Zelfs, indien Raoul – nu als de vriend van een vriend – ondanks de belofte gedaan aan John, niets meer van hem zou laten horen, dan nog zou hij hem blijven zien als een nieuwe, dringende gezant die hem waarschuwde dat zijn tijd om te beginnen gekomen was. Zo iets als in het verhaal over de dood - al zag hij niet onmiddellijk het verband er mee – die de tuinman dan toch ontmoette daar waar hij hem ontmoeten moest, in Isfahan.

En als hij eraan terugdacht, had hij spijt niet langer gesproken te hebben met Raoul. Hij rechtstaande, de pen in de hand en de pijn in de lenden en een rechter voet die voor een deel gevoelloos geworden was, en de man voor hem, nonchalant, glimlachend, zelfverzekerd, zijn stok op de tafel naast zijn dagboek, hem vragen stellend in het geruis van de bomen. Bomen en nog eens bomen die mee luisterden, mee spraken met hen: Dante er tussenin. Dante waarover Raoul precies beginnen moest opdat hij hem treffen zou en hen, in een klap, dichter tot elkaar zou brengen, of Dante als koppelteken tussen Raoul en Ugo. En dit, om op te tekenen, een dag in oktober, voor de eeuwigheid dacht hij en hij deed het. 

Hij zal echter aan Raoul wellicht nimmer vertellen welke herinneringen er voor hem verbonden waren aan het erf met het aanpalende park dat eerder een stuk bos was dan een park, dat hij altijd heeft aanzien als een plaats om van te dromen. Als hij er vandaag aan terugdenkt, is hij de knaap van tien, twaalf, veertien jaar. Hij heeft geen globaal beeld meer van die knaap van toen, maar hij weet wel dat het uitzicht van het landgoed totaal verwilderd was, de gracht er omheen dichtgegroeid met els en struikgewas, met varens en mossen, met waterplanten en salomonszegel en bosjes uitgebloeide druifhyacint, terwijl verdorde takken en omgewaaide bomen het nog verder in de tijd duwden. Er hing toen een sfeer van geheimzinnigheid over erf en bos en het leek alsof het geheel gestold lag als een eiland in de omringende velden en weiden en de geest van de geslachten die er geleefd hadden nog tussen de bomen hing.

Als knaap werd hij er als het ware naar toe gezogen en op een namiddag was de roep ervan zo groot dat hij het gewaagd had, over de uitgedroogde gracht die rook naar modder en rottende bladeren, die rook naar de kamperfoelie aan zijn mond, het park binnen te dringen tot de witgekalkte muren van een prieeltje, achteraan in het park. Hij had binnengekeken door het raam om een fractie lang te staren in de wijd open ogen van een halfnaakte vrouw met donkere haren in slierten over haar bezweet gezicht, en over haar gebogen de rug van een man.

Wat hij nog wist, dat hij toen hals over kop was weggerend, de handen voor zich uit, zijn adem schreeuwend in zijn borst en dat hij was blijven lopen tot de eerste huizen van het dorp, om dan in een brede zwaai, langs een veldweg terug te keren over de boomgaard naar het ouderhuis. Moeder dacht dat hij gevochten had toen ze de klonter bloed zag op zijn wang, maar hij vertelde dat het van de bramen was. Van het koppel repte hij met geen woord en zeker niet wie hij gemeend had te herkennen.

Nu vraagt hij zich af of dit voorval geen inbeelding is geweest, of tal van feiten die hij zich herinnert uit zijn jeugd wel werkelijk hebben plaatsgevonden; of het wel zo is geweest dat er, toen ze op een avond aan het spelen waren op de weide, een man voorbijkwam op de fiets, die hen toeriep dat drie mannen verdronken waren in een waterput die ze wilden reinigen; of het wel echt was dat hij op een dag aan de rand van het bos een vuursalamander had gedood - er werd verteld dat een beet ervan giftig was - en dat hij daarna de moed had gehad zijn vinger te plaatsen op het roerloze, koude, geel gevlekte, zwarte vel.

Maar werkelijkheid of niet, deze beelden of waren het dromen, en vele andere blijven hem bezoeken, krijgen een nieuwe omkleding, een lossere inhoud en vervagen en van de vrouw en de man die de liefde bedreven in het prieel gaat nu geen verwarring meer uit zoals dit voorheen, heel lang het geval was geweest. Want, ook hij heeft liefgehad op vele plaatsen: in het rijpend koren, waar hij ooit Jules Verne las en Knut Hamsun; tussen de bloeiende brem die woekerde rond dolmen en menhirs en, op zovele andere plaatsen, getuigen van het leven dat opspringt, onhoudbaar; herdacht en herschreven wellicht, in zijn dagboeken.

Alles verstrengeld in alles, of de knaap en de man die hij geweest was, een ogenblik samengebald in die ene, zich steeds hernieuwende herinneringen, nu eens deze, nu eens die andere. En als hij een beeld aanraakt daagt een ander beeld op, wordt het een snoer van herinneringen die elk hun beurt willen krijgen. Echter hoe komt het dat er gebeurtenissen zijn die zich dieper in hem hebben vastgehecht en andere die vervaagden en zich oplosten.

Is het een kwestie van wat Ouspensky noemt bij het stellen van een handeling, weten dat jij het bent die de handeling stelt en niet die machine in jou?