Eens te meer aangekomen op het einde van een oude maand, hier april, die voor T.S.Eliot de meest wrede maand is:

April is the cruellest month, breeding

Lilacs out of the death land, mixing

Memory and desire, stirring

Dull roots with spring rain.

Zijnde de vier eerste versregels uit ‘The burial of the death’, het eerste deel van de vijf delen van zijn, esoterisch geheimzinnige bundel ‘The waste Land’.

Paul Claes[1] vertaalt deze vier versregels op een hem eigen subtiele wijze:

April is de grimmigste maand, hij wekt

Seringen uit het dode land, vermengt

Herinneringen en verlangen, port

Lome wortels op met lenteregen.

Cruellest’, ‘grimmigst’ vertaalt Paul Claes omdat april niet alleen ‘cruel’ is, wat het weer betreft maar hier, voor Eliot, omdat het een wederopstanding is uit de dood, een hernemen is van het leven, wat dan tegengesteld is aan de barheid van het land waar het gedicht over handelt.

Normaal gezien is dit een vreemde visie. April afgeleid van het Italiaanse ‘aprire’ of het Latijnse ‘aperire’, de maand zijnde waarmede het jaar en tezelfdertijd de aarde zich opent op het nieuwe opborrelende leven. En de maand die ook deze is van de Verrijzenis van Christus uit de doden, wordt hier gezien als te schuwen, terwijl ‘het barre land’ verwijst naar de geestelijke verlatenheid waarin de moderne mens zich bevindt omdat hij niet meer ingeschakeld is in de sacraliteit van de dingen, omdat hij zich losgewrikt heeft van de oude waarden, van zijn respect voor en zijn gebondenheid aan de tradities van zijn voorvaderen. Het gaat aldus over de grondgedachte eigen aan elke initiatie, het sterven van de dorheid van een bestaan om herboren te worden tot een nieuw leven. Of wat Goethe ons als stelregel voorhoudt ‘sterb und werde’. 'Sterf en herleef'.

Ik kan dus, wat de aanvang van ‘Het barre land’ aangaat, het ‘wrede’ van april enkel zien van uit het oogpunt van de dode die begraven werd en door april terug - en dit tot zijn ongemak, want zegt regel vijf, ‘winter kept us warm’  - tot het leven wordt teruggeroepen. Wat niet alleen een vreemde visie is, maar ook een tegenstrijdige.

Nu, het woord ‘cruellest’ staat er. Eliot heeft het zo gewild, gedacht, geschreven en Ezra Pound, die de oorspronkelijke dichtbundel voorgelegd kreeg herleidde de 835 regels ervan tot een (schamele) 433 - desondanks noemt Eliot hem, il miglior fabbro, de beste maker - Pound keurde het goed.

Ik ook, wil het zeker niet afkeuren, de dichter, T.S. Eliot weet het voor ons beiden. En hij was in 1948, de winnaar van de Nobelprijs Literatuur.

Tussen haakjes, ook Paul Claes, vindt het woord ‘cruellest’ paradoxaal. ’De levende doden van het moderne Barre Land willen geen pijnlijke wedergeboorte.’