Opnieuw valt hier het bevreemdende op in het plan van de Commedia. Vergilius is de theoloog, is hij die de Bijbel kent en de Evangeliën las. Is hij die weet welke de aartsvaders waren, weet over de nederdaling ter helle van Christus; die van oordeel is dat Dante respect moet hebben voor de beslissingen van de Allerhoogste. We kunnen ons hierbij de vraag stellen waar Vergilius dit allemaal geleerd heeft, maar we doen het niet uit respect voor Dante, want het verbazende is dat Dante de onwetende is en Vergilius, wat de theologie betreft, de alles wetende.
Dit is de finesse eigen aan Dante ( hij weet wat hij schrijft, weet hoe hij alles inkleden moet en hij kent zijn boeken!) waarbij Vergilius het antwoord van Christus aan de vrouw uit Lucas verzwijgt, namelijk: ‘Gelukkig zij die naar het woord van God luisteren en het onderhouden’ (11: 28), wat er duidelijk op wijst dat Dante de beslissing van God heeft aanvaard zonder enige vorm van kritiek. En het is om deze reden dat Vergilius Dante heeft omhelsd, of was er nog een andere reden?
En verder in Canto Acht:

Mijn zoon’, zegt Vergilius,’nu naderen we de stad met de naam Dis met haar massa zwaar gestrafte zielen:

Meester, duidelijk kan ik al de torens (meschite, moskeeën) onderscheiden die een helrode kleur hebben alsof ze van vuur zijn gemaakt.[1]

Dis (ook bij Vergilius en Ovidius) is hier de naam van de troosteloze stad van de gevallen engelen. Het schijnt Dante toe dat de muren van de stad van ijzer zijn. Met het bootje van Flegias bereiken ze de diepe grachten die de stad omgeven en de schipper roept hen toe uit te stappen.
Het beeld dat Dante te zien krijgt is huiveringwekkend:

Ik zag daar meer dan duizend (duivels) bij de poort staan die uit de hemel in de hel waren gestoten die riepen: ‘wie is degene die hoewel zonder dood te zijn het rijk der doden betreedt’ [2]

En de wijze meester antwoordt dat hij met hen een secreet gesprek wil hebben maar krijgt als antwoord dat hij alleen moet komen.

En dat hij die het waagde tot hier te komen nu maar alleen terug moet langs de weg die hij zo vermetel is geweest te volgen, als hij er tenminste toe in staat is en jij, jij die hem geleid hebt door deze duistere plaatsen moet daarna hier blijven.

Denk maar, lezer, hoe ik me ontredderd voelde bij het aanhoren van deze vervloeking zodat ik dacht dat we nimmer meer terug zouden kunnen. [3]

Dit te horen is teveel voor Dante, hij wil terugkeren:

En die heer die me tot hier had gebracht zegde me: ‘Vrees niet, niemand kan ons deze tocht beletten als een zo machtige dit heeft toegestaan.’ [4]

‘Wacht hier op mij, sterk je vermoeide geest en voed hem met goede hoop want ik zal je niet verlaten in deze lage wereld.’ Zo verliet me mijn zachte vader terwijl hoop en vrees vochten in mijn geest.

[1] Ed io: “Maestro, già le sue meschite / là entro certe nella valle cerno / vermiglie, como se di foco uscite. (canto VIII: 70-72).
[2] Io vidi più di mille in su le porte, / dal ciel piovutti, che stizzosamente / dicean : “chi è costui che sanza morte / va per lo regno della morte gente?» (canto VIII, 82-85)
[3] Pensa, lettor, se io mi sconfortai / al suon delle parole maledette; / ch’io non credetti ritornarci mai.(canto VIII: 94-96)
[4] E quel signor, che lὶ m’avea menato, / mi disse: “Non temer, ché il nostro passo / non ci puὸ tὸrre alcun, da tal n’è dato. (canto VIII: 103-105)