Het gebeurt dat ik op goed valle het uit, een dagboek uit zijn rek haal - ditmaal 2006 - en dat ik ga kijken wat ik op de dag van, in dit geval hier 6 oktober, geschreven heb. Ik val op een dagbladknipsel over het probleem van het al of niet voortbestaan van het Voorgeborchte. Een theologische commissie heeft er zich een jaar lang over gebogen om de noodzaak ervan of het onnut ervan te bepalen. Ze zijn er toen zonder besluit uitgekomen.

Een jaar later evenwel werd beslist het Voorgeborchte te schrappen. Het moet zijn dat een boodschapper, een, pelgrim zoals Dante, op zoek is geweest en terug gekomen is uit de Hel of de omgeving van de Hel en, er gezien heeft dat het beeld van Dante niet strookte met de realiteit en dat er nergens een Voorgeborchte voorhanden was, zeker niet in de Hel.

Hoe durfde de Kerk het aan, te discussiëren hierover, zich aldus belachelijk te maken door terug te keren naar de middeleeuwen, toen alles nog als geloofspunt bedisseld kon worden; en waarom, met al wat we weten over het Universum, nog het pad betreden waar de aanhangers van de Koran zich vermeien, al kan het dat er bij ons ook nog gelovigen rondlopen die er gehoor aan hebben.

Een vreselijk iets dacht ik toen: één, onrechtstreeks bevestigen dat er nog steeds een Hel bestaat en, twee, de min of meer bevoorrechte plaats die er bestond voor de ongedoopten zonder zonde - kinderen incluis - van vóór Christus, ineens na al die eeuwen, in de echte Hel te duwen, zo maar, ingevolge een beslissing van een groep (oude wellicht) theologen. Zo zag ik het toch, Dantes Commedia indachtig.

Dante Alighieri, eens terug uit Hel, Vagevuur en Paradijs hield over de Limbo of het Voorgeborchte, een elegant beeld over.

Zo, in het Inferno van zijn Commedia schrijft hij, dat hij op een dag - en niet om het even welke dag - uit een diepe slaap wordt gewekt door een zware donderslag (un grave tuono). Hij bevindt zich aan de overzijde van de Acheron. Hij heeft dus tijdens zijn slaap, de wereld der stervelingen verlaten en hij bevindt zich oog in oog met de wereld van de zielen in de onderwereld, met de vrees in het hart, samen met Vergilius, op de rand van een onmetelijk diep donker gat gevuld met eindeloze jammerkreten.

Hij gaat hier nu, geleid door Vergilius in afdalen naar de blinde wereld (el cieco mondo) en, ze dalen af en betreden, Dante, maar ook Vergilius, lijkbleek, de eerste van de kringen/cirkels omheen de afgrond. Een plaats waar enkel zachte zuchten te horen zijn.

Het is de plaats waar ondergebracht zijn de mannen, vrouwen en kinderen die geen lichamelijke pijnen ondergaan, zij die tijdens hun leven niet gezondigd hebben en ongeacht hun verdiensten hier zijn omdat ze niet gedoopt geweest zijn tijdens hun leven. Het is Vergilius die dit vertelt aan Dante en deze wijdt nog verder uit, en we hebben hier een beschrijving hoe het er toe gaat in het Voorgeborchte - het Arcadia van Hertmans - waar het, de Hel als voorbeeld, goed is te zijn[1]-

Ik was hier nog niet lang zegt Vergilius: k’Quando ci vidi venire un possente con segno di vittoria coronato’ (canto IV, 53-54), zo betitelt hij  Christus als een machtige die de vaan draagt van overwinnaar die hen persoonlijk is komen halen, en Vergilius somt ze op: Adam en zijn zoon Abel, Noé en Mozes, Abraham en koning David, Jacob en Rachel, en vele anderen (ed altri molti e feceli beati), en hij maakte hen gelukzalig (Canto IV, 61).

 Al pratend doorkruisen ze een woud van zielen, tot Vergilius herkend wordt door Homerus in gezelschap van Ovidius, van Horatius en Lucanus, vijf grote poëten waaronder Dante als evenwaardig zesde. En met hun zessen wandelen ze verder: ‘sprekend over dingen waarvan het mooier is dat ik er hier over zwijg, terwijl we er daar over spraken’: parlando cose che il tacere è bello / Si com’era il parlar colà  dov’era. (Canto IV, 103-104).

Op deze plaats bevinden zich de groten der aarde: er is een hele lijst die Dante noemt, van Elektra, Hector en Aeneas, en ga maar  verder om aan te komen bij Aristoteles en Socrates en Plato. En ik noem er maar enkelen uit de lijst.

Mijn punt is dat de sobere elegantie ten overstaan van allen geboren vóór Christus, de grote namen uit de geschiedenis en uit de literatuur, ineens aan hun lot worden overgelaten, en dat het beeld dat Dante ons over hen heeft nagelaten verscheurd werd. Allen zijn nu dwalende geworden terwijl Dante hen had samengebracht waar ze hoorden, samen koutend onder elkaar. Wat deerde het hen  de God van Abraham niet in hun midden te hebben, ze hadden grote persoonlijkheden onder hen die de waarde hadden van wat wijsheid en verdraagzaamheid en vriendschap betekende.

Het is simpel, de theologen kenden niet de Divina Commedia, anders hadden ze de Limbo gelaten waar hij was, in de  schoot van Dante. Kenden ze de Commedia wel, dan hadden ze beter de eer gelaten aan Dante, die, zoals hij zegt, het kan weten, hij was er, hij wandelde er.

Wat wil je nog meer, je kunt toch niet twijfelen aan zijn woorden?,

[1] Stefan Hertmans: ‘De mobilisatie van Arcadia’, essays, De Bezige Bij, 2012.