Ik lees Stefan Hertmans voor het ogenblik. Dit betekent dat ik hem voorrang geef op al het andere dat ik nog te lezen heb en dat zich week na week opstapelt: boeken die ik herlezen wil - ik lees enkele pagina’s en leg ze dan opzij - artikels uit dagbladen en weekbladen die ik uitscheur en op een hoop leg voor later. Alles voor later, ik ben er al jaren mee bezig, doe van tijd tot tijd een schifting maar de hoop blijft omvangrijk. Ik stel vast dat ik nooit de tijd zal vinden om te lezen wat er op mij ligt te wachten.

Ik heb een vriend die er ook al jaren mee bezig is, maar hij blijft alles zorgvuldig bewaren zodat nu, zijn kasten volgepropt zitten met artikels die hij lezen moet, later. Hij weet dat het onbegonnen werk is en toch, het is sterker dan hemzelf, hij gaat er mee verder. Het is gekkenwerk en toch doen we het, toch vrezen we dat er ons iets zou ontgaan. En er bereiken ons van alle kanten nieuwe boeken, nu een bericht van een lezer van mijn blogs, zijn zoon Karl Godderis heeft een boek geschreven; ‘Live and let live’, uitgegeven in Kuala Lumpur, te vinden en te verkrijgen via Amazon.

Nog een boek dat zich toevoegt aan wat er al wacht. Wat doe ik er mee, ik die kiezen moet tussen het schrijven van een blog of lezen wat er op mij komt afgestormd. Zo, of er ons iets ontgaat als er al een wereld van literatuur aan ons is voorbij gegaan en er een nieuwe wereld op ons afkomt gehold?

En toch lees ik Hertmans, tussendoor. Lees ik zijn pas verschenen roman ‘De Opgang’ (Bezige Bij). Het verhaal van de SS’er Willem Verhulst, van zijn opgang, vóór en tijdens de tweede wereldoorlog, en van zijn afgang, erna. Maar evenzeer, zo niet méér indringend, van Mien, zijn echtgenote en hun drie kinderen, ingekleurd  door de handelingen van de vader.

Een groot schrijver die Hertmans. Het merkwaardige voor mij is dat hij schrijft over een tijd en een omgeving die ik voor een groot deel  ken, die ik me inbeelden kan, die ik bijna visueel volgen kan als hij spreekt over het Patershol in Gent en de omliggende straten en ook, ik heb  inzicht op de gebeurtenissen van toen en de sfeer tijdens de oorlog en de periode erna.

Ik stel vast dat hij de stad kent als zijn broekzak en dat zijn talloze opzoekingen, samen met de ‘schuchtere’ dagboeken van Verhulst, van zijn echtgenote en van de kinderen, van een zeker belang zijn geweest om het levensverloop van het gezin te schrijven. Het is dus geen fictie, het is de harde realiteit.

Hij heeft hierover een spannend boek, een groot literair werk geschreven, een Hertmans zoals we hem kennen uit zijn vorige werken, een toonbeeld van taalvaardigheid en literaire kennis. Zijn beschrijving van zijn bezoek met de notaris aan het huis in het Patershol dat hij kopen wil, het huis in verval waarin de familie Verhulst gewoond heeft is er een voorbeeld van, het is lijk een afdaling in de Hel, met Dante als gids, waarvoor hij enkel de elementen overhield van wat hij tijdens zijn bezoek had opgemerkt.

Hij vertelt er heel wat over in een artikel in de Standaard van 26 september ll., een interview afgenomen door Pascal Verbeken, een artikel dat ik op zij had gelegd.

Het is een werk, zoals ik erover oordelen kan, die ons een beeld ophangt - en ik herken dit beeld - van hoe het er toeging, voor, tijdens en na de tweede wereldoorlog. Een sterk en spannend verhaal dat dankzij zijn uitgebreide taalvaardigheid van het Nederlands en zijn levendige beschrijvingen van huis en straat en het gebeuren in de stad, heel wat lezers zal aantrekken maar ook misschien nog lezers die de omstandigheden van toen zelf hebben meegemaakt en die hem zouden kunnen wijzen op de onjuistheid van bepaalde plaatsen of toestanden die in detail beschreven staan - bv. een figuur als Dr. Jean Daskalides en Leon De Meyer, heb ik zelf gekend, maar dan op latere leeftijd dan in het boek.

Zijn beschrijvingen met grote preciesheid van het detail houdt een risico in. Lezers die zijn beschrijvingen van plaatsen, gebeurtenissen en omstandigheden zouden die kunnen in twijfel trekken.

Umberto Eco vertelt over dergelijke lezers in zijn ‘Confessions d’un jeune romancier’ (Grasset, 2013), geschreven in het Engels en vertaald in het Frans. Hij betitelt ze als ‘des lecteurs empiriques’, lezers die nagaan of wat hij schrijft wel beantwoordt aan de realiteit wat de plaats en wat de tijd betreft. Ze gaan zelfs zo ver, aldus Eco, bibliotheken af te lopen en dagbladen erop na te slaan om na te gaan of wat hij vertelt over een gebeuren op een bepaald uur en een bepaalde plaats wel strookt met de realiteit. Dit zijn natuurlijk lezers die het goed menen met de schrijver, die uiterst nieuwsgierig zijn, hem volgen tot in de minste details, en als er dan iets verkeerd is in zijn woorden, ze het niet nalaten hem er attent op te maken.

Ik denk dat elke schrijver zich er goed moet bij voelen; dat hij wel weet in zijn preciesheid beperkt te zijn en daarenboven als schrijver, het recht heeft de realiteit te nemen zoals hij ze ziet en niet noodzakelijk zoals ze is. Eco vertelt hierover zeer open in zijn boek, waar in de titel ‘jeune’ slaat, niet op de leeftijd van de schrijver als dusdanig, maar wel op zijn leeftijd als romanschrijver, en Eco (1932-2016) is pas in 1980[1] begonnen. Hij was toen 48 jaar, een mooie leeftijd om als schrijver te beginnen.

Hij doet dit op zijn Eco’s, met veel verve en met een uitstalling van zijn enorme kennis van oude en moderne letteren. Eco is een plezier om te lezen. Hij heeft het over het ‘effect Werther’, nl. de zelfmoord epidemie in Duitsland onder de jongeren, na het verschijnen van ‘Souffrances du jeune Werther’ van Goethe, waarin de jonge Werther zelfmoord pleegt omwille van een onmogelijke liefde. Het boek zit vol dergelijke verwijzingen en aanhalingen. Ik vind hierin én George Steiner én Stefan Hertmans terug. Hen, en ook Eco te lezen, geeft ons een interessant beeld van hun belezenheid en tevens een  inzicht in de oneindigheid van de bestaande literatuur in de wereld, waarin we gedompeld worden. Althans dit is de indruk die ik er aan overhoud.

Hertmans evenwel kan, wat mij betreft, zich veilig voelen, ik zal niet optreden als un lecteur empirique .

 [1] Umberto,Eco kwam internationaal in 1980 op het voorplan met zijn roman ‘Il Nome della Rosa’.