Hoe gedachten je/de wereld levend houden:

1

Als ik, komende uit de nacht, nadenk over wat ik gisteren schreef over de bedenker van de ‘IK BEN’ van Exodus 3: 14, dan zie ik hem als een visionair, als een groot schrijver die de Kosmos, met alles erop en eraan ook de mens, ervaart als één immens levend iets dat zich een naam geven moet, dat zeggen moet wie het is en, waarvoor maar één naam bedacht kan worden, namelijk ‘IK BEN’.

George Steiner heeft getracht te ontcijferen wat er te lezen staat in vers 3: 14, hij heeft niet getracht zich af te vragen hoe de schrijver ervan zich heeft opgesteld om tot ‘IK BEN’ te komen.

Is het ook mijn visie nu het er geschreven staat, ik, komende uit mijn nacht van dromen en gedachten? Ja, het is, de Kosmos is één geheel en bij dit geheel past één geest, en de mens, zoals hij is, lichaam en geest is er een deel van, zelfs dankzij zijn geest, een heel belangrijk deel.

Dit is mijn vertrekpunt, ik zie er geen ander.

2

De omstandigheden hebben gewild - gewoonlijk noemen we dit ‘toeval’, maar dit is het niet - dat ik gisteren, op het laatste ogenblik, een foto heb toegevoegd aan mijn tekst: een plantje gered van de flora die er vernietigd werd. Een onooglijk prikje maar van die Kosmos, maar toch een verminking ervan. Een foto van het waardevolle dat weerloos ware ten onder gegaan had ik het niet tijdig weggenomen en aldus gered.

Een goede vriend die me regelmatig benadert via mail, heeft de foto gelinkt aan één van de meest bekende dichtregels van Lucebert: ‘Alles van waarde is weerloos’[1]. Hij had oog voor de weerloosheid van de flora op die plaats in San Juan-Alicante, genaamd ‘Cabo de las Huertas’, de 'Kaap der Tuinen’ en er was daar ook de weerloosheid van de terrasmuurtjes, ooit waardevol, die de helling naar het water toe tekenden, maar het deeltje Kosmos dat er bewaard gebleven was als een rijkdom aan flora die het gehaald had op de afbrokkelende terrasmuurtjes van voorheen, is verdwenen voor altijd.

3

‘Alles van waarde is weerloos’. Het ‘Lam Gods’, waar CANVAS het de laatste dagen over heeft, staat weerloos tegen wat erover verteld wordt, o.m. als zouden de panelen ervan zo maar zijn opgehaald uit een hoek van het atelier en samengebracht tot een retabel - oorspronkelijk niet bestemd als een deel van het retabel, zegt de man - om er een geheel van te maken.

Die ‘Lam Gods’-kenner, die dit er maar heeft uitgeflapt, heeft zeker geen kennis gehad van het werk van J. DE BAETS, o.p. (Ordo praedicatorum, dominicaner), zijnde een boekje van 88 pagina’s over ‘De gewijde teksten van ‘het Lam Gods’ retabel’, waaruit duidelijk blijkt dat er heel wat studiewerk is voorafgegaan aan het opzoeken van teksten - gaande van de Aeneïs van Vergilius, tot Augustinus, tot de Profeten, tot de sybilla’s, alvorens Hubrecht en Jan Van Eyck aan het schilderen zijn begonnen.

4

Wat ik uit 1, 2 en 3 besluiten wil is dat de wereld van gedachten waarin we rondlopen oneindig is en dat we, zonder het te beseffen wandelen van het ene onderwerp in het andere; dat het een ketting is, een halssnoer gevormd met stukjes saffier en stukjes amber, met stukjes rots en stukjes wortel, die alle, om de een of andere reden met elkaar iets te maken hebben, wat hen samenbrengt tot een geheel.

5

En nog, gebruikmakend van het woord ‘weerloos’ van Lucebert: omdat de Aalsterse carnavalganger weet had én van de weerloosheid van de Joodse gemeenschap hier in dit land, én tezelfdertijd ook weet had van de weer-en strijdbaarheid van de Islamgemeenschap hier in dit land, was hun keuze maar al te vlug gemaakt. 

PS.

Punt 5 had ik evengoed kunnen achterwege laten, maar de dragers van de carnaval-gekte, hadden ook, alvorens hun keuze te maken, oog kunnen hebben voor de Joodse gemeenschap als wetenschapper, als schrijver, als schilder, als componist, als violonist, als pianist, alvorens eraan te beginnen. Conclusie, hun keuze was niet passend, ging te ver terug, tot in de tijd van de Jodenvervolging in de middeleeuwen, en daarom verwerpelijk.

[1] 'Alles van waarde is weerloos' uit het gedicht 'De zeer oude zingt' uit 1974. De zin staat in grote neonletters op de dakrand van de Willem de Kooning academie in Rotterdam. Ook op de gevel van café Trefpunt in Gent staat dezelfde dichtregel. Google weet heel wat over Lucebert 1924-1994, wat ik niet zinnens ben hier over te nemen.

26-02-2020, 06:52 geschreven door Ugo d'Oorde  

Een van de meest prangende passages uit de Bijbel - uit (ooit) het Boek der Boeken, nu onterecht door velen op zij geschoven - is deze van Exodus 3: 14, een versregel die ik lees op het ogenblik dat een kleine vogel, een meesje, tegen het raam vliegt, schijnbaar zonder al te veel erg. Ik lees deze regel in de King James’ Bijbel van 1611:

‘And God said unto Moses, I AM THAT I AM: and he said, Thus shalt to say unto the children of Israel, I AM hath sent me unto you’[1].

Waarom deze mysterieuze ‘I AM’ omschrijving, terwijl het zo eenvoudig ware geweest had hij simpelweg Mozes doen zeggen dat het ‘Jahweh’ was die hem stuurde tot hen.

George Steiner[2] noemt dit ‘La tautologie, parfaitement intraduisible du buisson ardent’. Hij verwijst naar Maître Eckhart: ‘la singularité étourdissante de cette proposition, l’incapacité de la traduire, à fortiori, à la saisir pleinement, indique « un exil dans la langue elle-même »’.

Ik zie niet goed in wat Eckhart/Steiner bedoelt met ‘un exil dans la langue elle-même’. Is het een zichzelf buitensluiten uit de taal?

Voor mij gaat het hier over de auto-identificatie van God, maar niet door God zelf, maar door de ‘bedenker’, de schrijver ervan, optredend als God. Hij verbergt de stem van God in een brandende (braam-)struik, die blijft branden; hij zegt aan Mozes dat de grond waar hij staat heilige grond is en dat hij zich moet ontschoeien en zegt hem ook dat, als de Israëlieten hem vragen wie het is die hem naar hen toestuurt, hij zeggen moet dat het ‘IK BEN’ is.

De woorden zijn van een ‘verlichte geest’ die zich bevond in die uiterst zeldzame ogenblikken in een leven, gehuld in een wolk van vervoering en inzicht, ogenblikken waarin grote dingen geschreven worden. Hij heeft aan zijn versregel een metafysische opwelling meegegeven en Jahweh ontdaan van zijn antropomorfe vorm, door hem kosmisch aan te kleden en lijk de wikke omheen de roggestengel Hem te wikkelen omheen al wat IS.

Zijn ‘IK BEN’ betekent, de totaliteit van het Zijn; betekent al wat binnen de dingen is, het merg van Al wat is. Trouwens hoe kan Iets/Iemand die enig is, allesomvattend is, zich anders noemen dan ‘IK BEN.

Dit is wat Mozes moet overbrengen, maar wie heeft het toen begrepen en, wie begrijpt het zo vandaag?

En deze morgen, in de helderheid van de luchten tussen de nog kale bomen, met Bach op de radio: een verwachten van iets dat komen gaat. Iets dat lange tijd verloren was, iets dat zelfs Steiner niet heeft ingezien, Eckhart wel misschien, iets wat ik nu gewaagd heb te lezen in de woorden van een hoog verlichte geest: de ware betekenis van dat meer dan Sibillijnse ‘IK BEN’.

[1] Of, uit de Willibrordus-Bijbel: ‘Ik ben hij die is’ en: ‘Zeg aan het volk van Israël dat het ‘Ik Ben’ is die jou tot hen heeft gezonden’. Of : ‘yo soy el que soy’ uit de Biblia de Jerusalen. Of : Je suis qui je suis ; of : ‘je suis ce que je suis’ ; of, ‘ je suis parce que je suis’, of : ‘je suis celui qui suis’, uit la Bible Osty.

[2] George Steiner: ‘Préface à la Bible hébraïque’, Bibliothèque Albin Michel, Idées. 2001.

25-02-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Wat dan toch de wereld aangaat, deze van de zo geheten gemeenschap van Europese landen, stel ik vast dat de landen die hun zaken op orde gehouden hebben, als Nederland, Oostenrijk, Zweden, Finland - en dit herinnert me aan de fabel van de krekel en de mier - er niet op uit zijn om de krekel-landen ter hulp te komen. En ik denk dat het hun volste recht is, dat ze niet moeten ‘gestraft’ worden met een grotere inbreng, omwille van hun goed beleid; dat het Europees budgettair evenwicht er eerder komen moet via besparingen, welke ligt voor de hand, maar hier is meer dan moed voor nodig.

Anderzijds, hoe wil je een budgettair evenwicht bereiken met landen die zelf niet in staat zijn te komen tot een evenwicht wat hun inkomsten en uitgaven betreft. Ik noteerde dit heel even, ik noteerde het terloops, maar ben niet zinnens er verder op in te gaan, it is not my business.

Ondertussen lees ik, van een Amerikaan, Edward J. Ruscha, (°1937), en dit schijnt me vanmorgen - met nog altijd hoge winden om het huis - belangrijker en meer passend toe, Ruscha die zo ingenomen en opgetogen is met de boeken die zijn generatie - ook deze van mij - hebben geïnspireerd, dat hij ze is gaan zien als objecten en deze heeft ingekaderd om ze als schilderijen ten toon te stellen, somewhere in New York.

Origineel in elk geval en ik kan erin komen, dat er, in een boek dat men las en dat is binnen gesijpeld in ons zelfs ingelijst, meer verhaal zit dan in een tekening van Joseph Beuys of van Panamarenko. Het is een kwestie van smaak, maar ook van vorming en levensstijl.

Sommige van ‘mijn’ boeken hebben iets van een object. Ik houd ervan, ze liggen goed in de hand als ik ze opneem, ze liggen soms dagen naast mij, onaangeroerd, ongeopend, ze leven, ze spreken tot mij. Echter heb ik er nog niet aan gedacht ze te immobiliseren door ze in te lijsten waardoor ze hun toegankelijkheid verliezen. Indien ik het toch zou wagen en het boek zou gaan zien als een in te lijsten kunstobject, dan zou ik er zeker voor zorgen een tweede exemplaar bij te houden, al was het maar op een tafeltje eronder.

Maar ik kan begrip tonen voor Ed Ruscha en zijn ingelijste boeken. Het inlijsten geeft aan het boek ook een vorm van tijdloosheid, eigen aan de werken opgehangen in een kamer van het huis of, in de zaal van een museum.

En het is daarenboven iets om over na te denken en het komt me voor, op de keper beschouwd, dat ik het immobiliseren van een boek, zelfs met een exemplaar in reserve, moeilijk zou aankunnen. Wat ik wel kan is het inlijsten van een stuk wortel, een stukje rots, een gedroogde plant of bloem, want deze verwerven aldus een status die hen ver overstijgt. Hoe minimaal ook, het worden ‘de kleine wonderen van de natuur’ waar we anders geen oog voor hebben, waar we aan voorbij gaan, en eens ingelijst een eigen leven beginnen.

Zo lijstte ik ooit een plantje in dat ik uit de grond haalde enkele ogenblikken voor het verschroeid en vergeten zou worden voor de pletrol van de aannemer die de grond effende. Ik bewaar het als een relikwie van een stuk terrein waar de flora officieel beschermd was. Zoals er zovele terreinen waren aan de Spaanse kusten, flora waar nu weinig nog van overblijft.

Maar dit is feitelijk nog een erger verhaal dan dit van een Europees budget dat niet in evenwicht kan worden opgesteld.

24-02-2020, 07:08 geschreven door Ugo d'Oorde  

Voor de vogels, de merel, de meesjes in de tuin is het volop lente, ik hoop dat ze zich niet vergissen, dat de hoge winden die al enkele dagen over de velden en de daken ijlen, geen voorbode zijn van een winter die nog altijd kan toeslaan. Ik ook, indien dit zou gebeuren zou er door ontredderd zijn en ook de kweepeer waarvan de bladknoppen zich al openden.

Ik schrijf dit maar, flarden zinnen die me te binnen vallen, hoewel ik gisteren, vóór het slapen gaan, een totaal ander begin klaar had, een zin van Milan Kundera In zijn ‘La vie est ailleurs’ van het jaar 2000:

C’est seulement quand il est âgé que l’homme peut ignorer l’opinion du troupeau, l’opinion du public et de l’avenir. Il est seul avec sa mort prochaine, et la mort n’a ni yeux ni oreilles, il n’a pas besoin de lui plaire, il peut faire et dire ce qu’il lui plaît à lui-même de faire et de dire.’ 

En het is exact hoe ik me voel als ik bezig ben: de wereld - de tuin maakt er geen deel van - is ver weg, evenwel niet onbestaande maar niet doordringend tot mijn handel in woorden.

Enkel omdat ik er geen goed oog in heb, omdat ik niet wil vooruitzien op wat ons, bijna met zekerheid, als de moslim minderheid van nu zal worden aangevuld met de kinderen die teenagers gaan worden en wat later twintigers, te wachten staat. Een beeld dat ergens hangen blijft lijk spinnenwebben in hoge balken.

Je peux donc, tout, comme Kundera, à mon âge, me permettre d’ignorer ce qui se produira d’ici une génération, want de nabijheid, wat mij betreft, van de dood, verleent me dat recht, in elk geval ik neem het, ik heb, zoals Kundera die enkele jaren jonger i - hij is van 1 april 1929 - voortaan genoeg aan mezelf.

Niemand kan het me kwalijk nemen, want aan wie anders dan aan mezelf ben ik nog rekenschap schuldig. Daarenboven, who cares? Of het nu goed gevonden wordt of verworpen, het staat er en het is te nemen of te laten, want ik schrijf, meer nog dan met de spinnenwebben aanwezig in de balken van het huis, met een wachtende aanwezigheid een andere kamer. Ik durf hopen dat hij niet naast of achter mij zit om toe te zien op wat ik over hem aan het schrijven ben.

Ook nog, waarom zou ik me zorgen maken over wat ik schrijf als het maar mijn gedachten zijn die ik neerschrijf en ik het doe, op een spraakkundig juiste wijze - een goede vriend van mij zorgt er voor - en ik me inspan om dit te doen op de meest eerbare, leesbare maar ook literaire wijze.

Er is een periode geweest dat het mijn broer was die over mijn schouder toekeek, en toen ik over Dante schreef, was het zijn donkere gestalte die ik naast mij voelde, Dit waren grote momenten van verbondenheid die me zekerheid gaven over mijn woorden.

Vandaag is het mijn verbonden zijn met schrijvers als Milan Kundera dat mijn toevlucht is. Ik dank hem en omkrans hem met een stuk eeuwigheid. Het was een groot voorrecht hem terug op te voeren.

23-02-2020, 07:54 geschreven door Ugo d'Oorde  

De gedachte kwam ineens als ik klaar was om te beginnen: elke dag teken ik me een beetje meer, en het is zo geweest van in den beginne. Al dacht ik er toen nog niet aan, ik weet het nu met zekerheid. Soms ga ik nog eens over de lijnen van vroeger, soms wijzig/verbeter ik die, leg ik een ander accent, maar telkens kom ik een stap dichter tot wie ik denk te zijn. Ik ontbloot me geleidelijk naar binnen toe.

Dit is het vreemde gevoel dat ik er vanmorgen aan overhoud.

Karel Jonckheere - voor wie het niet meer weten zou, een schrijver (1906-1993) van bij ons - deed er geen doekjes om, de eerste versregels van zijn ‘Spiegel der Zee’ waren dodend in dit opzicht:

‘Wie veertig jaar wordt zal zich zelve kennen of anders is het beter dat hij sterft.’

Hij schreef dit in overmoed toen hij de veertig al bereikt had. Ik heb die al meer dan tweemaal bereikt en nog ben ik altijd bezig om uit te schrijven wie ik ben en hoe ik me voel zijnde wie ik ben. Ik ben er al zolang mee bezig dat het een ‘speeltje’ geworden is, een toemaat aan wat mijn dagen zijn.

Het is, zoals het gebeurt mijn binnenste dat ik teken, mijn uiterlijke kent die waarde niet, het is ook niet evident, het brokkelt af, het vertoont scheuren en teveel tekenen van ouderdom opdat er aandacht zou aan besteed worden, maar wat binnenin gebeurt leeft en beweegt, zoekt naar uitkomsten en eens deze bereikt stelt die uitkomsten in vraag, zodat het een nieuw beginnen wordt.

Ik tracht me te situeren in de Kosmos en naar gelang het beeld dat ik heb van de Kosmos pas ik me aan, zodat de tekening die ik bereikte nimmer volledig af is en nimmer af zal zijn. Alles beweegt, wat het teken is van de geest in mij en van de geest omheen mij. Het is een soort verbond dat ik afgesloten heb. Ik wil me niet zien als een geest op mijn eigen, ik wil me zien als deel uitmakend van dé Geest die de totale Kosmos omzwengelt en noodzakelijkerwijze in beweging houdt.

Ik weet dus dat ik ingeschakeld ben, zoals een wieltje in een uurwerk, dat ik er niet uit los kan en dat ik er bij behoor, noodzakelijk bij behoor als een weliswaar minuscuul deeltje, maar ik heb mijn bindingen naar het verleden toe en ook mijn bindingen naar de toekomst en het zijn deze bindingen die maken wie ik ben en hoe ik eruit zal tevoorschijn komen als het er op aan zal komen de finale tekening in te kaderen. Om die daarna op te hangen in een of andere kamer in het zicht van de wereld of, wat ook kan, in een halte geborgen onder spinnenwebben met gedroogde vlinders erin.

Zo komt het dat je soms weet wie je bent maar nooit weet waar je uitkomen zult, welke tekening je leven ook moge geweest zijn.

Het is ons aller lot als persoon, als individu. Maar, over wat schrijf ik morgen?

22-02-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Je gaat niet naar een onderhandelingstafel zonder vooraf opgesteld plan - ik hoop dat Patrick Dewael er een heeft, in elk geval zijn naam klinkt voordelig - maar ik, aan mijn morgentafel, heb ik een plan als ik aanschuif?

Soms wel, of liever vroeger wel, nu wordt het minder en minder, wordt het verontrustend. Ik moet heel diep gaan, soms een halve eeuw terug zoals gisteren: het geconfronteerd worden met een naam en wat die naam aan betekenis inhoud. Maar sprekend over vrienden die gingen, dacht ik ook aan de laatste ervan, dacht ik aan een Guy Maeyens, aan een Hubert van Melkebeek, persoonlijkheden die me nog altijd bezoeken in de morgen als in de dag als in de avond. Ze duiken op heel onverwacht en ze blijven even.

Welke betekenis kan ik eraan geven, hoe komt het dat ze er plots staan, glimlachend je aankijkend en je hun stem hoort, of, zoals bij Guy, de tinteling in zijn ogen; of, zoals bij Hubert, voor hem gezeten in de veranda, met Shostakovich en sourdine in de andere kamer en de eekhoorn, of was het de ekster, die zijn voorraad voor de winter wegbergt.

Kleine dingen zijn het, maar o zo rijk aan herinneringen, en zo levend nog alsof je ze pas verlaten hebt en je hen morgen terug ontmoeten zult. Er is nimmer in je gedachten een reëel, onherroepelijk afscheid geweest, in de zin dat ze zouden verdwenen zijn, geschrapt, deleted, zoals je een verkeerd woord weg haalt van je blad. Neen, de impressie van hoe het was is gebleven en vergezelt je, duikt op, zoals wat je de vorige dag schreef over de ‘sins’ van Joyce.

I wonder that I wonder over hun aanwezigheid, over hoe ik spreek met hen, woordeloos, alsof nog levend waar ze altijd waren, terwijl jij nu rondloopt op een voor hen vreemd continent, een tijdje nog, om hen daarna te gaan vervoegen. Wellicht in een compacte massa, met de vele schrijvers die je las, de vele componisten die je beluisterde, de vele schilders die je bezig zag in hun werken. Allen aanwezig als in een boek zonder woorden in het Arcadië van Dante, zijn Limbus, zijn Voorgeborchte, dat voor hem - niet tegenstaande het afgeschaft werd - behouden blijft.

Je kunt je inbeelden hoe het er toegaat, je hebt trouwens Dante die je er is voorgegaan en alles heeft opgetekend in canto IV van zijn Inferno als voorbeeld . Niet dat je verwacht dat zo iets zou bestaan, maar als je je vrienden terughalen kunt dan moeten ze toch nog ergens aanwezig zijn, zoals ook Beethoven aanwezignog is, zoals ook Dante.

Wat weten we met zekerheid? Eigenlijk heel weinig, eigenlijk niets meer dan wat we zien kunnen. Echter, we zien maar het uiterlijke van alles, niet het binnenste ervan. Het binnenste beginnen we misschien te kennen, maar dan is er nog wat in het binnenste schuil gaat.

Zo is het ook met de dood, we zien het effect ervan, we zien niet wat er gebeurt met de gedachtewereld, sterft die uit, of leeft die verder onder een of andere vorm, in een wolk die hangen blijft, die er is zonder er te zijn, een vorm die ons bezoeken kan nu en dan?

Alles samen genomen is het misschien best dat we het niet weten, als we de mogelijkheid ervan maar onder ogen zien.

21-02-2020, 23:39 geschreven door Ugo d'Oorde  

Deze voormiddag luisterde ik naar een zelden nog gespeeld pianoconcerto van Michael Tippett (1905-1998). Is het een hoogstaand concerto, ,een van Beethoven, Chopin, Mozart waardig? Wellicht niet, ook, we horen het te weinig opdat we er vertrouwd zouden mee geraken, want daar komt op neer. Het is trouwens niet om deze reden dat ik erover schrijf - ik schrijf ook weinig over andere concerto’s - maar het heeft een diep sentimentele band met een vriend van meer dan een halve eeuw geleden, en het kan goed zijn dat het meer dan vijftig jaar geleden is dat ik het concerto nog heb beluisterd.

Hij had een naam die wellicht voor hem niet gemakkelijk te noemen was: Leonard Hoendervangers, Leo voor de vrienden. Hij is er niet meer, maar de herinnering aan hem is nog klaar en duidelijk en ik roep hem hier tot leven terug omdat hij voor mij een fenomeen was op het gebied van klassieke muziek en literatuur. Hij was op dat gebied mijn leermeester en ik volgde hem heel gedwee.

Ik beken, zonder blozen of omwegen, dat ik niet dezelfde persoon zou geweest zijn had ik hem niet ontmoet, en deze ontmoeting was van een diep spirituele aard - niet zoals deze die aan de basis lag van ‘Dien avond en die Rooze’ - ook in onze verering van Mahler want we zijn samen naar Rotterdam geweest om er de eerste uitvoering van Mahlers achtste symfonie bij te wonen, gestoord door de mussen onder het dak.

Hij sprak me nooit over het ongemak van zijn naam, waarom zou hij? Onze gesprekken liepen altijd over klassieke muziek en opera, en over Amerikaanse en Russische literatuur. Hij was de eerste die me sprak over de toen weinig bekende Gustav Mahler en dan vooral over dezes Liederhoogtepunten: ‘Das Lied von der Erde’, ‘Kindertotenlieder’, ‘Lieder eines fahrenden Gesellen’ én over zijn Symfoniën. Hij was een Mahler-fan en hij heeft dit overgedragen op mij.

Hij was wellicht ook de eerste die me sprak over Shostakovich en tal van andere componisten die ik dank zij hem heb leren kennen. En op een morgen en dit herinner ik me nog heel goed, kwam hij me vertellen over het piano concerto van Michael Tippett, de creatie ervan in 1954, die ik beluisteren moest op het derde programma van de BBC. Als ik het goed voor heb - en waarom niet? - is hij deze morgen terug gekomen om me heel discreet te zeggen dat Tippett terug was op de radio.

Hij was ook een verwoed lezer, vooral de Amerikaanse en Russische literatuur. En het is hij die me sprak over de boeken van Faulkner, Dos Passos, Steinbeck, Norman Mailer, Hemingway; over Pasternak, Sholokhov, Solzhenitsyn, waar anders zou ik die zo vroeg ontdekt hebben.,

Zo is zijn naam meer dan enkel verbonden aan de naam van Tippett, aan de naam van schrijvers zoals ook deze van ‘God’s little Acre’ wiens naam ik me nu niet herinner. (Een lezer, ik weet het, kent de schrijver ervan.)

Omdat ik zijn nagedachtenis in eer wil houden en eraan de glans terug geven die hij ruimschoots verdient als kenner van klassieke muziek en van literatuur, heb ik eraan gehouden, hem terug te roepen naar deze aarde die hij, enkele jaren terug, verlaten heeft.

Hij zal me hier enkele dagen vergezellen. Straks aan de vijver zetten we onze gesprek, ook over Tippett, verder.

Zo gaat het nu eenmaal in het leven met de vrienden, zelfs al zijn ze er niet meer toch leven ze verder in onze herinnering.

Zal dit ook zo zijn met de naam die ik draag, zal ik ook nog vernoemd worden, jaren na mijn heengaan?

20-02-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Elke avond/nacht ga ik slapen met de muziek - via oortjes - van KLARA. Het is de muziek na elf, soms de voortzetting van het klassieke genre, maar soms is de muziek na elf, niet te beluisteren en dus van weinig hulp. Echter, welke muziek ook, zelden sluit ik af vóór het middernachtnieuws. Dit is een gewoonte geworden waaraan ik niet meer ontsnap. Pas gisteren realiseerde ik me waarom: omdat ik niet wil alleen zijn met mijn gedachten als ik slapen ga.

Waarom is dit zo?

Er is in de ‘Ulysses’ van James Joyce een passage die ik zou kunnen inroepen, over zonden en slechte herinneringen, ‘sins or evil memories: ‘Yet a chance word will call them forth suddenly and they will rise up to confront him…’

Mijn oplossing is dus, luisteren naar de stem en de muziek van KLARA, om een wegglijden in ‘evil or bad memories’ en er niet meer uit weg te geraken, te voorkomen. Ik denk niet dat er een andere reden is. Ik denk niet dat het is om de liefde voor de muziek zelf, maar zo besta ik dan en ik denk dat de gewoonte dermate heeft toegeslagen dat hierin ooit nog enige wijziging komen kan, wel zou ik kunnen een andere zender opzoeken, indien nodig.

Anderzijds, en dit is dan het positieve verhaal, houdt het mijn geest vrij om te denken aan mijn blog van de volgende dag. Een zin volstaat dan, een woord zelfs - zoals het vandaag gebeurde - om weg te gaan in het onbekende dat gradueel bekender en bekender wordt.

Een vreemde zaak is het schrijven, het is als het opbouwen van een tekening uit één lijn, waaruit je een voorwerp, een bloem, een landschap laat ontstaan, beetje bij beetje, om uit te komen waarvan je nog niet wist dat het bestond, terwijl het er in potentie, toch moet aanwezig geweest zijn.

De rijkdom van het potentiële dat we in ons voeren is aanzienlijk, het komt er enkel op aan erin binnen te dringen en te nemen wat zich aanbiedt, meer niet. Is dit een vorm van creatief zijn of van actief zijn; van niet te zijn ingeslapen maar springlevend te zijn?

Of werkt het actief zijn, het creatieve in de hand? We geloven het, bezig zijn is creatief zijn, is het werk van de geest in ons, het werk van de sprankel kosmos in ons. Iets dat ons werd meegegeven als we geboren zijn of geconcipieerd. In dit domein volgen we op de voet de natuur die daarbij cyclisch te werk gaat: stil vallen in de herfst en opstaan in de lente.

Wij zelf kennen dit cyclische niet of amper; we kennen in ons actief zijn, zelfs niet een onderscheid tussen dag en nacht. We hebben de mogelikjkheid full time actief te zijn en dit zijn enkel af te breken wanneer we willen. We staan dus boven het ritme dat dit van de natuur is. We hebben een wil om ons eigen ritme te bepalen.

Ik geloof echter niet dat we hierbij vrij uitgaan en dat we bv. bij het schrijven of het tekenen of het componeren onze eigen weg gaan. Ik denk dat er hier een interventie optreedt, vraag me niet dewelke, laat ons enkel stellen dat het de Muze is, of Dame Fortuna waar Dante het over heeft.

19-02-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het is in de morgen dat alles begint, dat er een foto, een selfie, genomen wordt van mijn gedachten in een lang en constant bewegen van de camera die elk detail wil vastleggen. Dit voor de tijd erna. Een procedé dat zijn diensten bewezen heeft. Al is het niet zó eenvoudig, it suits me, ik geef me er aan over.

Heb nog altijd Titus Burckhardt, 1908-1984, naast mij. Hij was de zoon van de Bildhauer Carl Burckhardt, 1878-1923, wiens werken verbazen door hun spirituele geladenheid. Titus is een waardige zoon van hem als je de lijst van zijn boeken (zie Google) overloopt.

Ik ontdekte de werken van Titus Burckhardt in de Valais, in Grimentz, in een chalet waar hij (regelmatig) kwam. Wellicht waar hij verbleef als genodigde in, wat de eigenaars noemden ‘la chambre des preux’. Ik heb er geslapen in hetzelfde veldbed, want meer was het niet, en geschreven aan dezelfde tafel waar de houtworm in woekerde met de initialen C.H.E.E. en het jaartal 1699.

Het is daar dat ik kennis heb gemaakt met zijn ‘Alchimie sa signification et son image du monde’ en zijn ‘Symboles, un recueil d’essais’. Beide werken uitgegeven bij Arché - Milano, in respectievelijk 1979 en 1980.

In zijn ‘Symboles’ heeft hij het over de overeenkomst qua tekst en beeld van het Hemels Jerusalem uit de Acopalypse van de evangelist Johannes, met het Paradijs van Vaikuntha uit het Hindu geschrift ‘Skanda Purâna’.

Titus Burckhardt doet de vaststelling, wat de overeenkomst betreft maar hij gewaagd zich (wijselijk) niet te zeggen wie afkeek van wie. Het is aan ons uit te maken hoe het kon dat er een zo duidelijke overeenkomst bestaat. Vooral dan wat de tekst zelf betreft.

In la chambre des Preux lag er ook zijn ‘L’art de l’Islam’, een schitterend boek, dat me met bewondering heeft doen opzien naar de cultuur en de kunst van het volk van de Islam, gekweld en gekneusd door de weinig subtile, eeuwenoude tegenstelling tussen Sjiieten en Sounieten. Een tegenstelling die nog altijd in alle hevigheid woedt en waarvan ik me afvraag - zij schijnbaar niet - wat hun Profeet erover denkt en tevens over de wijze waarop ze zijn afgedwaald?

Maar dit terzijde, Burckhardt schrijft over hun Kaaba:

Que son rôle comme centre liturgique du monde musulman est solidaire du fait qu’elle indique le lien de l’Islam avec la tradition abrahamique et par là même, avec l’origine de toutes les religions monothéistes: selon le Coran la Kaaba fut construite par Abraham et son fils Ismaël et c’est Abraham également, qui aurait institué le pélerinage annuel à ce sanctuaire (p. 16).

We moeten ons onvermijdelijk hierbij de vraag stellen, wat Abraham en zijn zoon Ismaël in Mekka verloren hadden om er een Kaaba - een vierkantig blok te bouwen - als ze er niet zouden gewoond hebben.

Zou Kamal Salibi, de man van ‘Het ware land van Abraham’[1] dan toch gelijk hebben als hij zegt en bewijst dat de Bijbelvolkeren herkomstig waren uit Arabië?

[1] Kamal Salibi: ‘Het ware Land van Abraham’, MCMLXXXV, Elsevier, Amsterdam/Brussel.

18-02-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik stond met Frank P. aan de vijver in de volle wind die van over verre oceanen kwam; een wind van vele dagen die voortjaagde over het land, niet afnam, zeker niet liggen ging.

Ik had zijn vader kunnen zijn maar ook zijn kameraad en toeverlaat. Ik stond er heel goed als ik luisterde naar hem, hoe hij, op het examen tot het bekomen van de Zwitserse nationaliteit, de jury zelf schaakmat had gezet met zijn kennis, niet alleen van het ‘Schwytzer Dütsch’ maar evenzeer met wat hij wist over Johann Heinrich Pestalozzi

Je spreekt over heel wat waar je bent aangekomen, rechtstaande, kijkend naar het dichtbije: de beweging op het water, het geluid ervan in de oevers, de zwerm vogels in de bomen, de wijde ruimte waarin je bent opgenomen en, uitzwermend in de tijd, ontmoet je, komende van oneindig ver, Pestalozzi (1748-1827), de Zwitserse pedagoog.

Frank vertelt meook over een bestelling van 100 Jambiya’s (dolken) die met sierlijke motieven gegraveerd moeten worden. En, eens verzeild in de Arabische wereld, wat hij wist over de Muqarnas.

En, waar we daar stonden in open lucht, in de wind, in de geur van water en grassen, wist hij het voor mij te lokaliseren, heel dichtbij, op: https://makezine.com/2016/12/16/heirloom-tech-math-magic-muqarnas/.

Er is dus geen verbazen meer. Waar je ook bent alles wordt in je schoot geworpen tot het meest ingewikkelde toe: het hoog ambachtelijke, het bijna miraculeuze vlechtwerk van de Muqarnas met naast je, de simpele natuurlijkheid van de vijver. Groter tegenstelling is er niet.

Het bevreemdende is dat die samengaan met de slagzin van KLARA: ‘wees verwonderd’. Een verwondering die van alle tijden is: In het kasteel in Cawdor-Schotland, dat van Macbeth, staat het er als ‘be mindful’.

Het leven is aldus een grote verbazing geworden, als we het nog niet wisten worden we er nu, met een Google-encyclopedie in de hand, voortdurend op gewezen.

Ik had al een beeld van wat Muqarnas waren in een werk van Titus Burckhardt - dat Frank niet kende - ‘l’Art de l’Islam, Language et Signification’[1], over de ware, de enige Islam, zoals die beleefd werd, in een beginstadium, ook als een uiting van kunst en schoonheid. Een schitterend werk van een groot meester met de nadruk op het filosofisch aspect van kunst en religie. Een werk dat duidelijk wijst op het afvallige dat voor het ogenblik de kop opsteekt.

Burckhardt had reeds een beeld van het afvallige van de kunst in het westen, als hij het, in zijn voorwoord van 1985, had over ‘la Beauté’: ‘D’où vient son absence dans un monde qui, aujourd’hui, menace d’envahir toute la surface de la terre?

Ik denk hierbij, had ik Frank gezegd, dat hij toen ook dacht aan het verval van de ‘spirituele schoonheid’ die hij ontdekt had in de ware, oorspronkelijke Islam. waarover hij een duidelijk inzicht had.

Zo liep een ontmoeting aan de vijver over in diepzinnige gedachten over de kunst in de Islamwereld, na een omweg te hebben gemaakt via Johann Pestalozzi, om maar niet te spreken over wat verteld werd over de Furka- en de Grimselpas, over de Rhônegletsjer en het dorpje Gletsch en over, een werk van Panamarenko, ‘les dépendances’.

Een blog, niets meer dan een herinnering aan een namiddag aan de vijver, ingekleurd door mijn gesprek met Frank P., een namiddag dat de lente in de lucht hing, zoals we beiden dachten toen.

[1] La bilbliothèque de l’Islam, Sindbad, Paris, 1985.

17-02-2020, 00:30 geschreven door Ugo d'Oorde  

De grote openheid van het land: de vijver zoals hij er altijd is, een levende spiegel van bomen en luchten, van vertes en van het dichtbije. Ik ben er, mijn ganse wezen is er en de vrienden, in lang niet gezien.

Ik herleef de ogenblikken van het erzijn. Het landschap sedert eeuwen getekend zoals het er ligt. Ik niet wetende wat van het heden wat van het verleden, ik er ben in mijn totaliteit van het zijn, van al wat er nog is in mij. De dag die zich opende, naar de namiddag toe.

Wie ben ik als ik aan de vijver ben, hoe ben ik anders; hoe groet ik hem als ik er omheen wandel, kijkend hoe het gesteld is met de botten van de nieuwe groei. Alleen het gras, dacht ik, is groener dan het in de herfst hier was, maar nog geen beweging in de jonge fruitbomen, nog geen zwelling van de botten, alleen het stuifmeel weg uit de katjes van de hazelaar is een teken dat de winter opschoof naar de lente toe.

Maar verder, ik de volheid gevoeld van het woord als ik sprak. Wel de wind gevoeld, de heerlijke wind die me vergezelde, die me aanmaande stil te blijven en te luisteren naar wat hij te vertellen had van de wereld achter de horizon, of je het wist van wie of wat, of hoorde hoe de bomen het hadden gesteld in de laatste storm.

En het water dat de koelte hield van woorden die stug maar komen wilden: de fluistering ervan, tot in het bewegen van de populieren, naakt, ontdaan, alleen de eksters dacht hij zijn te vermelden, en de vrienden die me vertelden van hun dagen en hun zijn, en van de plaatsen waar ze vroeger waren en waar ik ook ooit was geweest. Verre plaatsen in verre landen en hoe alles veranderd was en nog veranderen zou.

Maar ik wist het wel al kon het me nog weinig deren, ik zou er niet meer heen gaan noch er komen. Maar ik wist hoe de vijver er was in het grijze licht met nu en dan wat schamele zon erover tot in het schamele riet en even schamele biezen, wat adem nog die er van restte. Het water in de oevers, geluiden amper opgemerkt, geen acht erop geslagen geen woorden voor gevonden, geen lijnen van een gedicht, om te vergeten wat nog te vergeten is:

Tussen beeld en woord gekneld
gedachten die niet komen,
omwille van wat geborgen blijven zal
voor later als we er niet meer zullen zijn.

Tevergeefs de bodem afgewandeld
de struiken hier doorzocht,
de jonge bloei van klaver en van grassen,
opgerakeld al wat ik wist en kende
na zo een lange afwezigheid,
tevergeefs gezocht.

Niet achterhaald wat nog
te achterhalen is in normale tijden,
dacht ik wat langer hier te blijven
tot de avond vallen zal
 
en het meest lichtende ons bijblijven zal,
het meest hongerige naar woorden.

Aan de tere golfslag van het water
blootgesteld om te weten
wat ik schrijven kan, van verre 
komen ze aangerold, heimelijk
en niet te stuiten. Om ze te nemen
zoals ze komen.

Zo wordt het verteld
in deze dagen.

16-02-2020, 07:34 geschreven door Ugo d'Oorde  

‘Les innombrables apparences de la matière ont été réduites à un petit jeu de particules et forces élémentaires.’

Het is Christian de Duve[1] die dit schrijft en hij is een man die zijn woorden wikt en weegt. Als ik dan schrijf dat bepaalde ideeën me door de Nieuwe Fysica worden aangereikt dan vloeien deze ten dele hieruit voort. De zin van de Duve roept een totaal andere wereld op, deze van het bijna ongerijmde van wat het leven is van de deeltjes en de elementaire krachten die heersen over de deeltjes. Of, misschien zijn het precies die deeltjes die de élémentaire krachten zijn.

De impact van de Nieuwe Fysica is meer dan een revolutie geweest. Ze is zo ingrijpend dat ze ons binnenleidt in de wereld achter de wereld en alles wijst erop dat deze achterliggende wereld de stuwende is, deze ‘des particules et forces élémentaires’.

Ik zit eens te meer hiermee op mijn stokpaardje in het bevreemdende, het mateloos onbekende waaruit ik zekerheden zou willen halen maar waar ik machteloos tegenover sta. Het ware dus best erover te zwijgen, zoals de omgeving erover zwijgt, wat maar goed is voor heel wat zaken. Maar Christian de Duve heeft ons willen verwittigen hoe het met de realiteit gesteld is, wat ik ook heb willen doen, gisteren en de vele dagen ervoor.

Alles, maar dan ook alles, wijst erop dat ik niet wil sterven als ik dood zal gaan. Dit is de gedachte die bij mij overheerst, waar ik altijd heen wil, een obsessionele gedachte die in mijn woorden zichtbaar en onzichtbaar verweven ligt. Het is ook onmiskenbaar de reden waarom ik blijf schrijven. Indien ik ophouden zou vrees ik dat die gedachte verwelken zou en ik naakt zou overblijven.

Christian de Duve zegt ook:

‘Qu’l faut ‘dépersonnaliser Dieu, tout comme la nouvelle physique nous dit qu’il faut ‘dématérialiser’ la matière. Pour moi, il n’y a pas dans notre langage, pour désigner l’entité qui émergera ainsi, d’autre terme que celui d’’ultime réalité’, (p.356).

Dit is het religieuze aspect dat hij hier belichten wil. Het religieuze, het afhankelijk zijn van een hoger iets dat alles omkringt en in leven houdt. Onze dagen zijn erop afgestemd, het omvat ons verwachten en ons zoeken. Iets dat onderhuids aanwezig is, bij velen onuitgesproken, zelfs onopgemerkt, maar het moet opduiken in hun ‘alleen-met-zich-zijn’ in hun stadium van homo sapiens. Ik denk zelf dat het, het teken is van de homo sapiens: weten dat er iets is boven ons, een beschutting, een toevlucht, een eindpunt, wat ook, een Iets, de Duve noemt het, ‘l’Ultime réalité’, het ‘Ultieme van het Zijn’.

Ik zou het ‘l’Ineffable’, ‘het Onnoembare’ willen noemen.

[1] Christian de Duve 1917-2013: ‘A l’écoute du vivant’, Ed. Odile Jacob, 2002.

15-02-2020, 06:29 geschreven door Ugo d'Oorde  

Je sterft niet de dood, je sterft het eeuwig leven, schreef ik ooit. Een vreemde zin, ik denk een reactie op de zuivere atheïst die Saramago was. Wat ik hiermede bedoelde is dat de dood een overgang is van het lichamelijke naar het etherische, van het materiële naar het geestelijke.

Dit zijn woorden die de toestand ‘Dasein’ trachten te verbeelden, en tezelfdertijd een benadering van wat het ‘Dasein’ wordt, na de dood. Een beredeneerde gevolgtrekking die me wordt aangereikt door het bevreemdende van de New Physics.

Ik weet niet ‘hoe’ ik hier ben. Ik beweeg me als lichaam/persoon over de aarde maar, als ik schrijf dan is dit schrijven van een totaal andere beweging. Het is niet een zich verplaatsen van hier naar daar, maar een vertoeven, in een totaal andere omgeving die met een plaats op aarde niets te maken heeft.

Het is een omgeving die onwezenlijk is, een onzichtbare wolk van deeltjes (van atomen), waarin ‘we’ ons geestelijk bewegen. Maar wie is daar die ‘we’ die we niet zien kunnen maar er toch is met een absolute zekerheid.

Ik vertoef dus, als ik schrijf - en om te schrijven moet ik denken - in een wereld van het onwezenlijke. Een wereld die ik niet kan wegdenken, waarom zou ik? Ik denk er zelfs niet aan dat die bestaat als ik er binnenga en neerzit om te schrijven. En toch is het beeld dat ik oproep een correct beeld: ik betreed een andere wereld, deze van de geest.

En, ik ga verder, hoe ben ik in die wereld van de geest aanwezig, ben ik er als individu of, ben ik er aanwezig als deel van de totaliteit aan geest, deel van de wolk geest?

Ik denk dat ik er aanwezig ben als deel van de Wolk, als een stukje ervan en ik denk dat dit stukje eeuwig is, dat het in feite niets te maken heeft met mijn lichaam, dat het er is, of ik er nu ben als lichaam of niet, dat ik dat stukje ‘maar’ ontleend heb, zoals het staat geschreven in de Bhagavad Gita.[1]

Ik ben vanmorgen heel ver gegaan, een bevlieging die zo maar uit het morgenlicht tot mij gekomen is: schrijven al denkend en denkend al schrijvend, die twee werkwoorden die onafscheidelijk verbonden zijn. Ik laat het zoals het er staat, totaal nieuw als gedachte, als stellingname.

Enkel ‘het ontlenen’ van een stukje geest, houd ik voor verworven. Het overige is maar een schets, een aanzet tot een groter werk, een schilderij, een symfonie, een boek. Een werk dat er wellicht nooit komen zal.

De ‘aanzet tot’ is reeds heel wat. Het is iets dat hangen blijft, een blog waardig, want over wat anders had ik deze morgen van 14 februari van het jaar 2020 kunnen schrijven. Ikzelf weet het niet, hoef het niet te weten. Ik weet alleen dat ik, met de uitspraak dat we de dood niet sterven wel het eeuwig leven, heel ver ben gegaan.

En dat dit geen kleinburgerlijke gedachte is.

[1] Bhagavad Gita : ‘A Book of Hindu Scriptures in the form of a dialogue between Prince Arguna and the God Krishna'; The Peter Pauper Press, Mount Vernon - New York 1959, pag. 13: ‘Never have I not been, never have you not been, and never have these princes of men not been, and never shall the time come when all of us shall not still be. As the tenant (gehuurde) soul goes through childhood and manhood and old age in this body, so does it pass to other bodies.'

14-02-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Nu ik hem terug heb opgeroepen, blijf ik nog even met José Saramago, zet ik mijn gesprek met hem verder en zeg ik hem van uit mijn kamer, gekluisterd tussen mijn boeken dat, zoals dit bij hem het geval was, ook wat ik schrijf, opgetekend wordt in de schaduw van de dood en van de eeuwigheid. En zelfs al weet ik, dat wat ik al geschreven heb en nog schrijven mag, uiteindelijk geen belang heeft, toch heb ik de wil verder te gaan dan verder.

Mijn waarde Saramago, of wat er nog rest van jou hier op aarde, je zegde dat het belang van je woorden minimaal is, dat het maar ‘wat gezoem is van bijen in hun korf’, maar dan toch het bewijs dat je geleefd hebt. Je voegt er nog aan toe, ‘wat nut heeft het eigenlijk voor een appelboom te weten of zijn vruchten verkocht of gegeten worden’.

Ik denk dat je hier licht overdrijft, dat je je werk onderwaardeert, terwijl mijn appelen vergaan in het gras, worden de appelen van jou gegeten en het zaad ervan verspreid over de aarde. Pitten ervan die op hun beurt nieuwe pitten - deze van mij - zullen voortbrengen. Zeg dus niet, dat de woorden die je schreef, finaal geen enkele waarde hebben gehad[1] en, dat je niet ervan overtuigd was dat wat je schreef nodig was geschreven te worden. Uw woorden hebben tal van geloofspunten van de Kerk toegelicht en blootgelegd, wat ik je (licht) verwijt is dat je er een teveel van je krachten hebt aan gespendeerd; dat je niet gedacht hebt aan de mogelijkheid van het bestaan van een andere, een kosmische God, een God verborgen in het Universum zelf.

Ik zelf heb gemeend de God van de Kerkvaders achterwege te laten en te vertrekken bij de Elohim van ‘Bereshit bara Elohim’; deze van het begin van het begin; deze die er moet geweest zijn als het ‘zaad’ waar Augustinus het over had, waaruit de Big Bang is ontstaan. Ik had gehoopt dat je je zou gebogen hebben over die van het zaad, die misschien zelf het zaad was en gebleven is, want de vrucht, het Universum dat eruit is ontstaan groeit verder uit, en naar buiten en zeker ook naar binnen. We komen dichter en dichter naderbij.

Het is niet de eerste maal dat ik dit zeg of schrijf. Mijn voorbije blogs, veraf en dichtbij, staan er bol van. Werd ik begrepen of niet? Ik weet het niet, maar het kan ook dat ik niet duidelijk genoeg ben geweest zoals het ook kan dat ik totaal naast de kwestie zit lijk een eenzame denker in de woestijn.

Welke betekenis ook er aan mijn woorden zal gegeven worden, ik zal deze achterlaten zoals ik mijn tekeningen, zoals ik mijn boeken zal achterlaten. Maar de woorden uit mij ontstaan, uit de zoekende mens die ik was, zijn het bewijs dat ik levend was, dat ik urenlang aan mijn tafel heb gezeten, denkend al schrijvend om te zijn wat ik wou zijn: de appelboom die leefde omwille van de appels die hij voortbrengen zou, zelfs al vielen ze achteraf in het gras om er doorprikt te worden door de merels en de wespen.

Telkens ik neerzat, vroeger voor mijn dagboek dat me overal vergezelde, nu om mijn blog af te werken, heb ik gehandeld als iemand die zich afvroeg waarom hij leefde als het niet zou geweest zijn om creatief te zijn, om meer te zijn dan een eter, een slaper, een languitgestrekte tv-kijker.

Ik weet dat al mijn dagboeken, die er wezenlijk zijn, zullen verdwijnen. In het beste geval in een kist op zolder, om uiteindelijk toch terecht te komen, misschien op de Sint-Jacobsmarkt wanneer ze nog amper zullen doorbladerd worden - omdat er niet meer met de hand geschreven wordt - of, vergaan tot as op een brandstapel, zoals mijn lichaam zal vergaan tot as.

Maar Saramago, ik ook omhels vandaag de woorden die ik schreef, wens ze, ondanks het frivole van het bedenken voor hen van een toekomst, een groot leven toe.

     [1] no habían tenido, a fin de cuentàs, ninguna importancia.

13-02-2020, 07:09 geschreven door Ugo d'Oorde  

Tien jaar geleden werd ik, in een recensie in Le Monde, getroffen door een zin die me altijd bijgebleven is. Het was een zin die José Saramago - een schrijver, Nobelprijswinnaar 1998, die ik bij naam, amper kende - op zijn 86^ste verjaardag in zijn als blog opgevatte boek ‘O Caderno’, geschreven had:

‘Ik omhels de woorden die ik schreef, ik wens ze een groot leven toe en herbegin mijn schrijven daar waar ik het gelaten heb’[1]

Een zin waar ik telkens aan terugdacht, als ik rondliep met in gedachten de woorden die ik even ervoor geschreven had. In feite is het zijn ‘O Caderno’[2], zijn boek met zijn blogs van het jaar 2009, die me aangezet heeft om ook een blogboek te beginnen.

Niet dat hij me danig inspireerde of me geïnspireerd heeft met de woorden van zijn ‘O Caderno’, als ‘Le Cahier’ in het Frans vertaald, maar toch genoeg om achteraf zijn boek over het klooster (Convento)van Mafra te lezen. Ik heb hieraan niet veel vreugde beleefd - ik las het boek in het Spaans[3] - al was het maar om zijn ongewoon gebruik van de zintekens. Maar er was, los ervan, een andere zin van hem die blijven hangen is, namelijk de woorden op de grafsteen, waaronder de urne met de as van Saramago, in het hart van Lisboa[4], met zicht op de Taag, werd ondergebracht:

‘Mais não subiu para as estrellas,
se a terra pertenecia’. 

Maar hij steeg niet naar de sterren,
tot de aarde behoorde hij.

En ik was minder dan ooit, gelukkig met deze woorden voor een deel, wellicht door zijn echtgenote, gehaald uit de allerlaatste zin van zijn ‘Memorial do convento’, zijn boek over de bouw van het ‘buitensporig grote’ klooster in Mafra, dat ik ooit bezocht met de herinnering aan de Bibliotheek ervan.

Het is een zin, alhoewel passend voor Saramago, die mijn ogen vochtig maakt, omdat ik dacht dat het anders mocht, dat het anders kon en die ik zou gewild hebben met een totaal tegengestelde betekenis, ik, denkend aan wat ik las over de jonge farao die als een jonge eend opsteeg naar het sterrenbeeld van Orion, waar ik ook vertoeven wil:

Hij steeg op naar de sterren,
wat hier nog rust is wat as die overbleef.

[1] In Le Monde als : J’étreins les mots que j’ai écrits, je leur souhaite longue vie et je recommence à écrire là où j’avais arrêté. Il n’y a pas d’autre réponse'.

[2] ‘O Caderno’, vertaald als, ‘De andere Kant’, uit het Portugees door Ruud Ploegmakers, met een voorwoord van Umberto Eco die het werk typeerde  als ‘Ongenadig boos maar mild’. Waarmee hij verwees naar de boosheid van Saramago op al wat de Kerk betrof.

[3] ‘Memorial del Convento’, Editorial Caminho Lisboa, 2006.

[4] En el corazón de Lisboa, arropado (beschermd/bedekt) por la ‘Casa dos Bicos’, el emblémàtico edificio gótico de 1523 que el Ayuntamiento ha concedido a la Fundacion Saramago, y el rio Tajo. (Geknipt uit El País van 26.06.2010).

12-02-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Les jours se suivent et se ressemblent spirituellement. Ze zijn, de dagen, op een zelfde wijze leest geschoeid, een wijze waaraan ik niet ontkom. Elke morgen, bijna elk ogenblik van de dag word ik met dit stramien geconfronteerd. Ik ben, zoals ik me zie, een full time schrijver, is het niet gezeten voor mijn blad of mijn klavier, het is geborgen in mijn gedachten.

En dan, kan het dat ik na jaren schrijven, nog iets nieuws te zeggen heb? Ik schrijf al jaren op de lijnen van een cirkel, vertrekkende van uit een bepaald punt op die lijn waar ik, na een lange tijd terugkeer om te vallen op, of soms te struikelen over wat er al geschreven staat.

Toch is er nu en dan iets dat de lijn van de cirkel verlaat en een bult vormt, een soort aanwas, lijk een zwam op de stam van een boom. En, in feite zijn het deze aanwassen die me recht houden, echter hier ook zijn er beperkingen.

Wat er ook moge van komen, elke morgen vertrek ik van uit het zero punt dat de nacht was en tracht ik mezelf zo vlug mogelijk terug te vinden. Soms is het geen zoeken, is het geen wachten, staat alles klaar getekend, ik hoef het maar te nemen. Op andere dagen is het een sleur, zijn het schichten waaruit ik - mijn ik - niet loswrikken kan. En vanmorgen was er zo een reeks momenten die nergens samenkoekten om een vertrekpunt te zijn.

Hoe voel ik me dan?

Wel, ellendig, de vrees niet te slagen. En de tijd die schuift, de aarde op haar baan die niet even stoppen wil - ze deed het ooit eenmaal, bij een andere gelegenheid die voldoende is gekend - ik verwacht het ook niet dat ze stoppen zou, ik heb me maar naar haar te schikken.

Ik denk dan aan zij die me lezen zullen, die ik niet wil ontgoochelen met een leeg blad. Hoewel het ook zou kunnen dat een leegheid aan inhoud, afdruipt van een vol blad, wat dan nog wezenlijk erger zou zijn.

Er is dus dagelijks voor mij, en hierin les jours se ressemblent, een kantelmoment, het moment van het los komen, van het opstijgen, van het levend worden van de geest. Dit zijn de ogenblikken van het woord in mij van het zich vormen van beelden die er voorheen nog niet waren. Wat mijn betrachten is en waarin ik me thuis voel.

Zo, ook op dagen als de Muze me in de steek schijnt te laten, of liever, want het is niet aan haar gelegen, als mijn geest zich niet opent op het licht van de dag, is er altijd de hoop, hoe minimaal ook, ergens aan te komen, zelfs waar ik al was, maar altijd in een omgeving waar het goed is even te vertoeven, en ik denk onvermijdelijk aan Dantes Arcadia in zijn canto IV van zijn Inferno, in gezelschap van schrijvers, broeders in de geest, creatievelingen van welke aard ook.

Hoge winden waren het de laatste dagen, komende van verre zeeën en wijde oceanen, die ons wakker hielden in kommer om wat er gebeuren kon. Ze kleurden onze uren, we waren geborgen, ogenblikken ademloos. We hebben er ons van ontdaan, zoals we ons telkenmale ontdoen van al het zware, al het negatieve als we schrijven gaan.

Een ingesteldheid die ons verschroeit bijwijlen.

11-02-2020, 07:56 geschreven door Ugo d'Oorde  

Zoals ik een paar dagen terug, of zijn het al weken, me inbeeldde Dante te zien werken aan zijn Commedia, zo zag Borges, Averroës schrijven aan zijn Tahafut-ul-tahafut, zijn ‘Vernietiging van de Vernietiging’, namelijk deze van de filosofen en de filosofie, waar de Perzische dichter, Ghazali, een boek had over geschreven.

Jorge Luis Borges heeft me ooit overvallen toen ik, in de boekenafdeling van ‘el Corte Inglès’ in Alicante, zo maar, hoog op een totaal leeg rek, zijn, ‘Nueve ensayos dantescos’[1] zou ontdekken, dat me achteraf vijf jaren studie en geschrijf over de Divina Commedia zou opbrengen/kosten.

In zelfde boekenwinkel, heb ik erna van Borges, tal van korte verhalen gevonden, in een donkerblauw couvert, waaronder ‘El Aleph’ en heb ik getracht Borges te lezen in het Spaans terwijl het Spaans nu precies niet een van mijn geliefde talen was, onder meer zijn verhaal over Averroës.

Vanmorgen is dit verhaal terug opgedoken uit, wat ik noemen wil, de nevelen van de herinneringen en heb ik, dankzij de woorden van Borges, Averroës zien schrijven van rechts naar links, met trage zekerheid werkende aan hoofdstuk elf van zijn Tahafut-ul-tahafut, zijn ‘Vernietiging van de Vernietiging’, (‘La Destrucción de la Destrucción’), namelijk de veroordeling van het werk van de Perzische dichter Ghazali die een boek had geschreven waarin hij de veroordeling uitsprak van de filosofie, omdat alleen de godheid de wetten kon kennen van het Universum en niet de individuen.

Maar, schrijft Borges, Averroës’ pogen om syllogismen te vormen en uitgebreide paragrafen uit te werken belette hem niet, de frisse en schaduwrijke woning om hem heen te weten[2], het kirren te horen van de verliefde duiven en het vloeien van water in een of ander patio en, iets in het lichaam van Averroës, wiens voorouders uit de Arabische woestijnen herkomstig waren, was dankbaar voor de aanwezigheid van het water.

Terwijl onder hem de tuinen lagen en de moestuinen, er de drukte was van de Guadalquivir en er zijn geliefde stad was, Córdoba, niet minder mooi dan Bagdad en Cairo, lijk een complex en delicaat instrument, en eromheen, wat Averroës ook wist en beleefde, het oneindige land van Spanje, waarin weinige dingen zijn maar waarvan elk hem toeschijnt als substantieel en eeuwig[3].

Ik zelf heb hier niets méér over te vertellen, ik haalde het verhaal maar aan om aan te tonen hoe tekenend het is voor de onderwerpen die Borges gewoon was te behandelen.

Iets. Wat het is weet ik niet, maar Averroës[4] zet me aan om te gaan bladeren in de Koran[5] die ik open op Sourat XVII, 109:

Si la mer était une encre
pour écrire les paroles de mon Seigneur;
la mer serait assurément tarie 
avant que ne tarissent les paroles de mon Seigneur,
même si nous apportions encore 
une quantité d’encre égale à la première. 

Averroës zal dit ook ooit gelezen hebben en geïnterpreteerd zoals wij erover denken. Eens je in de hogere sferen terecht komt, kom je binnen in het oneindig oneindige.

Het niet in te beelden Oneindige.

[1] Jorge Luis Borges: ‘Nueve ensayos dantescos’, Colecciün Austral, Espasa, Madrid 1998

[2] El ejercicio de formar sillogismos y de eslaborar vastos pàrrafos no le impidía sentir, como un bienestar la fresca y honda casa que lo rodeaba.

[2]Jorge Luis Borges: ‘Nueve ensayos dantescos’, Colecciün Austral, Espasa, Madrid 1998.

[3] en la que hay pocas cosas, pero donde cada una parece estar de un modo substantivo y eterno.

[4] Averroës (1126-1198), zijn oorspronkelijke naam zoals Borges ons die leert: Abulgualid Muhàmmad ibn-Ahmad ibn-Muhàmmad ibn-Rushd, een lange naam die een eeuw later herleid zal worden tot Averroës, na gekend te zijn als Benraist en Avenryz, en nog als Aben-Rashad y Filius Rosadis. Dante plaatst Averroës die ‘een commentaar schreef op Aristoteles’, in het Voorgeborchte, in canto IV van zijn Inferno.

[5] Le Coran, Préface par J.Grosjean, introduction, traduction et notes par D. Masson. Bibliothèque de la Pléiade nrf.

10-02-2020, 08:01 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik tracht elke dag iets anders, iets totaal ongewoons soms, te brengen; iets dat je nergens anders lezen zult, en ik heb het gevoel dat ik de laatste tijd hierin overdrijf. Ik merk dit aan het aantal lezers die me nog volgen. Hetzij dan zo, ik kan maar schrijven wat me te binnenvalt, wat me door de gedachtegolven om me heen wordt aangeboden.

Komen die uit mij zelf, ik geloof het niet, ze maken geen deel uit van het stoffelijke waarin ik schuil ga, ze hebben een totaal andere aard, een totaal onstoffelijke. Zo, van waaruit zouden ze me bereiken kunnen. Bijvoorbeeld deze waar ik het gisteren over had en die me achteraf zelf hebben verbaasd want bij het opstaan heb ik er zelfs niet aan gedacht, de idee is maar gekomen als ik neerzat en aan het schrijven was.

De inbreng van iets totaal nieuw - even nieuw als de Nieuwe Fysica in de Oude - in de wereld van de filosofie is een even grote sprong. Ik raak het aan omdat het een logisch gevolg zou zijn, maar ik ga er niet verder op in. Het overstijgt me, zeker deze morgen. Ik ben dus niet zinnens er verder over uit te weiden, ik heb het maar aangeraakt als een mogelijkheid die ligt in de lijn van de kennis-evolutie die we tot hier toe gekend hebben. En als het een gevolg zou zijn van die evolutie, dan zal het niet uitgaan van de mens zelve, maar van uit de geest die van de inner-Kosmos is

Als ik dan in mijn aanvang schrijf dat ik iets ongewoons tracht te brengen, dan zijn de gedachten hierboven er het voorbeeld van. Ik trachtte die gisteren op de middag duidelijk te maken aan een jonge man van veertig. Hij keek vreemd op. Ik denk niet dat hij me gevolgd heeft, dat hij heeft ingezien dat de fysica een grote sprong heeft gemaakt en op een ander niveau is terecht gekomen, en niet alleen de fysica, ook de geneeskunde, ook de kennis van de Kosmos: het aantal planeten dat ineens is opgedoken en de mogelijkheden van leven erop. Waarom zou er dus geen vernieuwing mogelijk zijn op andere vlakken. Anderzijds vrees ik dat er iets aan het broeden is in de omgang van de mensen met elkaar. Ik waag het niet hier vooruit te denken, besluiten te trekken.

Ik buig deemoedig het hoofd, ik trek me terug in mijn cel in mijn Cistercienzersabdij, het liefst in Le Thoronet, diep in het zuiden; maximaal afgezonderd, een soort voorgeborchte van wat mij te wachten staat, en ook jullie. Ik denk dan aan het voorgeborchte dat Dante ontleend had aan de Kerk van toen, waar hij wandelde in het gezelschap van Homerus en Ovidius, Horatius, Lucanus en Vergilius. Los en ongedwongen hij er zich voelde in dit verheven gezelschap als een onder hen.

Ik zou in mijn cel George Steiner meenemen, Stefan Hertmans, Maurice Gilliams, Boris Pasternak, om er maar enkele te noemen, maar ik zou er ook anderen kunnen meenemen, een Robert De Telder, de Bijbelman, een Fabre d’Olivet, de man die schreef dat het naar de geest is dat we keren zullen, een Immanuel Velikovsky die de Oudheid op zijn kop zette. Ik zou honderd boeken kunnen noemen die ik in mijn cel om me heen zou opstellen, ik zou ze blijven lezen zonder ze te openen en de wereld buiten de muren van mijn cel, vergeten.

Wat ik hier schrijf zijn morgengedachten van een man op leeftijd die de dagelijkse wereld ontvluchten wil, niet dat hij moe geleefd is, maar omdat hij met angst bijna, vooruit ziet naar wat er gaande is onder de gemeenschappen van mensen en wat hieruit kan voortkomen.

09-02-2020, 07:31 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik was niet uitgeschreven gisteren, niet half. Na al wat ik reeds gezegd, geschreven en zelfs heb herhaald, wou ik er nog aan toevoegen dat Ik de indruk heb al genoeg gefilosofeerd te hebben in mijn leven opdat ik het vandaag even over een andere boeg zou gooien en binnentreden in een andere wereld, een soort virtuele, deze van de kwantum fysica die ons een omgeving voorschotelt, wars van alle hoogdravende filosofische beschouwingen over wat de mens is, hoe hij denkt en handelt, en hoe en naar wie of wat hij op zoek is.

Een onwezenlijke omgeving of wereld, schijnbaar onbestaande, want onzichtbaar. Nochtans een wereld die altijd bestaan heeft, waar de BIg Bang mee begonnen is en die nog altijd bestaat. Voorheen, in den beginne, was het de enige die er was, daarna is geleidelijk aan, de tastbare, zichtbare wereld gekomen, is de aarde ontstaan met zon en planeten en eindeloze, ontelbare sterrenstelsels. Maar er was niemand om er van te getuigen tot de homo sapiens opdook, de mens die de zichtbare wereld ontdekte waarin hij leefde én, vermoedde dat er in die zichtbare wereld een andere wereld schuil ging, deze van God. Wat nu gebeurt is de ontdekking van die ‘oorspronkelijke’ wereld die de naam kreeg, niet deze van God, maar van de New Physics. Hoewel er geen verschil is tussen beide werelden.

Het is deze wereld die er altijd geweest is die de homo sapiens geleidelijk aan is aan het ontdekken. Hij treedt binnen in ons dagelijks bestaan, dankzij de verworven kennis ervan kunnen we elke plaats op aarde contacteren en er visueel gaan vertoeven op elk moment dat ons gunstig lijkt.

De vraag die ik me stel, en deze is cruciaal, deze oorspronkelijke wereld, deze van de Nieuwe Fysica gaat die ooit onze ‘oude’ gedachtewereld binnen treden, gaat die er zich ooit mee vermengen en alle filosofische en religieuze gronden aantasten en tot in het diepste ervan beïnvloeden, zodat er niet alleen een nieuwe fysica maar ook een nieuwe denkwereld zal ontstaan.

Anders gedacht en anders gezegd de wereld van de kwantum fysica, de wereld van het onzichtbare, de wereld achter de wereld, die nu ingeschakeld wordt in ons dagelijks bestaan, zonder dat we er voorheen ook maar iets vanaf wisten, gaat die ook de wereld van onze gedachten bepalen, vooral dan wat het leven, wat het sterven betreft?

Is de volgende stap die de mens te zetten heeft, de stap naar een andere, meer ingrijpende spirituele instelling, de stap naar de homo sapiens, sapiens - misschien had Teilhard de Chardin die al op het oog - een mens die we nu nog niet kunnen omschrijven met woorden omdat die woorden nog niet te vinden zijn?

Ik weet het, ik ga heel ver nu. Ik overschrijd de grenzen van het welvoeglijke, van het normaal denkbare. Ik zet hiermede een stap in de richting van een toekomst die eeuwen ver voor ons ligt, tientallen eeuwen misschien. Wat onlogisch is zo ver vooruit te kijken.

Het is dus wachten of de mens die gegroeid uit de aap, over de mens heen, evolueren zal naar de nieuwe mens, de spirituele mens.

Tenware we op een keerpunt gekomen zijn en de andere, tegengestelde richting zouden inslaan. HIeraan denk ik echter niet. Nooit.

08-02-2020, 07:57 geschreven door Ugo d'Oorde  

Hoe komt het dat velen aanvaarden van stof te zijn en tot stof terug te keren, en hoe komt het dat ik me er met de moed der wanhoop tegen verzet; dat ik dit absoluut niet aanvaarden kan; dat ik een totaal andere bestemming uitdragen wil die me brengt op de rand van het on-indenkbare.

Hoe ben ik ertoe gekomen? Wie was ik als kind, als knaap, als jonge man, opgegroeid in een landelijke - eerder achterlijke - omgeving tussen weiden met bloemen en bossen zonder paden, en abelen in de beemden en weegbree en smeerwortel en ereprijs en sint-janskruid en zovele andere bloemen en planten in de stiltes van wat de dagen en de seizoenen waren.

Ik heb dit allemaal in mij opgeslagen: en vlinders en bijen, en eksters in de bomen en merels in de hagen, en meesjes, en eieren in de nesten, en meikevers op de bladeren van eik of beuk, en de geur van de meidoorn in de lente, en kastanjes en hazelnoten.

Een wereld van kleine en grote wonderen die ik zag gebeuren en aanvoelde. En ik zou moeten geloven dat er, achter dit alles niets in meer schuil ging; dat dit alles er zo maar gekomen is, zo maar, zonder een diepere ondergrond, een vaste reden van zijn.

Want al dit dat ik te zien kreeg en maar een peulschil was van al dat er te zien was, waren dingen om onze geest te openen, om ons duidelijk te zeggen, wat je ziet, is maar het uiterlijke, is maar een verwijzing naar het innerlijke dat het wondere van het leven is. En het is dit wondere waar het om te doen is.

Heb ik dit zo gedacht in mijn jeugd? wellicht niet. Een leerkracht van het college die ik ontmoette op het strand in Koksijde, lang nadat ik het college verlaten had, zegde me eens dat ik een persoon was die van iemand achteraf zeggen kon dat hij een wollen sjaal droeg, maar niet welke kleur die sjaal had. Ik was een zoeker naar het innerlijke.

Er was een basis, een humus in mij, die er toe leiden zou dat ik van daar uit vertrekken zou op mijn pelgrimstocht naar iets dat er noodzakelijkerwijze moest zijn maar niet te bepalen was met woorden. Wel hadden velen er een naam voor, maar jij vond dat dit ‘in meer’ niet te noemen was.

Zeker is dat ik meer een kind was van de natuur dan een kind van mijn ouders én, dat ik misvormd ben geweest om hier rond te lopen in deze wereld. Ik denk nu dat mijn plaats was, ergens in een cel in een oude, romaanse abdij, er eigenwijs op te groeien, wel gehouden aan bepaalde regels maar vrij te mogen denken in de richting die ik zocht. Dit ware ideaal geweest; maar idealen zijn er om niet gevolgd te worden, enkel om erover te schrijven, ik zou het zeker niet volgehouden hebben.

Het feit van mijn dagelijkse blog is er in elk geval een uitvloeisel van, het is mijn binding met de natuur, die een binding is met het kosmische die mijn wereldbeeld heeft gevormd, ondersteund door bepaalde boeken die mijn wegen hebben gekruist, om uiteindelijk aan te komen waar ik me nu bevind en te verkondigen, met fluiten en trommels – des fifres et tambours - dat er Iets in meer moet zijn, Iets dat enorm is, onoverzichtelijk is, onverklaarbaar is.

Het Zijnde, dat van de Geest

07-02-2020, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde