Soms, ter ontspanning, kijk ik juist voor het Nieuws van 19.00 uur  op de VRT naar ‘Blokken’. En, het gebeurt dat ik  verbaasd ben te horen dat er jonge mannen zijn, die niet weten dat Caïn en Abel, kinderen zijn van Adam en Eva. Het zegt hen niets, helemaal niets. De spelleider zelf vindt het schijnbaar niet vreemd, wel roert hij zich als ze de naam niet kennen van de drummer van de Beatles.

Of van cultuur gesproken, studenten aan de universiteit die niets afweten van de Bijbel, van het Oude Testament, terwijl ik, een voor hen, totaal misvormde, hier rond loop met een stuk Bijbel in mijn hoofd, een Bijbel die ik regelmatig raadpleeg en zelfs nu, als een soort uitdaging, teleurstelling eigenlijk, erin ga bladeren - er stak een wit blaadje papier - in het Boek Exodus, (King James’ versie) en val op hoofdstuk  10, verzen:

’22: And Moses stretched forth his hand towards heaven ; and there was a thick darkness in all the Land of Egypt three days.  They saw not one another, neither rose any from his place for three days.

En

23: They saw not one another, neither rose any from his place for three days: but all the children of Israel had light in their dwellings. 

Een ongewoon natuurfenomeen: te lezen in een boek, zoals de Bijbel, over de handelingen van  hun God: dat de Heer aan Mozes gezegd had even zijn hand uit te steken en er was een dikke duisternis…

Wie gelooft het nog vandaag, wie heeft er interesse voor? Maar wat indien we lezen zouden, in een boek van een historicus, die het wel niet heeft over een interventie van God, maar over een dikke duisternis in Egypte die drie dagen (?) aanhield zo, dat niemand zich verplaatsen kon, zouden we het van hem niet geloven en ons afvragen waar en wanneer het gebeurde, en zouden er geen andere boeken over geschreven worden? 

Het is, als ik dit lees, ‘niet’ de vrijheid van verbeelding van Wildiers geweest die hier spreekt, maar het gevolg van een catastrofaal gebeuren dat zich heeft voorgedaan over het land van Egypte, en opgetekend staat als een geschiedkundig feit in het Boek  der Boeken.

En het is maar normaal dat de schrijver van deze uitzonderlijke passages, die het wellicht gehaald heeft uit de overleveringen, niet anders kon, als diep gelovige,  dan zich in te beelden dat het gebeuren kwam van zijn God, Jahweh; dat deze het gewild had opdat de Israëlieten er gebruik van zouden kunnen maken om Egypte te verlaten.

Of hoe de geschiedenis wordt geschreven in de Bijbel met een toeziende, een tussenkomende God, niet alleen boven hen, maar ook onder hen.

Wij lezen dit. Wij geloven niet dat er toen een God, welke ook, is tussengekomen, en toch gaan we eraan voorbij. Toch gaan we voorbij aan de tien plagen van Egypte - de duisternis is er een van - tot er iemand gekomen is die er zich wel vragen heeft bij gesteld. Een Russische Jood, dokter Immanuel Velikovsky (1895-1979) heeft er boeken over geschreven, heeft er zijn leven aan gewijd, van in de jaren veertig-vijftig tot zijn dood. Hij heeft, volgens mij althans, en volgens velen, een duidelijk beeld gebracht van wat er toen moet gebeurd zijn in het Midden-Oosten.

Hij blijft me achtervolgen. Hij vindt een echo van deze gebeurtenissen in de Ipuwer-papyrus, geschreven in het demotisch, bewaard in Leiden en hij interpreteert deze feiten, samen met andere als veroorzaakt door een enorme catastrofe die Egypte rond 1500 vóór Chr. getroffen heeft.

Misschien, maar de twijfel blijft bestaan bij mij, heeft hij zich vergaloppeerd door zijn zoeken naar de oorzaak van deze catastrofes en heeft hij er de planeet Venus bij betrokken, maar het feit is dat hij de eerste, of dan toch bijna de eerste was, die deze feiten waaronder ‘de tien plagen van Egypte’ als echt gebeurd heeft gezien. Een gebeuren met een historische waarde.

Ik trek geen verdere conclusies maar ik weet dat het Oude Testament in de eerste plaats een geschiedkundig boek is, dat er heel wat verhalen in voorkomen die wat het verleden betreft ons de ogen zouden moeten openen. Robert de Telder (1948-2020) heeft dit gedaan in zijn Boek ‘Tijd en Tijden’, hij heeft de geschiedenis van het Oude Testament genomen als de draaischijf voor de chronologie van de volkeren van het Midden-Oosten.

*

Ik was getuige, zoals ik hoger zegde, van het voorval in ‘Blokken’ van het niet kennen van de namen Caïn en Abel. Ik weet het nu, de Bijbel is voor velen niet meer het Boek der Boeken, kennen ze nog het woord, ‘bijbel’, een jota meer kennen ze er niet van. Het is jammer, meer dan jammer, want het is het document van onze beschaving, hoewel ik  denk dat het bij velen geldig is voor om het even welk boek.

Iemand gebruikte hiervoor - was het niet Stefan Hertmans? - het woord ‘ontlezing’: we waren verzeild in het stadium van de ontlezing, het niet meer aantrekkelijk zijn van het lezen van een boek nu de televisie er volop is.

Ik kan erin komen, het is gemakkelijker te kijken dan te lezen, maar het is onmiskenbaar een verlies in ons mens-zijn, het opgaan in een wereld zonder boeken of woorden.

Shame on us.