Nooteboom citeert Simon Vestdijk die In zijn ‘Poolse Ruiter’ het heeft over Rembrandt: ‘van wie we nooit zullen weten wat hij dacht voelde of beoogde… Mogelijks betekent dit de hoogste getuigenis voor een kunstwerk dat het méér is dan de kunstenaar bevroedde en door iedere eeuw en iedere toeschouwer anders gezien wordt onder steeds nieuwe en veranderende aspecten’.

Nooteboom besluit hier uit dat grote kunst de kunstenaar doodt, dat hij verdwijnt in zijn schilderij: ‘de schilder wordt zijn schilderij en daarmee ook iedereen die er naar kijkt en dan ook nog wat de kijker erbij denkt.

Dit geldt evenwel meer voor Zurbaràn dan voor Rembrandt van wie heel wat zelfportretten bestaan, terwijl Francisco de Zurbaràn een biografie ‘ vol graten en onduidelijkheden heeft achtergelaten en geen zelfportret waar men het eens over is.’

Je ziet het, je hoort het, Nooteboom vervolgt me, in de dag als in de nacht, ik keer telkens terug naar hem, zoals - en dit houdt verband met het Spanje waar Nooteboom over handelt - ik ondertussen al dagen rondloop met mijn gedachten bij Hemingway en zijn ‘For whom the Bell tolls’: de brug die moet gedynamiteerd worden en de liefde tussen Maria en Roberto, de liefde die ze bedrijven, een namiddag in de heide in volle zon, en de aarde die beefde, wat volgens Pilar maar eenmaal gebeurt in een mensenleven, en dan, vóór de actie, de brok gebraden ‘rabbit’ dat ze eten met een homp brood en een schijfje ajuin want, ‘an onion is like a rose’. Raapsels uit de roman die me zijn bijgebleven en nu de kop opsteken.

Hoe gecompliceerd we hier rondlopen, met hoeveel onderwerpen we niet tezelfdertijd bezig zijn, zelfs als we schrijven duiken vreemde gedachten tussendoor op.

En als ik de passage hoger, heb overgenomen dan is het om Simon Vestdijk, dan is het omdat het een schrijver is van mijn jaren, een die  ik niet las, zoals ik Menno ter Braak niet las, Charles Edgar du Perron niet las en zovele andere Nederlandse schrijvers, wel Arthur van Schendel, en wel Maurice Roelants van bij ons.

Het is te laat nu om de drie eerstgenoemden ter hand te nemen en te ontdekken. Ik heb nu Nooteboom op mijn tafel en verwacht in februari een bundel pas uitgegeven gedichten van hem. Je hoort het wel als ik zijn gedichten aan het lezen ben, want alles vertel ik jullie.

Ook dat op een dag Kardinaal Daneels, God hebbe zijn ziel, me op een avond zegde na een voordracht die ik gaf. dat ik een belezen man was. Waarop ik antwoordde dat het misschien wel zo was maar dat ik toch duizend boeken te weinig gelezen had. Maar hij, een wijs man, stelde me gerust, je kunt niet alles gelezen hebben wist hij.

Ik heb me dus weinig te verwijten wat het lezen van boeken betreft.