i

Wat zet me er toe aan te spreken over het liefdesleven van een man die geen liefdesleven hebben mocht? Wat win ik er bij, als het geen verlies zou zijn?

De reden waarom ik gisteren in mijn blog André Pézard heb opgevoerd en wat hij vertelde over het fresco van Giotto: ‘Jezus en Maria Magdalena in de Hel’ moest gezien worden als een inleiding die me brengen moest naar het ‘Laatste Avondmaal’ van Leonardo Da Vinci, een fresco dat me heeft geïntrigeerd en nog meest van al omwille van het feit dat Leonardo het gewaagd heeft de aanwezigen op zijn fresco te schilderen zoals hij het gedaan heeft, met een vrouw - onmiskenbaar een vrouw - gezeten rechts naast Jezus. Het moet dus in die tijd, einde XVe eeuw, een gekend feit geweest zijn door iedereen aanvaard.

Eigenaardig is wel dat - tot en met Dan Brown - iedereen, en zeker in de Kerk,  dacht dat het Johannes was die daar zat. Johannes die dus over zichzelf zou geschreven hebben dat hij het was die de meest ‘geliefde’ discipel van Jezus was.

Ik ben Dan Brown niet gaan herlezen. Wel het Evangelie van Johannes, hoofdstuk 13, vers 23, zoals ik gisteren geschreven heb. Ik ben zelfs de tekst ervan gaan zoeken in de vier Bijbels in mijn bezit:

In de eerste plaats, in mijn Willibrordus vertaling 1975. Hier staat er heel  duidelijk: ‘de leerling die door Jezus werd bemind’  - ik denk niet dat Jezus een man beminde - ‘ de discipel lag dicht tegen Jezus aan’, lezen we. Iets wat Da Vinci niet heeft gedaan, op zijn fresco, leunt de discipel aan bij Petrus.

In mijn King James’ Bijbel van 1611, lezen we in 13, 23, letterlijk het zelfde: the disciple whom Jesus loved, leaning on Jesus’ bosom’. Dus niet de minste twijfel mogelijk.

In La Biblia de Jerusalen, die een vertaling is uit de Franse versie, la Bible de Jérusalem’. Hier heerst de correcte vertaling, hier ook is het: ‘Uno de sus discípulos, el que Jesús amaba, estaba a la mesa al lado de Jesús’, sobre el pecho de Jesús. 

In mijn Osty Bijbel wil men twijfel zaaien - de tekst is minder vloeiend ook: ‘A table, tout contre le sein de Jésus  se trouvait un de ses disciples, celui que Jésus préférait’. Er is een enorm verschil tussen ‘aimer’ en ‘préférer. Het is duidelijk dat met deze woorden geschermd werd, want in een voetnoot bij de tekst wordt er aan toegevoegd, tussen twee comma’s, ‘celui que Jésus aimait’. Osty in zijn vertaling heeft alles gedaan wat mogelijk was om te laten uitschijnen dat het Johannes was die Jezus prefereerde.

In de vier Bijbels is het echter in hoofdstuk 19: 25 dat de oplossing duidelijk gesteld wordt. Het is de passage aan de voet van het kruis - het gaat hier enkel om de tekst van het Evangelie van Johannes - aan het kruis zijn aanwezig: zijn moeder, de zuster van zijn moeder én, Maria Magdalena, dus geen Johannes te bespeuren. En onmiddellijk erna in 19: 26: ‘Jésus donc voyant sa mère et près d’elle, le disciple qu’il préférait, dit à sa mère… (op wat hij zegde kom ik terug). ‘Le disciple qu’il aimait’ kan dus onmogelijk Johannes geweest zijn, maar Maria Magdalena die er aanwezig was.

Ik heb dit willen uitschrijven omdat het een voor mij belangrijke passage is wat de persoon van Jezus betreft. Het brengt hem terug tot zijn mens-zijn. En wat de woorden van de Willibrordus 1975 aangaat, de laatste door Jezus aan het kruis gesproken tot zijn Moeder en de leerling, Maria Magdalena, in 19: 26: Toen Jezus zijn Moeder zag en naast haar de leerling die hij lief had, zei hij tot zijn Moeder: Vrouw, zie daar uw zoon. 27: Vervolgens zegde Hij tot de leerling: zie daar uw Moeder. En van dat ogenblik af nam de leerling haar bij zich in huis. Of voor mij een duidelijke woordspeling: ‘ jij, Maria Magdalena, zult voortaan haar zoon zijn.’

Ik moet er om te besluiten aan toevoegen dat Hoofdstuk 20 opnieuw verwarring zaait. Hierin is er sprake van Maria Magdalena die de eerste is de zondagmorgen, zijnde de eerste dag van de week, om het graf te bezoeken, ze ziet dat het graf leeg is en loopt in allerhaast naar Simon Petrus en, ‘naar de leerling die Jezus lief heeft’ om hen te verwittigen. Wat dan weer de twijfel doet oprijzen.

In elk geval Leonardo Da Vinci moet meer geloofd hebben in de gegevens van hoofdstuk 13 en 19 en niet in deze van hoofdstuk 20; en wij zijn hem hierin gevolgd.

Hij heeft dus, en met geldige reden volgens Johannes, Maria Magdalena een plaats gegeven naast Jezus op zijn fresco. En we weten nu waarom ze zich op het fresco neigt tot Simon Petrus - en niet ligt aan de borst van Jezus - omdat die haar de vraag stelt wie het is waarvan Jezus zegt dat hij hem verraden gaat.

Ik kan nu, met een gerust gemoed(?) deze zaak afsluiten met een voetnoot en definitief klasseren.

Aanvullende Tekst:

Een lezer, Roger Tas ,wees er me op dat André Pézard (1893-1984), ‘onnauwkeurig’ was. Hij schrijft me. De beroemde fresco’s van Giotto bevinden zich in de Capella degli Scrovegni, en die is gelegen in de Giardino dell’Arena in Padova, inderdaad op de plaats van het Romeinse amfitheater (arena). De kapel werd in het begin van de 14^e eeuw gebouwd in opdracht van Arrigo (Enrico) Scrovegni, als “Wiedergutmachung” voor de schande van zijn vader Reginaldo die als woekeraar erg rijk was geworden. Dante ontmoet die Reginaldo in de Het (Canto XVII, 64-67).

Giotto kreeg de opdracht de kapel van fresco’s te voorzien. In 38 taferelen wordt het leven uitgebeeld van Maria (van voor haar geboorte, met het verhaal van haar ouders, Joachim en Anna, tot aan de geboorte van haar zoon Jezus) en Jezus (van zijn geboorte tot zijn Verrijzenis, Hemelvaart en Pinksteren). Ook Het Laatste Oordeel is afgebeeld. Het tafereel waar Pézard naar verwijst is niet de Nederdaling in het Voorgeborchte (want dat heeft Giotto hier niet geschilderd), maar wel de Verrijzenis (Noli me tangere). Jezus is triomfantelijk opgestaan uit het graf en draagt het pennoen met het kruis en de tekst “Victor Mortis”. Maria Magdalena ligt geknield aan zijn voeten.