Wat ik overhoud van José Saramago[1] die op een bepaalde dag in 2010 is binnengetreden In mijn dagen, is zeker niet wat ik overhoud van ‘van Saene’, zijnde een bijna geijkte droom van lijnen en scherpe kleurvlakken, maar wel de bijna-alles opslorpende blogs van mij, die je elke dag onder ogen krijgt. Want het is Saramago die me de idee gaf om zoals hij, maar vijf jaar jonger dan hem - hij was van 1922 - een webblog te beginnen.

Ik zou willen schrijven ‘God hebbe zijn arme ziel’,  maar hij wou noch van God  noch van zijn gebod, hij was van de aarde en hij bleef van de aarde, hij zou niet opstijgen naar andere oorden. Deze gedachte staat te lezen in het centrum van Lisboa waar zijn as bewaard ligt onder een olijfboom voor de gelegenheid gaan ontgraven in zijn geboortedorp, twee ontheemden te samen in het kolkende leven van een stad.

Umberto Eco schreef een eerder scherp, en terecht, voorwoord voor de Nederlandse vertaling van de  blogs van Saramago. ‘Hierin’ zegt Eco, ‘haalt hij uit naar zo wat iedereen en zegt hij dingen die hij niet zou moeten zeggen. ‘Hij neemt de tijd niet om zijn woorden juist te wegen’.

Maar het is niet Saramago die ik op het oog heb vandaag, wel wat hij in een van zijn eerste blogs, deze van 6 oktober 2009, schrijft over  Fernando Pessoa, nog iemand waarover nog weinig wordt verteld en die ik gelukkig terug vind tussen de blogs van Saramago. Hij zegt er over dat het een man was die talen kende en verzen maakte. Die zijn brood en wijn verdiende met het aanbrengen van woorden op de  plaats van woorden, die verzen maakte zoals verzen gemaakt worden, alsof het voor het eerst zou zijn dat verzen werden gemaakt.

Hij zegt ook dat Pessoa een fenomeen was, nooit voorheen gezien in Portugal, dat hij een nog grotere was dan Camões en, als hij zich bekeek in de spiegel, hij dacht dat hij Ricardo Reis was, dat hij Alberto Caeiro was, dat hij Alveiro de Campos was, dat hij Serrando Soarres was en nog enkele namen in meer, om uiteindelijk te besluiten dat het thans tijd werd om Fernando Pessoa te zijn, ‘el ridículo Fernando’ te zijn en de meest ridicule liefdesbrieven van de wereld te schrijven. Ferando Pessoa stierf  op 47-jarige ouderdom. Van hem is ook geweten dat zijn laatste woorden waren: ‘dadme mis gafas’, geef me mijn bril.

Volgens Saramago heeft niemand zich ooit de vraag gesteld – wat ik betwijfel – waarom hij zijn bril verlangde. Het was niet om zichzelf te bekijken, er was trouwens, zegt Saramago, geen spiegel in de kamer.

Persoonlijk, maar wie ben ik, wist Pessoa wel wie er aan het sterven was, maar denkend aan wat ik las van hem, waag ik het vooruit te schuiven dat hij, in een laatste helder ogenblik, in een laatste opflakkering, een beeld van zijn schalksheid heeft willen achterlaten door naar zijn bril te vragen. Wat ik niet denk is dat hij naar zijn bril vroeg om die mee te nemen in het andere leven. Maar je weet maar nooit met hem. Ik denk ook aan ‘dadme mis gaffas’, alsof voor een schrijver als Pessoa, sterven de meest doodgewone zaak was.

Van Fernando Pessoa vergeet ik niet dat ik een koffie dronk in het café waar hij regelmatig kwam, en dat ik neerzat in de stoel, naast het beeld van hem geplaatst ter hoogte van het café, in het midden van de rua Garrett in Lisboa, en dit met zijn boek[2] in de hand en dat van  Saramago open voor mij.

Waar schrijf ik morgen over?

[1] José Saramago: ‘El Cuaderno’, textos escritos para el blog de setiembre de 2008 - marzo de 2009. Tradución de Pilar del Rio,  Santillanes, ediciones originales 2009, Madrid. (Een boek dat ik kocht in San Juan-Alicante, op 20 mei 2010.)

[2] Fernando Pessoa : ‘le Livre de l’Intranquilité’, Christian Bourgeois, éditeur 1992, vol II, traduit par Françoise Laye