Gelicht uit oktober 2017

Is het zo, dat een eerste zin voldoende is om hieruit vertrekkende een, wat ik zou durven noemen, kort essay te bouwen dat verbazen kan, dan toch bij enkelen, is het zo, en is het maar dat?

Het heeft er alle schijn van als ik nakijk hoe het in het verleden was. Echter, komt hier dan nimmer een einde aan? En, is dit geldig ook voor een componist, een schilder, een beeldhouwer, is die eerste noot, die eerste penseel trek, die eerst beitelslag toereikend om een nieuw werk op te zetten? Aan alles moet een begin en uit dit begin groeit wat in het begin nog verscholen was, zegge in potentie al aanwezig.

zo de grond waarin gezaaid werd rijk is aan voedsel, rijk is aan krachten, rijk is aan gunstige omstandigheden.

Ik dacht eraan toen ik zag hoe de regen tegen het raam sloeg en het nacht nog was. Alsof er niets anders te vermelden stond: wind en regendroppels op het raam zoals het vroeger was, of, vandaag zoals het nog nimmer is geweest en er geen vergelijk mogelijk is, niet omdat het was zoals het was, maar omdat  jij het anders zag, het anders aanvoelde, en het soort van wind en regen telkens wordt bepaald door het soort mens dat je bent op dat ogenblik.

Een goede vriend schonk je, op een even goed moment in de tijd - hij heeft de bundel gedichten dubbel zegt hij me - de gedichten van Guido Gezelle. Het regende, ik zegde het al, toen ik het opnam vanmorgen en, hoe kon het anders, de bundel zich opende waar hij zich openen moest, op het meest gelezen gedicht: 'Dien avond en die rooze'.

Je zult het lezen en herlezen, je zult het nimmer meer vergeten, omdat het een van de mooiste liefdesgedichten is die je ooit las of je je ooit indenken kan.

Gezelle schreef dit, hij was toen 28. Hij ontving dien avond, de man, van wie hij schreef:

Ik misse u waar ik henenvaar
of waar ik henenkeer
den morgenstond, de dagen rond
en de avonden nog meer!'.

En, 'dien avond' die grote, onovertroffen, onvergetelijke avond ziet hij hem binnenkomen met een roos in de hand. Een roos, zinnebeeld van de liefde - Rose, reiner Gegenspruch, zegt Rilke: de roos liefde zijnde en pijn, bloem en dorens - en het hart van de jonge Gezelle dat open bloeit als hij Eugène Van Oye ziet. Hoe begroet hij hem? Neemt hij hem in zijn armen, drukt hij hem tegen zich aan, omhelst hij hem? Ik denk het, als ik lees wat hij erna schrijft over het bezoek:

'k Heb menig uur bij u
gesleten en genoten,
en nooit en heeft een uur met u
me een enklen stond verdroten.'

En:

'k Heb menig menig blom voor u
gelezen (geplukt) en geschonken,
en, lijk een bie, met u, met u,
er honig uit gedronken,
maar nooit een uur zoo droef om u
wanneer ik scheiden moste
als de uur wanneer ik dicht bij u,
dien avond, neêrgezeten,
u spreken hoorde en sprak tot u
wat onze zielen weten...'

Dit schrijf je niet over een vriend die op bezoek komt met een roos in de hand, wellicht een rode. Dit gaat veel verder, veel dieper, tot voorbij de gestelde grenzen:

Ofschoon, zoo wel voor mij als u,
wie zal dit kwaad genezen?' 

Vriendschap is geen kwaad, liefde in zijn geval - toen -  was het wel en beide wisten het. En zegt Gezelle:

een uur bij mij, een uur bij u
niet lang een roos mocht wezen
toch lang bewaart, dit zeg ik u,
't en ware ik 't al verloze (verloor)
mijn hert drie dierbre beelden: u,
dien avond - en - die rooze.

Waarom ontdek ik pas nu, rijper geworden, wetende wat er van de wereld is, de ware zin van: die avond en die rooze?

En dan over het gedicht zelf. Het is de perfectie, zo qua ritme en rijm - een volgehouden zacht luisterend ritme en een ongedwongen rijm - zuiver en sober gehouden. Geen hoogdravende woorden, maar woorden zo uit het hart opgerezen. Een gedicht om te koesteren zoals er weinig, heel weinig nog geschreven worden, zeker vandaag niet meer. Vandaag zou men schrik hebben een dergelijk gedicht te schrijven.