In de King James’ versie van 1611, de onbezoedelde(!) versie van de Bijbel, zocht ik, bij het opstaan – vraag me niet waarom, maar ik dacht er aan en kon er niet aan weerstaan - de passage op in Hoofdstuk 3 van Exodus, waar Mozes, die het vee van Jetthro, zijn schoonvader bewaakte, verrast wordt door de plotse verschijning van een engel Gods, uit de vlammen van een vuur in het midden van een struik.

‘And he looked, and behold, the bush burned with fire, and the bush was not consumed.’

En een stem die hij hoorde : ‘put off thy shoes from thy feet, for the place, where-on you standest is holy ground’.

En het verhaal dat verder loopt en zijn climax kent in vers 14:

‘And God said unto Moses, I AM THAT I AM: and he said. Thus shalt thou say unto the children of Israel, I AM hath sent me unto you.’ 

Het zijn de woorden, door Yahweh gesproken van uit de brandende (braam)struik tot Mozes die wou weten wie er sprak tot hem en hoe hij hem noemen moest.

Een passage die ik mijn leven altijd als onverklaarbaar heb gezien en die ik vandaag - het gebeurt altijd in de morgen - als uitgeklaard wil beoordelen. Wat ook, het was volgens mij, een groot gelovige die deze woorden neerschreef, in de tijd der tijden.

Exodus 3, 14 zie ik, ongeacht alle andere namen of verhalen verspreid over de boeken van het Oude Testament, als het centrale punt van de Bijbel, even centraal staande als het punt in de Kosmos waaraan, volgens Hubert Reeves, volgens Umberto Eco, de slinger van Foucault is opgehangen.

O, so suddenly vind ik ineens – heeft de onlangs overleden vriend hier iets mee te maken? – de mogelijks precieze betekenis ervan. Een betekenis die misschien ook Spinoza er zou aan gegeven hebben, want hij die deze woorden ooit schreef, en ik zie hem zitten als ‘scribe’, met inktpot in de ene hand en de veder in de andere, was een groot denker, een filosoof, een visionair: ‘Zeg hen Mozes, zeg aan de kinderen van Israël: IK BEN’ stuurt me tot jullie.

Deze gesproken woorden, dit ’IK BEN’, zijn het ‘binnenbeeld’ van het Universum. Noem me ‘IK BEN’, draagt in zich de betekenis: ik ben Alles, en dit Alles heeft een ‘ik’, is een wezen, a being; heeft een ‘zich’. En van dit Alles ben ik die spreekt, de geest, de wezenheid. Al dat is heeft een ‘zich’, zoals de mens een ‘zich’ heeft, en dat ‘zich’ vertolkt zich in een ‘IK BEN’.

En wat zegt de filosoof, de vinder, de schrijver van deze passages: ‘Noem me, Mozes, als je je richt tot Israël, noem me ‘IK BEN’: de totaliteit van al wat is, een totaliteit die geen naam heeft, omdat ik, het Zijnde ben, het zichtbare Zijnde én het onzichtbare Zijnde. Zo is er enkel en alleen mijn ‘zich’, dat de naam kent: IK BEN.

Ik houd van deze verwoording van het zijnde alsof er niets anders zijn zou, alles versmolten: Universum in God en God in Universum, een eenheid, een ‘IK BEN’, en hierbuiten is er helemaal niets.

Ik denk en ik verwacht dat Spinoza dit ook kan geschreven hebben. Of hij aan de naam ‘IK BEN’ heeft gedacht weet ik niet. Ik las Spinoza te onvoldoende hiervoor. Misschien vind ik hierover iets in ‘La Kabbale van Henri Sérouya[1], een boek van meer dan 15.000 regels, klein lettertype tekst, dat een volgehouden studie vraagt die naar schatting, als ik er ooit aan beginnen zou, één jaar zou beslaan, om dan een inzicht te hebben in het mystieke van de Joodse leer. Wat ikzelf niet nodig heb om te leven, zeker niet om verder te gaan met wat ik bezig ben.

Heb ik er wel goed aan gedaan me te buigen over de naam die Jahweh zich ooit, eenmaal in zijn geschiedenis, toe-eigende. De naam die de filosoof van die wel bepaalde passage in de Bijbel, kreeg toegeschoven van, ja van wie of van wat, en hij dacht dat die van God kwam, van de Alles omvattende, van Al wat zichtbaar en onzichtbaar was en is?

George Steiner heeft zich die moeite niet getroost, hierover uit te weiden, voor hem was het maar een tautologie[2]. Alsof onze scribe het er zo enigmatisch zou hebbern neergezet zonder er (dagen) te hebben over nagedacht!

Of, zoals ik al zegde, hoe eenzaam ik me voel als ik schrijf. En vanmorgen beging ik misschien de fout te hebben verwoord wat ik beter verzwegen had, beter voor mij gehouden had.

 [1] Henri Sérouya: ‘La Kabbale’ Grasset 1956.

[2] George Steiner : ‘Préface à la Bible hébraïque’, Albin Michel 1998. Traduit de l’anglais par Pierre-Emmanuel Dauzat : ‘Cependant, malgré la texture hybride et sa voix brisée, le Pentateuque se déploie en une seule immensité (wat ik zag, als het centrale punt), c’est celle de l’Exode 3, 14: JE SUIS CE QUE JE SUIS ; La tautologie parfaitement intraduisible. JE SUIS CE QUE JE SUIS ou, peut-être, simplement : JE SUIS / JE SUIS, du buisson ardent.’ P. 79.