In de eerst pagina’s van mijn manuscript komt het boek ‘Vie et Destin’ van Vassili Grossman ter sprake, en wel  in verband met een bepaalde passage die Michel J. en ik, afzonderlijk, maar bijna gelijktijdig hadden gelezen en bijzonder geapprecieerd.

Ik zocht vandaag die passage op in het boek van meer dan 800 pagina’s. Ik wist nog dat deze voorkwam onderaan de linker bladzijde en ook dat ik ze wellicht met potlood had aangestipt. Na een lange tijd bladeren vond ik wat ik zocht, maar onaangestipt. Ik had wel juist geraden wat de plaats op de pagina betrof maar ik vergistte me wat de plaats in het boek aanging, namelijk in de eerste helft ervan terwijl ik dacht dat het naar het einde toe was. Ik neem die passage hier over: 

Il (Victor Strum) marchait dans la rue déserte et mal éclairée. L’idée surgit brutalement. Et aussitôt, sans hésiter, il comprit, il sentit que l’idée était juste. Il vit une explication neuve, extraordinairement neuve, des phénomènes nucléaires qui, jusqu’alors, semblaient inexplicables; soudain, les gouffres s’étaient changés en passerelles. Quelle simplicité, quelle clarté ! Que cette idée était gracieuse et belle ! Il lui semblait que ce n’était pas lui qui l’avait fait naître mais qu’elle était montée à la surface, simple et légère comme une fleur blanche sortie de la profondeur tranquille d’un lac, et il s’exclama de bonheur en la voyant si belle. 

De idee van Strum wordt echter niet goed onthaald bij de leiders van het labo. Ze vinden dat wat Strum gevonden heeft, hoe schitterend de idee ook moge zijn, deze de materialistische theorieën over de aard van het atoom niet mag tegenspreken. De reactie van Strum is niet van gevaar ontbloot als hij verklaart dat de fysica zich niet hoeft te bekommeren over het al dan niet overeenstemmen met een theorie, het mag dan nog deze zijn van Engels en Lenin en, dat het echter, de theorieën van Lenin zijn die aangepast moeten worden aan de wetten van de fysica en niet de wetten van de fysica aangepast aan de theorieën van Lenin. 

In een totaal andere omgeving, wat leert ons Itzhak Bentov over het plots opduiken van een totaal onverwachte nieuwe idee die, zegt Grossman, ‘opstijgt lijk een witte bloem uit het meer’.

In zijn ‘Stalking the wild Pendulum’[1] heeft Bentov het over de ‘creative insights of artists, scientists and inventors who rely on this chunks of intuitive knowledge for progress in their fields’. Dergelijke momenten komen er aan, zegt hij, nadat een persoon zich heeft opgeladen met allerlei kennis die mogelijks kunnen leiden tot het oplossen van zijn probleem. Then suddenly, in a moment of relaxation, when least expected, it is as if the sky has opened for a second and the solution to the problems comes… It may be the culmination of years of search and it is all imprinted on the mind in the intuitive flash. 

Dit is wat gebeurde bij Strum die buiten kwam in de amper verlichte straat, ontspannen zoals hij in lange tijd niet geweest was, en dit door het gesprek over de zin van het leven, dat ze als vrije individuen – die bittere vrijheid noemt hij het - onder elkaar, hadden beleefd. Iets wat zelden gebeurde of kon gebeuren want spreken met om het even wie en zeggen wat je te zeggen had was een gevaarlijk iets in het Rusland ten tijde van Stalin en ten tijde van de slag om Leningrad. 

En als die schitterende gedachte zich plots formuleert dan voelt Victor Pavlevitch Strum, dat hij iets mysterieus heeft meegemaakt dat ver het gewone overstijgt. En Bentov, en het is een zin om lang over na te denken: this is Nature’s way of communicating with its favourite creatures, the creative people of all walks of life. 

Of zoals ik in een van mijn vorige blogs heb geschreven, dat ‘Nature’s way of communication’, de weg is die de evolutie, eigen aan de Kosmos gebruikt, om de mens te doen evolueren van Neanderthaler naar homo sapiens. 

Of zie ik het helemaal verkeerd.