verachting oproept bij mij, maar droefheid en deze zal me niet zo vlug verlaten. Ik kom inderdaad uit uw stad en uw fiere daden en geëerde namen heb ik steeds hooggeacht. Nu heb ik de bittere zonden achter mij gelaten en zoek ik de zoete vruchten van de deugd die mij worden voorgehouden door mijn waardige leidsman. Maar om deze te bereiken moet ik beginnen met nog dieper af te dalen tot het middelpunt van de aarde.

Daarna wensen de drie nog te weten hoe het in Firenze gesteld is en Dante geeft hen een duidelijk antwoord, waarop ze hem geluk toewensen op zijn verdere tocht en hem vragen, eens hij terug onder de sterrenhemel zal zijn, zo goed te zijn de mensen over hen te vertellen.
Na deze woorden lopen ze zo snel weg dat het was alsof ze geen voeten maar vleugels hadden, zelfs ware het niet meer mogelijk geweest ‘amen’ te zeggen zo vlug waren ze verdwenen over de gloeiende zandvlakte waar de vlammen bleven nederdalen over de zielen.

[1] Alle lor grida il mio dottor s’attese / volse il viso vèr me, e disse:”Aspetta,/ a costor si vuol essere cortese (canto XVI: 13-15)
[2] “ e se non fosse il foco che saetta / la natura del loco, io dicerei / che meglio stesse a te che a lor la fretta.”(canto XVI: 16-18)
[3] E sὶ rotando, ciascuno il visaggio / drizzava a me, sὶ che in contrario il collo / faceva ai piè continuo viaggio. (canto XVI: 25-27)
[4] Ma perch’io mi sarei bruciato e cotto, / vinse paura la mia buona voglia / che di loro abbracciar me facea ghiotto;(canto XVI: 49-51)

09-09-2014, 08:02 geschreven door Ugo d'Oorde  

Waarom Brunetto Latini, en waarom ben je, Dante, verwonderd hem in de Hel te ontmoeten (siete voi qui, ser Brunetto?), terwijl ik verwonderd ben dat jij doet alsof.
Wat heeft je leraar, de sodomiet, je misdaan, Dante, dat je schijnbaar wraak neemt op hem en hem in de ogen van de wereld in de Hel duwt? Kunnen we het raden, of is er nog een andere reden die ons totaal ontgaat; bv. is het omdat hij Vergilius niet voldoende waardevol achtte?

Mijn beste, waardevolle lezer(es). Ik weet/vermoed dat ik je verveel met Dante, maar Dante verveelt ‘mij’ niet, ik tracht hem te zien hoe hij zijn werk opbouwt, zoals ik blijvend zoek naar een eerste zin waaruit ik een blog/gedicht kan puren, moet hij gezocht hebben naar soorten zonden en slachtoffers van die zonde.
Maar, Dante, je ‘geliefde leraar’ die je 'uur na uur zoveel mooie dingen leerde', in de Hel gaan duwen, blijft me een gedeeld raadsel.

Ik laat je even nog, waarde Dante, het licht vanmorgen is van die aard dat ik je niet wens te vervoegen op je pelgrimstocht, zeker nu niet wanneer ik blijf hangen bij het raadsel van de aanwezigheid van Brunetto Latini in de Hel.
Toen ik dit gedicht plots schrijven ging, al zijn het geen terzines.

Ik dacht de Leie,
hoe in wondere meanders,
zich open spreidend,
ontvankelijk,
om een oud boek,
ingebonden,
in de hand te houden,
te lezen
of niet te lezen
om ook Leie te zijn
te worden.

Te overkoepelen
met vreemde verhalen
die je haalde
toen de wind je riep
tussen de korenhalmen
en je dronken neerlag
in het stuifmeel,
het licht
van duizend zomers over jou.

Of, hoe gelukkig je waart,
toen je, geborgen als in een kelk,
Knut Hamsun las,
Benoni zijnde
en van de bomen
de bladeren rezen
alsof het herfst al was
en jij te laat gekomen
met je woorden om er te blijven
en in metamorfose op te gaan
naar ongekende sferen.

Ik dacht de Leie,
ik had het beeld met mij
genomen toen ik verder was
en het land vertelde over jou
alsof ik je vergeten kon,
ademend in tekens
die van alle kanten kwamen,
op mij afgestormd:

Ik dacht de Leie,
de vriend, de vriendin,
de notelaar,
de zang van de vogels
even voor het licht er was.

Ik dacht.

08-09-2014, 05:43 geschreven door Ugo d'Oorde  

Canto XV is een vreemd geval – in feite is elk canto een vreemd geval - vooreerst antwoordt Dante niet op de vraag die Brunetto hem stelt naar de naam van zijn gids. Waarom zwijgt hij. Is hij benauwd of beschaamd of is hij te zeer onder de indruk van de aanwezigheid in de Hel van zijn leraar? Maar hij vernoemt Vergilius niet[1], wat uitzonderlijk is. Brunetto dringt zelfs niet aan, alsof het hem niet interesseren zou.
Het meest opvallende is dat Dante, na de korte tussenkomst van Vergilius doet alsof hij Vergilius ignoreert wat zeker niet zijn gewoonte was, hij heeft geen antwoord voor hem als hij zegt: 'Bene ascolta , chi la nota.'

Dante, wil ook weten wie er zich nog op deze plaats bevindt. Ik zal er een noemen zegt Brunetto over de rest kan ik beter zwijgen. Ik zeg je alleen dat er onder hen vele geestelijken zijn en vele geleerden die schuldig zijn aan de zonde van onreinheid. Daar in de groep van de ongelukkige zondaars loopt Priscianus en ook Francesco d’Accorso[2]. En als je het weten wilt hij,

die door de knecht der knechten - Servus servorum Dei, een van de officiële titels van de Paus - overgebracht werd van de Arno naar (Vicenza aan) de Bacchiglio waar hij ten slotte na een leven vol ontucht stierf’, [3]

Van deze laatste versregel van Dante: ‘dove lasciò il mal protesi nervi’ is de vertaling ontleend aan Van Dooren.
Echter is dit vers niet zo eenvoudig te vertalen. Waar ik aan dacht waagde ik eerst niet te schrijven maar als Dante spreekt over ‘de verkeerd gestrekte zenuw die hij achterliet’ [4], dan denk ik dat met dit vers heel wat anders wordt bedoeld.

André Pézard in zijn Dante, Œuvres complètes,[5] heeft er een hele uitleg over: Il suffit d’avoir l’esprit mal tourné, ici, pour imaginer que l’évêque s’en allant mourir sur les bords du Bacchiglione, ‘détendit ses nerfs mal tendus’, comme écrit Dante, c’est-à-dire comme écrit gracieusement l’abbé Monti: non già tutto il corpo mal proteso ma quella parte del corpo che é bello il tacere - beter te verzwijgen -, e di cui quell’attico (attische = geestige) monsignore fece tanto mal uso. Voilà du coup Andrea de’ Mozzi bon sodomite; et sodomites, par contagion Brunet Latin et les deux autres. Or jamais un chroniqueur ou un chansonnier n’a écrit un mot pour accuser de sodomie ‘ce monseigneur’ si richement brocardé par toutes les mauvaises langues de Florence, où l’on n’est guère naïf ni craintif; où la sodomie se voit à peu près au grand jour…

Het verbaast me dat Borges in zijn ‘Nueve Ensayos Dantescos’ deze toch wel ongewone passage links heeft laten liggen. Als het me toegelaten is zou ik deze versregel 114, gezien de maatstaven van de eenentwintigste eeuw, vertalen als: waar hij zijn erecties achterliet. Wat eigenlijk niet zeer Dante-achtig overkomt, maar hoe anders zijn Dantes woorden te begrijpen?

En ga ik nu verder met wat Dante vernam want er zijn er heel wat meer die Brunetto zou kunnen noemen, maar deze moet verder want in de verte komt een andere groep afgelopen die hij mijden moet. Hij beveelt Dante zijn bij leven geschreven boek Tesoro aan en schiet dan weg als een hardloper uit Verona en dan wel niet als een deelnemer die verliest maar als een die wint.

[1] In canto VI van Purgatorio verloopt de ontmoeting met Sordello totaal anders.
[2] Celebre giurista che insegnó a Bologna ed a Oxford.[3] Colui potei che dal servo de’ servi / fu trasmutato d’Arno in Bacchiglione, / dove lasciò il mal protesi nervi. (canto XV:112-114). Bedoeld wordt hier Andrea dei Mozzi die tot 1295 bisschop was van Firenze.
[4] protesi van protendere, strekken, uitstrekken en nervi meerv. van nervo, zenuw, -omwille van het rijmen met servi.
[5] Pagina 976/7

07-09-2014, 03:32 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een vriend, Remi v. P. vertelde me, dat hij in de Alpen, waar hij bij zijn zoon op verlof was, diep geroerd was geweest door het uitzicht op de bergen, met er boven uit de sneeuwtop van de Mont Blanc, en het was daar, dat hij verrukt was geweest bij het lezen van mijn bundel gedichten en vooral getroffen door mijn essay over ‘Immanuel Velikovsky en de Bijbel’.

Hij riep bij mij – zoals enkele dagen geleden mijn broer het had gedaan - tal van herinneringen op. Zo deze van de dag, (te) vele jaren geleden, dat ik per einde augustus en gans alleen, vertrokken ben van de barrage de Moiry, geklommen tot de Col de Torrent en vandaar, zonder te hebben verwittigd bij mijn vertrek – wat een gevaarlijk iets is als men alleen klimt - een plotse ingeving volgend, het pad heb genomen naar de top van de Sasseneire (3.254 m.).
Ik wist dat ik er toen over geschreven had in mijn dagboek en vandaag, uitzonderlijk, ben ik die tekst gaan opzoeken om die hier, licht aangepast, te hernemen.

Eens de top van de Col de Torrent (2.919 m) bereikt ben ik niet gestopt maar heb het pad genomen naar rechts dat leidde naar de top van de Sasseneire.
Links, diep onder mij, de vallei met Evolène, rechts, dichter bij, maar ver uitgestreken, de alpage van de Lona. En in mij een immense vrijheid, ik, alleen op de kam van de berg, ik klein mensje, maar krachtig in geest, in een ingesteldheid die alles ging overwinnen, al kende ik onmiddellijk maar al te goed hoe zeer ik deel was van de aarde die hier ademnood was.

Ik dacht aan Ouspensky. Ik zag mezelf gaan, een onbeduidende stip die voortbewoog op het, bij plaatsen, amper gemarkeerde pad. Steeds maar stijgend over en naast grote blokken rots, op het pad, gevolgd sinds eeuwen door velen voor mij.
Mijn lichaam een grote volgehouden inspanning, en ik zag me nog steeds gaan, van rots tot rots. Het scheen me toe dat er nu een ander ik aanwezig was in mij, een ik dat niet de minste aandacht had voor de moeite en de uitputting. Er zwol een gevoel, méér en beter mens te zijn in die oneindigheid van bergen en luchten waar ik was, een oneindige volheid van zijn, waarin ik was opgenomen.
Een dimensie die me optilde, die me de kracht gaf verder te gaan, steeds hoger klimmend, hijgend naar de top toe, de top, de hoogste top van het groot beleven.

De man die ik was, was kind geworden, had vleugels gekregen en zwierf uit over de toppen van de bergen omheen hem, de luchten in, zijn geest verpulverd. Hij was het grote leven. Het deel van hem, gericht naar de aarde, het deel dat groeide, dat ouder werd, dat at en dronk en de liefde bedreef, brandde op, verdween uit hem. En het was een ongekende andere, een ontdubbelde die de laatste strook van het pad afliep naar het beroeste ijzeren kruis op de top, het kruis dat hem wenkte, dat hem toeriep, dat hem projecteerde in zijn echt, enig, waarachtig bestaan.

Hij dacht hier over na als hij afdaalde, dat het dit soort bestaan was dat hij ontcijferen moest, dat het dit bestaan van lichtheid, ontdaan van het aardse, dat dit de ware eigenheid was van de spirituele mens. Het andere, het aardse, was een noodzakelijk iets waar geen God zich om bekommerde.

Petrarca had dit ongeveer aldus begrepen, maar hij was in de ban van de God van toen en hij wist dat hij moest ontsnappen aan de zwaarte, aan ‘les instincts de la terre’, zoals hij het noemde in zijn boekje over de beklimming van de Mont Ventoux.
Ik denk zoals hij, maar ik ben in de ban van de geest in mij die een deeltje is van de geest in het Universum die o zo gemakkelijk, God wordt genoemd, maar die oneindig meer is dan dat bevreemdend woord van drie letters.

06-09-2014, 04:35 geschreven door Ugo d'Oorde  

Canto XV is een vreemd geval – in feite is elk canto een vreemd geval - vooreerst antwoordt Dante niet op de vraag die Brunetto hem stelt naar de naam van zijn gids. Waarom zwijgt hij. Is hij benauwd of beschaamd of is hij te zeer onder de indruk van de aanwezigheid in de Hel van zijn leraar? Maar hij vernoemt Vergilius niet[1], wat uitzonderlijk is. Brunetto dringt zelfs niet aan, alsof het hem niet interesseren zou en wat meer is het is een van de weinige plaatsen waar Dante vouvoyeert.

Het meest opvallende is dat Dante, na de korte tussenkomst van Vergilius doet alsof hij Vergilius ignoreert wat zeker niet zijn gewoonte was, hij heeft geen antwoord voor hem als hij zegt: “Bene ascolta , chi la nota.”
Dante, Vergilius ignorerend, wil ook weten wie er zich nog op deze plaats bevindt. Ik zal er een noemen zegt Brunetto over de rest kan ik beter zwijgen. Ik zeg je alleen dat er onder hen vele geestelijken zijn en vele geleerden die schuldig zijn aan de zonde van onreinheid. Daar in de groep van de ongelukkige zondaars loopt Priscianus en ook Francesco d’Accorso[2]. En als je het weten wilt hij,

die door de knecht der knechten - Servus servorum Dei, een van de officiële titels van de Paus - overgebracht werd van de Arno naar (Vicenza aan) de Bacchiglio waar hij ten slotte na een leven vol ontucht stierf’, [3]

Van deze laatste versregel van Dante: ‘dove lasciò il mal protesi nervi’ is de vertaling ontleend aan Van Dooren.
Echter is dit vers niet zo eenvoudig te vertalen. Waar ik aan dacht waagde ik eerst niet te schrijven maar als Dante spreekt over de verkeerd gestrekte zenuw die hij achterliet [4](dan denk ik dat met dit vers heel wat anders wordt bedoeld.

André Pézard in zijn Dante, Œuvres complètes,[5] heeft er een hele uitleg over: Il suffit d’avoir l’esprit mal tourné, ici, pour imaginer que l’évêque s’en allant mourir sur les bords du Bacchiglione, ‘détendit ses nerfs mal tendus’, comme écrit Dante, c’est-à-dire comme écrit gracieusement l’abbé Monti: non già tutto il corpo mal proteso ma quella parte del corpo che é bello il tacere - beter te verzwijgen -, e di cui quell’attico (attische = geestige) monsignore fece tanto mal uso. Voilà du coup Andrea de’ Mozzi bon sodomite; et sodomites, par contagion Brunet Latin et les deux autres. Or jamais un chroniqueur ou un chansonnier n’a écrit un mot pour accuser de sodomie ‘ce monseigneur’ si richement brocardé par toutes les mauvaises langues de Florence, où l’on n’est guère naïf ni craintif; où la sodomie se voit à peu près au grand jour…

Het verbaast me dat Borges in zijn ‘essayos’ deze toch wel ongewone passage links heeft laten liggen. Als het me toegelaten is zou ik deze versregel 114, gezien de maatstaven van de eenentwintigste eeuw, vertalen als: waar hij zijn erecties achterliet/opgeven moest. Wat eigenlijk niet zeer Dante-achtig overkomt, maar hoe anders zijn Dantes woorden te begrijpen?
Maar er zijn er meer dan de genoemde vier, Brunetto zou er nog meer kunnen noemen maar hij moet verder want in de verte komt een andere groep afgelopen die hij mijden moet. Hij beveelt Dante zijn bij leven geschreven boek Tesoro aan en schiet dan weg als een hardloper uit Verona en dan wel niet als een deelnemer die verliest maar als een die wint.

[1] In canto VI van Purgatorio verloopt de ontmoeting met Sordello totaal anders.
[2] Celebre giurista che insegnὸ a Bologna ed a Oxford).
[3] Colui potei che dal servo de’ servi / fu trasmutato d’Arno in Bacchiglione, / dove lasciò il mal protesi nervi. (canto XV:112-114). Bedoeld wordt hier Andrea dei Mozzi die tot 1295 bisschop was van Firenze.
[4] protesi van protendere, strekken, uitstrekken en nervi meerv. van nervo, zenuw, -omwille van het rijmen met servi .
[5] Pagina 976/7

05-09-2014, 18:05 geschreven door Ugo d'Oorde  

Boeken en de vraag: ‘heb je die allemaal gelezen?’

- Neen, niet allemaal, maar toch een groot deel ervan.
- En waarom bewaart je nog, al die boeken die je al gelezen hebt?
- Ze zijn de planten van de tuin die in mij is gegroeid, ze zijn een deel van mij, een heel belangrijk deel van mijn geest. Weet je, kostuums, dassen, kousen, schoenen, kunt je verwijderen, maar boeken zijn gezellen, zijn je avonden, je nachten, je dagen in de lommerd van de kerselaar, de appelaar, de notelaar. Ze zijn het voedsel dat je herkauwt, heropneemt, verwerkt en opsmukt, ze zijn je leven, je tastbare herinneringen. Je kunt dit alles zo maar niet achterlaten.
- Maar ze zitten onder het stof, het papier is vergeeld, de letters bijna weggeteerd, ze nemen een groot deel van je werkkamer in, ze verengen het uitzicht van de kamer en toch blijf je ze bewaren’.
- Ik bewaar ook de stukken wortels die ik raapte hier of daar, ik bewaar ook de stenen die ik meebracht van Schotland, van Yemen, van le Crac des Chevaliers, van de Valais, van de vele plaatsen waar ik ooit was. Al die stukken zijn zonder belang voor jou, je kijkt er met een glimlach naar, voor mij zijn ze mijn geestelijk bloed, zijn ze mijn vrienden.
- Je bent een vreemde man, je bewaart niet alleen de boeken die je las, stenen en wortels die je vond, maar je schrijft ook elke dag een blog. Naar ik zie sta je er voor op in de nacht, wil je niet dat er een dag voorbij gaat dat je je tekst niet hebt ingelogd. Alhoewel er zelfs niet zo denderend veel zijn die je lezen - je ziet het aan het cijfer van de bezoekers – en daarenboven hun respons heel dun is,  toch blijf je schrijven.
- Ik weet het, mijn beste vriend, en geloof me ik had meer lezers verwacht, ik had er drommen verwacht, zoals deze die zullen opduiken op de dag van het Laatste Oordeel in de vallei van Josafat, als dat er ooit komt. En ook, ik beken je eerlijk, soms wil ik er mee stoppen, maar ik kan niet, ik kan niet, ik moet verder schrijven. Nochthans weet ik dat er zijn die vandaag Dante ver weg wensen, die helemaal niet willen weten wat hij te vertellen heeft over zijn tocht door de Hel, want, zeggen ze - jij zelf ook trouwens - hoe zien die geesten er uit die hij ontmoet en waarover hij schrijft. En dan nog, welk recht heeft hij om iemand, wat hij ook moge gedaan hebben in zijn leven, om die man, die vrouw, in de Hel te duwen. Wat weet hij over de laatste ogenblikken van hen?
En toch ga ik er mee verder. Ik tracht wel, zoals nu, er even mee op te houden, er een snipperdag van te maken, maar veel betekent dit niet, want wat is een dag van vierentwintig uur. Hij begint en vooraleer je het beseft is de dag voorbij en zo gaat het met mijn blog, ik schrijf de tekst, ik log hem in, en moet reeds beginnen aan een nieuwe tekst, immer en altijd verder, hetzij met een volgende snipperdag of, waar het uiteindelijk op neer komt, verder met Dante.
Ik ben nog maar aan zijn vijftiende Canto aangekomen, er zijn er nog achttien die wachten, en ik beken het eerlijk, soms ook stel ik me er veel vragen bij en denk ik dat het weinig zin heeft er mee verder te gaan, allen weten we dat hij het maar uit zijn duim zuigt. Maar creatief is hij wel, en moedig ook, en vastberaden, en onverbiddelijk, en zijn verzen, zijn terzines, zijn bij momenten verbazend. Hij schrijft wat zijn verbeelding ziet en wat hij ziet zal angstaanjagend geweest zijn voor zij die hem destijds lazen, omdat voor hen de Hel een plaats was achter de hoek, met God juist boven hun hoofd, terwijl het voor ons nog minder is dan science fiction, voor velen dan toch.
Ik zelf, beste lezer, ben er in verstrikt geraakt. Ik kan er moeilijk uit, ik kan er, halfweg bijna, niet mee ophouden, veroordeeld als ik ben te beeindigen wat ik in mijn overmoed begonnen ben.

Ed è ragion, ché tra li lazzi sorbi / si disconvien fruttare al dolce fico.(Canto XV: 65-66).(zie blog van gisteren)

Wat ook de diepere ondergrond ervan moge zijn.

05-09-2014, 05:58 geschreven door Ugo d'Oorde  

Dante ontmoet zijn vroegere leermeester Brunetto Latini in de Hel. Je moet het maar durven, aan de Italianen van Firenze vertellen dat je vroegere leraar in de Hel rondloopt. Welk effect dat dit mogelijks kan hebben bij de familie en kennissen van Latini op aarde. Alhoewel het wellicht jaren zal duren vooraleer de tekst van Dante zal gecopieerd zijn en verspreid, het staat er toch te lezen

En mijn hand verlagend naar zijn gelaat vroeg ik hem ‘U hier, heer Brunetto?’ [1]
En deze: “O, mijn zoon, mishaagt het je niet als Brunetto Latini even met jou terugkeert en deze troep verder laat lopen? [2]

‘Zet u even’, vraagt Dante met aandrang, ‘dan praten we wat’. De ziel echter wil verder wandelen want zegt hij, als iemand van hen ook maar even blijft staan dan ligt hij daarna honderd jaar neer zonder enig verweer tegen het vuur dat maar blijft vallen.

Ik durfde niet naar hem toe te gaan, zegt Dante, om naast hem te lopen; maar ik hield het hoofd gebogen om te getuigen van mijn eerbied voor hem.
En Latinij begon: ‘Welk geluk of welk lot brengt je hier vóór het einde van je dagen en wie is hij die je hier begeleidt?’

En Dante - maar dit is mijn inbreng - de grote wijze Dante, de schrijvende Dante, gezeten aan de tafel, de lijnen van zijn gelaat donker getekend onder het kaarslicht, de nacht ver gevorderd, de kilte van de kamer in zijn schouders want hij is opgestaan uit het warme bed om deze passage die hem in het midden van de nacht heeft overvallen, neer te schrijven:

“Hierboven tijdens mijn sereen leven”, antwoordde ik hem “verdwaalde ik in een dal voordat mijn jaren beëindigd waren, gisterenmorgen toen ik het dal de rug toekeerde verscheen hij hier die me langs deze weg terugbrengt naar huis”.[3]

En hij tot mij: ”als je je gesternte volgt en ik het juist gezien heb tijdens mijn mooi leven, dan zal een glorierijke haven je niet ontgaan en ook, ware mijn dood niet zo vlug gekomen, nu ik zie hoe welwillend de hemel neerkijkt op jou, dan zou ik aan je werk al mijn aandacht gegeven hebben. Maar dat ondankbaar en slecht volk dat ab antico afdaalde van Fiesole[4] en nog altijd iets heeft van berg en rots zal, ondanks het goed dat je doet, je vijand worden.

En juist is het want tussen wrange lijsterbessen kan de vijgeboom geen zoete vruchten dragen [5].
Het lot bezorgt je zoveel eer dat de ene partij en de andere honger zullen hebben naar jou maar het gras  zal ver van de muil blijven [6].

‘Indien mijn wens zich ten volle had gerealiseerd’, antwoordde Dante, ‘dan zou u nog niet de menselijke natuur verlaten hebben, want in mijn geheugen staat gegrift, en dit bedroeft me nu, het goede en duurbare vaderlijk beeld van u, toen u me op aarde, uur na uur leerde hoe de mens eeuwigheid verwerft en hoe ik nu, terwijl ik leef, ernaar verlang dit te verkondigen in mijn woorden. Wat u me vertelt over mijn lot schrijf ik neer en houd ik opzij om dan samen met een andere waarschuwing, van kanttekeningen te voorzien samen met deze van een dame die het weet, tenminste indien ik erin slaag haar te bereiken.
En ook, ik wil u duidelijk maken dat ik klaar ben voor de tegenslagen van het lot, tenminste zo mijn geweten zich niet verzet. Dergelijke voorspellingen zijn niet nieuw voor mijn oren, maar laat het rad van Fortuna maar keren

en de boer zijn spade”.[7]

Dan komt Vergilius even tussen. Hij keert zich om naar rechts, kijkt Dante aan en zegt:

“Goed luistert hij die het optekent’”.[8]

Een van de vele sibyllijnse handelingen en antwoorden in dit canto. Vergilius keert zich om naar rechts, richt zich tot Dante, kijkt hem aan en zegt dat hij die goed luistert het ook goed in zich heeft opgenomen om er in de toekomst rekening mee te houden. Maar, het is ook tot zichzelf dat Vergilius spreekt: ik heb het goed gehoord, Dante, en heb het goed genoteerd, we zullen zien wat de toekomst je brengen zal en hoe je reageren zult.

[1] E chinando la mano alla sua faccia, risposi: “siete voi qui, ser Brunetto?”( canto XV: 29-30). (Dante stond op de dijk en Brunetto Latini stond lager, op de rand van de vlakte onder de vuurregen) .
[2] E quegli: “O figliuol mio, non ti dispiaccia / se Brunetto Latini un poco tecco / ritornar indietro e lascia andar la traccia” (canto XV: 31-33).
[3] sù di sopra, in la vita serena”,/ rispos’io lui “mi smarrὶ in una valle,/ avanti che l’età mia fosse piena/ pur ier mattina le volsi le spalle questi m’apparve, tornand’io in quella/ e reducemi a ca’ per questo calle.” (canto XV:49-54)
[4] Che discese di Fiesole ab antico : die in de oudheid afdaalden van Fiesole. De overlevering leert dat de Romeinen, de Etruskische stad Fiesole verwoest hadden en samen met de Etrusken Firenze hadden gesticht.
[5] Ed è ragion, ché tra li lazzi sorbi / si disconvien fruttare al dolce fico.(Canto XV: 65-66)
[6] La tua fortuna tanto onor ti serba,/che l’una parte e l’atra avranno fame / di te; ma lungi fia dal becco l’erba. (Canto XV: 70-72)
[7] e il villan la sua marra.» (canto XV: 91-96)
[8] “Bene ascolta , chi la nota.” (Canto XV: 99)

04-09-2014, 01:55 geschreven door Ugo d'Oorde  

Canto Vijftien begint met een zin à la Dante :

De damp die opstijgt boven de beek is zo dik dat hij, zoals de Vlamingen tussen Wissant en Brugge uit vrees voor de golven, dijken bouwden om de zee te keren, het water beschermt tegen het vuur. En ook zoals de inwoners van Padua hun dorpen en versterkingen langs de Brenta beveiligden vooraleer de sneeuw smolt in Chiarentana, zo waren er langs het kanaal dammen opgetrokken:

Naar dit voorbeeld maakte hij deze dijken, maar niet zo hoog en niet zo breed, de meester maakte ze, wie hij ook was [1].

Dorothy L.Sayers heeft er geen problemen mee: God is, of course, the Supreme Architect of Hell (canto III: 4-6); but the constructional details would be supposed to be carried out by some of the ‘Intelligences’ who are His ministers…
Dante echter spreekt zich niet uit, zodat ik tussen de lijnen zijn vraag meen te horen wie de Hel wel concipieerde. Was het God, als onderdeel van zijn schepping en dan wist God van in den beginne wat er met de mens gebeuren zou, of was het Lucifer. En zeker een andere vraag die oprees bij Dante, gebeurde dit vóór of na de val van Adam of vóór of na de val der engelen?

Doe ik je tekort, Dante als ik dit opmerk? Ik denk het niet, jij hebt eraan gedacht, jij wist dat deze vraag zou gesteld worden maar voor jou blijft het eender, de Hel is er, je wandelt er dwars doorheen en je beschrijft wat je gezien hebt, wel verbaast het me dat je spreekt over de dijken tussen Wissant en Brugge, heb je deze misschien ooit bezocht en waart je ooit in het land dat het mijne is?

De dijk volgend, met het woud ver achter hen, ontmoeten ze een groep zielen die komen aangelopen en hen aankijken zoals mensen elkaar aankijken ’s avonds bij nieuwe maan
met een gescherpte blik, zoals deze van een oude kleermaker die het oog van de naald zoekt.[2] (aldus Dante),

Op die dijk, waar de zielen van de zondaars tegen natuur, de zondaars zoals gekend als deze van Sodomma, in beweging blijven, gebeurt wat moet gebeuren. Dante ontmoet er een ziel die hem vastgrijpt bij de rand van zijn kleed en roept: ’wat een wonder!’ En zijn arm naar hem uitstrekkend herkent Dante het door het vuur verzengde gelaat van zijn vroegere leermeester Brunetto Latini [3]. Dante is schijnbaar verbaasd hem hier te ontmoeten.

En mijn hand verlagend naar zijn gelaat vroeg ik hem ‘U hier, heer Brunetto?’ [4]

[1] A tale imagine eran fatti quelli, / tutto che né sí alti né si grossi,/ qual che si fosse, lo maestro félli. (canto XV: 10-12)
[2] Si vèr noi aguzzavan le ciglia / come vecchio sartor fa nella cruna. (canto XV: 20-21)
[3] uno dei maestri spirituali di Dante ed anche suo amico. Hij schreef in het Frans, en in proza Li livre dou tresor, een soort encyclopedie en Il Tesoretto, een allegorisch lang gedicht.
[4] E chinando la mano alla sua faccia, risposi: “siete voi qui, ser Brunetto?”( canto XV: 29-30). (Dante stond op de dijk en Brunetto Latini stond lager)

03-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde