Bij het ‘ita, missa est’, de geest hoog, ging hij buiten, hij stond er in vrede met zich zelf en met de mensen om hem heen. In het strakke licht van de beginnende lente, kwam een dame op hem af: ‘Jij bent Ugo, zegde ze, ‘hoe gaat het met jou en met je broers Georges en Daniël?

‘Georges stelt het goed, Daniël is al enkele jaren overleden, en ik, zoals je me ziet, goed nu.’

‘Oh, wat spijtig van Daniël. Weet je nog, Ugo, dat we samen toneel hebben gespeeld, jij was toen Jimmy en Daniël was Tom, de regenmaker.’

Hij keek haar aan, verrast: ‘Ja, ik herinner me het stuk* dat we opvoerden in het dorp, ik herinner me Tom die zegde: ‘Lizzie, ik wil eeuwig leven, maar hij slaagde er niet in.’ ‘Wel ik was die Lizzie. Het was een mooie tijd, een tijd die niet meer komt, wat niet belet dat ik er nog steeds aan denk.’

‘Het was de tijd van het grote leven. We hebben er toen het beste van gemaakt, en dat toneelstuk was iets uitzonderlijk. Nu liggen de jaren er over en is ons landschap veranderd, maar hoe gaat het met jou, Lizzie?’

Ze glimlachte: ‘ik ben Emma en ik was Lizzie in het stuk, maar het gaat, ik zet er me stilaan over, ik verloor mijn man vorig jaar, weet je, maar ik heb de kinderen en de kleinkinderen die dichtbij wonen, het gaat wel. Goed dat de zondagmis er nog is om buiten te komen en mensen van vroeger te ontmoeten, jij waart ouder dan Georges en Daniël, niet?

Ze had hoogstens de ouderdom van Georges, een mooi regelmatig gezicht met wat beginnende rimpels: ‘Oh, zegde hij wat jammer, ik wist het niet.’

‘De ziekte’, zegde ze, ‘in een paar maanden was het gedaan’, maar ik ben er over nu, ik doe nu dingen die ik vroeger niet deed, ik lees nu boeken en ga naar voordrachten en tentoonstellingen hier en daar, mijn leven is anders gevuld nu.’

Hij zag hen staan, mensen gingen langs hen heen, kijkend: Emma glimlachend naar hem gekeerd, sober maar modieus gekleed, een sjaal met bloemen om de hals. Hij wist niet wat te zeggen, hoe haar te benaderen: ‘Je ziet er goed uit, Emma’. - heel goed, dacht hij - ‘Ik ken ook deze gevoelens van het opvullen van het alleen zijn, we overwinnen ze, we groeien er uit weg, het alleen zijn is lijk een ontdubbeling van het zijn.’

‘Ja’, zegde ze, ‘ je bent er alleen en je bent er met je alleen zijn, het is heel vreemd soms.’ Maar, Ugo, ik denk eraan, kom je donderdag niet naar de voordracht? ‘Welke voordracht, Emma, en waar? Vroeg hij.

Wel, het is notaris Rens van het dorp die deze inricht hier in een zaal achter in het café hier aan de overkant. Ik meen dat het dit maal over Spinoza gaat.

‘Ik wist niet dat er voordrachten waren in het dorp, ik wist er niets van, komt er veel volk naar toe? ‘Niet veel, in feite niet genoeg,  de notaris verdient er meer, er is moed toe nodig om vol te houden, maar hij doet het en blijft het doen.’

‘Ik ken de notaris, maar die heeft me nooit over zijn voordrachten gesproken, maar In dit geval en gezien het over Spinoza gaat, kom ik zeker.

Goed, je zult er interessante mensen ontmoeten, zelfs een schilder van mooie doeken en een beeldhouwer, een bijzonder iemand, zelfs een poëet. Het begint om acht uur, nu donderdag.’

‘Ik zal er zijn, Emma, je moogt me verwachten.’

Ze keek hem in de ogen: ‘Gelukkig je ontmoet te hebben, Ugo, Ik wist dat je hier terug waart in het dorp, goed dat er nog een zondagmis is. Ik zie je dus donderdag, ik verheug me er op.’ ‘Het heiligen van de zondag is het enige dat ons nog redden kan, Emma, maar het is nu eenmaal zo, het sacrale is uit de wereld, maar er is nu Spinoza, ik ben blij je ontmoet te hebben.’

Hij reikte haar de hand. Hij wist dat hij haar niet zou herkend hebben had ze hem niet aangesproken, terwijl zij, hem wel nog had herkend  Hij was te lang weg geweest uit het dorp, wie kende hij hier nog buiten Ray en Jane? 

Hij trok zijn wollen sjerp wat strakker aan en is weggegaan tussen de graven, over het kerkhof, langs het graf van zijn ouders – de steen iets weggezakt – en toen hij zich bukte om wat onkruid, een herderstasje, weg te nemen uit de aarde, overviel hem de gedachte, de plotse gedachte dat het niet de mens is die er voor gezorgd heeft dat hij, als Neanderthaler opgeklommen is tot homo sapiens, maar dat het, het Universum zelf dat aan de basis lag van deze evolutie naar meer mens zijn..

Hij schrok ervan. Waarom, dacht hij, heb ik hier niet eerder aan gedacht, waarom valt me dit precies nu te binnen en waarom heb ik dit nog nooit ontmoet in de vele boeken die ik las? Nochtans is dit weliswaar een vreemde, maar correcte gedachte, er is niets tegen in te brengen, en het is ook een kosmisch geladen gedachte die me hier nu overvalt.

Hij stond daar, met de woorden wentelend in zijn aders; hij stond daar met het nog levend herderstasje met die heel fijne witte worteltjes en wat aarde, in zijn hand. Hij vond het zonde wat hij gedaan had en zich bijna verontschuldigend zette hij het zo goed mogelijk terug op de plaats waar hij het genomen had. Hij wou naar huis nu, hij wist ineens wat hij schrijven zou aan John, zeker iets totaal anders dan wat hij hem vroeger geschreven had.

Wandelend via een binnenweg doorheen de velden, dook het beeld op van Victor Strum, de atoomfysicus, uit Vassili Grossman’s ‘Vie et Destin’** die, wandelend in de schemerstraten van zijn stad, plots geraakt werd door een lumineuze gedachte die een oplossing bracht voor een probleem dat hem lange tijd al bezig hield. Thuis zocht hij de passage op in het boek, helder en met inzicht geschreven, heel wat kleurrijker dan de wijze waarop hij zijn vondst had geformuleerd. 

Hij schreef die avond een brief aan John S.. Hij dacht die eerst te mailen, maar hij dacht het anders. Hij drukte de tekst af op witte bladen papier, schreef de aanhef : ‘Mijn waarde John,’ met de hand en eveneens, onderaan, ‘je broeder in de geest’, met zijn naam, ‘Ugo’. Hij zou de brief morgen op de post doen.

P.S.

De brief die ik de zevenenzeventigste dag geschreven heb aan John, is niet zoals ik wou dat hij was. Ik kan hem nog niet vrijgeven, moet er nog een paar nachten over nadenken, alvorens ik hem, als definitief, en als een soort testament, laat gaan.

*Richard Nash: ‘De Regenmaker’, 'The Rainmaker', 1967

R

**Vassili Grosman: ‘Vie et Destin’, Juliard 1983:

Il (Victor Strum) marchait dans la rue déserte et mal éclairée. L’idée surgit brutalement. Et aussitôt, sans hésiter, il comprit, il sentit que l’idée était juste. Il vit une explication neuve, extraordinairement neuve, des phénomènes nucléaires qui, jusqu’alors, semblaient inexplicables; soudain, les gouffres s’étaient changés en passerelles. Quelle simplicité, quelle clarté ! Que cette idée était gracieuse et belle ! Il lui semblait que ce n’était pas lui qui l’avait fait naître mais qu’elle était montée à la surface, simple et légère comme une fleur blanche sortie de la profondeur tranquille d’un lac, et il s’exclama de bonheur en la voyant si belle