Het vergt heel wat moed en vooral inspanning en opzoekingswerk om de Divina Commedia van Dante (1265-1321) te lezen, want zijn Italiaans heeft de eigenschappen van  het Middelnederlands voor ons.

Het is dus ook voor een Italiaan geen gemakkelijke lectuur. Het bewijs ervan vind je in de vele voetnoten die voorkomen in de driedelige uitgave, verzorgd door ‘Superbur Classici’ - die ik in Italië kocht voor de prijs van 4,65 € (9000 Lire) - van Lodovico Magugliano, met heel wat preciseringen vooral voor de Italiaanse lezer die deze broodnodig heeft om Dante te ontcijferen - en wij zeker - zoals wij ook vele voetnoten nodig hebben om een Middelnederlandse tekst te begrijpen.

Ik noteerde, jaren terug, een opmerkelijke uitspraak hierover die ik bewaarde voor later - dit ‘later’ vandaag zijnde - ik vond die bij Samuel Beckett in zijn Disjecta.[1] waarin hij de vergelijking maakt tussen de taal van Dante en deze van James Joyce.

Beckett schrijft hierover:

‘Dante schreef wat in zijn eigen stad op straat werd gesproken terwijl geen sterveling op aarde of in de hemel ooit de taal van ‘Work in Progress’ (Finnigans Wake) sprak. We zullen moeten erkennen dat een internationale verschijning in staat zou kunnen zijn haar te spreken, net zoals in 1300 een interregionale verschijning – en niemand anders - de taal van de Divina Commedia had kunnen spreken. We zijn geneigd te vergeten dat het literaire publiek van Dante Latijns was, dat de vorm van zijn gedicht beoordeeld zou worden door Latijnse ogen en oren, door een Latijnse esthetica die vernieuwing niet duldde en die wel ontstemd moest raken toen de zoetgevooisde elegantie van ‘Ultima regna canam, fluido contermina mundo’, ik zal van volmaakte rijken zingen die grenzen aan deze vluchtige wereld, werd vervangen door de barbaarse directheid van ‘Nel mezzo del cammin di nostra vita’. Net zoals Engelse ogen en oren de voorkeur geven aan “ Smoking his favourite pipe in the sacred presence of ladies”, boven ‘Raucking his favourite turkvu in the smukking precincts of lydias’

Je moet natuurlijk Beckett zijn, om sprekend over de kracht van de taal, het Italiaans van Dante te gaan vergelijken met het Engels(!) van Joyce.

Hoewel het aantal taal-voetnoten bij de Italiaanse tekst van de Commedia wijst op de problemen die de lectuur ervan stelt aan de doorsnee Italiaan, belet dit toch niet dat van Dante gezegd wordt dat hij de vader is van de Italiaanse Taal. Dit is wat ik las bij  Jacqueline Risset[2]:

‘C’est à partir de ce texte - la Divina Commedia - que c’est édifiée une autre image: Dante ‘père de la langue italienne’ – formule consacrée, obligatoire. La tradition transmet ceci : Dante, par la décision radicale d’employer la langue vulgaire – une langue vulgaire centrée autour du dialecte toscan – dans un ouvrage destiné à devenir très rapidement le point de référence culturel le plus central  pour la littérature italienne dans son ensemble, aurait, d’un coup, forgé l’instrument linguistique de la nation italienne encore en formation.

Het kan niet, denk ik, dat ik die ben begonnen met mijn blogs in mei 2010  dit nog niet zou vermeld hebben, na al die dagen/jaren. Maar Dante als vader van het Italiaans schijnt me een mooie titel toe. Niet iedereen gaat ermee akkoord, maar ik, ik wil er hem mee kronen na de immense, lange inspanning die hij zich getroost heeft.

[1] Samuel Beckett: ‘Disjecta’, beschouwelijk werk, 1999. Historische Uitgeverij, Groningen. Nederlandse vertaling uit het Engels, Vertalingscollectief & Ronald Kuil, pag. 63. 

[2] Jacqueline Risset: ‘Dante écrivain ou l’intelletto d’amore’, Ed.Le Seuil ,1982