We hadden het over de bouwwerken uit de Oudheid, wier structuur de symbolische weergave was van de spiritueel-kosmische en dus onzichtbare vormen van het heelal; we hadden het over de Romaanse kerken en misschien bleven we te lang stilstaan bij Vézelay en St. Denis. Ons besluit was dat deze kerken gebouwd waren niet alleen in een christelijke doch ook in de geest eigen aan de Keltische traditie. We wensen u thans onze opvatting te geven over het fenomeen gotische kathedraal die we ook, gezien haar vast ankering in het kosmische, ‘kosmische kathedraal’ zouden kunnen noemen.

De realisatie van Suger te St. Denis zal gevolgd worden door een zeer lange lijst van kerken en kathedralen die gebouwd zullen worden of waarvan de bouw zal aangevangen worden, vanaf de 2de helft van de XIIde tot het einde van de XIIIde eeuw. Hieronder zijn o.m. de kathedralen van Sens, Senlis, Laon, Paris, Bourges, Chartres, Rouen, Reims, Amiens, Straszbourg. Louis Charpentier[1] telt over deze periode meer dan 200 zo gotische kathedralen als Romaanse kerken.

Ons inspirerend op St. Denis kunnen we stellen dat de overgang van de Romaanse bouwtrant naar de gotiek, de overgang is van een God die slechts toegankelijk was via de clerus tot een God die de mens uitnodigt met opgeheven hoofd de kathedraal te betreden, want schrijft Jacques Le Goff in ‘la Civilisation occidentale’ : ‘l'Art gothique est confiance’. Er is ook wat hij een gouden vers noemt, toegeschreven aan de Kelten als aan Pythagoras: ‘Want, het ras der stervelingen is van goddelijke oorsprong en degene die in zijn ziel het goddelijke dat er in opgesloten is weet op te wekken, zal de geheimen van de natuur ontsluieren.’

We denken dat de boodschap van de meester-bouwer hier dicht bij aanleunt. Het doordringen tot een religiositeit die van alle tijden is, het neigen naar een transcendentie waarin het dogmatische ondergeschikt wordt aan het kosmische, het waardevol eeuwige. Zo slaagt de meester-bouwer erin aan zijn kathedraal die metafysische sprong mee te geven zodat, zoals dit voorzeker ook het geval was voor Stonehenge, in zijn bouwwerk de krachten van het Universum levend worden opgestapeld en maximaal spiritueel kunnen ontvangen worden.

Indien we dit pleidooi hebben willen houden, dan is het wel omdat we ervan overtuigd zijn dat de christelijke boodschap die er zichtbaar in opgeroepen wordt, onzichtbaar overwelfd wordt door hetgeen de meester-bouwer, als ingewijde in de traditie, gelovend in een absolute universele God, voor ons aan zijn kathedraal heeft toevertrouwd.

*

Een element dat men geneigd is uit het oog te verliezen en dat nochtans toonaangevend zal zijn voor het karakter van onze gotische kathedralen is de ontdekking in het westen van het fenomeen alchimie. Een totaal nieuwe levensfilosofie die in de kloostergemeenschappen als in de intellectuele middens opduikt dankzij een vertaling uit het Arabisch in het Latijn door Robert de Castre in 1142 van een boek dat de geschiedenis brengt van Morienus en Khalid.

Als koning Khalid aan de wijze Morienus vraagt waar men dit hermetische, dat men alchimie noemt, ontmoeten kan, dan antwoordt Morienus : ‘Sire, het is de waarheid als ik u zeg dat dit exceptioneel iets dat men alchimie noemt door God binnen in u werd opgeborgen en waar u ook bent of gaat, deze alchimie blijft in u en kan er nimmer uit verwijderd worden!’

Het is ongeveer het antwoord van Jezus als men hem vraagt waar het Koninkrijk Gods is. ‘Dit rijk bevindt zich binnen in jou’, (Lucas: 17,21).

Titus Burckhardt[2] schrijft over de Alchimie : ‘Zoals het goud niet kan geïmiteerd worden door het samensmelten van diverse metalen op basis van welke formules ook, zo ook volstaat het niet deugden op te stapelen opdat uiteindelijk ‘de mens van voor de val’ of de mens herenigd met God, zou teruggevonden worden. Enkel kan men hier in slagen door oefening en meditatie (symbolisch voorgesteld door het zuiveren van de metalen in de smeltoven of de athanor) om te komen tot de levenselixir of het eeuwig leven’.

We kunnen ons aldus niet meer losmaken van de idee dat het ontstaan van de gotiek, zijn oorsprong en zijn verklaring vindt in het in toepassing brengen op de mens van deze hermetische kunst die de alchimie is, deze alchimie, die de geest en de opinies van de tweede helft van de XIIde eeuw zeer sterk moet beïnvloed hebben. Het voornaamste werktuig van de alchimist is zijn smeltoven, zijn athanor, en de kathedraal zal geconcipieerd worden als een soort athanor die niet alleen een fysische impact maar vooral een psychische impact moet hebben op de mens die er in binnentreedt.

Samengevat kunnen we stellen dat de kathedraal gebaseerd is op de gegevens van het universum zoals de tempel, de piramide, de Romaanse kerk, de moskee en dit, door haar oriëntatie, haar meetkundige proporties, de harmonie van haar lijnenspel gebaseerd op de gamma van Pythagoras, haar bouwkundige ruimtes. Ze is het ook door haar eenheidsmaat die niet meer gebaseerd is op de maten van het menselijk lichaam de el, la coudée, maar gebaseerd op de lengte van de breedtegraad van Chartres voor de kathedraal van Chartres, van Amiens voor de kathedraal van Amiens, van Reims voor de kathedraal van Reims. Dit beweert toch Louis Charpentier in zijn ‘Mystère de la Cathédrale de Chartres’.

Ze is het ook door de plaats waar ze gebouwd werd doordat ze haar fundaties heeft in de aardstromen van die plaats en, haar torens geprojecteerd in de magnetische velden van de hemel.

Wordt vervolgd.

[1] Louis Charpentier : ‘Les Mystères des Templiers’

[2] Titus Burckhardt : ‘Alchimie sa signification et son image du monde’, Ed. Arche Milano 1979