Vooraf:

Een vriend maakte me attent op een artikel in de ‘Times online’[1] handelend over het Hebriden eilandje Iona, waar de Ierse monnik, Colombanus, in de VIde eeuw, samen met twaalf gezellen, aan land was gegaan op wat nu genoemd wordt ‘ the holy Isle’. Het is, gelegen op de westkust van Schotland, te bereiken vertrekkende van uit Oban, met de boot naar the Isle of Mull. Restanten er gevonden, nu al 60 jaar geleden, werden pas nu met ‘radiocarbon dating’ vrij precies gedateerd als van de zesde eeuw.

Op 26 september 2014 schreef ik al een blog: ‘Iona een evocatie’. Het bericht in de ‘Times online’ was meer dan een aansporing om mijn woorden van toen te herschrijven en, mijn twee bezoeken aan dat mystieke eiland te herbeleven. Er zijn heel wat dergelijke plaatsen, maar weinige zijn er die Iona overtreffen. Vraag me niet waarom, maar om dan toch een reden op te geven, Iona zit in mijn genen. 

 *

Zo die morgen, met de wagen, de oude pelgrimsweg volgend, over het eiland Mull naar het dorpje Fionnphort toe: een spreken en een verwachtend zwijgen onder de bijna-regenlucht; een tocht over het land van Mull, langs meren, over heuvels en dalen, met hier en daar, in alle schroomheid, witte vlekken van huizen in een niet te noemen verlatenheid.

En even stil gehouden, even uitgestapt: een loch in de verte, wat bomen even ver, naast een eenzaam huis, en het simpele leven in hen gedaald. En, terwijl de aarde zich om haar zon door het Universum slingert, beroert hij met de ogen de mossen aan zijn voeten, het tere haarmos met de huif, het bekermos glimmend van vocht en licht, rillend in de kleine wind en denkt hij er omheen, de onzichtbare korrels sporen die neerwaaien op zijn handen tot ver over de aarde.

Een sperwer schiet naar de grond toe en er hangt een schreeuw. Denkt hij: ik ben rust en ontvankelijkheid, ik ben ruimte en herinnering, ik ben verleden, maar vooral ik ben het nu, ik ben landschap en het landschap is oneindigheid in mij. En denkt hij nog, van de dichter Macdiarmid las ik ooit: 

The Rose of all the world is not for me / I want for my part / only the little white rose of Scotland / that smells sharp and sweet – and breaks the heart. 

En verder rijdend, uit een draai van de weg tot hen gekomen, en zo lang al aanwezig in hun verbeelden, Iona, heel dichtbij alsof ze het, over de smalle strook water heen, bijna raken kunnen. Het is een realiteit nu van groen en heuvels geworden, het is een geblokte donkere kathedraal naast een handvol huizen geworden, een baken, een toevlucht, het einde van een pelgrimstocht.

De kleine ferry glijdt over het helderste water, spiegelkleuren van geelgroen tot blauwgroen. Zijn hand in het water voelt hij de koelte ervan in zijn vingertoppen. En als de boot aanlegt onder een immense koepel van luchten, betreden ze een strook land van eeuwen her, van druïden en Kelten van monniken en nonnen, van vele geslachten die er waren, lang voor hen.

Het is de herinnering aan wat nog kleeft aan de steiger waar ze aanleggen, aan de grond waar ze hun voeten zetten, aan de smalle huizen, aan de afgebrokkelde muren van wat eens de ‘nunnery’ was.

Ze staan bij het eeuwenoude, hoge Keltisch kruis dat het symbool, de geest van Christus is. Ze lopen over de resten van het oude kerkhof waar eens de Schotse koningen werden begraven. Ze wandelen binnen in de schemerige maar o zo sobere kathedraal en: 

Instead of monks’ voices / the lowing of cattle shall be heard. 

Als ze terug buitenkomen, een trage regen valt over de aarde. In een roerloze boom, een roerloze tortel en een vers komt terug:

Mon cheval arrêté sous l’arbre qui roucoule, Je siffle un sifflement plus pur… Et paix à ceux, s’ils vont mourir, qui n’ont point vu ce jour. Mais de mon frère le poète on a eu des nouvelles. Il a écrit encore une chose très douce. Et quelques-uns en eurent connaissance.

Hoe groot is thans de vriendschap in hen en hoe arm hij die dit alles verwoorden wil. Want weinig talrijk zijn zij die dit lezen zullen, doch deze weinigen zullen broeders zijn met hem en met Saint-John Perse die deze verzen schreef[2].

Het is dan dat het mirakel van het licht zich voltrekt. De wolken zijn opengeschoven en de zon springt lijk een waterval over de wereld. Alles is nu kleur en verrukking: de ruïnes van het klooster, de lage muren langs de weg, de trosjes dwergvarens gevat en levend tussen de oude stenen, de gouden fuchsiahagen en de schittering van de zee ver beneden hen. Ze kopen wat spijs en drank in de souvenirshop en wandelen langs de kustlijn het eiland in, de heuvel op en stijgen, als hadden ze vleugels, over rotsen en weiden tot de hoogste top, jong, overmoedig en vrijer dan ooit.

Boven de wereld van eilanden en water breken ze het brood. De zon brandt hun handen en wintergelaten en de wind joelt in hun haar, in hun gedachten, in hun woorden. Dit ook is al herinneren als ze afdalen terug naar het vlekje wit strand, naar het turkooisgroen van het water, terwijl boven hen een leeuwerik zingend ten hemel stijgt:

Op het hagelwitte strand van Iona spoelen kleine takjes wieren aan, donkerrood, karmozijn, levend in de palm van zijn hand. Hij ziet hoe teer ze zijn, hoe wonderlijk van vorm en hoe de kleur, met licht doormengt als van robijnen is naar de uiteinden toe. Ondoordringbare wereld van het intense, roekeloze leven waarover zijn adem is en zijn verbazen.

Op het hagelwitte strand spoelen takjes wieren aan, tussen schelpen, rottende resten van planten en beenderen van vogels, overspoeld, weggeduwd en terug gezogen en van de oceaan is het komen en het keren van de zingende golven, is het licht erover, is er de eeuwigheid.

Het is maar een onooglijk strookje strand, een inham tussen de rotsen en het beginpunt van de glooiing naar de top van het eiland toe. Omheen het eiland is de breeklijn van de branding, de glanzende oceaan, uit deinend tot in de grijze oneindigheid van vele eilanden, ongenaakbaar, onveranderlijk van in het begin der tijden tot het einde ervan. Terwijl hij, onachtzaam, de kleine blaadjes wieren gladstrijkt over zijn handpalm, terwijl meeuwen wegschieten over het water en over het land. Terwijl het licht de tijdloosheid doorkruist en zij deel ervan, barrevoets in het water.

Avonden lang zal hij over zijn woorden gebogen zijn.