Hoe komt het dat ik, in mijn blog van 15 januari, in mijn inleiding voor een paragraaf van mijn manuscript, mijn heil zoek bij enkele versregels van de Russische schrijver, Joseph Brodsky – ik schreef dit de dag ervoor – en dat ik in De Standaard der Letteren van zelfde 15 januari val op een recensie over Brodsky, Nobelprijs Literatuur 1987, dit naar aanleiding van het verschijnen van zijn bundel gedichten ‘Strohalmen voor de Lezer’, De Bezige Bij, 1.152 blz., 59.90 €.

Ik wil dit geen toeval noemen, hoewel het er alle schijn toe heeft. Maar de dichtbundel die ik heb van Brodsky ligt binnen handbereik en de versregels die ik geciteerd heb liggen in mij gegrift, het is trouwens niet de eerste maal dat ik Brodsky citeer, hij maakt deel uit van de weinige auteurs die ik regelmatig, ne fut-ce que quelques instants, meeneem naar een bepaalde plaats in het huis. 

Ik weet heel weinig van Brodsky af, wist zelfs niet dat hij overleden was, Johan De Boose, de recensent van De Standaard leert me heel wat over hem en zijn werk. Hij zegt over de pas verschenen bloemlezing, dat het een van de belangwekkendste literaire gebeurtenissen is van de jongste maanden. Ik noteer vooral de woorden van Brodsky over de betekenis van de poëzie, waarmede De Boose zijn recensie afsluit. Deze woorden zijn een balsem voor mij omdat het iets zegt over datgene waar ik mijn leven lang bijna mee bezig ben: 

‘In antropologische zin is de mens eerder een esthetisch dan een ethisch wezen. Daarom is de kunst – in het bijzonder de literatuur – geen bijproduct, maar juist het omgekeerde. Als wij ons van de overige vertegenwoordigers van het dierenrijk onderscheiden door onze taal, dan is de literatuur, en in de eerste plaats de poëzie, als hoogste vorm van taalgebruik, grof gezegd, het doel van onze soort.’ 

Een zin die ten volle – een vriend van mij zal dit beamen - een blog waard is. Als ik er dan nog aan toevoeg de omstandigheden waarin Brodsky verkeerde in, nu Sint-Petersburg. Hij was een jaar oud toen de omsingeling begon die negenhonderd dagen heeft geduurd – tot de laatste rat door de achtergebleven vrouwen en kinderen was opgegeten, schrijft De Boose – ‘hij groeide op in een appartement waar hij alles las wat hem onder ogen kwam, zijn eerste gedichten schreef, en zich zelf Engels leerde. Hij hield zich in leven met allerlei baantjes, onder meer in een lijkenhuis.’

Ik ga de schitterende recensie van De Boose over Brodsky ’s leven in de Sovjet-Unie hier niet overnemen, maar hij ontsnapte niet aan het eerste proces gevoerd tegen een Sovjetschrijver, noch aan een veroordeling tot vijf jaar dwangarbeid. Na steunbetuigingen uit het buitenland kreeg hij in 1965 strafkwijtschelding. In 1972 emigreerde hij, eerst naar Engeland en later naar de VS om er hoogleraar te worden in New York. Hij zou nooit meer terugkeren naar zijn geboorteland. Kenners, aldus De Boose beweren dat hij met zijn Engels een even hoog niveau haalde als met zijn Russisch. Hij stierf jong op 55-jarige leeftijd aan een slepende hartkwaal.

Ik herneem hier nog dat ‘Strohalmen voor de lezer’ zevenhonderd pagina’s gedichten bevat en honderd pagina’s verhelderende commentaren van Kees Verheul. De Standaard publiceert het gedicht ‘Tot Urania’, ‘waarin hij zocht naar prachtige spitsvondige zinsconstructies, op de rand van het abstracte’, lees ik in de recensie. Uit het gedicht neem ik de vier eerste versregels over: 

Met inbegrip van leed heeft alles zijn grenzen. / Een raam houdt je blik tegen, zoals een hek een blad. / Je kunt met sleutels rammelen. Water inschenken. / Eenzaamheid is een mens in het kwadraat… 

‘Eenzaamheid is een mens in het kwadraat’, een regel die ik onthouden zal voor later.