En zo gaat het verhaal van Borges verder in filosofische beschouwingen, vreemde verhalen en dichterlijke uitspraken om te komen bij de grote dichter Zuhair die het lot – de Vrouwe Fortuna bij Dante - vergeleek met een blinde kameel. Maar vond iemand, het is een beeldspraak die kan boeien maar vijf eeuwen bewondering hadden haar versleten (gastado). Iedereen was het hier mee eens want ze hadden deze zegswijze al dikwijls gehoord en uit vele monden.

Hierop verwijst ook Averroës naar Zuhair die in zijn gedichten (Muhallaqat,) schrijft dat hij in de loop van zijn tachtig jaar dikwijls heeft gezien dat het lot toeslaat bij de mens zoals een blinde kameel. Om uit te komen bij Ibn-Shàraf de Berja  die herhaaldelijk heeft gezegd dat hij zich alleen inbeelden kon dat bij het opkomen van de dag de sterren traag vielen zoals de bladeren van de bomen[1]

* 

Ikzelf zou het zeker niet gevonden hebben, of zeker niet het vallen van de sterren naar de morgen toe, vergeleken hebben met het vallen van de bladeren. En toch gebeurde het, nu een te lange tijd geleden al, het was in Yemen, aan de Rode Zee, dat ik liggend op een brits met de open sterrenhemel boven mij, afwisselend met korte pozen slapend en wakend, de sterren afdalen zag in de zee, en de traagheid waarmee het gebeurde, nu ik het hoor van Ibn Shàraf de Berja, ook ik die poëtische vergelijking zou willen gemaakt hebben. 

* 

Ik dacht er eerst aan, schrijft Borges om af te sluiten, het verhaal te brengen van die aartsbisschop van Canterbury die zich voornam aan de alchemisten die op zoek waren naar de steen van de filosofen, te bewijzen dat God bestaat. Heb erover nagedacht en vond dat het poëtischer was het geval te vertellen van een man die, waar de anderen wel succesrijk zijn, niet slaagt in het doel dat hij voor ogen heeft.

Ik dacht aan Averroës die, gegrepen in de sfeer van de Islam nooit de betekenis kon begrijpen van de woorden tragedie en komedie. Ik begon erover te schrijven maar naarmate ik vorderde (a medida adelantaba), voelde ik dat het onderwerp met mij de spot dreef. Dat Averroës begrijpen wilde wat een drama was zonder enig idee te hebben wat een theater was, en dat dit in feite niet absurder was dan ik die me Averroës wilde inbeelden, zonder enige andere gegevens dan enkele kruimels (unos adarmes) uit het werk van Renan, Lane en Asin Palacios.

Ik voelde in mijn laatste pagina dat mijn verhaal symbool stond voor de man die ik was terwijl ik het neerschreef, en dat ik, om dat verhaal te schrijven, ik de man moest zijn die ik was, en om de man te zijn die ik was, ik dit verhaal schrijven moest, en zo verder tot in het oneindige. En schrijft Borges, op het ogenblik dat ik ophoud in hem te geloven, verdwijnt Averroës[2].

Wat weerhoud ik van deze typische Borges? Wel, dat hij de vreugde heeft gekend te schrijven wat hij wist over de Arabische poëzie; wat hij wist over Zuhair, de grootste onder die poëten, wier verzen, samengebracht in de Muhallaqat, in gouden letters voorkomen op het doek waarmede de Kaaba, tijdens de feestdagen van de Islam wordt aangekleed.

Of Averroës het verschil kende tussen een tragedie en een komedie was voor hem eigenlijk zonder belang. Hij was de man die het verhaal schreef en als hij het schreef zoals het neergeschreven staat dan was het omdat hij er de schrijver van was, en hij was er de schrijver van omdat hij was wie hij was. En dit tot in het oneindige, zegt hij. Hij heeft over Averroës geschreven omdat hij Borges was, en niet over de aartsbisschop van Canterbury, noch over de alchemisten.

Tot daar drie blogs die ik te danken heb aan Jorge Luis Borges. Ik zou nog andere verhalen van hem kunnen boven halen bij hem, even karaktervol en even verrassend, maar wat ik er van breng is nooit meer dan een aanzet om zelf Borges te gaan opzoeken en hem te ondergaan. Want er is, in de literatuur, slechts één Borges.