‘Ik hou van Einstein,’ had hij gezegd, ‘ik hou van zijn formule E=MC², maar, heeft iemand er ooit aan gedacht dat de factor C² staat voor het teken van God? Ik geloof het niet. Wel, Ugo, het is deze formule van Einstein die me vleugels geeft, ik duik er in onder, ik wentel me erin, ik vind er de spirituele geladenheid in die ik nodig heb om te werken.’

Hij had de man ontmoet op de voordrachtavond. Emma had hem voorgesteld, een stug man zoals hij daar stond, met een onverzorgde baard van weken - wat nu in was schijnbaar als hij de vips op tv zag - zijn naam was Daniël zoals deze van Ugo’s broer. Ze hadden enkele zinnen met elkaar gewisseld en Ugo voelde, bijna onmiddellijk dat, ondanks baard en uitzicht, ze als gesproten waren uit eenzelfde positie van sterren en planeten. Ze zaten naast elkaar luisterend naar de spreker, professor Van Bellingen van de Vrije Universiteit Brussel en misschien ook had de voordracht bij hen gewerkt als een bevruchting. Het leek er toch op als hij inging op wat Daniël na de voordracht over Spinoza vertelde: ‘Ik heb getracht de formule van Einstein om te zetten in een beeldhouwwerk en ik geloof dat ik erin geslaagd ben en, zoals die formule alle andere kosmische formules bevrucht, is het mijn E=MC²-beeld dat, al wat ik sindsdien heb gemaakt, heeft bevrucht. Het staat centraal in mijn oeuvre als beeldhouwer. Ik ben afgestapt van de dingen die me omringen, mens en landschap, boom en bloem, dit zijn geen onderwerpen meer voor mij; ik beitel mijn beelden nog enkel naar de essentie toe, naar de levenssappen toe en de bevloeiing van die sappen gebeurt via wat ik denk van de formule van Einstein te zijn.’

‘Maak ik me duidelijk, Ugo? Wellicht niet, je moet mijn werk zien, om te weten waar ik mee bezig ben. Maar ik voel nu, als ik afga op de vraag die je gesteld hebt aan de spreker, dat jij, meer en beter dan wie ook, mijn werk begrijpen zult, dit is: begrijpen zonder de nood te hebben het uit te leggen in woorden, zoals je ook niet de nood hebt het beeld van de formule van Einstein te begrijpen, zoals je ook de nood niet kent de totaliteit te begrijpen van wie of wat die God is waar de wereld van Spinoza van overloopt.’

‘Mijn werk’, zegde hij nog, ‘is lijk de idee van Spinoza, alles is in alles, God en Universum zijn een en hetzelfde, bij mij ook zijn idee en beeld de twee elementen van wat een en hetzelfde is. In tegenstelling tot de kunst van heden is het een zuiver positieve, kosmische boodschap die ik uitdragen wil.

Ugo stond voor hem, luisterend naar iemand die hij enkele uren er voor niet kende,  die sprak zoals hij nog nimmer iemand over zijn werk had horen spreken. Hij zegde dingen die hij, Ugo, over zijn schrijven had kunnen zeggen, maar dan niet met het beeld van Einstein op zijn voetstuk. Het was hem nu heel duidelijk, de toespraak van professor Van Bellingen had de wortels van Daniël geraakt. Bij het applaus na de voordracht had hij hem gezegd dat Spinoza een wonderbaar man was, een durver die het waagde in de gevaarlijke tijd waarin hij leefde, te zeggen wat hij zegde, en de God van allen te herleiden tot het levend Universum en omgekeerd. Ik ook durf nu beelden maken die door de kunstgoeroes van vandaag verworpen worden. Maar, had hij gezegd zoals ik de formule van Einstein maar ‘flou’ begrijp zo heb ik Spinoza begrepen, niet in zijn totaliteit, maar voldoende om te weten hoe ik werken moet om de oneindigheid van de God van Spinoza, te benaderen.

Wie had daarna wie uitgenodigd: ze waren het café binnen gegaan en het was daar, gezeten voor een glas donkere Italiaanse wijn, geschonken in een groot bolvormig glas, dat hij voor het eerst iemand hoorde zeggen dat de naam van God getekend stond in de formule van Einstein. Ik schilder en teken nog zoals het gebeurde in de middeleeuwen, had Daniël gezegd maar in mijn bloed ben ik beeldhouwer en mijn onderwerp is de wondere, niet in te beelden, echte, stevige, inspirerende levensenergie die gelijk is aan de massa vermenigvuldigd met het kwadraat van de snelheid van het licht. Je moet een genie zijn om dit laatste deel van de formule te ontdekken.

Zo gebeurde het die avond: ze waren blijven zitten aan tafel, licht voorovergebogen naar elkaar toe; dat ze een paar glazen wijn hadden gedronken, het glas goed in de hand, de wijn als fluweel en donker, smakend naar vijg en appel en rozemarijn, smakend naar al wat is van de wijnstok en de aarde en de zon erover.

Een vreemde man, die Daniël, een hoogvlieger zoals hij soms. Hij zat daar ongeschoren - wat Ugo zich nog niet permitteerde - zijn glas houdend alsof het een kelk was die hij offeren wou, maar met een stem, hees bijna van de kracht die hij gebruikte, even verrassend en even rijk aan inhoud als de voordracht over Spinoza. Ugo kon zich niet inbeelden dat iemand het wagen zou de formule van Einstein om te zetten in een beeldhouwwerk, maar het klonk goed wat hij vertelde, er stak een symfonie in, een symfonie van Mahler, van Shostakovich. 

 ‘Ugo’, zegde hij nog, ‘als ik werk voel ik me drijven op de zwaartekrachtgolven van Einstein’. En Ugo zag hoe hij, alsof hij beeldhouwde met woorden, de ruimte waar ze zaten overnam in het bewegen van zijn handen en hij wist dat er een groot kunstenaar zat voor hem, die hij graag zijn vriend wou noemen.

De café was leeg gelopen, zij alleen bleven nog even. Ugo zag hoe de bazin aanstalten maakte om te sluiten. Daniël zag het niet, hij sprak over zijn tentoonstelling die zou doorgaan, later op het jaar, in oktober, en zegde hij, ik zal wel niet het succes kennen van de andere kunstenaars uit de streek, die wat landschappen schilderen, of wat stillevens of ruikers bloemen; mijn werk zal niet geapprecieerd worden, precies omdat het te diep reikt, en ik het beeldhouwen anders zie dan wat de doorsnee mensen er hier over denken. Ik leef op vreemde grond waar niemand me volgt. Gelukkig ben jij er, en zijn er ook nog, vrienden die me begrijpen, en ook Dany die een groot schilder is van het schone, het verheffende in het landschap.

Het was laat toen hij thuis kwam die avond. Wat nog restte van de volle maan van enkele nachten terug, stond pal boven het huis, Jupiter echter was naar andere oorden verschoven, maar sterren waren er in overvloed. Hij zocht naar het sterrenbeeld van Orion, maar dit zat ergens in het westen, geborgen door de bomen. Pas dan voelde hij hoe moe hij wel was.

Zo gebeurde het eens te meer, omstandigheden die vervloeiden in andere omstandigheden: de zondagmis die Emma opleverde en Emma die hem Daniël leerde kennen en wat meer was, Daniëls visie over kunst, even zinnig als de voordracht over Spinoza, als de formule van Einstein.

Het had helemaal anders gekund als hij eraan dacht dat hij Ray gebeld had om te horen of hij hem niet vergezellen wou, maar het was Ray’s bridge-avond, hij had een ‘duplicate’ en zijn partner rekende op hem. En, had hij gevraagd, hoe staat het nog met Akhnaton. Zo, hij was er alleen heen gegaan en Daniël had hem in beslag genomen. Emma, die lieve Emma had hij amper gezien en gesproken. Hoe heeft zij de avond ervaren? En ook nu mocht hij Ray nog verwachten, hij had hem nog iets te vertellen over die Akhnaton, van hem.